Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 20 आपुले जगणे…आपुली ओळख! Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 20 आपुले जगणे…आपुली ओळख! Question Answer Maharashtra Board

आपुले जगणे…आपुली ओळख! Std 9 Marathi Chapter 20 Questions and Answers

1. खालील कोष्टक पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
खालील कोष्टक पूर्ण करा:

उत्तर:

मानवाने करायच्या गोष्टी	मानवाने टाळायच्या गोष्टी
1. दिवा होऊन जगाला उजळावे.	1. एक क्षणही कार्याविण दवडू नको.
2. पावित्र्याची वस्त्रे पांघरावीत.	2. कुणाबाबतीत मनात अढी नको.
3. नम्र रहावे, सौम्य पहावे.	3. उगाच कुणाला खिजवू नको.
4. दुसऱ्यासाठी करुणा असावी.	4. हांजी हांजी करू नको.

2. आकृती पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

3. खालील शब्दसमूहांचा अर्थ स्पष्ट करा:

प्रश्न 1.
खालील शब्दसमूहांचा अर्थ स्पष्ट करा:
(अ) पटकुर पसरू नको.
(आ) व्यर्थ कोरडा राहु नको.
(इ) कर्तृत्वाचे घडवी वेरूळ.
उत्तर:
(अ) पटकुर पसरू नको: अंगावर पवित्रतेची वस्त्रे पांघरावीत. मंगलमय जीवन असावे. चिंध्या झालेले जीर्ण वस्त्र पांघरू नये. म्हणजे आपल्या व्यक्तिमत्त्वात केविलवाणेपणा व दीनवाणेपणा नसावा. दुसऱ्यांनी आपली कीव करावी, असे वर्णन करू नये.
(आ) व्यर्थ कोरडा राहु नको: स्वत:च्या दु:खाचे प्रदर्शन करीत रडत न राहता, हृदयात इतरांविषयी करुणा असावी. समाजातील दु:खांविषयी अंत:करणात ओलावा असावा. उगाचच कोते मन करून भावनाशून्यतेने वागू नये. म्हणजेच कोरडे राहू नये.
(इ) कर्तृत्वाचे घडवी वेरूळ: पूर्वीच्या कलाकारांनी औरंगाबादजवळील डोंगरात वेरूळ येथे भव्य लेणी कोरली. पिढ्यान्पिढ्या हे शिल्प कोरण्यात खर्ची पडल्या. आजमितीस वेरूळचे हे शिल्प जगप्रसिद्ध आहे. त्याप्रमाणे जीवन जगताना आपल्या कर्तबगारीचे वेरूळ घडवावे, असे कवी म्हणत आहेत.

4. काव्यसौंदर्य:

प्रश्न (अ)
‘पावित्र्याची पांघर वस्त्रे, होऊन पटकुर पसरू नको’ या ओळीतील विचारसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर:
माणसाने आपले आयुष्य कसे जगावे हे सांगताना कवी म्हणतात-श्रीमंतीचा बडेजाव दाखवणारी किमती वस्त्रे घालणे, योग्य नव्हे. म्हणजे श्रीमंतीचे प्रदर्शन करू नये. मनाची शुद्धता महत्त्वाची आहे. मन पवित्र हवे. मंगलतेची वस्त्रे घालावीत. स्वत:चे जीवन चिंध्या झालेल्या पटकुराप्रमाणे दीनवाणे, लाचार असू नये. स्वत:च्या मनाचे मलीन, घाणेरडे वस्त्र करू नये. मनाच्या पावित्र्याचा विचार या ओळींत मांडला आहे.

प्रश्न (आ)
‘शोभेहुनही श्रेष्ठ स्वच्छता, आदिमंत्र हा विसरू नको,’ या ओळीत दडलेल्या अभियानाची गरज तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर:
दिखाऊ प्रदर्शनापेक्षा स्वच्छता महत्त्वाची आहे. शोभेचा बडेजाव करणे व्यर्थ आहे. मनाची शुद्धता व परिसराची स्वच्छता असावी, हा बीजमंत्र कधी विसरू नये, अशी कवींनी या ओळीतून शिकवण दिली आहे. या ओळीत स्वच्छता अभियान दडलेले आहे. स्वच्छता राखली की रोगराई होत नाही. आरोग्य धोक्यात येत नाही. शुद्ध मोकळी हवा व निर्मळ पाणी मिळते. गाडगेबाबा गावेच्या गावे झाडून स्वच्छ करीत. सेनापती बापटांनी स्वच्छतेचा वसा आपणांस दिला आहे. ‘स्वच्छता हा परमेश्वर आहे,’ असे सुवचन आहे. ‘शोभेपेक्षा स्वच्छता श्रेष्ठ आहे,’ या मूलमंत्रात स्वच्छतेची महती कवींनी सांगितली आहे व स्वच्छता अभियानाचा पुरस्कार केला आहे.

5. स्वमत:

प्रश्न (अ)
स्वकर्तृत्व घडवताना कवितेतील विचार कसा मार्गदर्शक ठरेल, ते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
स्वत:चे उत्तुंग कर्तृत्व हीच स्वत:ची ओळख आहे, हे , सांगताना कवींनी कवितेतून काही सुविचारांचे मार्गदर्शन केले आहे. दिवा होऊन जगाला प्रकाश दयावा. चाकूसारखी धार आपल्या है वागण्यात नसावी. नित्य वाचन, लेखन, मनन, व्यायाम करावा. एकही , क्षण कामाशिवाय वाया दवडू नये. मन पवित्र असावे. शोभेहून स्वच्छता श्रेष्ठ हा मूलमंत्र ध्यानी ठेवावा.

नम्र असावे, उगाच अढी ठेवून कुणालाही खिजवू नये. उदात्त विचार बाळगावेत. लाचारी पत्करू नये. कुणाला छळू नये, वाद घालू नये. स्वसामर्थ्याने संकटाचा गोवर्धन पेलावा. दुसऱ्याविषयी मनात करुणा असावी. नवनवीन विचारांचे मार्ग अंगिकारावेत. चांगल्या मूल्यांवर श्रद्धा असावी. भेदरून न जाता, धैर्याने वागावे. मातृभूमीचे व मातीचे ऋण फेडावे. अशा प्रकारे स्वकर्तृत्वाचे वेरूळ (शिल्प) उभारावे असे मार्गदर्शक विचार कवितेत मांडले आहेत.

प्रश्न (आ)
आपल्या जगण्यातून आपली ओळख व्हावी, यासाठी पाळायची पथ्ये कवितेच्या आधारे लिहा.
उत्तर:
आपणच आपल्या जीवनाचे शिल्पकार असतो. आपल्या वर्तनातून आपली ओळख जगाला होते. त्यासाठी जगताना काही पथ्ये पाळणे आवश्यक आहे. एकही क्षण कार्याशिवाय वाया दवडू नये, कार्यरत असावे, पावित्र्याचे वास्तव्य मनात असावे. नम्रतेचे वर्णन असावे, दुसऱ्यांना खिजवून त्रास देऊ नये. उदात्त विचार मनी बाळगावेत.

शोभेपेक्षा स्वच्छता श्रेष्ठ, हे मनी ठसवावे. वाद, भांडण करू नये. उलट दुसऱ्यांबद्दल मनात अपार करुणा असावी. उत्तम मूल्यांवर निष्ठा ठेवून संकटांचा मुकाबला करावा. न घाबरता धैर्याने व हिमतीने आयुष्य कंठावे. स्वकर्तृत्वाचे वेरूळसारखे शिल्प उभारून मातृभूमी व माती यांचे उपकार फेडावेत.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 20 आपुले जगणे…आपुली ओळख! Additional Important Questions and Answers

1. पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
सहसंबंध जोडा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढीलपैकी असत्य विधान ओळखा:
1. नव्या मार्गाने जाण्यास घाबरावे.
2. उगाचच वाद घालू नये.
3. ज्यावर श्रद्धा ते काम करावे.
4. भेकड होऊन मुळूमुळू रडू नये.
उत्तर:
असत्य विधान : नव्या मार्गाने जाण्यास घाबरावे.

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा:

उत्तर:

1. [शोभेपेक्षा स्वच्छता श्रेष्ठ आहे]
2. [जे उदात्त असते तेथे]
3. [वेरूळ]
4. [मातृभूमी] व [माती]

कृती 3 : (दोन ओळींचा सरळ अर्थ)

प्रश्न 1.
नित्य घडावे वाचन, लेखन… क्षण कार्याविण दवडु नको
नित्य परवचा, व्यायामाविण झोप घ्यावया पडु नको!
उत्तर:
माणसाने आयुष्यात वर्तन कसे करावे याविषयी उपदेश करताना कवी संदीप खरे म्हणतात की मन सुसंस्कृत करण्यासाठी नेहमी वाचन व लेखन करावे. एक क्षणही कार्य केल्याशिवाय राहू नये. नित्य नेमाने परवचा म्हणणे, व्यायाम करणे यांना डावलून झोपा काढू नयेत.

1. पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:

प्रश्न 1.
कविता – आपुले जगणे… आपुली ओळख!
उत्तर:
आपुले जगणे… आपुली ओळख!
1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → संदीप खरे.
2. कवितेचा विषय → तरुण पिढीने कसे वर्तन ठेवावे व कोणकोणत्या गोष्टी टाळाव्यात यांचे मार्गदर्शन या कवितेत केले आहे.
3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ →

1. दिवा = दीप
2. कार्य = काम
3. झोप = निद्रा
4. पावित्र्य = मांगल्य
5. नयन = डोळे
6. अश्रू = आसू
7. करुणा = दया
8. पथ = मार्ग
9. काटा = कंटक
10. हिंमत = धैर्य.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → आपले जगणे सत्यम्, शिवम्, सुंदरम् करावे. लेखन-वाचनाने ज्ञान वाढवावे. माणुसकी जपावी. कुणाला कुत्सित बोलू नये, मत्सर करू नये. कर्तृत्वाचे शिखर उभारून आदर्शवत पवित्र जीवन जगण्याचा संदेश ही कविता देते.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → या कवितेत ‘फटका’ हा पूर्वापार चालत आलेला छंदप्रकार वापरला आहे. काय करावे व काय करू नये, याचे थेट संवादात्मक वर्णन फटक्यात केलेले असते. उपदेशात्मक गाभा असतो, जो या कवितेत तंतोतंत पाळला आहे. कुठेही प्रतीकांच्या व प्रतिमांच्या जंजाळात ही कविता अडकलेली नाही. थेट संवाद साधण्याची विलक्षण हातोटी यात आहे. भाषा परखड व ओघवती असल्यामुळे हृदयाला जाऊन भिडते. यमकप्रधान कविता असूनही एक संथ, लांबलचक अंतर्गत लय कवितेला पोषक ठरली आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → जीवनात कसे वागावे व कसे वागू नये, याचा परिपाठ दिला आहे.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ: ‘तुडवित राने खुशाल जावे, नव्या पथाला भिउ नको ज्यावर श्रद्धा प्राणाआतुन ते केल्याविण राहु नको!
→ माणसाने कसे वागावे हे सांगताना कवी म्हणतात -नवनवीन ज्ञानाची राने आनंदाने तुडवीत जावीत. नवीन मार्गाने चालण्यास म्हणजे नवीन विचार अंगिकारण्यास भीती बाळगू नये. ज्या तत्त्वांवर निष्ठा असेल, ती कार्ये केल्याशिवाय राहू नये.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → या कवितेत तरुण पिढीला नेमके व सखोल मार्गदर्शन केले आहे. आपले जगणे कसे मूल्यवान व अर्थपूर्ण व्हावे, याचा नेमक्या शब्दांत व थेट उपदेश केला आहे. लाचारीचे जिणे नको; तर स्वाभिमानाने जगणे कसे असावे, याचा पाठ या कवितेत दिला आहे. आधुनिक वैफल्यग्रस्ततेत आशादायी व आदर्श जीवनाचे चित्रण या कवितेत केले असल्यामुळे ही कविता मला भावली.

1. पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:

प्रश्न 1.
‘कर्तृत्वाचे घडवी वेरुळ, कर्तव्याला मुकु नको मातेसह मातीचे देणे फेडायाला चुकू नको!’
उत्तर:
आशयसौंदर्य : तरुण पिढीने आपली वागणूक कशी ठेवावी व कोणत्या सकारात्मक गोष्टी कराव्यात नि कोणत्या गोष्टी टाळाव्यात याचे डोळस मार्गदर्शन कवी संदीप खरे यांनी ‘आपुले जगणे… आपुली ओळख!’ या कवितेत केले आहे. आपले जगणे मूल्यवान असावे. माणुसकी जपावी. कर्तृत्वाचे शिखर उभारून आदर्शवत पवित्र जीवन जगण्याची शिकवण ही कविता देते.

