Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 (अ) क्या तुम जान ते हो?, (ब) पहेलियाँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 5 (अ) क्या तुम जान ते हो?, (ब) पहेलियाँ

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 5 (अ) क्या तुम जान ते हो?, (ब) पहेलियाँ Textbook Questions and Answers

(अ) क्या तुम जानते हो?

Question 1.
भारत में सबसे अधिक जनसंख्या वाला शहर कौन-सा है?
Answer:
मुंबई

Question 2.
विश्व का प्रथम विश्वविदयालय कौन-सा है?
Answer:
तक्षशिला विश्वविद्यालय

Question 3.
अंतरराष्ट्रीय महिला दिवस कब मनाया जाता है?
Answer:
८ मार्च

Question 4.
विश्व का सबसे बड़ा जीव कौन-सा है?
Answer:
ब्लू व्हेल

Question 5.
किस ग्रह को “भोर का तारा” कहते हैं?
Answer:
शुक्र ग्रह

Question 6.
भारत का राष्ट्रीय मानक समय किस शहर में माना जाता है?
Answer:
मिर्जापुर, उत्तर प्रदेश

Question 7.
भूभाग की दृष्टि से भारत का सबसे बड़ा और सबसे छोटा राज्य कौन-सा है?
Answer:
सबसे बड़ा राज्य – राजस्थान सबसे छोटा राज्य – गोवा

Question 8.
भारत का संविधान बनाने में कितना समय लगा?
Answer:
२ वर्ष ११ माह १८ दिन

Question 9.
भारत में कितने राज्य और कितने केंद्रशासित प्रदेश हैं?
Answer:
राज्य – २९ केंद्रशासित प्रदेश -७

Question 10.
विश्व में सबसे ऊँचाई पर कौन-सी सड़क है?
Answer:
खरदुंग ला (लद्दाख, भारत)

(ब) पहेलियाँ:

Question 1.
जल में, थल में रहता,
वर्षाऋतु का गायक।
कहो कौन टर्र-टर्र करता,
इधर-उधर फुदक-फुदक।
Answer:
मेंढक

Question 2.
मिट्टी धूप हवा से भोजन,
वह प्रतिदिन ही लेता है।
कहो कौन, जो प्राणवायु संग,
छाया भी हमको देता है।
Answer:
पेड़

Question 3.
अर्धचक्र और सतरंगी,
नभ में बादल का संगी।
कहो कौन, जो शांत मनोहर,
रंग एक है, जिसमें नारंगी।
Answer:
इंद्रधनुष

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 कुंदाचे साहस Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 8 कुंदाचे साहस

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 कुंदाचे साहस Textbook Questions and Answers

1. दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
झाडे, शेते हिरवीगार कशामुळे झाली होती?
उत्तर:
पावसाळ्याचे दिवस होते, त्यामुळे झाडे, शेते हिरवीगार झाली होती.

प्रश्न आ.
कुंदा केव्हा पोहायला शिकली होती?
उत्तर:
कुंदा वयाच्या आठव्या वर्षी पोहायला शिकली होती.

प्रश्न इ.
कुंदाला नदीवर कोणते दृश्य दिसले?
उत्तर:
नीलाची ‘धावा! धावा! लवकर या, रझिया पाण्यात पडली’, कुणीतरी वाचवा हो! अशी हाक कानावर पडताक्षणी कुंदा नदीकाठी पोहोचली. आजूबाजूचे लोकही या आवाजाने नदीकडे धावू लागले. मुलींचा गोंधळही वाढू लागला होता. कुंदा नदीच्या काठावर येऊन क्षणभर थांबली. तिला रझिया पाण्यात गटांगळ्या खात त्या पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर पुढे पुढे वाहत जात असलेली दिसली.

प्रश्न ई.
नदीच्या काठावरचे लोक कुंदाला कोणत्या सूचना देत होते ?
उत्तर:
‘कुंदा, पाण्याचा वेग वाढतो आहे. मागे फीर’ अशा सूचना नदीच्या काठावरचे लोक कुंदाला देत होते.

प्रश्न उ.
रझियाच्या आईच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रू का आले?
उत्तर:
कुंदाने पाण्याच्या वाहत्या प्रवाहात उडी टाकून रझियाला वाचवले होते. त्या दोघीही सुरक्षित असल्याचे पाहून रझियाच्या आईने दोघींना घट्ट मिठी मारली. आपल्या रझियाचे प्राण धाडसामुळे वाचले, या विचाराने मन भरून आल्यामुळे रझियाच्या आईच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रू आले.

2. खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा. 

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
(अ) प्रसन्न × ………………
(ई) हसणे × ……………..
(आ) दूरवर × ……………
(उ) पुढे × …………..
(इ) शूर × ………….
(ऊ) लवकर × ………….
उत्तर:
(अ) प्रसन्न × अप्रसन्न
(ई) हसणे × रडणे
(आ) दूरवर × जवळ
(उ) पुढे × मागे
(इ) शूर × घाबरट, भित्रा
(ऊ) लवकर × उशिरा

3. पोहण्यामध्ये तरबेज असलेल्या व्यक्तीला ‘जलतरणपटू’ म्हणतात. या प्रकारचे खालील शब्द वाचा व त्यांच्या योग्य जोड्या लावा.

प्रश्न 1.
पोहण्यामध्ये तरबेज असलेल्या व्यक्तीला ‘जलतरणपटू’ म्हणतात. या प्रकारचे खालील शब्द वाचा व त्यांच्या योग्य जोड्या लावा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
(अ) क्रिकेट खेळण्यात पटाईत	1. वक्ता
(आ) धावण्यात पटाईत	2. क्रिकेटपटू
(इ) भाषण करण्यात पटाईत	3. धावपटू

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
(अ) क्रिकेट खेळण्यात पटाईत	2. क्रिकेटपटू
(आ) धावण्यात पटाईत	3. धावपटू
(इ) भाषण करण्यात पटाईत	1. वक्ता

4. खालील खेळ खेळण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या वस्तू/गोष्टी लिहा.

प्रश्न 1.
खालील खेळ खेळण्यासाठी आवश्यक असणाऱ्या वस्तू/गोष्टी लिहा.
(अ) क्रिकेट –
(आ) कबड्डी –
(इ) फुटबॉल –
(ई) लिंबूचमचा –
(उ) संगीतखुर्ची –
(ऊ) विटीदांडू –
(ए) लगोरी –
(ऐ) पोहणे –
उत्तर:
(अ) क्रिकेट – बॅट
(आ) कबड्डी – मातीचे मैदान, सफेद खडू / पावडर
(इ) फुटबॉल – नेट
(ई) लिंबूचमचा – लिंबू
(उ) संगीतखुर्ची – खुर्ची
(ऊ) विटीदांडू – दांडू
(ए) लगोरी – चिप्प्या
(ऐ) पोहणे – पोहण्याचा पोशाख, टोपी, पोहण्याचा चष्मा

5. कंसातील वाक्प्रचार दिलेल्या वाक्यांत योग्य ठिकाणी वापरा.
(दंग होणे, गलका वाढणे.)

प्रश्न अ.
शाळेची सुट्टी झाल्याबरोबर शाळेच्या मैदानात विदयार्थ्यांचा ………. वाढला.
उत्तरः
गलका वाढला

प्रश्न आ.
परीक्षा असल्यामुळे मुले अभ्यासात ………….. झाली.
उत्तर:
दंग झाली.

6. आंतरजालाचा उपयोग करून भारतीय जलतरणपटू यांची माहिती घ्या. प्रत्येक खेळाडूची माहिती चार-पाच वाक्यांत लिहा.

प्रश्न 1.
आंतरजालाचा उपयोग करून भारतीय जलतरणपटू यांची माहिती घ्या. प्रत्येक खेळाडूची माहिती चार-पाच वाक्यांत लिहा.
उत्तर:
1. सेबेस्टियन झेविअर (Sebastian Xavier) – यांचा जन्म 10 फेब्रुवारी 1970 रोजी केरळ मध्ये झाला. 50 मीटर फ्री स्टाईल स्विमिंगमध्ये त्यांनी 22.89 सेकंदाचे राष्ट्रीय रेकॉर्ड जवळ जवळ अकरा वर्षे केले. त्यांनी दक्षिण आशियाई खेळात (SAF) 36 सुवर्णपदके मिळवली. 2001 मध्ये त्यांना खेळाच्या क्षेत्रातील सर्वोत्कृष्ट अर्जुन पुरस्काराने सन्मानित केले. त्यांच्या जन्म मनामईल (Manamayil) कुटुंबात केरळ राज्यातील ‘अलाप्पुझा’ (Alappuzha) जिल्हयात ‘इड्थूवा’ (Edathua) या ठिकाणी झाला.

त्यांचे माध्यमिक पर्यंतचे शिक्षण सेन्ट अॅलोसीयस (St. Aloysius) माध्यमिक शाळेत झाले. त्यांचे कॉलेजचे शिक्षण सेन्ट अॅलोसीयस (St. Aloysius) मध्ये झाले. त्याचवेळी त्यांनी वरिष्ठ जलतरणपटू म्हणून तयारी केली. तसेच लाईम लाईट (Lime light) खेळात कौशल्य दाखवले. नंतर ते भारतीय रेल्वेमध्ये राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर खेळू लागले. नंतर त्यांनी भारतीय अॅथलेटिक ‘मॉली चॉको’ (Molly Chacko) बरोबर लग्न केले. त्यानंतर ते दोघेही दक्षिण रेल्वे मध्ये काम करू लागले.

2. अंकुर पसेरीयाः (Ankur Paseria) यांचा जन्म 16 मार्च 1977 मध्ये झाला. ते भारतीय अमेरिकन जलतरणपटू आहेत. त्यांनी विशेष प्राविण्य बटरफ्लाय (butterfly events) या प्रकारात मिळवले आहे. 100 मीटर बटरफ्लाय या पोहण्याच्या प्रकारात त्यांनी रेकॉर्ड केले आहे. जपान येथे टोकियोमध्ये झालेल्या आशियाई खेळात त्यांच्याबरोबरच असलेला जलतरणपटू ‘वीरधवल खाडे’ याचे रेकॉर्ड ब्रेक केले. कॅलिफोर्नियाच्या ‘लॉस एन्जिल’ विदयापिठाची पदवी त्यांनी प्राप्त केली आहे. ते एक अष्टपैलू जलतरणपटू आहेत.

3. वीरधवल खाडे: मुळात कोल्हापूरचा असलेल्या खाडेने वयाच्या दहाव्या वर्षी पोहायला सुरूवात केली आणि तेव्हापासून त्याने खूप दूरवरचा पल्ला गाठला आहे. या सहा फूट उंचीच्या धिप्पाड मुलाला पोहण्याचे प्रशिक्षण ‘निहार अमीन’ यांनी दिले आहे. वीरधवल खाडे याने त्याच्या वयोगटात जगातील सर्वात वेगवान जलतरणपटू (पोहणारा) असा लौकिक मिळवला आहे.

आशियाई क्रीडास्पर्धांत पुरूषांच्या 50 मीटर बटरफ्लाय (थोड्या अंतराची वेगवान शर्यत) जलतरण स्पर्धेत कांस्यपदक पटकावून इतिहास घडवला आहे. खजान सिंगने 1986 च्या क्रीडास्पर्धांत मिळवलेल्या रौप्य पदकानंतर आशियाई क्रीडास्पर्धात पदक जिंकणारा वीरधवल हा पहिला भारतीय होता.

त्याने 50 मीटर, 100 मीटर, 200 मीटर आणि 400 मीटर फ्री स्टाइल (मुक्त शैली) जलतरण स्पर्धेत आणि 50 मीटर बटरफ्लाय स्पर्धेत अनेक विक्रम केले आहेत. ऑलिम्पिक क्रीडास्पर्धांत पात्रता मिळवणारा आतापर्यंतचा सर्वात तरूण भारतीय जलतरणपटू असा त्याचा लौकिक आहे.

4. समशेर खान – 1956 मध्ये झालेल्या ऑलिम्पिक स्पर्धेत पोहण्याच्या शर्यतीत उतरणारे समशेर खान हे प्रथम भारतीय जलतरणपटू आहेत. 1956 मध्ये मेलबर्न येथे झालेल्या पोहण्याच्या शर्यतीत ते पाचव्या क्रमांकावर विजयी झाले होते. 1955 मध्ये बँगलोर येथे झालेल्या राष्ट्रीय स्पर्धेत त्यांनी 200 मीटर बटरफ्लाय या कौशल्यात सर्वांचे विक्रम मोडीत काढले.

समशेर खान हे भारतीय संरक्षक दलात कामाला होते. ते 1962 च्या भारत-चीन युद्धात तसेच 1971 च्या भारत – पाकिस्तान च्या युद्धात सहभागी झाले होते. 1973 मध्ये ते ‘सुबेदार’ या पदावर असताना निवृत्त झाले.

7. तुम्ही रझियाचे ‘हितचिंतक’ आहात, या नात्याने तिला कोणत्या सूचना दयाल?

प्रश्न 1.
तुम्ही रझियाचे ‘हितचिंतक’ आहात, या नात्याने तिला कोणत्या सूचना दयाल?
उत्तरः

1. रझियाने नदीच्या किनारी सावधानतेने खेळले पाहिजे होते.
2. रझियाने पोहायला शिकले पाहिजे.
3. रझियाने कोणत्याही प्रसंगात घाबरू नये.
4. रझियाने कुंदाचे आभार मानायला पाहिजेत.