काव्यसौंदर्य: कवितेत नवीन तरुण पिढीला नेमके व सखोल मार्गदर्शन करताना कवी म्हणतात-आपले जीवन मूल्यवान व अर्थपूर्ण करून स्वाभिमानाने जगावे. उपरोक्त ओळीत त्यांनी वेरूळच्या लेण्याचा संदर्भ दिला आहे. वेरूळचे लेणे हे महाराष्ट्राचे भूषणावह शिल्प आहे. अशा प्रकारे आयुष्यात कर्तृत्वरूपी वेरूळची लेणी घडवावी. उत्तुंग कर्तृत्व करावे. कर्तव्याला कधी नाकारू नये. या मातृभूमीचे अनंत उपकार आपल्यावर आहेत. त्या उपकारांची परतफेड करायला चुकू नये.

भाषिक वैशिष्ट्ये : या कवितेत ‘फटका’ या पूर्वापर चालत आलेला छंदप्रकार वापरला आहे. काय करावे व काय करू नये, याचे थेट संवादात्मक वर्णन फटक्यात केलेले असते. उपदेशात्मक गाभा असतो, जो या कवितेत तंतोतंत पाळला आहे. कुठेही प्रतीकांच्या व प्रतिमांच्या जंजाळात ही कविता अडकलेली नाही. थेट संवाद साधण्याची विलक्षण हातोटी यात आहे. भाषा परखड व ओघवती असल्यामुळे हृदयाला जाऊन भिडते. यमकप्रधान कविता असूनही एक संथ, लांबलचक अंतर्गत लय कवितेला पोषक ठरली आहे.

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
विग्रहावरून समास लिहा:
उत्तर:

1. ऊन आणि पाऊस → इतरेतर द्वंद्व
2. सात स्वर्गांचा समूह → द्विगू
3. गुरे, वासरे वगैरे → समाहार वंद्व
4. महान असे ऋषी → कर्मधारय
5. न्याय किंवा अन्याय → वैकल्पिक वंद्व

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या लावा:

उत्तर:

1. दिवा = दीप
2. नयन = डोळे
3. भेकड = भित्रा
4. करुणा = दया.

प्रश्न 2.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. भेकड
2. व्यर्थ
3. नम्र
4. श्रेष्ठ.

उत्तर:

1. भेकड × धीट
2. व्यर्थ × सार्थ
3. नम्र × उद्धट
4. श्रेष्ठ × कनिष्ठ.

प्रश्न 3.
शब्दसमूहांबद्दल एक शब्द लिहा:

1. दररोज प्रसिद्ध होणारे
2. आठवड्याने प्रसिद्ध होणारे
3. महिन्याने प्रसिद्ध होणारे
4. वर्षाने प्रसिद्ध होणारे

उत्तर:

1. दैनिक
2. साप्ताहिक
3. मासिक
4. वार्षिक

प्रश्न 4.
एकवचन लिहा:

1. वस्त्रे
2. वाटा
3. मंत्र
4. राने.

उत्तर:

1. वस्त्र
2. वाट
3. मंत्र
4. रान.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:
उत्तर:
1. कर्तृत्व, कर्तृत्त्व, करुत्व, कतृत्व. – कर्तृत्व
2. गोर्वधन, गेवर्धन, गोवधर्न, गोवर्धन. – गोवर्धन

3. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
पुढील इंग्रजी पारिभाषिक शब्दांचे मराठी अर्थ लिहा:
1. General Meeting
2. Bonafide Certificate.
उत्तर:
1. सर्वसाधारण सभा
2. वास्तविकता प्रमाणपत्र.

आपुले जगणे…आपुली ओळख! Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

जीवनामध्ये कसे वागावे व कसे वागू नये, याचा आदर्शपाठ या कवितेत कवीने सोप्या शब्दांत मांडला आहे. उत्तुंग कर्तृत्व करावे व मातीचे ऋण फेडावे, हा संदेश दिला आहे.

शब्दार्थ:

1. उपरे – परके, खोटे, लटके.
2. नित्य – नेहमी, सतत.
3. कार्याविण – कामाशिवाय.
4. दवडू नको – वाया घालवू नको.
5. पावित्र्य – मांगल्य, पवित्रता.
6. वस्त्रे-कपडे.
7. पटकूर – चिंध्या झालेले कापड.
8. आदिमंत्र – मूलतत्त्व.
9. नम्र – शालीन, लीन.
10. सौम्य – फिकट, साधे.
11. उगा – उगाच, बळेच, मुद्दाम.
12. अढी – डंख, हेवा, मत्सर, अटकळ.
13. खिजवणे – चिडवणे, त्रास देणे.
14. तयावर – त्याच्यावर.
15. फुकाची – फुकटची, उगीच.
16. लोचट – हावरेपणा.
17. बुळचट – बावळट, मिळमिळीत.
18. उदात्त – भव्य, दिव्य.
19. ताठर – ताठ, गर्विष्ठ.
20. माथा – मस्तक, शीर, डोके.
21. पेल – उचलून धर, धरून ठेव, झेल.
22. वाद – भांडण.
23. नयनी – डोळ्यांत.
24. दुसऱ्यास्तव – इतरांसाठी.
25. करुणा – दया.
26. व्यर्थ – निरर्थक, फुकट.
27. पथाला – रस्त्याला, मार्गाला.
28. श्रद्धा – निष्ठा, विश्वास.
29. भेकड – भित्रा.
30. गुळमुळ – गुळमुळीत.
31. मातेसह – आईसकट (मातृभूमी).
32. देणे – ऋण, कर्ज.

टिपा:

1. परवचा – पाढे पाठ करणे.
2. गोवर्धन – गोकुळातील एक पर्वत. अतिवृष्टीपासून लोकांना वाचवण्यासाठी श्रीकृष्णांनी हा पर्वत एका करंगळीवर उचलून धरला, अशी आख्यायिका आहे.
3. कंस – श्रीकृष्णाचा मामा. याने श्रीकृष्णाच्या आईवडिलांना (देवकी-वसुदेव) कैदेत ठेवले होते.
4. वेरूळ – डोंगरात खोदलेली लेणी. (औरंगाबाद)

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. अढी नसणे – (कुणाबद्दल मनात) डंख नसणे.
2. कडी करणे – वरचढ ठरणे.
3. हांजी हांजी करणे – लाचारी पत्करणे.
4. धमकावणे – धमकी देणे.
5. भेदरणे – घाबरणे.
6. मातीचे देणे फेडणे – मातृभूमीचे उपकार फेडणे.

कवितेचा भावार्थ:

माणसाने आयुष्यात कसे वागावे, हे सांगताना कवी म्हणतात – आपले जीवन हीच आपली ओळख असते. दुसऱ्यांच्या गुणांची नक्कल करून आयुष्य अर्धवट जगू नये. दिवा होऊन जगाला प्रकाश दयावा. चाकू बनून कुणाचेही म्हणणे कापू नको. (दुष्टपणा करू नये, क्रूर होऊ नये.) नेहमी वाचन-लेखन करावे. त्याने मन सुसंस्कृत होते. कामाशिवाय एकही क्षण वाया दवडू नको. आळशीपणा करू नको. नित्यनेमाने परवचा म्हणणे, व्यायाम करणे, यांशिवाय उगाच झोप काढू नको.

पवित्रतेची वस्त्रे अंगावर नेस. स्वत:चे जगणे फाटलेले वस्त्र होऊ देऊ नको. मनात मांगल्य असावे, उथळ बडेजावापेक्षा, कचकड्या शोभेपेक्षा स्वच्छता मोठी असते, हा मूलमंत्र कधीही विसरू नको. (साधी राहणी, पवित्र विचार अंगिकारावा, उगाच बेगडी फुशारकी करू नये.) नम्रपणा असावा. शांत वृत्तीने पाहावे. उगाचच मनात दुसऱ्याबद्दल अढी ठेवू नये. दुसऱ्याला चिडवण्यासाठी उगाचच वरचढपणा करू नये.

हांजी हांजी करून फुकटची लाचारी करू नये. असा लोचटपणा व बुळचटपणा घातक असतो. पण जर एखादे भव्य-दिव्य काही कार्य दिसले, तर त्याबाबत ताठरता, दुरभिमान मुळीच बाळगू नको. तुझ्या सामर्थ्याने तू गोवर्धन पेल. संकटे झेल. कंसासारखे इतरांना छळू नको. उगाचच वाद, भांडणे करू नयेत, परंतु कुणी धमकी दिली तर पळू नये. निडरपणे बोलावे. स्वार्थीपणे स्वत:च्या दु:खाने डोळ्यांत आसवे आणू नको. दुसऱ्यासाठी मनात करुणा, दया असावी. परोपकार करावा. मनात E मायेचा ओलावा असावा. मन उगाचच कोरडे, भावनाशून्य ठेवू नकोस.

आनंदाने नवनवीन क्षेत्रांतील ज्ञान मिळवावे. राने तुडवावीत. नवीन मार्गावर चालण्यास, नवीन विचारांना अंगिकारण्यास घाबरू नये. अंतर्मनातून ज्या तत्त्वांवर निष्ठा असेल, ते कार्य केल्याशिवाय राहू नये. (जिथे इच्छा तिथे मार्ग) मार्गात काटेही (संकटे) असतात पण त्यांना भिऊन राहू नको, डगमगू नको. जो धैर्य दाखवतो, त्याची जगात किंमत राहते. जग त्याला नावाजते. भेकडपणा, गुळमुळीतपणा, पळपुटेपणा धरून मुळूमुळू रडत बसू नये. आयुष्यात कर्तृत्वरूपी वेरुळाची लेणी घडव. उत्तुंग अकल्पित कर्तृत्व कर. कर्तव्याला नाकारू नको. या मातृभूमीचे ऋण तुझ्यावर आहे. या मातीचे उपकार फेडायला चुकू नको.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• वनवासी (कविता) Class 9 Question Answer
• ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Class 9 Question Answer
• हसरे दुःख Class 9 Question Answer
• प्रीतम Class 9 Question Answer
• आपुले जगणे…आपुली ओळख! (कविता) Class 9 Question Answer
• विश्वकोश (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 11 मातीची सावली Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 11 मातीची सावली Question Answer Maharashtra Board

मातीची सावली Std 9 Marathi Chapter 11 Questions and Answers

1. खालील ओळींतील संकल्पना स्पष्ट करा:

प्रश्न 1.
खालील ओळींतील संकल्पना स्पष्ट करा:
(अ) मडक्यातल्या पाण्यासारखा गारवा.
(आ) आईच्या पदरासारखी चिंचेची सावली.
(इ) वरून भिरभिरत येणारी फुलपाखरी पाने.
उत्तर:
(अ) उन्हाळा जितका तीव्र, तितके मडक्यातले पाणी गार असते. अतिथंड पाण्याचा चटका बसतो. मडक्यातले गार पाणी चटका देणारे नसते. त्याचा गारवा प्रसन्न असतो. जुन्या घरातील वातावरण प्रसन्न गारवा देणारे होते.
(आ) आईचा पदर म्हणजे आईची माया. कोणत्याही बाळाला आईचा स्पर्श, आईचा सहवास सुखद, प्रेमळ व हवाहवासा वाटणारा असतो. फरसूला चिंचेची सावली अशीच हवीहवीशी वाटणारी होती.
(इ) चिंचेची बारीक बारीक पाने भुरभुरत, भिरभिरत खाली येतात. फुलपाखरे थव्याथव्याने भिरभिरतात तेव्हा ते दृश्य सुंदर, मनोहारी असते. चिंचेची पानगळ अशीच फुलपाखरांसारखी वाटते.

2. खालील तकता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तकता पूर्ण करा.

उत्तर:

घटना	परिणाम / प्रतिक्रिया
1. फरसू खुर्चीवर पाय वर घेऊन बसला.	1. सून येऊन डाफरली.
2. मनूला फरसूने शिकवले.	2. मनू कुठल्याशा इंग्रजी नावाच्या कंपनीत नोकरीला लागला आणि त्याला मातीत हात घालणे नकोसे झाले.
3. वाडीत काम करताना कोसूच्या पायाला तार की खिळा लागला.	3. आठवड्याभरातच कोसू मरण पावली.
4. मनूने जमीन विकायला काढली.	4. फरसूने बैलासारखी मान डोलावली.

3. आकृती पूर्ण करा:

प्रश्न (अ)

उत्तर:

प्रश्न (आ)
पाठाच्या आधारे फरसूचे पुढील मुद्दयांना अनुसरून वर्णन करा:

उत्तर:
1. छंद: फरसू हा निरागस आयुष्य जगणारा सामान्य शेतकरी होता. साध्या साध्या गोष्टींतून तो सुख मिळवायचा. घराच्या पायरीवर बसायचे, फुलपाखरांसारखी भिरभिरत येणारी चिंचेची पाने पाहायची, झाडावर चढणाऱ्या खारीचे बागडणे न्याहाळायचे हा त्याचा आवडता छंद होता. चिंचेच्या मुळावर बसून चांदण्यात खूप उशिरापर्यंत आबूबरोबर गप्पा मारायला त्याला खूप आवडायचे.