8. पाठ वाचून तुम्हाला कुंदाचे कोणकोणते गुण जाणवले ते लिहा.

प्रश्न 1.
पाठ वाचून तुम्हाला कुंदाचे कोणकोणते गुण जाणवले ते लिहा.

उत्तर:

विशेषण – उदा. समीर हुशार मुलगा आहे.
या वाक्यात ‘हुशार’ हा शब्द ‘मुलगा’ या नामाविषयी विशेष माहिती सांगतो. नामाविषयी विशेष माहिती सांगणाऱ्या शब्दाला ‘विशेषण’, म्हणतात; म्हणून ‘हुशार’ हा शब्द ‘विशेषण’ आहे.

9. कुंदाचे अभिनंदन करणारा कोणता संदेश तुम्ही भ्रमणध्वनीवरून पाठवाल ते खालील चौकोनात लिहा. 

आपण समजून घेऊया.

खालील शब्दसमूह वाचा.
सुंदर फुले, गोड आंबा, उंच डोंगर, ताजे दूध, पिवळा झेंडू, सात केळी, लांब नदी, अवखळ मुले.
वरील शब्दसमूहात फुले, आंबा, डोंगर, दूध, झेंडू, केळी, नदी, मुले ही नामे आहेत, तर सुंदर, गोड, उंच, ताजे, पिवळा, सात, लांब, अवखळ हे शब्द त्या नामांबद्दल विशेष माहिती सांगणारे शब्द आहेत. अशा शब्दांना विशेषण म्हणतात.

खालील आकृतीत गुलाबाच्या फुलाला आठ विशेषणे लावली आहेत. ती समजून घ्या.

खालील चित्राला दोन-दोन विशेषणे लावा.

खालील वाक्ये वाचा.
(अ) अरेरे! तू पडलास.
(आ) शाबास! छान खेळलास.
(इ) अरे वाह! छान कपडे आहेत.
उत्कट भावना व्यक्त करताना ती दाखवणाऱ्या शब्दांच्या शेवटी !’ असे चिन्ह देतात. या चिन्हास उद्गारचिन्ह म्हणतात.

प्रश्न 1.
कुंदाचे अभिनंदन करणारा कोणता संदेश तुम्ही भ्रमणध्वनीवरून पाठवाल ते खालील चौकोनात लिहा.
उत्तर:
‘कुंदा तुझे खूप खूप अभिनंदन ! तुझे साहस बघून मला खूप अभिमान वाटला. अशाच साहसी मुलींची आज भारत देशाला गरज आहे. तुझ्या साहसाने आम्हां मुलींना खूप स्फूर्ती मिळाली आहे.’

प्रश्न 2.
खालील आकृतीत गुलाबाच्या फुलाला आठ विशेषणे लावली आहेत. ती समजून घ्या.

उत्तर:

1. टवटवीत गुलाब
2. सुंदर गुलाब
3. नाजूक गुलाब
4. सुवासिक गुलाब
5. टपोरे गुलाब
6. रंगीत गुलाब
7. लालभडक गुलाब
8. ताजे गुलाब

प्रश्न 3.
खालील चित्रांना दोन-दोन विशेषणे लावून लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 4.
खालील वाक्ये वाचा.
(अ) अरेरे! तू पडलास.
(आ) शाबास! छान खेळलास.
(इ) अरे वाह! छान कपडे आहेत.
उत्तर:
(अ) अरेरे! फार वाईट झाले!
(आ) बापरे ! केवढा हा साप!
(इ) ओह! किती सुंदर!

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 कुंदाचे साहस Important Additional Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यातील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.

1. सर्वत्र प्रसन्न …………………. होते.
2. पावसामुळे नदीचा …………………. वाढत होता.
3. पाहता पाहता ती पट्टीची …………………. बनली होती.
4. दूरवर शेतात शेतकरी व काही बायका कामात …………………. होत्या.
5. कुंदा धावत येऊन काठावर उभी …………………. राहिली.
6. कुंदाला फक्त …………………. दिसत होती.
7. ही बातमी …………………. पसरली.
8. कौतुकाने व अभिमानाने त्यांनी मुलीला …………………. घेतले.
9. आज साऱ्या गावात कुंदाच्या ………………….. चर्चा होती.
10. साऱ्यांच्या कौतुकाच्या …………………. कुंदा आनंदून गेली.

उत्तर:

1. वातावरण
2. प्रवाह
3. जलतरणपटू
4. मग्न
5. क्षणभर
6. रझिया
7. गावभर
8. जवळ
9. साहसाचीच
10. वर्षावाने

खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
गावातील नदीचे नाव काय आहे?
उत्तर:
गावातील नदीचे नाव ‘सोना’ हे आहे.

प्रश्न 2.
कोणत्या दिवशी शाळेला सुट्टी होती?
उत्तर:
‘रविवार’ या दिवशी शाळेला सुट्टी होती.

प्रश्न 3.
कुंदा व तिच्या मैत्रिणी कुठे खेळायला गेल्या होत्या?
उत्तर:
कुंदा व तिच्या मैत्रिणी नदीच्या काठावर खेळायला गेल्या होत्या.

प्रश्न 4.
कुंदा वयाच्या कितव्या वर्षी पोहायला शिकली होती?
उत्तर:
कुंदा वयाच्या आठव्या वर्षी पोहायला शिकली होती.

प्रश्न 5.
दूरवर शेतात कोण-कोण कामात मग्न होते?
उत्तर:
दूरवर शेतात शेतकरी व काही बायका कामात मग्न होत्या.

प्रश्न 6.
पाण्यात कोण पडली होती?
उत्तर:
रझिया पाण्यात पडली होती.

प्रश्न 7.
रझियाला पाण्यातून वाचवण्यासाठी पाण्यात कोणी उडी घेतली?
उत्तर:
रझियाला पाण्यातून वाचवण्यासाठी पाण्यात कुंदाने उडी घेतली.

प्रश्न 8.
कुंदाने रझियाला कुठे आणले?
उत्तर:
कुंदाने रझियाला काठाकडे आणले.

प्रश्न 9.
कौतुकाने व अभिमानाने कुंदाला कोणी जवळ घेतले?
उत्तरः
कौतुकाने व अभिमानाने कुंदाला तिच्या आई-बाबांनी जवळ घेतले.

असे कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“धावा! धावा! लवकर या, रझिया पाण्यात पडली.”
उत्तर:
नीला आजूबाजूच्या लोकांना म्हणाली.

प्रश्न 2.
“कुंदा, पाण्याचा वेग वाढतो आहे. माघारी फिर.”
उत्तर:
जमलेली माणसे कुंदाला म्हणत होती.

प्रश्न 3.
“रझिया घाबरू नको, मी आले आहे.”
उत्तर:
कुंदा रझियाला म्हणाली.

प्रश्न 4.
“कुंदा, आज तुझ्यामुळेच माझ्या रझियाचा जीव वाचला.”
उत्तर:
रझियाची आई कुंदाला म्हणाली.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
पावसाळ्याचे दिवस असल्याने गावात कोणता बदल झाला होता?
उत्तर:
पावसाळ्याचे दिवस असल्याने झाडे, शेते सर्वच हिरवीगार झाली होती. सर्वत्र प्रसन्न वातावरण होते. गावातल्या सोना नदीला भरपूर पाणी आले होते. पावसामुळे नदीचा प्रवाह वाढत होता. हा बदल झाला होता.

प्रश्न 2.
कुंदाला नदीवर कोणते दृश्य दिसले?
उत्तर:
‘रझिया नदीच्या पाण्यात पडली आहे, व तिला वाचवण्यास कुणीतरी मदत करा’ ही नीलाची हाक कुंदाच्या कानावर पडल्याबरोबर ती धावतच नदीकिनारी पोहोचली. ती नदीच्या काठावर येऊन क्षणभर उभी राहिली तेव्हा तिला रझिया पाण्यात गटांगळ्या खात पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर पुढे पुढे वाहत चालल्याचे दृश्य दिसले.

प्रश्न 3.
नदीच्या काठावरचे लोक कुंदाला कोणत्या सूचना देत होते?
उत्तर:
नीलाच्या हाकेमुळे आजूबाजूचे लोकही नदीकिनारी जमले होते. रझियाला वाचवण्यासाठी कुंदाने पाण्यात उडी घेताच लोक जोरजोरात ओरडून ‘कुंदा’ पाण्याचा वेग वाढतो आहे. ‘माघारी फिर’ ही सूचना देत होते.

प्रश्न 4.
कोणती बातमी गावभर पसरली?
उत्तर:
कुंदा आणि तिच्या मैत्रिणी रविवारी शाळेच्या सुट्टीच्या दिवशी नदीच्या काठावर खेळत असताना रझिया पाण्यात पडली व पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर गटांगळ्या खात ती बुडू लागली. पण तिला वाचवण्यासाठी कुंदाने पाण्यात उडी घेतली व तिला काठाकडे आणले. तोवर लोकांनी मोठा दोर पाण्यात सोडून दोघींना बाहेर काढले. ही बातमी गावभर पसरली.

प्रश्न 5.
रझियाच्या आईच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रू का आले?
उत्तर:
वाहणाऱ्या नदीच्या मोठ्या प्रवाहात गटांगळ्या खात बुडत असणाऱ्या आपल्या मुलीला कुंदाने मोठ्या धाडसाने वाचवले. कुंदामुळेच आज रझियाचा जीव वाचला’ या विचारानेच रझियाच्या आईच्या डोळ्यातून आनंदाश्रू आले.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. साहस
2. सर्वत्र
3. मैत्रिण
4. मग्न
5. लहानगी
6. हाक
7. पाणी
8. बातमी
9. सुखरूप
10. कवटाळणे

उत्तरः

1. धाडस
2. सगळीकडे
3. सखी
4. गर्क, दंग
5. छोटी
6. आवाज
7. जल, उदक
8. खबर, माहिती
9. सुरक्षित
10. मिठी मारणे

खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. दिवस
2. भरपूर
3. मोठ्या
4. बायका
5. लहान

उत्तरः

1. रात्र
2. कमी, थोडे
3. छोट्या
4. माणसे
5. मोठे

खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.

1. झाड
2. शेत
3. सुट्टी
4. मैत्रिण
5. बाई
6. हाक
7. दोर
8. मिठी

उत्तरः

1. झाडे
2. शेते
3. सुट्ट्या
4. मैत्रिणी
5. बायका
6. हाका
7. दोऱ्या
8. मिठ्या

प्रश्न 2.
कंसातील वाक्प्रचार दिलेल्या वाक्यांत योग्य ठिकाणी वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
(दंग होणे, गलका वाढणे, गटांगळ्या खाणे)
1. पोहता न आल्यामुळे जयेश नदीच्या पात्रात ……………… .
उत्तर:
गटांगळ्या खाऊ लागला.

पोहण्यामध्ये तरबेज असलेल्या व्यक्तीला ‘जलतरणपटू’ म्हणतात. या प्रकारचे खालील शब्द वाचा व त्यांच्या योग्य जोड्या लावा.

प्रश्न 1.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. कुस्ती खेळण्यात पटाईत	(अ) तिरंदाज
2. तीर चालवण्यात पटाईत	(आ) कुस्तीपटू

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. कुस्ती खेळण्यात पटाईत	(आ) कुस्तीपटू
2. तीर चालवण्यात पटाईत	(अ) तिरंदाज

खालील चौकोनातील मुलाच्या चित्राला आठ विशेषणे लावली आहेत ती लिहून काढा.

प्रश्न 1.

उत्तर:

1. हुशार मुलगा
2. कष्टाळू मुलगा
3. सुंदर मुलगा
4. अभ्यासू मुलगा
5. प्रेमळ मुलगा
6. गोरा मुलगा
7. चलाख मुलगा
8. कामसू मुलगा

प्रश्न 2.
खालील चित्रांना दोन-दोन विशेषणे लावून लिहा.
उत्तर:

खालील वाक्यांत योग्य ठिकाणी उद्गार (!) चिन्ह त्या.

प्रश्न 1.
धावा धावा लवकर या, रझिया पाण्यात पडली.
उत्तर:
धावा! धावा! लवकर या, रझिया पाण्यात पडली.

प्रश्न 2.
केवढी धाडसी मुलगी आहेस तू.
उत्तर:
केवढी धाडसी मुलगी आहेस तू!

प्रश्न 3.
शब्बास छान खेळलास.
उत्तर:
शाब्बास! छान खेळलास.

कुंदाचे साहस Summary in Marathi

पाठपरिचय:

‘कुंदाचे साहस’ या पाठात कुंदाने दाखवलेले साहस व तिची समयसुचकता याविषयी वर्णन केले आहे.