2. मेहनत: फरसू मेहनतीत कधी मागे राहिला नाही. जमिनीवर पडणारे चिंचेचे पानन् पान गोळा करून तो ती पाने शेतात पसरवी. भाताचे पीक झाले की, तेथेच वांगी, दुधी यांसारख्या भाज्यांचे पीक घेई. फरसू व त्याची बायको ही उभयता पाठीचा कणा दुखेपर्यंत मेहनत करायची. शेवटपर्यंत मातीचीच चाकरी करायची, झाडापानांना उघड्यावर टाकायचे नाही, हा त्याचा निर्धार होता.

3. दुःख: फरसूचे दुःख मात्र मोठे होते. बिल्डरच्या नादाला लागून मुलाने जमीन, घर, झाडे इत्यादी सर्व विकून टाकले. फरसूचा तो तर जगण्याचा आधार होता. मात्र, त्याच्या भावनेची मुलाला, सुनेला कदर नव्हती. सून तर त्याच्यावर डाफरायची. त्यामुळे फरसूला घर म्हणजे खानावळ वाटत होती.

4. माणूसपण: फरसूने माणूस म्हणून आपली कर्तव्ये पार पाडली होती. दोन्ही मुलींची लग्ने करून त्यांची सुखाने सासरी पाठवणी केली. मुलाला खूप शिकवले. पण शहरीकरणाची वावटळ त्याचा सुखी संसार उद्ध्वस्त करीत होता. एकंदरीत फरसूची कहाणी मनाला व्याकूळ करून टाकते.

4. ओघतक्ता तयार करा:

प्रश्न 1.
ओघतक्ता तयार करा:

उत्तर:

5. खालील वाक्ये प्रमाणभाषेत लिहा:

प्रश्न (अ)
“आमसा जलम या मातीत गेल्ता मणून थोडं वायीट वाटते.”
उत्तर:
“आमचा जन्म या मातीत गेला म्हणून थोडे वाईट वाटते.”

प्रश्न (आ)
“त्यांचीच पुण्यायी यी बावडी नय् नदी हय् नदी.”
उत्तर:
“त्यांचीच पुण्याई ही विहीर नाही नदी आहे नदी.”

6. खालील वाक्प्रचारांचा योग्य अर्थ शोधा व लिहा:

प्रश्न (अ)
टकळी चालवणे –
1. सूत कातणे
2. सतत बोलणे
3. वस्त्र विणणे.
उत्तर:
सतत बोलणे

प्रश्न (आ)
नाळ तुटणे –
1. मैत्री जमणे
2. संबंध न राहणे
3. संबंध जुळणे.
उत्तर:
संबंध न राहणे

7. खालील अर्थांची वाक्ये पाठातून शोधून लिहा.

(अ) फरसूने आपल्या वडिलांचे ऋण दर्शवले –
(आ) फरसूचा संसार होत्याचा नव्हता झाला –
(इ) फरसूचे झाडांबाबतचे प्रेम –

8. स्वमत.

प्रश्न (अ)
‘मातीशी नाळ तुटली, की माणूसपण तरी कसं राहणार?’ या फरसूच्या विधानाशी तुम्ही सहमत असल्यास, त्याची कारणे सोदाहरण लिहा..
उत्तर:
‘मातीशी नाळ तुटली, की माणूसपण तरी कसं राहणार?’ हे विधान मला पूर्णपणे मान्य आहे. माणूस स्वत:च्या इच्छाआकांक्षांसाठी जगतो. तसेच, इतर माणसांबद्दल वाटणारा बंधुभाव हे माणसाचे वैशिष्ट्य आहे. बंधुभाव नष्ट झाला, तर माणूसपण नष्ट होते. शहरीकरणामुळे आपण निसर्गापासून दूर जात आहोत. नैसर्गिक गोष्टींपेक्षा कृत्रिम गोष्टी जास्त आकर्षक वाटू लागल्या आहेत.

शहरात आपल्या अंगाला माती लागत नाहीच, पण दिसतही नाही. सिमेंट काँक्रीट, डांबर, दगड, विटा यांनी आपण माती झाकून टाकली आहे. झाडेपाने दिसेनाशी झाली आहेत. आपले जगणे अधिकाधिक कृत्रिमतेकडे सरकत आहे. याचा कळतनकळत परिणाम होत आहे. आपण एकमेकांपासून दूर जात आहोत. बंधुभाव नष्ट होत आहे. साहजिकच, आपण माणूसपण गमावत आहोत. हा मातीशी नाळ तुटण्याचा परिणाम आहे.

प्रश्न (आ)
पाठात व्यक्त झालेल्या फरसूच्या विचारांबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तर:
फरसू हा कष्टाळू गरीब शेतकरी होता. पाठीचा कणा दुखेपर्यंत तो व त्याची पत्नी शेतात राबत. मातीशी नाते असण्यातच माणूसपण असते, अशी त्याची श्रद्धा होती. जमिनीवर, झाडाझुडपांवर त्याचे जिवापाड प्रेम होते. शेवटच्या श्वासापर्यंत जमिनीची सेवा करायची, झाडाझुडपांना उघड्यावर टाकायचे नाही, हा त्याचा निश्चय होता. हा कोणत्याही शेतकऱ्याचा पारंपरिक विचार आहे. मला हा विचार खूप महत्त्वाचा वाटतो.

अलीकडे शिक्षणाचा प्रसार झाल्यापासून लोक पांढरपेशे बनत चालले आहेत. बरेच जण कष्ट करायला राजी नसतात. शेतीला कमी लेखतात. यामुळे जीवनात विकृत्या शिरल्या आहेत. कोणत्याही कारणासाठी झाडे सहज तोडली जातात. प्रदूषणामुळे नदयांची गटारे झाली आहेत. समुद्रसुद्धा मोठ्या प्रमाणात प्रदूषित होत आहे. जमिनीपासून, शेतीपासून माणसे दूर गेल्यामुळे ती निसर्गापासूनसुद्धा तुटली आहेत. ती निसर्गाची नासधूस करीत आहेत. यामुळे माणूस स्वत:चेच जीवन धोक्यात आणीत आहे. यातून बाहेर पडायचे असेल, तर फरसूचा दृष्टिकोन अंगीकारला पाहिजे.

प्रश्न (इ)

‘मातीची सावली’ या पाठाच्या शीर्षकाची समर्पकता तुमच्या शब्दांत लिहा.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
प्रस्तुत पाठाचे नाट्यरूपांतर करून वर्गात सादर करा.

प्रश्न 2.
डॉ. नागनाथ कोत्तापल्ले यांचे ‘उदयाच्या सुंदर दिवसासाठी’ – हे पुस्तक वाचा.

भाषा सौंदर्य:

प्रश्न 1.
आपली मराठी भाषा वाक्प्रचार, म्हणी व सुभाषिते यांनी समृद्ध आहे. शरीर अवयव, प्राणी, पक्षी, मानवी भावभावना, अन्न वा इतर अशा अनेक गोष्टींवरून आपल्याला वाक्प्रचार व म्हणी पाहायला मिळतात. खाली एक तक्ता दिला आहे. तक्त्यातील प्रत्येक रकान्यात दिलेल्या उदाहरणाप्रमाणे आणखी म्हणी व वाक्प्रचारांची उदाहरणे लिहा:
उत्तर:

शरीर अवयवावर आधारित	चेहरा काळवंडणे उत्तरे: (1) डोळे मिटणे (2) पोटात दुखणे (3) डोके फिरणे (4) बुडत्याचा पाय खोलात.
प्राणी व पक्षी यांवर आधारित	पोटात कावळे ओरडणे. उत्तरे: (1) चिमणीच्या चोचीने खाणे (2) कोल्याला द्राक्षे आंबट (3) गाढवाला गुळाची चव काय? (4) माकडाला चढली भांग.
मानवी भावभावना	जिवाची उलघाल होणे. उत्तरे: (1) हृदयात कालवाकालव होणे (2) मन चिंती ते वैरी न चिंती (3) भित्यापाठी ब्रह्मराक्षस (4) प्राणपणाने लढणे.
अन्नघटक	खाईन तर तुपाशी नाहीतर उपाशी. उत्तरे: (1) वड्याचे तेल वांग्यावर (2) खाई त्याला खवखवे (3) तेल गेले, तूप गेले, हाती धुपाटणे राहिले (4) दुधाची तहान ताकावर.
इतर घटक	दगडापेक्षा वीट मऊ. उत्तरे: (1) एक ना धड भाराभर चिंध्या (2) इकडे आड, तिकडे विहीर (3) पळसाला पाने तीनच (4) तळे राखी तो पाणी चाखी.’

भाषाभ्यास:

तुमच्या पाठ्यपुस्तकांमध्ये तुम्ही धडे वाचता, कविता वाचता. धडे आणि कविता म्हणजेच गय आणि पदध यांच्या रचनेत फरक आहे, हे तुम्हाला माहीत आहे. हा फरक असतो मुख्यतः लयीचा. पदध गाता येते किंवा लयीत वाचता येते. गदयाचे तसे नसते. कवितेमध्ये लय निर्माण कशी होते? कुठल्या गोष्टीमुळे होते? हे आज आपण बघणार आहोत. वृत्त, छंद यांसारख्या गोष्टींमुळे कवितेला लय मिळते. कवितेची लय समजण्यासाठी आपण त्या गोष्टींचा अभ्यास करणार आहोत.

वृत्त किंवा छंद म्हणजे काय ? लय निर्माण करण्यासाठी कवितेची जी विशिष्ट शब्दरचना केली जाते. व्हस्व, दीर्घ स्वरांचा जो एक विशिष्ट क्रम वापरला जातो, त्याला ‘वृत्त’ म्हणतात. याचा अर्थ कविता एका विशिष्ट वृत्तामध्ये रचलेली असते, म्हणून ती आपल्याला लयीत म्हणता येते. गणितात जशा बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार या संकल्पना येतात, तशा वृत्तविचारामध्ये काही संकल्पना महत्त्वाच्या आहेत. त्या संकल्पना आपण आधी समजून घेऊया.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 11 मातीची सावली Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
फरक लिहा:

तरुणपणाचा काळ	म्हातारपणाचा काळ

उत्तर:

तरुणपणाचा काळ	म्हातारपणाचा काळ
सुखी, समाधानी	खिन्न, शोकाकुल

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आशय स्पष्ट करा:
1. फरसू पाय ओढत पायरीवर येऊन बसला.
2. आपली खरबरीत बोटं त्याने गुळगुळीत पायरीवरून फिरवली.
उत्तर:
1. आपण आनंदाने चालतो, तेव्हा आपले पाय सहज, भरभर पडतात. फरसूचे पाय असे आनंदाने पडत नाहीत. पाय उचलण्यासाठी त्याला कष्ट पडतात. पाय ओढावे लागतात. म्हणजे फरसू दुःखीकष्टी मनाने पायरीवर येऊन बसतो.
2. खरबरीत बोटे म्हणजे भरपूर कष्ट केलेल्या हातांची बोटे. या खरबरीत बोटांना गुळगुळीत पायऱ्या सुखाच्या वाटत नाहीत. पायऱ्यांचा गुळगुळीतपणा दूरचा, परका वाटतो.

प्रश्न 2.
माहिती लिहा:

पूर्वीच्या गोष्टी	आताच्या गोष्टी
1.	1.
2.	2.

उत्तर:

पूर्वीच्या गोष्टी	आताच्या गोष्टी
1. चिंचेचे झाड, मंगलोरी कौले, भिरभिरत येणारी चिंचेची पाने.	1.  गुळगुळीत पायऱ्या,  गुबगुबीत खुर्च्या.
2. चिंचेच्या मुळावर बसून मित्रांसोबत केलेल्या गप्पागोष्टी.	2. आता गप्पा मारायला कोणीही नाही. आता फक्त एकट्याने आभाळाकडे बघत राहणे

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील सासरे-सून यांच्यातील नाते स्पष्ट करा.
उत्तर:
सुनेला वाटते की, सासऱ्यांनी तिच्या इच्छेप्रमाणे वागावे. सासरे ।
त्यांच्या जीवनातील सर्व जुन्या गोष्टी नष्ट झाल्याने दुःखी आहेत. सासऱ्यांच्या मनातील भावना सून लक्षात घेत नाही
आणि त्यांच्यावर डाफरत राहते.

प्रश्न 4.
कोष्टक पूर्ण करा:

घटना	परिणाम
1. इनूस मास्तर परदेशातल्या घटना सांगायचे.