शब्दर्थ:

1. साहस – धाडस (adventure)
2. शेत – रान (farm)
3. प्रसन्न – आनंदी (happy)
4. वातावरण – भोवतालचा परिसर (surrounding)
5. भरपूर – खूप, जास्त (a lot of)
6. प्रवाह – पाण्याचा वाहणारा वेग (flow of water)
7. काठ – किनारा, तट (bank of river)
8. पट्टीची – पोहण्यात तरबेज (swimmer)
9. कडूनिंब – एक प्रकारचे लिंबाचे झाड (Neem tree)
10. बागडत – इकडे-तिकडे उड्या मारत (fluttering)
11. मग्न – गर्क, गुंग, दंग (indulge in)
12. लहानगी – छोटी (a little)
13. दंग – मग्न (surprised, ongrossed)
14. हाक – आरोळी, आवाज (call)
15. गलका – गोंधळ (noise)
16. क्षणभर – काही वेळ (a moment)
17. पात्र – नदीचा वाहता प्रवाह (a bed of river)
18. एवढीशी – लहानगी, छोटी (a little)
19. वेग – गती (speed)
20. माघारी – परत, मागे (retreat)
21. तोवर – तोपर्यंत (till then)
22. दोर – कासरा, रस्सी (rope)
23. सुखरूप – सुरक्षित (safe)
24. कवटाळणे – मिठी मारणे (to huy)

वाकप्रचार व अर्थ:

1. मग्न असणे – दंग असणे, गर्क असणे, गुंग असणे
2. गावभर पसरणे – सगळीकडे समजणे, पूर्ण गावात माहिती होणे
3. गलका वाढणे – गडबड वाढणे, गोंधळ करणे
4. गटांगळ्या खाणे – पाण्यात बुडणे
5. कोणाचेही शब्द कानावर न पडणे – काहीही ऐकायला न येणे
6. आनंदाश्रू वाहणे – आनंदाने डोळ्यातून अश्रू येणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 कठपुतली Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 कठपुतली Textbook Questions and Answers

विशेषता हमारी

चित्र देखकर विशेषणयुक्त शब्द बताओ और उनका वाक्यों में प्रयोग करो।

Answer:
(१) तालाब में सुनहरी मछली तैर रही है।
(२) बगीचे में लाल गुलाब खिले हैं।
(३) माँ ने आज स्वादिष्ट सब्जी बनाई है।
(४) थैली में एक लीटर दूध है।
(५) राजू का कक्षा में प्रथम क्रमांक आया।
(६) मोहन के पास दस पेन हैं।
(७) मेरे पास सुंदर लिखावट वाली पुस्तक है।
(८) पहाड़ पर कई ऊँचे पेड़ हैं।

जरा सोचो… लिखोः

“यदि तुम्हें अलादीन का चिराग मिल जाए तो…” विषय पर अपने विचार लिखिए: (काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि मुझे अलादीन का चिराग मिल जाए तो उसमें से निकलने वाले जिन्न को बोलकर मैं मेरे मन की सारी आशाएँ पूर्ण करूंगा। मैं उसे सबको सुखी और संपन्न बनाने का आदेश दूंगा। जो भूखे-प्यासे हैं, उन्हें भरपेट अन्न देने के लिए कहूँगा। जो दुखी और उदास हैं, उनके दुःखों को दूर करने का अनुरोध जिन्न से करूंगा। मैं उस चिराग का उपयोग समाज के लोगों के भले के लिए करूंगा। मैं स्वयं से ज़्यादा दूसरों के भले के लिए उस चिराग का उपयोग करूँगा।

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों में उपसर्ग लगाकर लिखिए:

1. शगुन
2. पूर
3. प्रथा
4. व्यावहारिक
5. स्वागत
6. डर

Answer:

1. अपशगुन
2. भरपूर
3. कुप्रथा
4. अव्यावहारिक
5. सुस्वागत
6. निडर

स्वयं अध्ययनः

आपके पास उपलब्ध सामग्री से कठपुतली बनाओ और किसी कार्यक्रम में उसका मंचन करो।
Answer:
(छात्र यह कार्य स्वयं करेंगे।)

खोजबीन:

पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ३६ “प्रश्न १४. अंधश्रद्धा के कारण एवं उसे दूर करने के उपाय ढूँढ़कर किसी एक प्रसंग को प्रस्तुत कीजिए:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)
कारण:

• प्राचीन परंपराओं-रूढ़ियों को अपनाना।
• स्वयं (मनुष्य) का मन कमज़ोर होना।
• कही – सुनी बातों पर विश्वास करना।
• मृत्यु और कुछ अनहोनी होने का भय होना।
• समाज के डर से प्राचीन रीतियाँ अपनाना।
• शिक्षा का अभाव।
• वैज्ञानिक सोच का अभाव।

उपाय:

• प्राचीन परंपराएँ और रूढ़ियाँ जो योग्य और तर्कसंगत हैं, केवल उन्हें ही अपनाना।
• मनुष्य के मन को गलत एवं भ्रामक कल्पनाओं को दूर करना।
• वैज्ञानिक सोच एवं दृष्टिकोण लोगों में निर्माण करना।
• लोगों को शिक्षित करना एवं अंधश्रद्धा के बारे में जानकारी देना।
• अंधविश्वास उन्मूलन जैसे कार्यक्रमों का प्रचार-प्रसार करना।
• लोगों की वैज्ञानिक सोच और तार्किक शक्ति जागृत करना।

सुनो तो जरा:

चुटकुले, पहेलियाँ सुनो और किसी कार्यक्रम में सुनाओं
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।

बताओ तो सही:

किसी एक संस्मरणीय घटना का वर्णन कीजिए: (संस्मरण लेखन)
Answer:
कई वर्ष पहले की बात है। मैं मेरे छोटे भाई के साथ मेरा दसवीं कक्षा का परिणाम देखने विद्यालय जा रह्य था। इतने में एक काली बिल्ली रास्ता काटती हुई चली गई। छोटा भाई तुरंत तीन कदम पीछे खिसकने लगा। मैं भी यह दृश्य देखकर डर गया। मुझे लगा कि न जाने मेरा परीक्षा परिणाम क्या होगा? मैं पूरी तरह से डरा हुआ था क्योंकि काली बिल्ली ने रास्ता काटा था। कई लोगों से सुना था कि बिल्ली के रास्ता काटने से काम नहीं होता, किंतु मैने विद्यालय जाकर जब परीक्षा परिणाम देखा तो मैं अच्छे अंकों से उत्तीर्ण हो चुका था। तब मुझे अपने आप पर विश्वास हो गया कि स्वयं के कर्म पर भरोसा होने पर कोई भी बुरी शक्ति हमारा कुछ नहीं बिगाड़ सकती। असल में हमारे मन का किसी प्रकार पर अति विश्वास ही अंधविश्वास कहलाता है। यह घटना आज भी मुझे याद है।

वाचन जगत से:

छात्र हितोपदेश के आधार पर कोई कहानी पढ़ेंगे एवं उससे संबंधित चित्र बनाएँगे:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

मेरी कलम से:

हिचकी आने जैसी क्रियाओं की सूची बनाकर उनके कारण लिखिए:

1. हिचकी आना
2. हाथ-पाँवों में झनझनाहट होना
3. होंठ सूखे पड़ना
4. मितली आना

Answer:

1. शरीर में ऑक्सीजन (प्राणवायु) और पानी की कमी के कारण।
2. शरीर में रक्त का प्रवाह ठीक ढंग से न होने के कारण।
3. शरीर में पानी की कमी होने के कारण।
4. अपचन और योग्य आहार न लेने के कारण।

अध्ययन कौशल:

नए शब्दों को शब्दकोश में से ढूँढकर वर्णमाला के क्रमानुसार लिखिए:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

सदैव ध्यान में रखोः

बिना सोचे – समझे किसी बात पर विश्वास ना करें:
Answer:
मनुष्य को अपना प्रत्येक कार्य सोच-समझकर करना चाहिए। दूसरे की बात पर विश्वास करके या बिना किसी जाँच – पड़ताल किए दूसरे पर विश्वास करने वाले मनुष्य को अंत में हानि ही उठानी पड़ती है।

विचार मंथन:

विज्ञान का फैलाओगे प्रकाश तो होगा अंधविश्वास का नाश। (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
प्रस्तुत कथन का अर्थ यह है कि संसार में प्रत्येक घटना के घटित होने के पीछे भौगोलिक या वैज्ञानिक कारण होता है। प्रत्येक घटना को अगर हम विज्ञान की कसौटी पर जाँच कर देखेंगे, तो हमें उत्तर मिलेगा कि संसार में कोई घटना बिना वजह घटित नहीं होती। अंधविश्वास बिना सोची-समझी बातों को करने से बढ़ता है। अत: विज्ञान के प्रकाश से ही हम अंधविश्वास का नाश कर सकते हैं।

नीचे दी गई संज्ञाओं का वाक्यों में प्रयोग करो ।

Answer:
(१) पानी
पानी के बिना मनुष्य का जीवन व्यर्थ है।

(२) भीड़
भीड़ में खड़े कई लोग चिल्ला रहे थे।

(३) ईमानदारी
हमें अपना काम ईमानदारी से करना चाहिए।

(४) हाथी
हाथी एक बड़ा जानवर है।

(५) भारत
भारत मेरा देश है।

नीचे दिए सर्वनामों के चित्र देखो, पहचानो और वाक्यों में प्रयोग करो।
(तुम, कोई, हम, आप)

Answer:

(१) वह लड़का खड़ा है।
(२) लड़का और लड़की वो दोनों मुस्कुरा रहे है।
(३) लड़का अपनी परछाई को देख रहा है।
(४) यहा लड़का लड़की को कुछ समझा रहा है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 कठपुतली Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित वाक्यों में सही विकल्प चुनकर वाक्य फिरसे लिखिए:

Question 1.
एक कठपुतली हाथ में एक ……………… लेकर आई।(छड़ी, फूल, नारियल)
Answer:
एक कठपुतली हाथ में एक नारियल लेकर आई।

Question 2.
सारी कठपुतलियाँ ……………… खड़ी हो गई। (ठिठककर, भागकर, सहमकर)
Answer:
सारी कठपुतलियाँ ठिठककर खड़ी हो गई।

Question 3.
जिसे लोग …………….. समझते हैं। (श्रद्धा, विश्वास,अंधविश्वास)
Answer:
जिसे लोग अंधविश्वास समझते हैं।

Question 4.
सारा ………….. ही छींक रहा है। (शहर, मोहल्ला, नगर)
Answer:
सारा मोहल्ला ही छींक रहा है।

Question 5.
अब ……………… भरपूर मज़ा लेने लगे। (वक्ता, दर्शक, पाठक)
Answer:
अब दर्शक भरपूर मज़ा लेने लगे।

निम्नलिखित वाक्यों को कहानी के आधार पर पूरा कीजिए:

Question 1.
प्रीति अपने मित्र तेजस, प्रसन्ना और मृण्मयी के साथ
Answer:
महोत्सव देखने आई थी।

Question 2.
“आइए, आइए, हमें गलत साबित करके
Answer:
हजार रुपये ले जाइए

Question 3.
……………….. कि कठपुतलियाँ बोल रही हैं।
Answer:
आवाज तो विद्यार्थियों की है, पर लगता है ।

Question 4.
……………… नारियल फोड़कर किया जाता है।
Answer:
किसी भी नए कार्य का प्रारंभ

Question 5.
परिणाम कार्य की अपूर्णता और ……………
Answer:
नाम शकुन – अपशकुन का

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
प्रीति अपने मित्रों के साथ चिड़ियाघर गई थी।
Answer:
गलत

Question 2.
नए कार्य की शुरुआत हम नारियल फोड़कर करते हैं।
Answer:
सही

Question 3.
नारियल से फूल निकलना यह एक चमत्कार है।
Answer:
गलत

Question 4.
बिल्ली के रास्ता काटने से अपशकुन होता है।
Answer:
गलत

Question 5.
हमें अंधविश्वास से दूर रहना चाहिए।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
शहर में किस का आयोजन किया गया था?
Answer:
शहर में आनंद महोत्सव का आयोजन किया गया था।

Question 2.
बोर्ड पर क्या लिखा था?
Answer:
बोर्ड पर यह लिखा था कि हमें गलत साबित करके एक हजार रुपए ले जाइए।

Question 3.
नए कार्यक्रम का आरंभ क्या फोड़कर किया जाता है?
Answer:
नए कार्यक्रम का आंरभ नारियल फोड़कर किया जाता है।

Question 4.
लल्लन की चक्की पर क्या पिसाई जा रही थी?
Answer:
लल्लन की चक्की पर हरिकिशनदास के यहाँ की शादी की मिरची पिसाई जा रही थी।

Question 5.
प्रत्येक घटना के पीछे क्या होता है?
Answer:
प्रत्येक घटना के पीछे कोई न कोई वैज्ञानिक या व्यावहारिक कारण होता है।

Question 6.
प्रीति अपनी बुआ को क्या बताने वाली थी?
Answer:
प्रीति अपनी बुआ को बताने वाली थी कि विश्वास करो, अंधविश्वास नहीं।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
मनुष्य उचित फल से कभी-कभी बंचित क्यों रहता है?
Answer:
मनुष्य कभी-कभी शगुन-अपशगुन के दायरे में अटका रहता है। जिस कारण वह अपना काम समय पर पूरा नहीं करता और उसका असर उसके काम पर पड़ने के कारण ही उसे अपने फल से वंचित रहना पड़ता है।

Question 2.
लोगों एवं बच्चों को किस प्रकार की दुकानें आकर्षित कर रही थीं?
Answer:
लोगों एवं छोटे बच्चों को विविध कलाओं के दर्शन, खेल, प्रदर्शनी, मौत का कुआँ, छोटे – बड़े झूले, कठपुतली का नृत्य और खाने – पीने की दुकानें आकर्षित कर रही थीं।

Question 3.
सूत्रधार के कहने पर भीतर जाने पर प्रीति और उसके मित्रों ने क्या देखा?
Answer:
सूत्रधार के कहने पर भीतर जाकर प्रीति और उसके मित्रों ने देखा कि कठपुतलियाँ रंग-बिरंगे पहनावे पहनकर आँखें मटकाती हुई इधर से उधर आ-जा रही हैं। लोगों का स्वागत कर रही हैं।

Question 4.
प्रयोग के समय जादूगर नारियल से फूल कैसे निकालते हैं।
Answer:
प्रयोग करने वाले नारियल के तीन छेदों में से एक छेद को सलाई की सहायता से खोलकर उसमें मोगरे या चमेली की कलियाँ डाल देते हैं। प्रयोग के समय तक वे खिलकर फूल बन जाती हैं। इस प्रकार जादूगर नारियल से फूल निकालते हैं।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

1. मौत
2. नमस्कार
3. प्रारंभ
4. रास्ता
5. कार्य
6. विलंब
7. असर
8. वैज्ञानिक

Answer:

1. मृत्यु
2. प्रणाम
3. आरंभ, शुरुआत
4. पथ, मार्ग
5. कर्म
6. देरी
7. परिणाम
8. शास्त्रीय

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

1. शकुन
2. अंदर
3. आज
4. पूर्ण
5. श्रद्धा

Answer:

1. अपशकुन
2. बाहर
3. कल
4. अपूर्ण
5. अंधश्रद्धा

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलकर लिखिए:

1. कठपुतली
2. बिल्ली
3. कली
4. सलाई
5. लड़ाई
6. ताली
7. लड़की
8. गिलहरी

Answer:

1. कठपुतलियाँ
2. बिल्लियाँ
3. कलियाँ
4. सलाइयाँ
5. लड़ाइयाँ
6. तालियाँ
7. लड़कियाँ
8. गिलहरियाँ

निम्नलिखित विशेषणों के साथ संज्ञा शब्द की जोड़ियाँ मिलाइए:

Answer:
१ – ग
२ – घ
३ – ड
४ – ख
५ – ज
६ – क

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
चर्नी रोड उद्यानात केळूस्कर गुरुजी कशासाठी येत ?
उत्तर:
चर्नी रोड उद्यानात केळूस्कर गुरुजी बाकावर बसून पुस्तक वाचण्यासाठी येत.

प्रश्न आ.
उद्यानात गुरुजींचे कोणाकडे लक्ष गेले?
उत्तर:
उद्यानात गुरुजींचे लक्ष थोड्या अंतरावर बसून पुस्तक वाचणाऱ्या विद्यार्थ्याकडे गेले.

प्रश्न इ.
गुरुजींना उद्यानात वाचन करत बसलेल्या विदयार्थ्यांची विचारपूस करावी असे का वाटले ?
उत्तर:
गुरुजींना उद्यानात एक विद्यार्थी सलग तीन दिवस वाचन करत बसलेला दिसला. तो इतर मुलांसारखी मस्ती करताना दिसत नसे, म्हणून गुरुजींना त्याची विचारपूस करावी असे वाटले.

प्रश्न ई.
केळूस्कर गुरुजींची व डॉ. आंबेडकरांची गट्टी का जमली?
उत्तर:
केळूस्कर गुरुजी व डॉ. आंबेडकर यांची रोज उद्यानात भेट होऊ लागली. गुरुजी त्यांना चांगल्या लेखकांची पुस्तके वाचायला देऊ लागले, त्यामुळे दोघांची गट्टी जमली.

प्रश्न उ.
डॉ. आंबेडकरांनी कोणता नावलौकिक मिळवला?
उत्तर:
डॉ. आंबेडकरांनी मिळालेल्या उच्च शिक्षणाच्या संधीचे सोने करून, उच्चविद्याविभूषित होऊन, जगातील एक विद्वान म्हणून नावलौकिक मिळवला.

2. खालील वाक्ये कोण, कोणास व का म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न अ.
“बाळ, तुझं नाव काय?”
उत्तर:
भीमराव रोज उदयानात पुस्तक वाचत असलेला पाहून गुरुजी भीमरावला म्हणाले.

प्रश्न आ.
“चांगली पुस्तके वाचली पाहिजेत.”
उत्तर:
भीमरावला अवांतर वाचनाची आवड असलेली पाहून गुरुजी भीमरावला म्हणाले.

प्रश्न इ.
“मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील!”
उत्तर:
काही लेखकांची पुस्तके वाचायला देईन, असे गुरुजींनी सांगितल्यावर भीमराव गुरुजींना म्हणाले.

3. असे का घडले? ते लिहा.

प्रश्न अ.
केळूस्कर गुरुजींच्या मनात उदयानात वाचत बसलेल्या विदयार्थ्याबाबत कुतूहल निर्माण झाले.
उत्तर:
उदयानात वाचत बसलेला विदयार्थी इतर मुलांसारखी मस्ती करताना दिसत नव्हता तर सतत तीन दिवस गुरुजी त्याला वाचन करताना पाहत होते. म्हणूनच त्यांच्या मनात या मुलाबद्दल कुतूहल निर्माण झाले.

प्रश्न आ.
भीमराव उदयानात वाचत बसायचे.
उत्तर:
भीमरावांना शाळेतील पुस्तकांशिवाय अवांतर पुस्तके वाचण्याची आवड होती म्हणून शाळा सुटल्यानंतर उदयानात काही वेळ पुस्तक वाचत बसायचे.

प्रश्न इ.
गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.
उत्तर:
गुरुजी नेहमी भीमरावाला पुस्तके वाचायला देत. भीमरावच्या वाचनामुळे गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.

प्रश्न ई.
गुरुजींनी भीमरावच्या डोक्यावरून हात फिरवला.
उत्तर:
भीमरावला वाचन कसे करावे हे गुरुजींनी समजाविले. काही लेखकांची पुस्तके वाचायला देईन असे जेव्हा गुरुजी म्हणाले तेव्हा भीमरावने वाचनाची तयारी दर्शवली. तेव्हा मायेने गुरुजींनी भीमरावच्या डोक्यावरून हात फिरवला.

प्रश्न उ.
गुरुजींनी भीमरावच्या उच्च शिक्षणासाठी शिफारस केली.
उत्तर:
केळूस्कर गुरुजींनी भीमरावची तल्लख बुद्धिमत्ताओळखून महाविदयालयीन आणि उच्च शिक्षणासाठी अमेरिकेत पाठवण्यासाठी सयाजीराव गायकवाड महाराजांकडे शिफारस केली.

4. पाठातील खालील घटना योग्य क्रमाने लिहा. 

प्रश्न 1.
पाठातील खालील घटना योग्य क्रमाने लिहा.
(अ) गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.
(आ) गुरुजींनी विद्यार्थ्याकडे फारसे लक्ष दिले नाही.
(इ) त्या विदयार्थ्यानेदेखील गुरुजींकडे बघितले.
(ई) डॉ. आंबेडकरांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली.
(उ) गुरुजींनी भीमरावाला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.
(ऊ) गुरुजी मुलाजवळ आले.
उत्तरः
(अ) गुरुजींनी विदयार्थ्याकडे फारसे लक्ष दिले नाही.
(आ) त्या विद्यार्थ्यानेदेखील गुरुजींकडे बघितले.
(इ) गुरुजींनी भीमरावाला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.
(ई) गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली
(उ) डॉ. आंबेडकरांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली.

5. खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा व लिहा.
उदा., वाचनाला – वाचन, नाच, नाला, लावा, चना.
(अ) तुझ्याजवळ
(आ) दिवसापासून
(इ) मार्गदर्शन
(ई) आवडतील

प्रश्न 1.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा व लिहा.
उदा., वाचनाला – वाचन, नाच, नाला, लावा, चना.
उत्तरः

1. वाचनाला – वाचला, नाच, नाला, लावा, चना
2. दिवसापासून – दिवसा, सून, पान, वसा, दिन, पाव, सासू
3. मार्गदर्शन – मार्ग, दर्श, दमा, दर्शन, मान
4. आवडतील – वड, आड, आव, आतील, लव
5. महाविदयालयीन – मन, हाल, महाल, नदया, मल, विमल

6. खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
(अ) लेखक
(आ) पुस्तक
(इ) शाळा
(ई) भेट
(उ) शिफारस
(ऊ) शब्द
उत्तरः
(अ) लेखक
(आ) पुस्तके
(इ) शाळा
(ई) भेटी
(उ) शिफारसी
(ऊ) शब्द

7. आंतरजालावरून खालील मुद्द्यांच्या आधारे डॉ. आंबेडकर यांची माहिती मिळवा व लिहा.
(अ) पूर्ण नाव
(आ) जन्म स्थळ
(इ) जन्म दिनांक
(ई) आई – वडिलांचे नाव
(उ) शिक्षण
(ऊ) लिहिलेली पुस्तके
(ए) कार्य

प्रश्न 1.
आंतराजालावरून खालील मुद्द्यांच्या आधारे डॉ. आंबेडकर यांची माहिती मिळवा व लिहा.
उत्तर:
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे पूर्ण नाव भीमराव रामजी आंबेडकर. रत्नागिरी जिल्ह्यात आंबवडे गावात दिनांक 14 एप्रिल 1891 साली त्यांचा जन्म झाला. त्यांच्या आईचे नाव भीमाबाई व वडिलांचे नाव रामजी होते. त्यांनी एम.ए., पी.एच.डी. पर्यंत शिक्षण घेतलेच पण डी.एस.सी, एल.एल.डी., डी.लि.ट, बॅरिस्टर एंट लॉ. या पदव्याही प्राप्त केल्या. भगवान बुद्ध आणि धम्म, धर्मांतर कां? जातिप्रथेचे विध्वंसन, पुणे करार, शुद्र पूर्वी कोण होते, बुद्ध की कार्ल मार्क्स अशी अनेक पुस्तके त्यांनी लिहिली.

हिंदू स्त्रियांची उन्नती आणि अवनती हे स्त्रीविषयक माहितीपर व माझी आत्मकथा हे व्यक्तिचित्रण ही त्यांनी लिहिले आहे. त्यांनी महाडच्या तळ्यातील पाणी अस्पृश्यांना खुले करून दिले. नाशिकच्या काळाराम मंदिरात अस्पृश्यांना प्रवेश मिळवून दिला. ‘शिका, संघटीत व्हा व संघर्ष करा’ हा मुलमंत्र त्यांनी दलितांना दिला. त्यांना मरणोत्तर भारतरत्न’ हा किताब भारत सरकारने बहाल केला.

8. खालील शब्द शिक्षकांच्या मदतीने समजून घ्या.
(अ) शब्द – सुशब्द, अपशब्द.
(आ) स्पष्ट – सुस्पष्ट, अस्पष्ट.
(इ) बुद्धी – सुबुद्धी, बुद्धिमत्ता, बुद्धिमान, निर्बुद्ध, दुर्बुद्धी

9. खालील शब्द असेच लिहा.

उपक्रम: वेगवेगळ्या वृत्तपत्रांत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या कार्याविषयी आलेल्या माहितीची कात्रणे गोळा करा व वहीत चिकटवा. त्याचे वाचन करा.

सांगा पाहू.

प्रश्न 1.
कधी हातावर, कधी भिंतीवर जाऊन मी बसतो, तीन हात माझे सतत फिरवत मी असतो, वेळ वाया घालव नका असा नेहमी उपदेश करतो
उत्तर:
घड्याळ

प्रश्न 2.
शिस्तीचे धडे, उत्तम गडे, कणकण शोधते, कधीच न रडे
उत्तर:
मुंगी

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Important Additional Questions and Answers

चूक की बरोबर ते लिहा.

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा.

1. चर्नी रोड उद्यानात सायंकाळच्या वेळी अनेक नागरिक फिरायला यायचे.
2. गुरुजी सोबत आणलेले वर्तमानपत्र वाचत.
3. भीमरावाला अवांतर पुस्तके वाचनाची आवड होती.
4. इतर मुलांसारखा भीमरावही मस्ती करीत होता.
5. गुरुजींनी भीमरावला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.

उत्तर:

1. बरोबर
2. चूक
3. बरोबर
4. चूक
5. बरोबर

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चर्नीरोड उद्यानात सायंकाळी कोण कोण येत?
उत्तर:
चर्नीरोड उदयानात सायंकाळी अनेक नागरिक फिरायला येत. तसेच विल्सन हायस्कूलचे मुख्याध्यापक आणि विदयाव्यासंगी लेखक केळूस्कर गुरुजी व भीमराव येत असत.

प्रश्न 2.
भीमरावांनी स्वत:बद्दलची कोणती माहिती गुरुजींना सांगितली?
उत्तर:
भीमराव एलफिन्स्टन हायस्कूल, भायखळा येथे शिकत आहेत. शाळेतील पुस्तकांशिवाय अवांतर पुस्तके वाचण्याची त्यांना आवड आहे व शाळा सुटल्यानंतर ते चर्नी रोड उदयानात काही वेळ पुस्तक वाचत बसतात ही माहिती भीमरावांनी गुरुजींना सांगितली.