उत्तर:

घटना	परिणाम
1. इनूस मास्तर परदेशातल्या घटना सांगायचे.	फरसू व आबू यांना नवल वाटायचे.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यातून तुम्हांला जाणवणारी फरसूची मन:स्थिती लिहा.
उत्तर:
दरवाजाच्या चौकटीला धरून फरसू उठतो. त्याच्या पायांची हाडे कडकडतात. यावरून तो उतारवयात आहे, हे लक्षात येते. त्याला आताचे वातावरण प्रिय नाही. चकचकीत, ऐषारामी वातावरणात त्याचे मन रमत नाही. तो उदास, विमनस्क स्थितीत वावरतो. त्याच्या खरबरीत बोटांना गुळगुळीत पायरीचा स्पर्श सुखद वाटत नाही.

गुबगुबीत खुर्चीतही त्याला अवघडल्यासारखे होते. त्याला हवेहवेसे वाटणारे दृश्य त्याच्या मनात जागे होते. ते असते पूर्वीचे, त्याच्या तरुणपणातील. चिंचेचे झाड, मंगलोरी कौले, इकडून तिकडे बागडणाऱ्या खारी यांनी बनलेले वातावरण त्याला समाधान दयायचे. आता ते सर्व नाहीसे झाले आहे. त्याच्या फक्त आठवणी शिल्लक राहिल्या आहेत. या आठवणींनी फरसू उदास होतो आणि आभाळाकडे बघत राहतो.

उतारा क्र. 2

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
1. गावकरी फरसूवर मनोमन जळायचे.
2. पाठीचा कणा दुखेपर्यंत फरसू पत्नीसहित राबणे चालू ठेवायचा.
उत्तर:
1. पावसाळ्यात फरसूचे भातशेत हिरवेगार दिसायचे. पिकल्यानंतर ते भात झळाळणाऱ्या सोन्यासारखे दिसे. त्यामानाने इतरांचे शेत पिकत नसे.
2. भाताचे पीक झाल्यावर फरसू तिथे वांगी, कारली, दुधी वगैरे भाज्यांचीही पिके घ्यायचा. तो दुबार पिके घ्यायचा. त्यासाठी भरपूर कष्ट घ्यावे लागायचे.

प्रश्न 3.
पुढील वाक्य प्रमाणभाषेत लिहा:
त्यांचीच पुण्यायी यी बावडी नय् नदी हय् नदी.
उत्तर:
त्यांचीच पुण्याई, ही विहीर नाही, नदी आहे नदी.

प्रश्न 4.
पुढील अर्थाचे वाक्य उताऱ्यातून शोधून लिहा:
फरसने आपल्या वडिलांचे ऋण दर्शवले.
उत्तर:
बापजादयांची कमायी रे पोरांनो!

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
विधान पूर्ण करा:
फरसूच्या मते, बापजादयांच्या पुण्याईमुळे …………………..
उत्तर:
फरसूच्या मते, बापजादयांच्या पुण्याईमुळे –
(अ) फरसूच्या विहिरीला वैशाखातही भरपूर पाणी असे.
(आ) फरसूने तीन मुलींची लग्ने करून त्यांना सासरी पाठवले. तिघींनाही गळे झाकतील एवढे दागिने करून घातले. इतकी सुबत्ता त्याला लाभली होती.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
फरसूच्या यशा मागील तुम्हांला जाणवलेले रहस्य सांगा.
उत्तर:
फरसूच्या यशामागे दोन गोष्टी आहेत. एक आहे त्याची श्रद्धा आणि दुसरी आहे त्याचा विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोन. त्याची चांगल्या, उदात्त मूल्यांवर श्रद्धा आहे. त्याच्या मते, कोणाच्याही कामात खोडा घालू नये. म्हणजे कोणाचेही वाईट करू नये. इतरांचे वाईट केल्यास आपले अकल्याण होते, असा त्याचा ठाम विश्वास आहे. आपल्या बापजादयांनी कोणाचीही फसवणूक केली नाही; कोणाला नाडले नाही; म्हणून आपली भरभराट झाली, असे त्याला वाटते.

दुसरी गोष्ट म्हणजे त्याचा विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोन. त्याने नैसर्गिक खतावरच पूर्णपणे भर दिला. रासायनिक खताचा वापर केला नाही. रासायनिक खताचा वापर न केल्यामुळे जमिनीचे नुकसान झाले नाही. त्याने चिंचेचा पाला शेतात पसरून त्याचेच खत होऊ दिले. तसेच, मुख्य भातपिकानंतर त्याने वांगी, कारली, दुधी वगैरे भाज्यांची पिके घेतली. या प्रकारच्या दुबार पिकांमुळेही जमिनीचा कस वाढण्यास मदत झाली. एकंदरीत, श्रद्धा व विज्ञाननिष्ठ दृष्टिकोन यांमुळे फरसू यशस्वी झाला.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील कोष्टक पूर्ण करा:

घटना.	परिणाम
तिघेही मुकाट जेवत होते.

उत्तर:

घटना.	परिणाम
तिघेही मुकाट जेवत होते.	मुलांशी प्रेमाचे नाते न राहिल्यामुळे डोळ्यांत आसवे येत होती.

प्रश्न 2.
कोष्टक पूर्ण करा:

सुनेचे उद्गार	सुनेच्या मनातला अर्थ
1. काय सपने बगत उबे रेतात, कोण जाणे!
2. अख्खा दिवस रांदीतच बसावं का आमी?

उत्तर:

सुनेचे उद्गार	सुनेच्या मनातला अर्थ
1. काय सपने बगत उबे रेतात, कोण जाणे!	निरर्थक व निष्क्रिय आयुष्य जगत आहेत.
2. अख्खा दिवस रांदीतच बसावं का आमी?	मला कष्ट करावे लागतात आणि यांचा काडीचाही उपयोग नाही.

प्रश्न 3.
पुढील अर्थाचे वाक्य उताऱ्यातून शोधून लिहा:
फरसूचे झाडांबाबतचे प्रेम.
उत्तर:
पोटच्या पोरांइतक्याच प्रेमाने वाढवलेल्या झाडापानांना जीव जाईस्तोवर उघड्यावर टाकायचं नाही, हा त्याचा निश्चय होता.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
अर्थ स्पष्ट करा:
1. पूर्वी असे पाय भरून यायचे नाहीत.
2. आपला आधार तर कधीच तुटून पडला.
उत्तर:
1. झाडापानांवर प्रेम असल्यामुळे कष्ट कधी जाणवलेच नाहीत.
2. फरसूची पत्नी मरण पावली. त्यामुळे त्याचा आधार तुटून पडला.

प्रश्न 2.
फरक लिहा:

फरसू	मनू
1.	1.
2.	2.
3.	3.

उत्तर:

फरसू	मनू
1. तिसरी-चौथीच्या पुढे गेला नव्हता.	1. फरसूने मनूला शिकवले.
2. जमिनीचीच चाकरी करायची हे ठरवलं होतं.	2. इंग्रजी नावाच्या कुठल्याशा कंपनीतील नोकरीच श्रेष्ठ मानीत होता.
3. पोटच्या मुलाच्या प्रेमाने वाढवलेल्या झाडापानांना शेवटपर्यंत आधार देण्याचा निश्चय केला होता.	3. मातीत हात घालायलाच नाखूश होता.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
मनू आणि फरसू यांच्यातील नाते भावनाहीन, कोरडे होण्यामागील तुम्हांला जाणवलेले कारण स्पष्ट करा.
उत्तर:
फरसू कष्ट करीत करीत व निसर्गाशी खेळत खेळतच जगला. त्यामुळे त्याचा जमिनीवर, झाडापानांवर जीव आहे. त्यांच्या आधारानेच आपले जीवन उभे राहते. म्हणून जीव असेस्तोवर जमिनीची चाकरी करायची, झाडापानांना आधार दयायचा, हा त्याचा निर्धार होता. तसेच, फरसू खेडेगावात राहत असल्यामुळे खेडेगावातील माणसे एकमेकांना धरून राहतात. तिथे व्यक्तीच्या स्वत:च्या सुखदु:खापेक्षा संपूर्ण समाजाचे सुखदुःख महत्त्वाचे मानले जाते.

मनूने शिक्षण घेतले. आपल्याकडील बहुतांश शिक्षण पुस्तकी असते. ते कष्टापासून दूर असते. यामुळे मनूला शेतीतले कष्ट कमी दर्जाचे वाटतात. चकचकीत, गुळगुळीत स्वरूपाचा बंगला सुखाचा वाटतो. नोकरी करणारा कळतनकळत फक्त स्वत:चाच विचार करू लागतो. मनूचे तेच झाले. तो फरसूपासून मनाने दूर गेला. त्या दोघांमध्ये भावनिक नाते राहिलेच नाही. दोघांमध्ये संवाद राहिला नाही. समाधान राहिले नाही.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
1. पूर्वीच्या जुन्या घरातील जेवणाच्या वेळचे वातावरण.
2. पूर्वीच्या जेवणाचे स्वरूप.
3. कोसूचा मृत्यू.
उत्तर:
1. पूर्वी जुन्या घराच्या अंधाऱ्या पडवीत जेवणे होत असत. कोसू प्रार्थना करी. प्रार्थना संपल्यावर जेवण चालू होई. त्या वेळी कोसूची टकळी चालू असे. मनू तर जेवता जेवता बहिणींशी मस्ती करायचा. वातावरण मोकळे, प्रेमळ असे.. जेवताना आनंद मिळे.
2. पूर्वीचे जेवण साधे असे. जेवणात एखादी भाजी, कधी डाळ, सुके बोंबील, भात आणि तांदळाच्या भाकऱ्या असत. जेवणात कोणताही उंची थाट नव्हता. तरी जेवणाचे समाधान मिळे.
3. वाडीत काम चालू होते. हे काम करताना कोसूच्या पायाला तार की खिळा, असे काहीतरी लागले. म्हटले तर साधी इजा झाली होती. तीच महागात पडली. आठवड्याभरातच कोसूची प्राणज्योत मालवली.

प्रश्न 2.
पुढील अर्थाचे वाक्य उताऱ्यातून शोधून लिहा:
फरसूचा संसार होत्याचा नव्हता झाला.
उत्तर:
तरारून वाढलेल्या गुबगुबीत केळीचं अख्खं बन एका पाऊसवाऱ्यात जमिनीवर झोपावं, तसा आपला संसार होत्याचा नव्हता झाला.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
संकल्पना स्पष्ट करा:
1. केळीचे बन जमिनीवर झोपावे, तसे.
2. कारली-वांग्यासारखा जमिनीचा बाजार मांडला.
3. बैलासारखी मान डोलावली.
उत्तर:
1. केळ पडली की ती पूर्ण उन्मळून पडते. तिची जमिनीत रुजलेली सर्व मुळे मातीतून पूर्णपणे बाहेर येतात. म्हणजे ती समूळ नष्ट होते. केळीचे अखंड बन जर असेच आडवे झाले, तर सगळी बाग उजाड झालेली दिसते. अशाच प्रकारे एकाएकी कोसू मरण पावल्यामुळे फरसूचा संसार उद्ध्वस्त झाला.

2. कारली-वांग्याचा बाजार मांडला जातो, तेव्हा त्या कारल्या वांग्यांबद्दल कोणालाही आपुलकी वाटत नसते. किंबहुना त्यांची विक्री झाली, तर सगळ्यांना आनंदच होतो. म्हणून बाजारात सर्व विक्रेते ओरडून लोकांना खरेदी करण्याचा आग्रह करीत असतात. वेळप्रसंगी कमी किमतीतही विकत असतात. यालाच बाजार मांडणे म्हणतात. जमिनीची बाब तशी नसते. आपण जमीन विकून तिला कारली-वांग्याच्या पातळीवर आणले असे फरसूला वाटत असते.

3. नंदीबैलाचा मालक सांगतो, त्याप्रमाणे बैल मान डोलावतो. बैलाला स्वत:चे मत वा भावना नसतात. तो मालकाच्या म्हणण्याप्रमाणे वागतो. त्याप्रमाणेच आपणही मनूच्या म्हणण्याला मान डोलावली. आपले मनातले खरेखुरे म्हणणे सांगितलेच नाही, असे फरसूला वाटते.

प्रश्न 2.
फरसूच्या कल्पनेप्रमाणे कोसूच्या मृत्यूमागील कारणे.
उत्तर:
फरसूच्या कल्पनेप्रमाणे कोसूच्या मृत्यूमागील कारणे:
1. ज्या मातीने संसार फुलवला, त्या मातीलाच उजाड केल्यामुळे कोसू मरण पावली असावी.
2. मनूने जमीन विकायचा विचार मांडला, तेव्हा नंदीबैलाप्रमाणे आपण मान डोलावली, असे फरसूला वाटले.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
फरसू व मनू यांची जीवनदृष्टी समजावून सांगा.
उत्तर:
फरसूच्या जुन्या घरात पूर्वी जेवतानाचे वातावरण लोभसवाणे होते. सगळेजण गप्पाटप्पा करीत, थट्टामस्करी करीत जेवत असत. त्यात माया होती. भावनेचा ओलावा होता. त्यात सहज, साध्या निर्मळ भावनांना वाव होता. म्हणून ते वातावरण सुंदर होते, सुखद होते. या वातावरणात शेती, गाईगुरे, झाडेपाने यांनाही स्थान होते. गावातल्या लोकांनाही स्थान होते. सगळ्यांच्या सुखदुःखात सहभागी होत जगणे हवे असते.