प्रश्न 3.
भीमरावांनी संधीचे सोने कसे केले?
उत्तर:
आपल्या तल्लख बुद्धिमत्तेने, वाचनाने व कष्टाने ते जगातील एक विद्वान म्हणून नावलौकिक प्राप्त करणारे उच्च विदयाविभूषित डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर झाले. त्यांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली. अशाप्रकारे भीमरावांनी संधीचे सोने केले.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. संधी
2. महाविदयालय
3. विद्वान
4. विदयार्थी

उत्तर:

1. संधी
2. महाविदयालये
3. विद्वान
4. विदयार्थी

खालील वाक्यांत योग्य ठिकाणी विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
बाळ तुझं नाव काय.
उत्तर:
“बाळ तुझं नाव काय?”

प्रश्न 2.
वा छान नाव आहे तुझं.
उत्तर:
“वा! छान नाव आहे तुझं!”

प्रश्न 3.
जरुर दया गुरुजी मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील.
उत्तर:
“जरुर दया गुरुजी! मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील!”

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. मुख्याध्यापक
2. विदयार्थी
3. बालक
4. माता
5. महाराजा
6. विद्वान
7. शिक्षक
8. लेखक
9. मित्र

उत्तर:

1. मुख्याध्यापिका
2. विद्यार्थिनी
3. बालिका
4. पिता
5. महाराणी
6. विदूषी
7. शिक्षिका
8. लेखिका
9. मैत्रिण

खालील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
कुतूहल निर्माण होणे – जिज्ञासा निर्माण होणे.
उत्तर:
शास्त्रीय प्रयोगामुळे विदयार्थ्यांच्या मनात कुतूहल निर्माण झाले.

प्रश्न 2.
संधीचे सोने करणे – वेळेचा सदुपयोग करणे
उत्तर:
अपार कष्टाने डॉ. रघुनाथ माशेलकरांनी संधीचे सोने केले.

प्रश्न 3.
नावलौकिक मिळवणे – प्रसिद्धी मिळवणे
उत्तर:
गायनामुळे लता मंगेशकरने नावलौकिक मिळवला.

लेखन विभाग:

सांगा पाहू.

प्रश्न 1.
भिंतीवर चढतो, खाली पडतो प्रयत्नांची पराकाष्ठा करतो. जाळे विणतो, हार न मानतो.
उत्तर:
कोळी

उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Summary in Marathi

पाठ परिचयः

प्रस्तुत पाठात बालपणी डॉ. भीमराव आंबेडकरांना वाचनाची किती आवड होती व त्यांचा हा वाचननाद केळूस्कर गुरुजींनी कसा ओळखला याचे वर्णन केले आहे. पुढे त्यांच्या मार्गदर्शनाने व शिफारसीने भीमराव उच्च शिक्षण घेऊ शकले व उच्च विद्याविभूषित होऊन स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहू शकले, ‘वाचाल तर वाचाल’ हे किती सार्थ आहे हे या पाठातून कळते.

शब्दर्थ:

1. उदयान – बाग (garden)
2. सायंकाळ – संध्याकाळ (evening)
3. नागरिक – रहिवासी (citizen)
4. विदयाव्यासंगी- अभ्यासाची आवड असणारे (studious)
5. बाक – बसण्याची जागा (bench)
6. कुतूहल – जिज्ञासा (curiosity)
7. आपुलकीने – आपलेपणाने (affectionately)
8. आदर – सन्मान (respect)
9. आतुरता – उत्सुकता (excitement, eagerness)
10. विस्तृत – अफाट, मोठे (vast)
11. अभेदय – तोडता न येणारी (imperitrable)
12. तल्लख – तीक्ष्ण (sharp)
13. गट्टी – मैत्री, दोस्ती (friendship)
14. शिफारस – नाव सुचविणे (recommendation)
15. नावलौकिक – प्रसिद्धी (fame, popularity)
16. राज्यघटना – संविधान (constitution)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. कुतूहल निर्माण होणे – जिज्ञासा निर्माण होणे
2. संधीचे सोने करणे – वेळेचा सदुपयोग करणे
3. नावलौकिक मिळवणे – प्रसिद्धी मिळवणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 मोठी आई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 13 मोठी आई

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 13 मोठी आई Textbook Questions and Answers

1. एका वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न अ.
घर बांधण्यासाठी कोणकोणत्या वस्तू लागतात?
उत्तर:
दगड, माती, विटा, चुना व लाकूड इत्यादी या वस्तू घर बांधण्यासाठी लागतात.

प्रश्न आ.
जमिनीच्या पोटात कोणकोणती खनिजे सापडतात?
उत्तर:
चांदी, रूपे, पितळ, तांबे, कथील, दगडी कोळसा, लोखंड इ. खनिजे जमिनीच्या पोटात सापडतात.

प्रश्न इ.
कारखान्यात धातूपासून कोणकोणत्या वस्तू तयार होतात?
उत्तर:
लोखंडी खुा, पलंग, सुया, टाचण्या, चाकू, कात्र्या, गुंड्या, काचेचे सामान, मोटारी, आगगाड्या, विमाने इत्यादी वस्तू कारखान्यात धातूपासून तयार होतात.

प्रश्न ई.
चुना कशासन तयार करतात?
उत्तर:
चुनखडीच्या खडकापासून चुना तयार करतात.

प्रश्न उ.
लेखिकेच्या मते मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगावा?
उत्तर:
माणसांना प्रत्येक गोष्ट या भूमीनेच दिली आहे, म्हणून लेखिकेच्या मते मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव बाळगायला हवा.

2. तुम्ही खात असलेल्या अन्नपदार्थांतील कोणकोणत्या वस्तू जमिनीकडून आपणांस मिळतात, यांची यादी बनवा.

प्रश्न 1.
तुम्ही खात असलेल्या अन्नपदार्थांतील कोणकोणत्या वस्तू जमिनीकडून आपणांस मिळतात, यांची यादी बनवा.
उत्तर:

1. धान्य – ज्वारी, बाजरी, नाचणी, गहू, मळा, तांदूळ इ.
2. कडधान्य – मूग, मटकी, चवळी, वाटाणा, हरभरा, वाल, तूर, उडीद इ.
3. पालेभाज्या – मेथी, शेपू, तांदळी, चाकवत, पालक, माठ इ.
4. फळभाज्या – वांगी, कोबी, फ्लॉवर, दुधीभोपळा, दोडका, कारले, टोमॅटो, गवार, शेवगा, भेंडी, घेवडा, राजमा इ.
5. कंदमुळे – कांदा, गाजर, बीट, मुळा, रताळे, भुईमुगाच्या शेंगा इ.
6. फळे – केळी, चिकू, पेरू, आंबा, फणस, अननस, द्राक्षे, सफरचंद, जांभळे, कवठ, बोरे, पपई, काजू, बदाम, अक्रोड इ.

3. आपण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगायला हवा ते तुमच्या शब्दांत लिहा.

प्रश्न 1.
आपण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगायला हवा ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
मातृभूमी म्हणजेच जमीन, काळी आई आपणास अन्न-वस्त्र देते, दाग-दागिने देते, घरदार देते, धनधान्य देते, भांडीकुंडी देते, पाटी-पेन्सिल देते. त्या भूमीतले अन्न खाऊनच आपण मोठे झालो, शहाणे झालो. माणसांना प्रत्येक गोष्ट दिली ती या भूमीनेच. माती आहे म्हणूनच आपण जिवंत आहोत. म्हणून अशा या दातृत्वपूर्ण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव बाळगायला हवा.

4. ‘मोठी आई’ साठी पाठात वापरले गेलेले शब्द शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
‘मोठी आई’ साठी पाठात वापरले गेलेले शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. भूमी
2. जमीन
3. भूमाता
4. धरणीमाता
5. मातृभूमी
6. मायभूमी

5. पाटीपेन्सिल’ सारखे जोडशब्द पाठातून शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
पाटीपेन्सिल’ सारखे जोडशब्द पाठातून शोधून लिहा.
उत्तरः

1. सोनेरूपे
2. दागदागिने
3. दगडमाती
4. दूधदही
5. गाई-म्हशी
6. अन्न-वस्त्र
7. चहासाखर
8. धरणीमाता
9. मायभूमी
10. प्रेमभाव

6. खालील शब्दांचे समनार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समनार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:
(अ) मातृभूमी – धरित्री, धरती, पृथ्वी
(आ) आई – माता, माय, जननी

7. हे शब्दा असेच लिहा.

प्रश्न 1.
हे शब्दा असेच लिहा.
उत्तर:

8. खालील पदार्थ कशापासून बनतात ते लिहा.

प्रश्न 1.
खालील पदार्थ कशापासून बनतात ते लिहा.
उदा. साखर – ऊस
उत्तर:
(अ) फुटाणे – चणे
(आ) मनुके – द्राक्षे
(इ) भाकरी – ज्वारी, बाजरी, तांदूळ, नाचणी
(ई) चपाती – गहू
(उ) वेफर्स – बटाटे
(ऊ) सॉस – टोमॅटो
(ए) सरबत – कोकम, लिंबू इ.
(ऐ) चिक्की – गुळ, शेंगदाणे, तीळ.

9. खालील शब्दांचे अनेकवचन लिहा.

(अ) तुळई – तुळया
(आ) बिजागरी – बिजागऱ्या
(इ) झाड – झाडे
(ई) दागिना – दागिने
(उ) कवठ – कवठे

10. खालील तक्ता भरा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता भरा.

उत्तर:

मनुष्याचे खादय	घरबांधणीला उपयुक्त वस्तू	विविध खनिजे	प्राण्यांचे खादय
धान्य, कडधान्य	लाकूड	लोखंड	पाला, पाचोळा
भाज्या	लोखंड	सोने	गवत
फळे	माती	चांदी	मांस
मांस, मटण	चुना	पितळ	कडबा

11. शेतात पीक यावे म्हणून शेतकरी कोणकोणती कामे करतो ते खालील वेबमध्ये लिहा.

प्रश्न 1.
शेतात पीक यावे म्हणून शेतकरी कोणकोणती कामे करतो ते खालील वेबमध्ये लिहा.
उत्तरः

12. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तर:

लोखंडी वस्तू	काचेच्या वस्तू	लाकडी वस्तू	मातीच्या वस्तू
1. खुर्ध्या	ग्लास	खुर्ध्या	घागर
2. पलंग	बाटली	टेबल	माठ
3. सुया	मूर्त्या	पलंग	रांजण
4. टाचण्या	फुलदाणी	कपाट	हंडी
5. चाकू	आरसा	खेळणी	खेळणी
6. कात्र्या	बरणी	बैलगाडी	भांडी
7. गाड्या	बांगड्या	नांगर	कुंड्या
8. मोटारी	बशी	कुळव	घरे
9. आगगाड्या	दिवे	पाट	फुलदाण्या
10. विमाने	घड्याळ	दरवाजे	बरणी

13. जमिनीच्या खाली येणारी पिके व जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची माहिती करून घ्या. त्यांची यादी तयार करा.

प्रश्न 1.
जमिनीच्या खाली येणारी पिके व जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची माहिती करून घ्या. त्यांची यादी तयार करा.
उत्तरः

14. खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ तयार केले जातात. याविषयी आपापसांत गप्पा मारा.

प्रश्न 1.
खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ तयार केले जातात. याविषयी आपापसांत गप्पा मारा.

उत्तरः

15. मोठ्या आईपासून प्राप्त होणाऱ्या गोष्टी लिहून आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
मोठ्या आईपासून प्राप्त होणाऱ्या गोष्टी लिहून आकृती पूर्ण करा.

उपक्रम: आई, मातृभूमी या विषयावरील कवितांचा संग्रह करून त्या कवितांचे वर्गात वाचन करा.
प्रकल्प: शिक्षक किंवा पालकांच्या मदतीने जवळच्या शेताला भेट दया. शेतात येणाऱ्या विविध पिकांचे निरीक्षण करून शेतातील अन्नधान्याबद्दल माहिती मिळवा.
उत्तरः

16. खालील वाक्यांत (?, !, ‘-‘, “-“, . , ,) ही विरामचिन्हे घालून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न अ.
आवडले का तुला पुस्तक आई म्हणाली.
उत्तर:
“आवडले का तुला पुस्तक?” आई म्हणाली.

प्रश्न आ.
तो प्रामाणिक आहे बाबांनी सांगितले.
उत्तर:
तो ‘प्रामाणिक’ आहे बाबांनी सांगितले.

प्रश्न इ.
गणू म्हणाला अगं आई उदया सुट्टी आहे असे दिनूने सांगितले म्हणून मी शाळेत गेलो नाही
उत्तरः
गणू म्हणाला, “अगं आई, उदया सुट्टी आहे, असे दिनूने सांगितले. म्हणून मी शाळेत गेलो नाही.”

प्रश्न ई.
अहाहा किती छान चित्र आहे.
उत्तर:
अहाहा! किती छान चित्र आहे!

प्रश्न उ.
तुला लाडू आवडतो भका.
उत्तर:
तुला लाडू आवडतो का?

प्रश्न ऊ.
माझे काका मुंबईला राहतात
उत्तरः
माझे काका ‘मुंबईला’ राहतात.

प्रश्न ए.
मधू राजा रझिया व मारिया गप्पा मारत बसले
उत्तर:
मधू, राजा, रझिया व मारिया गप्पा मारत बसले.

Class 6 Marathi Chapter 13 मोठी आई Additional Important Questions and Answers

रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य पूर्ण करून लिहा.

प्रश्न 1.
आपली आई आपल्यावर किती …………… करते.
उत्तर:
माया

प्रश्न 2.
तिचे नाव भूमी ! ……………!
उत्तर:
जमीन

प्रश्न 3.
माती आहे म्हणूनच आपण …….. आहोत.
उत्तर:
जिवंत

प्रश्न 4.
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक ………….. मोठ्या आईने दिला.
उत्तर:
जिन्नस

प्रश्न 5.
दाराच्या कड्या, तुळया व बिजागऱ्या आहेत.
उत्तर:
लोखंडी

प्रश्न 6.
त्या मोठ्या आईचे केवढे …..मानले पाहिजेत!
उत्तर:
उपकार

प्रश्न 7.
त्या भूमीतले …………….. खाऊनच आपण मोठे झालो.
उत्तर:
अन्न

प्रश्न 8.
माणसांना प्रत्येक गोष्ट दिली ती या …………………
उत्तर:
भूमीनेच

प्रश्न 9.
त्या मायभूमीबद्दल आपण मनात नेहमी ………………….. बाळगावयास नको का?
उत्तर:
प्रेमभाव

प्रश्न 10.
पली मोठी ………………… म्हणजेच आपली मायभूमी!
उत्तर:
आई

खालील प्रश्नांची एक ते दोन वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
आपल्या आईहूनही एक मोठी आई आहे ती कोण?
उत्तर:
आपल्या आईहूनही एक मोठी आई आहे, तिचे नाव ‘भूमी! जमीन’!

प्रश्न 2.
जमिनीत काय आहे?
उत्तर:
जमिनीत माती आहे.

प्रश्न 3.
आपण आज जिवंत कोणामुळे आहोत?
उत्तर:
माती आहे म्हणून आज आपण जिवंत आहोत.

प्रश्न 4.
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक जिन्नस आपणास कोणी दिला?
उत्तर:
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक जिन्नस आपणास मोठ्या आईने दिला.

प्रश्न 5.
गहू, तांदूळ व जोंधळे कोठे तयार होतात?
उत्तर:
गहू, तांदूळ व जोंधळे आपणास शेतातूनच म्हणजेच मातीतून मिळतात.

प्रश्न 6.
कापूस कोठून मिळतो?
उत्तर:
कापूस कपाशीच्या झाडापासून मिळतो.

प्रश्न 7.
रेशीम कोठून मिळते?
उत्तर:
रेशीम रेशमाच्या किड्यापासून मिळते.

प्रश्न 8.
रेशमाचे किडे कोणत्या झाडावर जगतात?
उत्तर:
रेशमाचे किडे तुतीच्या झाडावर जगतात.

प्रश्न 9.
प्रत्येक गिरणी व प्रत्येक कारखाना कशामुळे चालतो?
उत्तर:
प्रत्येक गिरणी व प्रत्येक कारखाना लोखंड व कोळसा यामुळे चालतो.

प्रश्न 10.
विटा कशापासून बनवल्या जातात?
उत्तर:
विटा लाल मातीपासून बनवल्या जातात.

प्रश्न 11.
लाकूड कोठून आणतात?
उत्तर:
मोठमोठ्या रानांतील वाळलेली प्रचंड झाडे तोडून लाकूड आणतात.

प्रश्न 12.
गाई-म्हशींपासून आपण काय मिळवतो?
उत्तर:
दूध, दही, तूप आपण गाई-म्हशींपासून मिळवतो.

प्रश्न 13.
गाई-म्हशी कशावर जगतात?
उत्तर:
गवत व कडबा यांवर गाई-म्हशी जगतात.

व्याकरण व भाषाभ्यास.

प्रश्न 1.
एक- अनेक लिहा.

1. गोष्ट
2. छान
3. जिन्नस
4. घर
5. भूमी
6. फूल
7. औषध
8. झाड
9. कापूस
10. रूपे
11. दागिने
12. उत्तर
13. दार
14. प्रचंड

उत्तर:

1. कथा, कहाणी
2. सुंदर
3. नग, वस्तू
4. सदन
5. जमीन
6. पुष्प, सुमन
7. दवा
8. वृक्ष, तरू
9. कपासी
10. चांदी
11. अलंकार
12. जवाब
13. दरवाजा
14. मोठा

प्रश्न 2.
एक – अनेक लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 3.
पाठात आलेले जोडशब्द शोधून लिहा.
उत्तरः

1. जिन्नस
2. प्रचंड
3. प्रत्येक
4. खुर्ध्या
5. काव्या
6. गुंड्या
7. तुळ्या
8. गोष्ट
9. उत्पन्न
10. वस्त्र
11. कड्या
12. म्हशी
13. अन्न
14. पेन्सिल
15. टाचण्या
16. साऱ्या
17. धनधान्य
18. पाटीपेन्सिल

प्रश्न 13.
खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ करतात ते वेब मध्ये लिहा.
उत्तरः

लेखन विभाग

प्रश्न अ.
जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची यादी खालील वेबमध्ये लिहा.
उत्तरः

मोठी आई Summary in Marathi

काव्य परिचय:

आपल्या आईपेक्षाही आपणास अजून एक मोठी आई असते. ती म्हणजे ‘भूमी ! जमीन!’ याच आईचा मोठेपणा या पाठात लेखिकेने गायला आहे. आज आपण सर्व व आपणास जन्म देणारी आई ही सुद्धा याच आईची लेकरे आहेत. तिनेच आपणास या सर्व वस्तू पुरवल्या आहेत. ती नसती तर आपले अस्तित्वच या भूतलावर नसते आणि म्हणून त्या भूमीविषयी कृतज्ञतेची भावना आपण सतत मनात जपली पाहिजे हाच संदेश या पाठातून लेखिकेने दिला आहे.

शब्दार्थ:

1. आई – माता,जननी (mother)
2. माया – प्रेम, ममता (love)
3. पोटोशी – गरोदर (pregnant)
4. गोष्ट – कथा (story)
5. स्वरूप – रूप (charm, beauty)
6. जिन्नस – वस्तू (an article)
7. भूमी – जमीन, धरित्री, धरती (Land, earth)
8. जोंधळा – ज्वारी (jowar)
9. पाटी – (slate)
10. ऊस – (sugarcane)
11. तुतीचे झाड – (murberry tree)
12. सापडणे – मिळणे (to be found)
13. लोखंड – लोह (iron)
14. गिरणी – मिल (a mill)
15. खांब – स्तंभ (a pillar)
16. दार – दरवाजा (a door)
17. खिडकी – झरोका (window)
18. तुळई – घराच्या मध्यावरील लाकूड
19. बिजागरी – सांधपट्टी (hinger)
20. कडबा – कणसे कापून घेऊन उरलेला गुरांना खाण्याचा भाग, वैरण (fodder)
21. दागिने – अलंकार (jewellery)
22. मायभूमी – पृथ्वी (motherland)
23. भांडीकुंडी – छोटी मोठी भांडी (vessles and pots)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. माया करणे – प्रेम करणे.
2. लक्षात येणे – कळणे, समजणे, ध्यानात येणे.
3. प्रेमभाव बाळगणे – मनात प्रेम बाळगणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 उपयोग हमारे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 उपयोग हमारे

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 उपयोग हमारे Textbook Questions and Answers

चित्रो का परिचय: चित्र का निरीक्षण करो और बताओ।

डाकघर:

विद्यार्थियों से चित्रों का निरीक्षण कराकर उनको प्रश्न पूछने के लिए कहें । बड़ों की सहायता से उन्हें डाकघर में जाकर टिकट खरीदने तथा बैंक में बाल-बचत खाता खुलवाने और परिचित डाकिए, बैंक कर्मचारी, नर्स, हवलदार से बातचीत करने की सूचना दें।

Answer:
प्रस्तुत चित्र डाकघर का है। डाकघर भारत-सरकार का सबसे पुराना व बड़ा उपक्रम है। चित्र में डाकघर के अलग-अलग हिस्सों में होने वाले काम के बारे में बताया गया है। लोग अपना पत्र और मनी ऑर्डर भेजने के लिए कतार में खड़े हैं। पोस्टमैन पत्रों पर कुछ लिख रहे हैं। एक व्यक्ति बचत खाता-काउन्टर पर डाक कर्मचारी से कुछ पूछताछ कर रहा है। दूसरा व्यक्ति मनी ऑर्डर-काउन्टर पर बैठी डाक-कर्मचारी से कुछ जानकारी प्राप्त कर रहा है। डाकघर में सूचना-फलक लगा हुआ है। डाकघर के अन्य कर्मचारी भी अपने काम में व्यस्त हैं। हम आपकी आवश्यकता समझते हैं।’ इस सुविचार के माध्यम से ग्राहकों में अपनेपन का भाव पैदा करने का प्रयास किया गया है। छोटे बच्चे अपने माता-पिता के साथ डाकघर में आए हैं और सभी चीज़ों का निरीक्षण कर रहे हैं। गमले के पास कूड़ेदान रखा गया है। ‘बचत आपकी, प्रगति देश की।’ इस सुंदर पंक्ति द्वारा लोगों में देश की प्रगति की भावना भी जागृत करने का प्रयत्न किया गया है। प्रगति के आज के दौर में हमारी सरकार डाकघरों का महत्त्व बरकरार रखने के लिए बैंकों की तर्ज पर उनका पुनर्गठन कर रही है।

बैंक:

उपरोक्त स्थानों की कार्य प्रक्रिया संबंधी जानकारी देकर चर्चा करें । प्रत्यक्ष जाकर विद्यार्थियों को वहाँ की सूचना पढ़ने के लिए कहें । उनसे अपने गाँव/शहर के महत्त्वपूर्ण स्थानों के दूरध्वनि क्रमांकों की सूची बनवाएँ और सहायता लेने की सूचना दें।

Answer:
प्रस्तुत चित्र बैंक का है। प्रतिदिन के कार्य का चित्रण इसमें किया गया है। छोटे बच्चे अपने माता-पिता के साथ बैंक में आए हैं। बैंक में आए कई ग्राहक अपना कार्य कर रहे हैं। एक महिला पूछताछ-काउन्टर पर बैठे बैंक कर्मचारी से कुछ बातचीत कर रही है। दूसरी महिला बचत खाता काउन्टर पर अपना कार्य करने के लिए खड़ी है। कुछ ग्राहक कैशिअर के पास से अपने रुपये लेने के लिए कतार में खड़े हैं। एक महिला कैशिअर काउन्टर पर रुपये जमा कर रही है। कुछ ग्राहक अपने कार्य की प्रतीक्षा में बैठे हैं। एक ग्राहक शाखा प्रबंधक (मैनेजर) के कक्ष में बैठकर कुछ वार्तालाप कर रहा है। बंदूकधारी सुरक्षा कर्मचारी बैंक की सुरक्षा के लिए खड़ा है। अन्य ग्राहक अपने काम में व्यस्त दिखाई दे रहे हैं। बैंक की ओर से ग्राहकों को सूचना देने के लिए सूचना फलक लगा हुआ है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 उपयोग हमारे Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(प्रगति, सूचना, टिकट, कूड़ेदान)

Question 1.
डाकघर में लोगों और कर्मचारियों को सूचित करने के लिए ………………… फलक लगाया जाता है।
Answer:
सूचना

Question 2.
हमें कचरा ……………….. में फेंकना चाहिए।
Answer:
कूड़ेदान

Question 3.
हमारे बचत करने से देश की …………………. होगी।
Answer:
प्रगति

Question 4.
पत्र पर ……………… लगाकर हम उसे डाकघर में देते है।
Answer:
टिकट प्रश्न

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
डाकघर में हम पैसे जमा कर सकते हैं।
Answer:
सही

Question 2.
हमें कचरा गमले में फेंकना चाहिए।
Answer:
गलत

Question 3.
बच्चे डाकघर में खेल रहे हैं।
Answer:
गलत

Question 4.
मेज पर पत्र बिखरे पड़े हैं।
Answer:
सही

Question 5.
बचत खाता काउंटर पर महिला कर्मचारी बैठी है।
Answer:
गलत

निम्नलिखित चित्रों के साथ सही जोड़ियाँ मिलाइए:

Answer:
१ – घ
२ – ग
३ – ड़
४ – क
५ – ख

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
डाकघर में हम क्यों जाते हैं?
Answer:
हम डाकघर में पत्र डालने, लाने अथवा मनी ऑर्डर तथा रजिस्ट्री करने जाते हैं।

Question 2.
डाकघर के चित्र में कितने विभाग दिखाये गए हैं और कौन से?
Answer:
डाकघर के चित्र में तीन विभाग दिखाये गए है।

• बचत खाता
• मनी ऑर्डर
• रजिस्ट्री/टिकट

Question 3.
डाकघर के फलक पर कौन-सा सुंदर वाक्य लिखा है?
Answer:
डाकघर के फलक पर ‘बचत आपकी, प्रगति देश की’ यह सुंदर वाक्य लिखा है।

Question 4.
छोटे बच्चे किसके साथ डाकघर में आए है?
Answer:
छोटे बच्चे अपने माता – पिता के साथ डाकघर में आए है।

Question 5.
‘हम आपकी आवश्यकता समझते हैं।’ इस वाक्य से आप क्या समझते हैं?
Answer:
इस वाक्य से हम यह समझते है कि आपका समय और आपका कार्य हमारे लिए महत्त्वपूर्ण है।

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(ग्राहक, पूछताछ, बंदूक, बचत, छड़ी)