मनूला व त्याच्या पत्नीला, म्हणजे फरसूच्या सुनेला ही जगण्याची रीत मान्य नव्हती. त्यांना उच्च दर्जाच्या गुळगुळीत फरश्या बसवलेली, मोठ्या, उंच इमारतीमधील महागडी घरे अधिक आकर्षक वाटतात. मनू जुन्या घराला गोठा म्हणतो. त्याला शेतीपेक्षा नोकरी अधिक चांगली वाटते. या दोन वेगवेगळ्या जीवनरिती आहेत. दोन्ही एकमेकींच्या विरुद्ध आहेत. मनूला फरसूचे मन कळत नाही. त्यामुळेच मनू कायम फरसूविरुद्ध उभा ठाकतो.

उतारा क्र. 5

पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
कोष्टक पूर्ण करा:

कृती	कृतीमागील भावना
1. फरसू पुढ्यातली बशी सरकवून उठला. खांदे पाडून, मान खाली घालून अंगणात आला.
2. सूनबाई व मनू या दोघांनीही शांतपणे जेवण पुढे चालू केले.

उत्तर:

कृती	कृतीमागील भावना
1. फरसू पुढ्यातली बशी सरकवून उठला. खांदे पाडून, मान खाली घालून अंगणात आला.	आपण काहीच करू शकत नाही, ही असहायता, खोल दुःख.
2. सूनबाई व मनू या दोघांनीही शांतपणे जेवण पुढे चालू केले.	अभिमान व आनंद.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
उत्तर लिहा:
फरसूच्या दृष्टीने जमिनीवर झालेले अत्याचार:

1. ………………………………………
2. ………………………………………
3. ………………………………………
4. ………………………………………

उत्तर:

1. जमिनीवर ट्रॅक्टर फिरला.
2. बागायत मातीला मिळाली.
3. मोठाले खड्डे खणले गेले.
4. भलेमोठे दगडविटांचे धूड उभारले गेले.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

उतारा क्र. 6

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कारणे लिहा:
1. फरसू मध्यरात्री घराबाहेर बसला आहे.
2. फरसूने हात जोडून आकाशाकडे पाहिले.
उत्तर:
1. प्रथम फरसूची बायको गेली. मग जमीन गेली. घर गेले. सर्व झाडे गेली. जिवाभावाच्या सर्वच गोष्टी नष्ट झाल्या. म्हणून तो प्रचंड अस्वस्थ झाला होता. दु:खामुळे त्याला चैन पडेना आणि तो मध्यरात्र असतानाही घराबाहेर येऊन बसला.
2. पूर्वजांनी जमीन मिळवली होती. त्यांनीच घर बांधले होते. त्यांनीच झाडेझुडपे लावली. पैशाच्या हव्यासाने पूर्वजांची सर्व कमाई आपण घालवली. हा एक प्रकारे गुन्हाच केला, अशी फरसूची भावना होती. या गुन्हयाबद्दल येशूकडे माफी मागावी, म्हणून त्याने हात जोडून आकाशाकडे पाहिले.

प्रश्न 2.
पुढील घटनांचे परिणाम लिहा:
1. जमीन विकली, पैसा आला – …………………….
2. मनूने कागद आणला, फरसूने सही केली – …………………..
उत्तर:
1. जमीन विकली, पैसा आला – ते बापाला विसरले.
2. मनूने कागद आणला, फरसूने सही केली – फरसूला वाटले, त्याने बेइमानी केली. आपल्या आईला फसवले.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
अर्थ स्पष्ट करा:
आमशा आजा, पणजाअं रगत हय्!
उत्तर:
जमीन, घर, झाडेपेडे हे फरसूच्या पूर्वजांनी, त्याच्या आजा पणजाने मिळवले होते. तेवढे सगळे उभे करण्यासाठी त्यांनी स्वत:ची आयुष्ये ओतली होती. रक्त आटवले होते. ते सगळे आपण पैशांसाठी विकले, याचे प्रचंड दु:ख व पश्चात्ताप फरसूला होतो. हा पश्चात्ताप व्यक्त करण्यासाठी फरसू हे उद्गार काढतो.

प्रश्न 2.
आबूने फरसूची काढलेली समजूत तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
मध्यरात्री दुःखावेगाने अस्वस्थ होऊन फरसू घराबाहेर पडला. त्याला पाहून आबूने आश्चर्य व्यक्त केले. त्यावर, पूर्वजांनी रक्त आटवून उभारलेली संपत्ती आपण विकली, याबद्दलचा पश्चात्ताप त्याने आबूकडे व्यक्त केला. आबूने त्याची समजूत काढली. अशी जमीन अनेकांनी विकली आहे. त्यात गैर काहीच नाही. मिळालेल्या भरघोस पैशांनी मनूचे जीवन पूर्ण समृद्ध होणार आहे. ही सुद्धा चांगलीच घटना आहे. म्हणून फरसूने त्याचे दु:ख वाटून घेऊ नये, असे आबूने समजावले.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘फरसूच्या घरातील यातनादायक वातावरणाला फरसू व मनू हे दोघेही सारखेच जबाबदार आहेत.’ विधान स्पष्ट करा.
उत्तर:
काळानुसार परिस्थिती बदलते. प्रत्येक पिढीचे विचार बदलतात. नवीन पिढी नवीन विचारांना अनुसरून चालते. नव्या पिढीची जगण्यावागण्याची रीत वेगळी असते. ही रीत म्हणजे जीवनशैली. मन् हा नव्या युगातला युवक आहे. त्याची जीवनशैली आधुनिक काळातली. तो या नव्या जीवनशैलीला अनुसरूनच वागणार. हा बदल फरसूला कळलेला नाही. म्हणून त्याला दु:ख होते. तो वेदनेने विव्हळतो. त्याच वेळी मनूलाही वडिलांची मन:स्थिती कळत नाही. वडील है ज्या विचारांच्या वातावरणात वाढले, त्याच विचारांना धरून ते वागणार. त्यांना स्वत:च्या विचारांत झटकन बदल करता येणार नाही.

नवीन विचार ते त्वरेने आत्मसात करू शकणार नाहीत. हे सर्व मनूनेही लक्षात घ्यायला हवे होते. वडिलांना हळूहळू आपल्या विचारांकडे आणायचा प्रयत्न त्याने करायला हवा होता. पण त्याने तो तसा केला नाही. बापलेक दोघेही आपापल्या जागी घट्ट राहिले. त्यांच्या दुःखाचे मूळ तिथे आहे. म्हणून दोघेही सध्याच्या परिस्थितीला जबाबदार आहेत.

उतारा क्र. 7

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आशय स्पष्ट करा:
1. जलमभर ढोरहारकं खपाला पाये.
2. त्यांना पायाखालती जमीनच नय् रे………
3. त्यांशे पाय जमिनीवर नाय.
उत्तर:
1. फरसू जमीन विकल्याबद्दल दु:खी होतो. आबूला वाटते की, फरसूला दारिद्र्यात राहणेच पसंत आहे. पैसे हातात आले की, अनेक सुखे मिळवता येतात. पण फरसू या सुखांची आस बाळगतच नाही. तो स्वत:ला यातनांमधून मुक्त करण्याचा प्रयत्नच करीत नाही. म्हणून आबूचे मत असे बनत चालले आहे की, फरसूला ढोरासारखे राबणे आवडते.

2. फरसूच्या मते, आपल्या मालकीची जमीन असेल, तरच आपण स्थिर असतो, आपल्या जीवनाला अर्थ असतो. आपल्या मालकीची जमीन नसेल, तर आपल्याला कोणताही आधार नसतो. आपण जमीन विकल्यामुळे आपली नातवंडे-पतवंडे यांचा आधारच आपण काढून घेतला, असा अर्थ होऊ शकतो.

3. आबूच्या मते, आजच्या पिढीतील मुले हुशार आहेत, कर्तबगार आहेत. त्यांचा पाय जमिनीवर ठरत नाही. ते बोटीने, विमानाने जगभर हिंडतात. अरबस्तान, इंग्लंड, अमेरिका वगैरे अनेक देशांमध्ये जातात. म्हणून आबू म्हणतो की, हल्लीच्या मुलांचा पाय जमिनीवर ठरतच नाही. ही मुले सतत फिरतीवर असतात. त्यांची प्रगती होत आहे.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
विधाने पूर्ण करा:
1. आबूच्या मते, जमीन विकल्याने …………………………..
2. फरसूच्या मते, जमीन नसेल तर ………………………….
उत्तर:
1. आबूच्या मते, जमीन विकल्याने अमाप पैसा मिळाला. आता मरेपर्यंत सुखात राहता येईल.
2. फरसूच्या मते, जमीन नसेल, तर ढोरासारखे जीवन उपयोगाचे नाही. आपले आयुष्य संपले. आता पुढच्या मुलाबाळांना पायाखाली जमीनच राहणार नाही.

प्रश्न 2.
कसे/कशी ते लिहा:

1. इमारत वर येत होती – …………………………………………….
2. चांदण्या प्रकाशात धूड भासत होते – …………………………
3. इमारतीची सावली – ………………………………………………..
4. शेताला कवटाळत अस्ताव्यस्त पसरली होती – ……………………………

उत्तर:

1. कोंबासारखी
2. अक्राळविक्राळ
3. काळी ठिप्पूस
4. सुस्तावल्यासारखी.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘फरसूला वाटलं, ही आपल्या मातीची सावली आहे,’ या विधानाचा आशय तुमच्या शब्दांत सांगा.
‘मातीची सावली’ या पाठाच्या शीर्षकाची समर्पकता तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
शहरीकरणामुळे शहराकडे लोकांचे लोंढे वाहत आहेत. घरांची मागणी वाढत आहे. हे पाहून बिल्डरांची हाव वाढली आहे. 1 ते जमिनी गिळंकृत करीत आहेत. नव्या पिढीच्या हे लक्षात येत नाही. नव्या पिढीला फक्त पैसाच दिसतो. पैशाने सर्व काही विकत घेता येईल, असे त्यांना वाटते. पैशांसाठी जमीन विकली, तर आपल्या

आयुष्याची सर्व पाळेमुळे उद्ध्वस्त होतात; माणूस मनाने उद्ध्वस्त होतो; हे त्यांच्या लक्षात येत नाही. दीड एकर जमिनीवर उभी राहणारी उंच इमारत म्हणजे एखादा अक्राळविक्राळ राक्षसच आहे, असे फरसूला भासते. त्या इमारतीची सावली त्याच्या संपूर्ण जमिनीवर पसरली आहे. जणू काही त्या सावलीने त्याची जमीन, त्याचे संपूर्ण जीवनच गिळंकृत केले आहे, असे त्याला वाटत राहते. फरसू या दर्शनाने व्याकूळ होतो; विकल होतो. हा सर्व भाव ‘मातीची सावली’ या दोन शब्दांतून व्यक्त होतो.

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
तक्ता भरा:
उत्तर:

समासाचे नाव	सामासिक शब्द	विग्रह
1. समाहार वंद्व	केरकचरा	केर, कचरा वगैरे
2. द्विगू	षण्मास	सहा महिन्यांचा समूह
3. कर्मधारय	सुविचार	चांगला असा विचार
4. इतरेतर द्वंद्व	इंद्रादी	इंद्र आणि इत्यादी देव

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
‘ता’ प्रत्यय असलेले चार शब्द लिहा.
उत्तर:

1. ममता
2. नम्रता
3. उदारता
4. सुंदरता.

3. वाक्प्रचार/म्हणी:

प्रश्न 1.
डोळे भरून येणे –
1. खूप रडणे
2. दुःख होणे
3. डोळ्यांत पाणी येणे.
उत्तर:
दु:ख होणे.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. सावली
2. जन्म
3. पाप
4. शाप.

उत्तर:

1. सावली × ऊन
2. जन्म × मृत्यू
3. पाप × पुण्य
4. शाप × आशीर्वाद.

प्रश्न 2.
पुढील नामांआधी कंसातील योग्य विशेषणे जोडा: (चकचकीत, गुबगुबीत, गुळगुळीत, खरबरीत)

1. ………… पायरी
2. ………….. बोटं
3. …………… घर
4. …………… केळी

उत्तर:

1. गुळगुळीत पायरी
2. खरबरीत बोटं
3. चकचकीत घर
4. गुबगुबीत केळी.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द निवडून लिहा:

1. विहिर, वीहिर, विहीर, वीहीर.
2. निच्शय, नीश्चय, निश्चय, नीच्शय.
3. ऐसपैस, एसपैस, ऐसपैस, ऐसपेस.
4. पूण्याई, पुण्याई, पूण्याइ, पुन्याइ

उत्तर:

1. विहीर
2. निश्चय
3. ऐसपैस
4. पुण्याई.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे घालून वाक्ये पुन्हा लिहा:
1. बाबा चला जेवून घ्या मनू म्हणाला
2. आबा म्हणाले अरे अया रडते काय फरसू
उत्तर:
1. “बाबा, चला, जेवून घ्या,’ मनू म्हणाला.
2. आबा म्हणाले, “अरे, अया रडते काय फरसू?”

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
पुढील इंग्रजी पारिभाषिक शब्दांचे मराठी प्रतिशब्द लिहा:

1. Corporation
2. Handbill
3. Index
4. Refreshment.

उत्तर:

1. महामंडळ, निगम
2. हस्तपत्रक.
3. अनुक्रमणिका
4. अल्पोपाहार.

मातीची सावली Summary in Marathi

प्रस्तावना:

प्रसिद्ध लेखक. कथा, बालकथा, व्यक्तिचित्रण, ललित लेखन, अनुवादित लेखन असे विविध प्रकारचे लेखन त्यांच्या नावावर जमा आहे. प्रस्तुत पाठ म्हणजे त्यांची एक कथा आहे. आधुनिक जीवनाचा, शहरी जीवनाचा प्रभाव वाढत जाऊन शेती व शेतीवर आधारित ग्रामीण जीवन हळूहळू लोप पावत आहे. अशा वेळी नामशेष होत असलेल्या संस्कृतीच्या परंपरेच्या वारसदारांची होणारी उलघाल या कथेत सांगितली आहे. ही कथा प्रमाण भाषेतच आहे.

पण तिच्यातील संवाद हे बोलीभाषेतील आहेत. उत्तर कोकणाच्या वसईपर्यंतच्या किनारपट्टीतील परिसरात बोलली जाणारी ही एक बोली आहे. फरसू हा एक गरीब शेतकरी. तो पारंपरिक समाजजीवनाला अनुसरून जगणारा. जमीन, शेती, झाडेपाने यांच्यावर मनापासून, जिवापाड प्रेम करणारा. या सर्वांशी त्याचे रक्ताचेच नाते निर्माण झाले आहे. पूर्वजांनी जी वाट मळून ठेवली आहे, त्या वाटेने जाण्यात त्याला धन्यता वाटते. मनू त्याचा मुलगा. त्याला फरसूने वाढवले, शिकवले.

शिक्षणाच्या जोरावर त्याला आधुनिक वळणाची नोकरी लागली. त्यानंतर त्याची दृष्टीच बदलली. चकचकीत, गुळगुळीत बंगल्याच्या बदल्यात त्याने बिल्डरला जमीन विकली. फरसूच्या जगण्याच्या सगळ्या खाणाखुणा पुसून टाकणाऱ्या एकेक घटना घडू लागल्या. त्यामुळे फरसू विकल झाला. असहायतेने तो परिस्थितीला शरण गेला. त्याच्या वेदनांचे चित्रण या कथेत आलेले आहे.

शब्दार्थ:

1. खरबरीत – खरखरीत.
2. डाफरायची – रागाने खेकसून बोलायची.
3. दुसऱ्या वितापर्यंत – (एक वासरू जन्मल्यापासून) दुसऱ्या वासराचा जन्म होईपर्यंत.
4. कोरड्याठाक – पूर्ण कोरड्या.
5. खोडा – हातपाय अडकवून शिक्षा करण्याचे उपकरण, उनाड गुराच्या गळ्यातील लोढणे.
6. तुमश्या – तुमच्या.
7. नशिबाई – नशिबाची.
8. रेल – राहील.
9. रेतात – राहतात.
10. मेणवात – (शब्दश: अर्थ : मेणबत्तीची वात.) इथे अर्थ : प्राण.
11. लागलोआ – लागला असता.
12. माणसाहारकं – माणसासारखं.
13. घालाशी – घालायची.
14. ढोरहारकं – ढोरांसारखे, गुरांसारखे.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. खोडा घालणे – संकटे निर्माण करणे.
2. उघड्यावर टाकणे – जबाबदारी झटकणे, जबाबदारी घेण्यास नकार देणे. जबाबदारी नाकारून असहाय स्थितीत ढकलणे.
3. टकळी चालणे – बडबड करणे, सतत बोलत राहणे.
4. मेणवात विझून जाणे – मरण पावणे.
5. नजर लागणे – (एखादया व्यक्तीमुळे) काहीतरी वाईट घडणे.
6. पापांचा घडा भरणे – सर्वनाशाचा क्षण येणे.
7. संसार फुलणे – संसारात सुखसमृद्धी येणे.
8. मातीला मिळणे – उद्ध्वस्त होणे, विनाश होणे.
9. नाळ तुटणे – संबंध न राहणे.
10. डोळे भरून येणे – डोळ्यांत पाणी येणे.

बोलीभाषेतील वाक्यांचा अनुवाद

1. वाक्ये: यी बावडी नय् नदी हय् नदी. कोणाया कामात खोडा घटला ते तुमश्या नशिबाई वाळू जाल्याशिवाय रेल का?
भाषांतर: ही विहीर नाही. नदी आहे नदी. एखादयाच्या कार्यात अडथळे आणले, तर तुमच्या नशिबाची वाळू झाल्याशिवाय राहील का?

2. वाक्ये: काय सपने बगत उबे रेतात, कोण जाणे ! अख्खा दिवस रांदीतच बसावं का आमी?
भाषांतर: कसली स्वप्ने पाहत उभे राहतात, कोण जाणे ! अख्खा दिवस आम्ही काय रांधतच (स्वयंपाक करीतच) बसायचे काय?

3. वाक्ये: नय् ते उबा जलम त्या गोठ्यात काडाला लागलोआ. आज माणसाहारकं घर मिळालंय.
भाषांतर: नाही तर उभा जन्म त्या गोठ्यात काढावा लागला असता. आज माणसासारखे घर मिळाले.

4. वाक्य: जेजूस आथं मानासुदं नेलं ते बरं होईल.
भाषांतर: हे येशू, आता मलासुद्धा नेलेस तर बरे होईल.

5. वाक्य: आमचा फरसू खरंस डोकरा जाला आथं.
भाषांतर: आमचा फरसू खरेच म्हातारा झाला आता.

6. वाक्य: तू आपला नुसता रडत बसलाय.
भाषांतर: तू आपला नुसता रडत बसला आहेस.

7. वाक्य: ते शाप मीस भोगीन.
भाषांतर: ते शाप मीच भोगीन.

8. वाक्य: माती नयेल ते ढोराअ जीवन तरी काय कामाअ?
भाषांतर: माती (जमीन) नसेल तर ते ढोराचे जीवन तरी काय कामाचे?

9. वाक्य: पण आमशी नातंपण… त्यांना कायच नय् येणार रे…
भाषांतर: पण आमची नातवंडे… त्यांच्या वाट्याला काहीच येणार नाही रे…

9th Std Marathi Questions And Answers:

• मातीची सावली Class 9 Question Answer
• महाराष्ट्रावरूनी टाक ओवाळून काया (पोवाडा) Class 9 Question Answer
• थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Class 9 Question Answer
• आदर्शवादी मुळगावकर Class 9 Question Answer
• निरोप (कविता) Class 9 Question Answer
• ‘बिग ५’ च्या सहवासात (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 10.1 इंग्लंडचा हिवाळा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 10.1 इंग्लंडचा हिवाळा Question Answer Maharashtra Board

इंग्लंडचा हिवाळा Std 9 Marathi Chapter 10.1 Questions and Answers

1. कारण लिहा:

प्रश्न 1.
कारण लिहा:
लेखिकेला लंडनच्या पावसाची मौज वाटण्याची कारणे –
उत्तर:
लंडनच्या पावसात रस्त्यात चिखल होत नाही. वातावरणात मजेदार गारवा असतो. चार-पाच मैल चालूनही थकवा येत नाही. परिसर हिरवागार राहतो; म्हणून लेखिकेला लंडनच्या पावसाची मौज वाटायची.

2. तुलना करा:

प्रश्न 1.
तुलना करा:

उत्तर:

भारतामधील धुके	लंडनमधील धुके
1. मनाला सुखद संवेदना देते.	1. लंडनचे धुके औरच आहे.
2. धुक्याचा पडदा थोडा वेळ राहतो.	2. वर्षाचे दहा दिवस सुद्धा आकाश निरभ्र नसते.
3. सूर्य उगवला की धुक्यात इंद्रधनुष्य उमटते.	3. काळसर पांढुरके धुक्याचे छत लंडन शहरावर पसरते.
4. धुके निघून गेल्यावर गवताच्या पात्यांवर दवबिंदू चमकतात व रात्री आकाश तारकांनी चमकते.	4. वर्षातून एक-दोनदा काळे धुके लंडनवर पसरते.

3. इंग्लंडमधील धुक्याचा तेथील जनजीवनावर होणारा परिणाम सविस्तर लिहा.

प्रश्न 1.
इंग्लंडमधील धुक्याचा तेथील जनजीवनावर होणारा परिणाम सविस्तर लिहा.
उत्तर:
इंग्लंडमध्ये काळसर पांढुरक्या धुक्याचे छत सर्व शहरावर पसरलेले असते. कोळशावर चालणारे लंडनमधले हजारो कारखाने व कोळशावर चालणाऱ्या घरांतील लक्षावधी चुली रात्रंदिवस वातावरणात धूर सोडत असतात. घरात अनवाणी चालले की पाय काळे होतात. झाडाला हात लावला की हात काळे होतात.

अशा धुरकट वातावरणात धुके पसरले की कोळशाचे कण दिसू लागतात. काळोख डोळ्यांना दिसतो व हातात धरता येतो. आपण हवेच्या आवरणाच्या तळाशी आहोत, याचा प्रत्यक्ष अनुभव त्या धुक्यात येतो. समुद्राच्या तळाशी होणाऱ्या जीवांच्या घुसमटीची कल्पना येते. ब्रिटिश खाडीत बोटीवर बोटी आपटतात. रस्त्यांवर वाहनांचे अपघात होतात. मुले रस्ता चुकतात. अशा प्रकारे तेथील जनजीवन विस्कळीत होते.

4. स्वमत:

प्रश्न (अ)
‘हिवाळ्यातील एक क्षण,’ तुमचा अविस्मरणीय अनुभव आठ ते दहा वाक्यांत लिहा.
उत्तर:
गेल्या वर्षी आम्ही सर्व कुटुंबीय चारधामच्या यात्रेला ऑक्टोबर महिन्यात गेलो होतो. गंगोत्रीच्या काठावर आम्ही वस्ती केली होती. रात्र असल्यामुळे त्या परिसराची कल्पना नव्हती. पहाटेच मला जाग आली. बाहेर थंडी होती. उबदार शाल लपेटून मी बाहेर आलो. गच्च धुक्याची चादर लपेटलेली झाडे नि गंगेच्या धारेवर बर्फाची ओढणी अंथरली होती. ऑक्टोबर महिना असल्यामुळे पर्वतावरील बर्फ वितळले होते. पण शिखराशिखरांवर बर्फाचे भलेमोठे पुंजके होते. मी त्यांच्याकडे भान हरखून पाहत होतो. इतक्यात एक सूर्याचा किरण शिखरावर पडला नि तिथला बर्फ सोन्याच्या रंगाने तळपला. हे दृश्य केवळ विलोभनीय होते. एक क्षणभरच हे अलौकिक सौंदर्य उमटले नि लुप्त झाले. हिवाळ्यातील हा अविस्मरणीय क्षण मी आयुष्यभर विसरू शकत नाही.

प्रश्न (आ)
तुमच्या आवडत्या ऋतूची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करा.
उत्तर:
वर्षाऋतू किंवा पावसाळा हा माझा अत्यंत आवडता ऋतू आहे. तापलेल्या मातीवर पावसाचा शिडकावा झाला की मातीचा है सुगंध येतो. सारी सृष्टी न्हाऊन निघते. डोंगरदऱ्यांत पाणी खळाळते. झाडे अंघोळ करून स्वच्छ होतात. नदीनाले भरभरून वाहू लागतात. गुरेढोर, पशुपक्षी यांना पाणी मिळते. शेतकरी आनंदित होतात व नांगरलेल्या शेतात पेरणी करायला उत्सुक असतात. मुले आनंदाने बागडतात. सर्वत्र हिरवेगार होते. सृष्टी आपले रूप पालटते. चराचरावर आनंदाची लकेर घुमते. कवी लेखकांना नवनवीन कल्पना सुचतात. खरेच! पाऊस हा नवसृजनाचा ऋतू आहे!