Question 1.
महिला . …………… कर रही है।
Answer:
पूछताछ

Question 2.
दूसरी महिला ……………… खाता काउन्टर के पास खड़ी है।
Answer:
बचत

Question 3.
सुरक्षा कर्मचारी के पास ……………… है।
Answer:
बंदूक

Question 4.
मैनेजर ……………….. से बातचीत कर रहा है।
Answer:
ग्राहक

Question 5.
बूढ़े ग्राहक के हाथ में ………………….
Answer:
छड़ी

निम्नलिखित बाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
बैंक में कैशिअर पैसे का लेन-देन एवं हिसाब का काम देखता है।
Answer:
सही

Question 2.
बैंक में हमें पत्र मिलता है।
Answer:
गलत

Question 3.
मैनेजर का काम लोगों की रक्षा करना होता है।
Answer:
गलत

Question 4.
आज-कल बैंक का अधिकतर काम संगणक पर होता है।
Answer:
सही

Question 5.
बैंक से हमें कर्ज मिलता है।
Answer:
सही

निम्नलिखित बैंक व पोस्ट से संबंधित शब्दों को अलग अलग करके लिखिए:

(पूछताछ, बचत खाता, कैशिअर, डाकिया, मैनेजर, डाक अधिकारी, रजिस्ट्री, चालू खाता, पत्र, धनादेश, मनी ऑर्डर)
Answer:
पोस्ट ऑफिस:

• डाकिया
• बचत खाता
• डाक अधिकारी
• रजिस्ट्री
• पत्र
• मनी ऑर्डर

बैंक:

• बचत खाता
• कैशिअर
• चालू खाता
• धनादेश
• पूछताछ

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
बैंक में खजांची क्या कार्य करते हैं?
Answer:
बैंक में खजांची रुपये लेन-देन का एवं उसका हिसाब रखने का कार्य करते हैं।

Question 2.
बैंक में पूछताछ-कक्ष क्यों होता है?
Answer:
बैंक में आने वाले ग्राहकों की समस्याओं का निवारण करने के लिए बैंक में पूछताछ-कक्ष होता है।

Question 3.
बैंक में सुरक्षा कर्मचारी क्यों तैनात किए जाते हैं?
Answer:
बैंक में आने-जाने वाले ग्राहकों एवं बैंक के मालमत्ते की रक्षा करने के लिए बैंक में सुरक्षा कर्मचारी तैनात किए जाते हैं।

Question 4.
बैंकों की आवश्यकता क्यों होती है?
उत्तर :
हमारी धन-संपत्ति को सुरक्षित रखने के लिए हमें बैंकों की आवश्यकता होती है।

Question 5.
बैंक के मुख्य अधिकारी को क्या कहते हैं?
Answer:
बैंक के मुख्य अधिकारी को शाखा प्रबंधक कहते हैं।

Question 6.
साधारण या आम जनता बैंक में किस प्रकार का खाता खोलती है?
Answer:
साधारण या आम जनता बैंक में बचत खाता खोलती है।

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati स्वयं अध्ययन १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions स्वयं अध्ययन १

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions स्वयं अध्ययन १ Textbook Questions and Answers

एक से सौ तक की उलटी गिनती पढ़ो और कॉपी में लिखो:

Answer:

1. – १ एक
2. – २ दो
3. – ३ तीन
4. – ४ चार
5. – ५ पांच
6. – ६ छह
7. – ७ सात
8. – ८ आठ
9. – ९ नौ
10. – १० दस
11. – ११ ग्यारह
12. – १२ बारह
13. – १३ तेरह
14. – १४ चौदह
15. – १५ पंद्रह
16. – १६ सोलह
17. – १७ सत्रह
18. – १८ अठारह
19. – १९ उन्नीस
20. – २० बीस
21. – २१ इकीस
22. – २२ बाईस
23. – २३ तेइस
24. – २४ चौबीस
25. – २५ पच्चीस
26. – २६ छब्बीस
27. – २७ सताइस
28. – २८ अट्ठाइस
29. – २९ उनतीस
30. – ३० तीस
31. – ३१ इकतीस
32. – ३२ बतीस
33. – ३३ तैंतीस
34. – ३४ चौंतीस
35. – ३५ पैंतीस
36. – ३६ छतीस
37. – ३७ सैंतीस
38. – ३८ अड़तीस
39. – ३९ उनतालीस
40. – ४० चालीस
41. – ४१ इकतालीस
42. – ४२ बयालीस
43. – ४३ तैतालीस
44. – ४४ चवालीस
45. – ४५ पैंतालीस
46. – ४६ छयालिस
47. – ४७ सैंतालीस
48. – ४८ अड़तालीस
49. – ४९ उनचास
50. – ५० पचास
51. – ५१ इक्यावन
52. – ५२ बावन
53. – ५३ तिरपन
54. – ५४ चौवन
55. – ५५ पचपन
56. – ५६ छप्पन
57. – ५७ सतावन
58. – ५८ अठावन
59. – ५९ उनसठ
60. – ६० साठ
61. – ६१ इकसठ
62. – ६२ बासठ
63. – ६३ तिरसठ
64. – ६४ चौंसठ
65. – ६५ पैंसठ
66. – ६६ छियासठ
67. – ६७ सड़सठ
68. – ६८ अड़सठ
69. – ६९ उनहतर
70. – ७० सत्तर
71. – ७१ इकहतर
72. – ७२ बहतर
73. – ७३ तिहतर
74. – ७४ चौहतर
75. – ७५ पचहतर
76. – ७६ छिहतर
77. – ७७ सतहतर
78. – ७८ अठहतर
79. – ७९ उन्नासी
80. – ८० अस्सी
81. – ८१ इक्यासी
82. – ८२ बयासी
83. – ८३ तिरासी
84. – ८४ चौरासी
85. – ८५ पचासी
86. – ८६ छियासी
87. – ८७ सतासी
88. – ८८ अट्ठासी
89. – ८९ नवासी
90. – ९० नब्बे
91. – ९१ इक्यानवे
92. – ९२ बानवे
93. – ९३ तिरानवे
94. – ९४ चौरानवे
95. – ९५ पचानवे
96. – ९६ छियानवे
97. – ९७ सतानवे
98. – ९८ अट्ठानवे
99. – ९९ निन्यानवे
100. – १०० एक सौ

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे… (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Textbook Questions and Answers

1. एका-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवयित्रीला अवकाशात कसे फिरावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला हवेवर स्वार होऊन अवकाशात पक्ष्यासारखे फिरावेसे वाटते.

प्रश्न आ.
कवयित्रीला गवतावर कसे उतरावेसे वाटते?
उत्तरः
कवयित्रीला दवबिंदू होऊन गवतावर उतरावेसे वाटते.

प्रश्न इ.
धुके बनून कवयित्रीला काय करावेसे वाटते?
उत्तर:
धुके बनून कवयित्रीला पूर्ण जग झाकून मिश्कीलतेने पहावेसे वाटते.

प्रश्न ई.
कवयित्रीला सूर्यकिरण का व्हावेसे वाटते?
उत्तर:
सूर्यकिरण काळोखाला चिरणारा असतो म्हणून कवयित्रीला सूर्यकिरण व्हावेसे वाटते.

2. खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न अ.
सूर्यप्रकाशे वाफ होऊनी पुन्हा पुन्हा परतावे.
1. सूर्यकिरणांची वाफ व्हावी.
2. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनावी.
3. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.
उत्तर:
सूर्य किरण होऊन काळोख नष्ट करावा.

प्रश्न आ.
भास नको मज, तुम्हा सांगतो हे खरे खरे व्हावे.
1. निसर्गातल्या रंगात रंगून जावे.
2. वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.
3. कोणतीच गोष्ट भासमान नसावी.
उत्तर:
वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.

3. कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा

प्रश्न 1.
कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा
उत्तरः
(अ) अवकाशी विहरणारा – पक्षी
(आ) गवतावर उतरणारे – दवबिंदू
(इ) धरणीवर उतरणारे – धुके
(ई) उर्जेचा स्त्रोत असणारा – सूर्य
(उ) काळोखाला चिरणारा – सूर्यकिरण

4. ‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.

प्रश्न 1.
‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.
उत्तरः

5. ‘मी झाड झाले तर…’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

प्रश्न 1.
‘मी झाड झाले तर…………….’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.
उत्तर:
किती छान कल्पना आहे ही! मी झाड झाले तर पोपट, मैना, बुलबुल, कोकीळ यांच्या घरट्यांची सोय होईल. सर्व लोकांना माझ्या फळांनी तृप्त करीन. गार गार सावली देईन. जमिनीची धूप थांबवीन. सर्वप्रकारे मी मदत करीन. सर्वांत महत्त्वाचे मी टाहो फोडून सांगेन, “लोकहो! मला तोडू नका. पर्यावरण सांभाळा. तरच तुमचे जीवन सुखमय होईल.”

6. हे शब्द असेच लिहा.

प्रश्न 1.
हे शब्द असेच लिहा.

उत्तर:
क्षितिज, ऊर्जा, मिष्किल, स्रोत, स्वार, सूर्यप्रकाश, चंद्र, निसर्ग, पुन्हा.

7. ‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.

प्रश्न 1.
‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.
उत्तर:
वरील उपक्रम विद्यार्थ्यांनी स्वत: करावा.

8. ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

प्रश्न 1.
ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

9. कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.
उत्तर:
मला एक छोटीशी, सुंदर, नाजूक परी व्हावेसे वाटते. परी झाल्यावर मी माझ्या हातातील जादूच्या कांडीने सगळी कामे पटपट पूर्ण करेन. सगळ्यांना मदत करेन. तसेच, मला एक लेखणी (पेन) व्हावेसे वाटते. मी माझ्या शाईच्या व टोकाच्या मदतीने पांढऱ्याशुभ्र मऊ कागदावर नाचेन. त्यामुळे, सुंदर नक्षी तयार होईल किंवा कविता लिहिली जाईल. मला विमानही व्हावेसे वाटते. उंच आकाशातून उडत वेगवेगळ्या देशांत जावेसे वाटते. कधी कधी मला फुलपाखरू व्हावेसे वाटते. सुंदर, नाजूक फुलांवर बसावेसे वाटते.

10. खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

प्रश्न 1.
खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
हे एक सुंदर निसर्ग चित्र आहे. आकाशात ढग आहेत. पक्षी उडत आहेत. डोंगरांच्या रांगेतून सूर्योदय होत आहे. सुंदर हिरवळ, झाडे आहेत. एक टुमदार घर आहे. घराला कुंपण आहे. सकाळची प्रसन्न वेळ आहे. सर्वत्र गवत उगवले आहे. घराच्या आसपास गर्द झाडी आहे.

11. खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उपक्रम: तुमच्या कल्पनेने या कवितेचे वर्णन करणारे निसर्गचित्र काढा व रंगवा.

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.

खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.

(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)

प्रश्न 1.
खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उत्तर:

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.
उत्तर:
(अ) ती, (आ) त्यांनी, (इ) आपण, (ई) स्वतः

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.
(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)
उत्तर:
(अ) तुम्ही, (आ) तिचा, (इ) आम्ही, (ई) तो, (उ) तिने, (ऊ) आमचे

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Important Additional Questions and Answers

खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न 1.
काळोखाला चिरत चिरत मी सूर्य किरण व्हावा.
1. सूर्यकिरण होऊन काळोख नष्ट करावा.
2. उर्जेचा स्त्रोत पहावा.
3. सूर्याच्या प्रकाशाने उर्जा मिळावी.
उत्तर:
सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
उर्जेचा स्त्रोत कोणता आहे?
उत्तरः
सूर्य उर्जेचा स्त्रोत आहे.

प्रश्न 2.
कवयित्रीला कशात रंगून जावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावेसे वाटते.

प्रश्न 3.
कवितेतून शोधा.
उदा. चंद्राशी खेळणारा – भरारणारा वारा.
उत्तर:
आकाशात झुलणारा – ढग

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोणकोणत्या गोष्टी खऱ्या व्हाव्यात असे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, ढग होऊन झुलावे, वारा होऊन चंद्राशी खेळावे, धुक्यासारखे अलगद व्हावे, सूर्याला जवळून पहावे व निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावे असे वाटते. या सर्व गोष्टींचा भास नको तर त्या खऱ्या व्हाव्यात असे तिला वाटते.

प्रश्न 2.
दवबिंदू कसा परतणार आहे ?
उत्तरः
सूर्यप्रकाशाने पाण्याची वाफ होईल व थंडीत पहाटे ते दवबिंदू होऊन परत गवतावर उतरतील. असाच क्रम पुन्हा-पुन्हा चालू राहील.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः, त्याला)

प्रश्न 1.
मी आणि रोहन रोज शाळेत जातो. मी जातांना हाक मारते.
उत्तर:
त्याला

प्रश्न 2.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. स्वार होणे	(अ) आकाशात उडणे
2. विहरणे	(आ) भ्रम
3. अलगद	(इ) आरूढ होणे
4. भास	(ई) हळूच

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. स्वार होणे	(इ) आरूढ होणे
2. विहरणे	(अ) आकाशात उडणे
3. अलगद	(ई) हळूच
4. भास	(आ) भ्रम

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचा, वाक्प्रचारांचा वाक्यांत उपयोग करा.
उत्तर:

1. मिश्कील – लहान मुले मिश्कील असतात.
2. स्वार होणे – राजा घोड्यावर स्वार होऊन शिकारीला निघाला.
3. अलगद – सीमाने काचेचे भांडे अलगद जमिनीवर ठेवले.
4. काळोखाला चिरणे – बॅटरीचा झोत काळोखाला चिरत होता.
5. विहरणे – पक्षी आनंदात आकाशात विहरतात.