प्रश्न (इ)
तुम्ही अनुभवलेल्या धुक्यातील दिवसांचे वर्णन तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
ऐन हिवाळ्यात आम्ही काही मित्र पाचगणीला गेलो होतो. आमच्या तीन दिवसांच्या मुक्कामात एकदाही आम्हाला स्वच्छ आकाशाचे दर्शन झाले नाही. सर्व परिसराला धुक्याने जणू बाहूत कवटाळले होते. डोंगरदरी धुक्याच्या आइसक्रीमने ओतप्रोत भरली होती. झाडे धुक्याचे पांघरूण घेऊन पेंगत होती. रस्त्यावर दहा फुटांच्या पुढचे दिसत नव्हते. तोंडातून कुंकर मारली की धुक्याची धुरासारखी वलये उमटत होती. आम्ही रस्त्यावरून हिंडत असताना एक जादू झाली.

अवतीभवती शिरिषाची विस्तारलेल्या फांदयांची खूप झाडे होती. अचानक क्षणभर ढगातून सूर्याची फिकट कोवळी किरणे धुक्याने लपेटलेल्या झाडातून खाली उतरली नि झाडाच्या पायथ्याशी उन्हाच्या गोल-गोल चकत्या उमटल्या. मला अशोक बागवे याच्या कवितेची एक ओळ आठवली – ‘सावलीच्या टोपलीत उन्हाचे गजरे। मखमलीची झीळ त्याला हिवळे दर्वळे’ धुक्यातील दिवसांतील हा क्षण माझ्यासाठी केवळ मोलाचा ठरला.

5. खालील मुद्द्यांच्या आधारे तुम्ही भेट दिलेल्या प्रेक्षणीय स्थळाचे वर्णन करा.

प्रश्न 1.
खालील मुद्द्यांच्या आधारे तुम्ही भेट दिलेल्या प्रेक्षणीय स्थळाचे वर्णन करा.

अपठित गद्य आकलन:

आपण पाठ्यपुस्तकात गदय व पदय पाठांचा अभ्यास करतो. विविध साहित्यप्रकारांच्या अभ्यासाबरोबर भाषिक अंगाने प्रत्येक पाठाचा अभ्यास आपणांस करायचा असतो. विद्यार्थ्यांची भाषासमृद्धी, भाषिक विकास ही मराठी भाषा अध्ययन-अध्यापनाची प्रमुख उद्दिष्टे आहेत, म्हणूनच पाठ्यपुस्तकातील पाठांच्या सूक्ष्म अभ्यासाने आपल्याला कोणतेही साहित्य वाचल्यानंतर त्याचे आकलन होणे, आस्वाद घेता येणे व त्या भाषेचे सुयोग्य व्यावहारिक उपयोजन करता येणे ही उद्दिष्टे साध्य करता येतात. अशा पाठ्येतर भाषेच्या आकलनाचे, मूल्यमापन करण्याचे कौशल्य प्राप्त होण्याच्या दृष्टीने पाठ्यपुस्तकात अपठित गद्यउतारा हा घटक समाविष्ट केला आहे. गदय उतारा वाचून त्याचे आकलन होणे व त्यावरील स्वाध्याय तुम्ही स्वयंअध्ययनाने करणे येथे अपेक्षित आहे.

1. खालील उतारा काळजीपूर्वक वाचून त्याखालील कृती करा.

प्रश्न 1.
दुष्परिणाम लिहा.

2. अहंकाराला ताब्यात ठेवण्यासाठी तुमच्या मते कोणते गुण जोपासावेत व कोणते दोष दूर ठेवावेत, ते लिहा.

भाषा सौंदर्य :

एकच भाव वेगवेगळ्या प्रकारांनी व्यक्त करणे-
एखादे रिकामे घर पाहिल्यावर तुमच्या मनात येणारे विचार.

1. घर उदास वाटते.
2. घर कुणाची तरी आठवण काढते.
3. घर स्वत:चे एकेकाळचे वैभव आठवून उदास झाले आहे.
4. घराला गाव सोडून गेलेल्या माणसांची आठवण येते.
5. एकेकाळी माणसांनी भरलेले घर आज एकाकी वाटते.

विद्यार्थ्यांनो, ही यादी कितीही वाढवता येईल. भाषेच्या अशा अर्थपूर्ण आणि सृजनशील रचनांचा अभ्यास कराव आपले लेखन अधिक परिणामकारक करा.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 10.1 इंग्लंडचा हिवाळा Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
इंग्लंडमधील हिवाळा आणि भारतातील हिवाळा यांची तुलना करा.
उत्तर:
इंग्लंडमध्ये हिवाळ्यात कित्येक आठवडे संधिप्रकाशाइतकाच उजेड असतो. भारतात मात्र स्वच्छ सूर्यप्रकाश असतो. भारतातील काही भागांत तर अत्यंत प्रखर, तीव्र उजेड असतो; तर काही भागांत उजेड भरपूर प्रमाणात असतो, पण तापमान कमी असते. इंग्लंडमध्ये अर्धवट उजेडात प्रकाश व सावली यांचा अभाव आढळतो. भारतात मात्र, माणसे, प्राणी व वाहने सावलीसोबतच चालत, धावत असतात. इंग्लंडमध्ये पर्णहीन वृक्षांची सावली खालच्या हिरवळीवर पडत नाही.

भारतामध्ये झाडाखालच्या दाट सावलीत प्रकाशाचे गोल कवडसे चमकत असतात. सावली पडावी इतका प्रकाश इंग्लंडमध्ये महिनोन् महिने पडत नाही. त्यामुळे वस्तूंवर छायाप्रकाशाचे खेळ दिसत नाहीत. पण भारतात प्रत्येक वस्तूची एक बाजू प्रकाशमय व दुसरी बाजू सावलीची असते. असा इंग्लंडमधील हिवाळा व भारतातील हिवाळा यांत फरक दिसून येतो.

इंग्लंडचा हिवाळा Summary in Marathi

पाठाचा परिचय:

या पाठात इरावती कर्वे यांनी इंग्लंडमधील पावसाळी धुके व हिवाळ्याचे वर्णन केले आहे. तसेच या ऋतूंमधील आपल्याकडील वातावरणाशी तुलना केली आहे. अतिशय विलोभनीय शब्दांत ऋतूंमधील साम्य व भेद यांचे दृश्य चितारले आहे.

पाठातील महत्त्वाचे मुद्दे:

1. सप्टेंबर-ऑक्टोबरनंतर इंग्लंडमध्ये रोज पाऊस पडायचा. लंडनवासी या पावसावर वैतागत असायचे, पण कायम पडणाऱ्या पावसाची लेखिकेला खूप मौज वाटायची.

2. आपल्याकडचे धुके मनाला सुखद संवेदना देते. पावसानंतरचे प्रसन्न आकाश, सकाळ-संध्याकाळची थंडी, लांबवर दिसणारे स्वच्छ वातावरण, त्यात थोडा वेळ राहणारा धुक्याचा पडदा, अशी आपल्याकडील धुक्याची वैशिष्ट्ये! महाबळेश्वरावर किंवा सिंहगडावर खालची दरी धुक्याने भरलेली दिसते. सूर्य उगवला की धुक्यात इंद्रधनुष्ये उमटतात. सूर्य आणखी थोडा वर आला की धुके निघून जाते व गवताच्या पात्यांवर असंख्य दवबिंदू चकाकतात. संध्याकाळचे धुके रात्र निवळली की नाहीसे होते व रात्री आकाश तारकांनी चमकत असते.

3. लंडनचे धुके औरच आहे. काळसर पांढुरके धुक्याचे छत सर्व शहरावर पसरलेले असते. लंडनमधील कारखाने व लक्षावधी चुली वातावरणात धूर ओकत असतात. अशा धुरकट वातावरणात धुके पसरले की कोळशाचे कण दिसतात. काळोख डोळ्यांना दिसतो. हाताने धरता येतो. असे काळे धुके वर्षातून एक-दोनदा लंडनवर पसरते. या धुक्याने हाहाकार माजतो.

4. हिवाळ्यात लंडनमध्ये कित्येक आठवडे संधिप्रकाशाइतकाच उजेड असतो. या अर्धवट उजेडात प्रकाश व सावली यांचा अभाव असतो. निरनिराळ्या बगिच्यांत पर्णहीन वृक्ष उभे असतात. त्यांची सावली खालच्या हिरवळीवर पडत नाही. येथे सावली पडेल इतका स्वच्छ उजेड महिनेच्या महिने पडत नाही.

5. आपल्याकडील हिवाळ्यात रखरखीत ऊन व त्याला चिकटून सावली असते. डांबरी रस्ता उन्हाने चकाकतो. माणसे व वाहने सावलीनिशी धावत असतात. प्रत्येक वस्तूची एक बाजू प्रकाशमय व दुसरी बाजू सावलीची ! खांबाला चिकटून असलेल्या सावलीत पक्षी टेलिग्राफच्या तारावर बसलेले दिसतात. पायी चालणारी माणसे घरांची सावली धरून चालतात. झाडाखालच्या दाट सावलीत प्रकाशाचे गोल कवडसे चमकतात.

6. एकदा लेखिका हिवाळ्यातच सेंट जेम्स बगिच्यात गेल्या. तेथील तळ्यावरचा प्रकाश खालून वर फाकला होता; कारण वर सूर्य नसलेले अभ्राच्छादित आकाश होते. तळ्याच्या पाण्यावर बर्फाचा पातळ थर साचला होता. त्यावर प्रकाश परावर्तित होऊन सगळीकडे फाकला होता. या विशेष प्रकाशात सर्व रंग आंधळे वाटतात. वसंतऋतूत एखादया दिवशी इथे सूर्यप्रकाश पडला की सृष्टी रंगाने नटते. येथील रंग जरा मंद व सौम्य वाटतात. आपल्याकडे दाट सावल्या भडकपणाने उठून न दिसता एकमेकांना पूरक भासतात.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• या झोपडीत माझ्या (कविता) Class 9 Question Answer
• दुपार Class 9 Question Answer
• अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Question Answer
• मी वाचवतोय (कविता) Class 9 Question Answer
• यंत्रांनी केलं बंड Class 9 Question Answer
• इंग्लंडचा हिवाळा (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Kumarbharati Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Question Answer Maharashtra Board

संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Std 9 Marathi Chapter 2.2 Questions and Answers

1. खाली दिलेल्या शब्दांसाठी उपमा लिहा:

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या शब्दांसाठी उपमा लिहा:
उत्तर:

2. जोड्या लावा:

प्रश्न 1.
जोड्या लावा:
उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. विठ्ठलाला धरले	(अ) शब्दरचनेच्या जुळणीने
2. विठ्ठल काकुलती आला	(आ) भक्तीच्या दोराने
3. विठ्ठलाच्या पायी घातली बेडी	(इ) ‘तू म्हणजे मीच’ या शब्दाने

3. काव्यसौंदर्य.

प्रश्न (अ)
सोहं शब्दाचा मारा केला। विठ्ठल काकुलती आला।।’ या ओळीतील सरळ अर्थ लिहा.
उत्तर:
संत जनाबाईंनी भक्तीचा दोर श्रीविठ्ठलाच्या गळ्यात अडकवून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कोंडला. श्रीविठ्ठल हृदयातून जाऊ नये, म्हणून त्याच्यावर ‘तू म्हणजे मीच’ या अहंभावाचा मारा केला. त्यामुळे विठ्ठल विनवणी करू लागला की, मी तुझ्या हृदयात राहीन, पण सोहं शब्दांचा मारा थांबव.

प्रश्न (आ)
‘जनी म्हणे बा विठ्ठला। जीवे न सोडी मी तुला ।।’ या ओळींतून व्यक्त झालेला कवयित्रीचा भाव स्पष्ट करा.
उत्तर:
संत जनाबाईंना श्रीविठ्ठल आपल्या हृदयात कायमचा राहावा, असे वाटत होते. म्हणून त्यांनी भक्तीचा दोर विठ्ठलाच्या गळ्यात बांधून त्याला हृदयाच्या कैदखान्यात कोंडला. शिक्षा म्हणून शब्दरचनेची बेडी त्याच्या पायात घातली व सोहं शब्दाचा मार दिला. शेवटी श्रीविठ्ठल हृदयातून जाऊ नये; म्हणून त्याला जिवंत न सोडण्याची प्रेमळ धमकी दिली. या शेवटच्या उपायाने तरी श्रीविठ्ठलाने मनात घर करून राहावे, असे संत जनाबाईंना वाटत होते. *

प्रश्न (इ)
प्रस्तुत अभंगातून कवयित्रीच्या मनातील श्रीविठ्ठलाविषयीच्या कोणत्या भावभावना दिसून येतात, ते लिहा.
उत्तर:
श्रीविठ्ठलाने आपल्या मनात कायम रहिवास करावा, असे संत जनाबाई यांना वाटते आहे. त्यासाठी एक वेगळाच उपाय त्यांनी योजला. त्यांनी विठ्ठलरूपी चोराला भक्तीचा दोर गळ्यात बांधून धरून आणला व हृदयाच्या बंदिखान्यात डांबला. तो पळून जाऊ नये म्हणून त्याच्या पायात शब्दांची जुळणी करून बेडी घातली. त्याच्यावर सोहं शब्दाचा मारा केला. इतकेच नव्हे; तर त्याला जीवे न सोडण्याची समज दिली. अशा प्रकारे प्रस्तुत अभंगातून संत जनाबाईंचा श्रीविठ्ठलाप्रती असणारा पराकोटीचा उत्कट भाव व्यक्त झाला आहे.