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
खालील चित्र पहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
काश्मीरचे निसर्ग सौंदर्य
चित्रात हिमालयाच्या रांगा आहेत. त्यावर पांढराशुभ्र बर्फ आहे. देवदारचे उंच उंच वृक्ष आहेत. धबधब्याचे पाणी पडत आहे. पक्षी उडत आहेत. निसर्ग सौंदर्य अप्रतिम आहे.

प्रश्न 2.
मी झाड झाले तर ………… अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

उत्तर:
1 – मासा
2 – फुलपाखरु
3 – मोर
4 – चांदणी

हे खरे खरे व्हावे Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

प्रस्तुत कवितेत कवयित्रीच्या मनातील विचार खरे खरे व्हावे, असे तिला वाटते. पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, चंद्राशी खेळावे, | सूर्याला जवळून पहावे अशा अनेक अशक्य गोष्टी करता याव्या, असे तिला वाटते. निसर्गातील रंगांमध्ये रंगून जाण्याची तिची इच्छा आहे.

शब्दर्थ:

1. स्वार होणे – आरूढ होणे (to ride on)
2. विहरणे – आकाशात उडणे (to fly)
3. पक्षी – खग (bird)
4. दवबिंदू – पानावरील पाण्याचा थेंब (dew drops)
5. क्षितिज – आकाश जेथे जमिनीला टेकल्याचा भास होतो ती रेषा (horizon)
6. गडद – भडक (dark)
7. भरारणारा – वेगात वाहणारा (violent vind)
8. धुके – (fog, mist)
9. अलगद – हळूच (softly)
10. धरणी – जमीन (land)
11. मिश्कील – खोडकर (naughty, mischievous)
12. उर्जा – उष्णता (energy)
13. भास – भ्रम (illusion)
14. स्त्रोत – जेथून मिळते तो मार्ग (source)

वाक्प्रचार व अर्थ :

1. काळोखाला चिरणे – काळोख भेदून जाणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati पुनरावर्तन १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions पुनरावर्तन १

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions पुनरावर्तन १ Textbook Questions and Answers

Question 1.
वर्णमाला सुनाओ और विशेष वर्गों के उच्चारण पर ध्यान दो ।
Answer:
अ आ इ ई उ ऊ ऋ ए ऐ ओ औ अं अः अँ ऑ
क ख ग घ ङ
च छ ज झ ञ
ट ठ ड ढ ण (ड़ ढ़)
त थ द ध न
प फ ब भ म
य र ल व श ष स ह
क्ष त्र ज्ञ श्र

Question 2.
विद्यालय के स्नेह सम्मेलन का वर्णन करो।
Answer:
मेरे विद्यालय में प्रत्येक वर्ष स्नेह सम्मेलन मनाया जाता है। इस वर्ष स्नेह सम्मेलन के मुख्य अतिथि थे, पुणे विश्वविद्यालय के उपकुलपति! उनका स्वागत लेझिम नृत्य द्वारा किया गया। प्राथमिक विभाग के विद्यार्थियों ने स्वागत-नृत्य प्रस्तुत कर सभी अतिथियों का मन मोह लिया। माध्यमिक विभाग के विद्यार्थियों ने देश के विभिन्न प्रांतों का लोकनृत्य दिखा कर समा बाँध दिया। उच्च माध्यमिक विभाग के विद्यार्थियों ने हिंदी और मराठी में देशभक्ति पर नाटक प्रस्तुत किए। प्रधानाध्यापक ने विद्यार्थियों को पुरस्कार दिए। इस अवसर पर विद्यार्थियों के साथ-साथ उनके माता-पिता भी उपस्थित थे। इस तरह इस वर्ष भी बड़े धूम-धाम से स्नेह सम्मेलन मनाया गया।

Question 3.
पसंदीदा विषय पर विज्ञापन बनाकर उसको पढ़ो।
Answer:

Question 4.
फल-फूलों के दस-दस नाम लिखो।

Answer:

फलों के नाम:

१.अनार
२. आम
३. अमरूद
४. केला
५. खरबूजा
६. चीकू
७. जामुन
८. मोसंबी
९. तरबूज
१०. संतरा

फूलों के नाम:

१. कमल
२. कनेर
३. गुलाब
४. गेंदा
५. गुड़हल
६. चमेली
७. चंपा
८. जूही
९. पलाश
१०. मोगरा

Question 5.
अक्षर समूह में से खिलाड़ियों के नाम बताओ और लिखो।

Answer:

1. साइना नेहवाल
2. ध्यानचंद
3. खाशाबा जाधव
4. मिल्खा सिंह
5. मेरी कॉम
6. सानिया मिर्जा
7. सचिन तेंडुलकर

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 सोई मेरी छौना रे! Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 9 सोई मेरी छौना रे!

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 सोई मेरी छौना रे! Textbook Questions and Answers

लेखन विभाग

जरा सोचो ….. बताओ:

यदि सच में हमारे मामा का घर चाँद पर होता तो ..(काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि सच में हमारे मामा का घर चाँद पर होता तो हम छुट्टियों में वहाँ घूमने जाया करते। छुट्टी भर वहीं चाँद पर घूमते। वहाँ के दृश्य फोटो में खींच कर लाते। वहाँ से धरती का भी फोटो खींचते और यहाँ आकर सबको फोटो दिखाते और वहाँ के बारे में सबको बताते।

खोजबीन:

विभिन्न क्षेत्रों की प्रथम भारतीय महिलाओं की सचित्र जानकारी कॉपी में चिपकाओ। (परियोजना-कार्य)
Answer:

स्वयं अध्ययन:

अपने परिवार के प्रिय व्यक्ति के लिए चार काव्य पंक्तियाँ लिखो। (कविता-लेखन)
Answer:
मेरी माँ प्यारी माँ, भोली माँ कितनी अच्छी सुबह सबेरे उठ जाती सैर सपाटे हमें कराती पूरी-हलवा टिफिन में भरकर रोज़ हमें स्कूल ले जाती जब भी करता मैं शैतानी माँ हो जाती मेरी उदास कान पकड़ जब मैं माफ़ी माँगता गले लगाती मेरी माँ।

भाषा की ओर:

हिंदी-मराठी के समोच्चारित शब्दों की अर्थ भिन्नता बताओ और लिखो।

Answer:
(१) उद्या/आने वाला कल
(२) बरोबर/ठीक है
(३) उघड़/खोलना
(४) माँ/आना
(५) थर/स्तर

सुनो तो जराः

नीतिपरक दोहे सुनो और आनंदपूर्वक सुनाओ:
Answer:
रहिमन धागा प्रेम का, मत तोड़ो चटकाय। टूटे से फिर ना मिले, मिले गाँठ परि जाय।
रहिमन देखि बड़ेन को, लघु न दीजिए डारि। जहाँ काम आवे सुई, कहा करे तरवारि।।

बताओ तो सही:

माँ को एक दिन की छुट्टी दी जाए तो क्या होगा? (काल्पनिक लेखन)
Answer:
माँ को एक दिन की छुट्टी दी जाए तो सुबह-सुबह सब देर तक सोते रहेंगे। सोकर उठने पर चाय और नाश्ता तैयार नहीं मिलेगा। खुद उठकर चाय और नाश्ता बनाना पड़ेगा। अपने कपड़ों को इधर-उधर से ढूँढना पड़ेगा। दोपहर का भोजन समय पर नहीं मिलेगा। कुल मिलाकर पूरा घर अस्त-व्यस्त नज़र आएगा और सभी लोग हैरान-परेशान होते रहेंगे।

वाचन जगत से:

सुभद्राकुमारी चौहान की कविता पढ़ो और समूह में गाओ:
Answer:
देखो कोयल काली है पर
मीठी है इसकी बोली।
इसने ही तो कूक-कूककर,
कानों में मिसरी घोली।
कोयल-कोयल! सच बतलाओ,
क्या संदेशा लाई हो?
बहुत दिनों के बाद आज फिर,
इस डाली पर आई हो।

मेरी कलम से:

‘नियत’ विषय पर भाषण तैयार करो। (भाषण – लेखन)
Answer:
मंचपर उपस्थित मान्यवर, मैं आपके समक्ष ‘नियत’ विषय पर अपने विचार व्यक्त करने जा रहा हूँ। ‘नियत’ शब्द का अर्थ है आदमी की सोच। जिसकी ‘नियत’ बुरी होती है, वह हमेशा दूसरों के बारे में खराब, अभद्र, बुरा सोचता रहता है। वह कभी भी धोखा दे सकता है। ऐसे व्यक्ति का विश्वास नहीं किया जा सकता, क्योंकि वह सामने तो अच्छा-अच्छा बोलता है, किंतु जैसे ही पीठ पीछे जाता है, वह काम बिगाड़ने में लग जाता है। इसलिए ऐसे व्यक्ति से दूर रहना ही अच्छा होता है।

कविता की पंक्तियाँ पूरी करो:

Answer:
चाँद सितारे जाग रहे,
नाच रही है चाँदनिया।
फूल खिले हैं चाँदी के,
फूली मेरी आँगनिया।

Answer:
मेरा सुख अनहोना रे,
सोई मेरी छौना रे!
गीत सुनाऊँ सोए तू,
तू सोए औ गाऊँ मैं।

सदैव ध्यान में रखोः

‘जीवन में माँ का स्थान क्या है’ इस विषयपर अपनी किताब में १० से १५ पंक्तियाँ लिखिए:
Answer:
बच्चे का जब जन्म होता है, तब सबसे पहले वह अपनी माँ को देखता है। माँ की गोद ही उसकी सारी दुनिया होती है, इसलिए बच्चे अपनी माँ के बहुत करीब होते हैं। माता ही संतान की पहली गुरु होती है। बच्चे को चलना, उठना, बोलना सब उसकी माँ ही सिखाती है। सब दुख-दर्द सहकर भी माँ अपनी संतान की भलाई में लगी रहती है। संतान की बेहतरी के लिए वह अपना सब कुछ त्याग देती है, इसलिए जीवन में माँ का स्थान असाधारण होता है।

विचार मंथनः

‘जननी – जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी।
Answer:
माता और मातृभूमि स्वर्ग से भी श्रेष्ठ होती हैं। इसलिए अपनी मातृ और मातृभूमि के प्रति हमेशा आदर और भक्ति भाव रखना चाहिए। कहा गया है कि तीनों लोकों का स्वामी भी बिना माँ के भिखारी ही होता है।

अध्ययन कौशल:

अपने परिवार का वंश – वक्ष तैयार करो और रिश्ते नातों के नाम लिखो:
Answer:

जोड़ो हमें:

दिए गए पेड़ के पत्तों पर दिए गए वर्षों से संयुक्ताक्षरयुक्त शब्द बनाओ:
(आथे होकर, पाई हटाकर, हल लगाकर, ‘र’ के प्रकार)

Answer:
(क) डॉक्टर
(ग) लकड़बग्घा
(थ) पथ्य
(व) व्यय
(द) गिद्ध
(प) प्याज
(ट) पट्टा
(ह) ह्रस्व
(त) कुत्ता
(ड) डॉक्टर
(ष) मनुष्य
(ड) पाठ्यपुस्तक
(घ) घर
(ठ) फ्लेमिंगो
(ट) टटू
(फ) चम्पा

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 सोई मेरी छौना रे! Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्दों में लिखिए:

Question 1.
कैसा झूला झूल रहा है?
Answer:
सोने का।

Question 2.
फूल किसके खिले हैं?
Answer:
चाँदी के।

Question 3.
कौन नाच रही है?
Answer:
चाँदनिया।

Question 4.
मेरा सुख कैसा है?
Answer:
अनहोना।

Question 5.
माँ बच्चे को कैसे मनाना चाहती है?
Answer:
हँस-हँस।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
माँ मीठे सपनों में क्या सुनकर खोई है?
Answer:
माँ मीठे सपनों में परियों की लोरी सुन-सुनकर खोई है।

Question 2.
कौन-कौन जाग रहे हैं?
Answer:
चाँद और सितारे जाग रहे हैं।

Question 3.
माँ की आँगनिया किन फूलों से फूली है?
Answer:
माँ की आँगनिया चाँदी के फूलों से फूली है।

Question 4.
नन्हा बालक क्या-क्या करता है?
Answer:
नन्हा बालक जागता है, खेलता है और रूठता है।

Question 5.
माँ नन्हें बच्चे को कहाँ सैर करवाना चाहती है?
Answer:
माँ नन्हें बच्चे को खिलौनों की दुनिया की सैर करवाना चाहती है।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

Answer:
१ – घ
२ – छ
३ – ड़
४ – च
५ – ग
६ – ख
७ – क

निमलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

1. झूला
2. सितारा
3. आँगन
4. लोरी
5. खिलौना
6. परी
7. चाँदनी

Answer:

1. झूले
2. सितारे
3. आँगन
4. लोरियाँ
5. खिलौने
6. परियाँ
7. चाँदनियाँ

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

1. डोरी
2. फूल
3. सोना
4. चाँदी
5. दुनिया

Answer:

1. रस्सी
2. कुसुम
3. स्वर्ण
4. रजत
5. संसार