4. अभिव्यक्ती.

प्रश्न (अ)
मानवी जीवनातील निष्ठा, भक्ती आणि प्रयत्न यांचे असलेले महत्त्व तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
माणसाला आपल्या ध्येयावर अपार निष्ठा हवी. एखादे कार्य करताना त्याविषयी भक्तिभाव हवा. भक्तीमुळे माणसाच्या मनाला अहंकाराचा स्पर्श होत नाही व मन निष्ठेशी लीन होते. निष्ठा व भक्तीच्या जोडीला प्रयत्नांची पराकाष्ठा हवी. मानवी जीवनात निष्ठा, भक्ती व प्रयत्न या तीनही मूल्यांना नितांत महत्त्व आहे. जीवन कृतार्थ व सफल करायचे असेल, तर या तीन मूल्यांचे आचरण करायला हवे.

उपक्रम:
आंतरजालाच्या साहाय्याने महाराष्ट्रातील संत कवयित्रींची माहिती मिळवा.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 2.2 संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Additional Important Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा:

उत्तर:

1. पंढरीचा चोर
2. बंदिखाना
3. हृदयाचा
   1. शब्दांची
   2. सोहं शब्दाचा

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील विधाने योग्य पर्याय निवडून पूर्ण करा:
1. पंढरीचा चोर म्हणजे (श्रीकृष्ण/श्रीविष्णू /महादेव/श्रीविठ्ठल) .
2. श्रीविठ्ठल काकुलती आला; कारण
(अ) त्याच्या पायात बेडी घातली.
(आ) त्याला हृदयात कोंडला होता.
(इ) त्याच्यावर सोहं शब्दांचा मारा केला.
(ई) त्याच्या गळ्यात दोर बांधला.

उत्तर:

1. विठ्ठलाला धरले – भक्तीच्या दोराने
   1. विठ्ठल काकुलती आला – ‘तू म्हणजे मीच’ या शब्दाने
   2. विठ्ठलाच्या पायी घातली बेडी – शब्दरचनेच्या जुळणीने.
2. पंढरीचा चोर म्हणजे श्रीविठ्ठल.
   1. श्रीविठ्ठल काकुलती आला; कारण त्याच्यावर सोहं शब्दांचा मारा केला.

पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:

कविता: संतवाणी- (आ) धरिला पंढरीचा चोर.
उत्तर: संतवाणी-(आ) धरिला पंढरीचा चोर

1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → संत जनाबाई.
2. कवितेचा विषय → विठ्ठलाचे प्रेम व जवळीक लाभावी, म्हणून त्याला मनाच्या बंदिखान्यात कोंडून ठेवणे.

3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ →

1. बेडी = साखळी
2. जीव = प्राण
3. पाय = पद
4. हृदय = जिव्हार.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → भक्तिरसाचे उत्कट उदाहरण या अभंगातून प्रत्ययाला येते. परमेश्वर व भक्त यांचा संबंध अतूट असावा, केवळ नामस्मरण व जवळीक असावी, या भावनेचा परमोच्च बिंदू गाठला आहे.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → पहिल्या चरणात सात ते आठ अक्षरे आणि दुसऱ्या चरणात नऊ-दहा अक्षरे असणारा, दोन्ही चरणांत यमक असलेला, हा ‘छोटा अभंगा’चा लोकछंद प्रकार संत जनाबाईंनी सहजपणे अभिव्यक्त केला आहे. या अभंगातील हृदयाच्या बंदिखान्याचे रूपक अत्यंत बहारदारपणे वठवले आहे. चोर, कैदखाना, मार देणे, बंदिस्त ठेवणे असे अनुक्रमे फुलत जाणारे भाव लोभस आले आहेत, शिवाय ‘सोहं शब्दाचा मारा केला’ यातील गहन तत्त्वज्ञान सहजपणे मांडले आहे. श्रीविठ्ठलाचा सहवास मिळावा, म्हणून केलेले लटके भांडण नाट्यमयरीत्या साकार केले आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → श्रीविठ्ठलाचा कायम सहवास मिळावा व त्याच्याशी प्रेमळ संवाद व्हावा, म्हणून श्रीविठ्ठलाला चोर समजून हृदयाच्या बंदिखान्यात बंदिस्त करणे व त्याच्याशी लटके भांडण करणे. चोर-शिपाई या रूपकांतून श्रीविठ्ठलाचा निरंतर सहवास. विठ्ठल हृदयात कायम राहावा हा भक्तिभाव.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ:

‘सोहं शब्दाचा मारा केला।
विठ्ठल काकुलती आला ।।
→ संत जनाबाई यांनी श्रीविठ्ठलाला हृदयाच्या बंदिखान्यात कोंडून ठेवला. त्यावर अहंकारी शब्दांचा मारा केला. तेव्हा विठ्ठल जनाबाईंची व्याकुळ होऊन विनवणी करू लागला.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → श्रीविठ्ठलाच्या गळ्यात दोर बांधून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कैद करणे, ही संत जनाबाईंची श्रीविठ्ठलाच्या बाबतीत असलेली प्रेमळ आसक्ती अतिशय उत्कटपणे साधली आहे. ‘प्राण गेला तरी तुला मी सोडणार नाही,’ या निवेदनातून विठ्ठल कायम मनात वसावा, ही आंतरिक ओढ सहजपणे व सार्थपणे या अभंगात व्यक्त झाली आहे. त्यामुळेच संत जनाबाईंचा हा अभंग मला फार आवडला.

पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:

प्रश्न 1.
‘हृदय बंदिखाना केला।
आंत विठ्ठल कोंडिला।।’
उत्तर:
आशयसौंदर्य: श्रीविठ्ठलाचे प्रेम व जवळीक सदैव लाभावी म्हणून त्याला हृदयाच्या बंदिखान्यात कायम कोंडून ठेवणे, हा आशय व्यक्त करणारा ‘धरिला पंढरीचा चोर’ हा संत जनाबाई यांचा वेगळा अभंग आहे. भक्त आणि परमेश्वराचे दृढ नाते कसे असावे, याची शिकवण या अभंगातून जनसामान्यांना मिळते.

काव्यसौंदर्य: श्रीविठ्ठलाचा कायम सहवास मिळावा म्हणून या पंढरीच्या चोराला मी पकडले आहे व त्याला माझ्या हृदयाच्या कैदखान्यात डांबून ठेवले आहे. असे संत जनाबाई निरागसपणे सहज म्हणतात. भक्तिरसाचे उत्कट उदाहरण या ओळींमधून प्रत्ययाला येते. श्रीविठ्ठल निरंतर मनात राहावा, म्हणून हे लटके भांडण अतिशय लोभसवाणे झाले आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये: पहिल्या चरणात सात ते आठ अक्षरे आणि दुसऱ्या चरणात नऊ-दहा अक्षरे असणारा, दोन्ही चरणांत यमक असलेला, हा ‘छोटा अभंगा’चा प्राचीन लोकछंद संत जनाबाईंनी सहजपणे अभिव्यक्त केला आहे. या अभंगातील चोर व हृदयाच्या बंदिखान्याचे रूपक अत्यंत बहारदारपणे वठवले आहे. चोर, कैदखाना, मार देणे, बंदिस्त ठेवणे असे अनुक्रमे फुलत जाणारे भाव लोभस आले आहेत, शिवाय ‘सोहं शब्दाचा मारा केला’ यातील गहन तत्त्वज्ञान सहजपणे मांडले आहे. श्रीविठ्ठलाचा सहवास मिळावा म्हणून केलेले लटके भांडण नाट्यमयरीत्या साकार केले आहे.

भाषाभ्यास:

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. आत
2. चोर
3. सोडणे.

उत्तर:

1. आत × बाहेर
2. चोर × साव
3. सोडणे × धरणे.

प्रश्न 2.
वचन ओळखा:

1. जुड्या
2. दोर
3. हृदय
4. बंदिखाने.

उत्तर:

1. अनेकवचन
2. एकवचन
3. एकवचन
4. अनेकवचन.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:
1. बंदीखाना, बंदिखाना, बंधिखाना, बंदिकाना.
2. पंन्ढरी, पंढरी, पंढरि, पंडरी.
उत्तर:
1. बंदिखाना
2. पंढरी.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
आंतरजालाच्या साहाय्याने महाराष्ट्रातील स्त्री-संत कवयित्रींची माहिती मिळवा.

संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

पंढरीचा विठ्ठल सदैव हृदयात राहावा; म्हणून त्याला बंदिवान करण्याची आस संत जनाबाईंनी या अभंगात व्यक्त केली आहे. त्यासाठी चोर-शिपायाचे रूपक कवितेत वापरले आहे.

शब्दार्थ:

1. गळां – गळ्यामध्ये.
2. बंदिखाना – तुरुंग, कैदखाना.
3. कोंडिला – डांबून ठेवला.
4. शब्दें – शब्दांनी.
5. जवाजुडी – कड्यांची साखळी.
6. पायीं – पायात.
7. बेडी – जखडून ठेवण्याची साखळी, साखळदंड.
8. सोहं – अहंकार, मीपणा, व्यर्थ अभिमान.
9. काकुलती – विनवणी करणे.
10. बा – अरे.
11. जीवें न सोडी – जिवंत सोडणार नाही.

कवितेचा (अभंगाचा) भावार्थ:

श्रीविठ्ठलाबरोबर सुखसंवादरूपी लटके भांडण करताना संत जनाबाई म्हणतात:

गळ्यात भक्तीचा दोर बांधून मी पंढरीच्या चोराला (श्रीविठ्ठलाला) पकडले आहे. ।।1।।
माझ्या हृदयाचा कैदखाना करून मी त्यात विठ्ठलाला डांबून ठेवले आहे. ।।2।।
या पंढरीच्या चोराला शिक्षा म्हणून मी शब्द जुळवून साखळी केली व विठ्ठलाच्या पायात भक्कम बेडी घातली आहे. (भजन गाऊन विठ्ठलाला आपलेसे करण्याचा प्रयत्न केला आहे.) ।।3।।
विठ्ठलावर मी (अहंकारी) अहंपणाचा भडिमार केला. ‘तू म्हणजे मीच’ असे सांगितले. तेव्हा विठ्ठल व्याकुळ झाला. विनवणी करू लागला. ।।4।।
संत जनाबाई म्हणतात – अरे, विठ्ठला, मी तुला जिवंत सोडणार नाही. (माझ्या मनात कायम तुझा वास राहील, अशी तजवीज करणार आहे.) ।।5।।

9th Std Marathi Questions And Answers:

• वंद्य ‘वन्दे मातरम्’ (गीत) Class 9 Question Answer
• संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Class 9 Question Answer
• संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Class 9 Question Answer
• कीर्ती कठीयाचा दृष्टान्त Class 9 Question Answer
• नात्यांची घट्ट वीण Class 9 Question Answer
• एक होती समई Class 9 Question Answer
• हास्यचित्रांतली मुलं (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 10 यंत्रांनी केलं बंड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 10 यंत्रांनी केलं बंड Question Answer Maharashtra Board

यंत्रांनी केलं बंड Std 9 Marathi Chapter 10 Questions and Answers

1. फरक सांगा:

प्रश्न 1.
फरक सांगा:

उत्तर:

यंत्राद्वारे केली जाणारी कामे	माणसांद्वारे केली जाणारी कामे
1. नाटक, सिनेमा, प्रवास यांची तिकिटे काढणे.	1. स्वयंपाक करणे.
2. घरातला हिशोब ठेवणे.	2. कपडे धुणे, भांडी घासणे.
3. बँका वगैरे कचेरीतील कामे.	3. घर-इमारतीची स्वच्छता.
4. पुस्तक छपाई इत्यादी.	4. मुलांना सांभाळणे.

2. पाठात पुढील यंत्रे कोणती कार्ये करतात?

प्रश्न 1.
पाठात पुढील यंत्रे कोणती कार्ये करतात?

उत्तर:

यंत्र	कार्य
1. रोबो फोन	1. फोन करणे व घेणे.
2. यंत्रमानव	2. कार्यालयीन कामे.
3. सयाजी	3. कोणाच्याही सहयांची हुबेहूब नक्कल करणे.

3. दीपकला पडलेल्या स्वप्नात यंत्रांनी ताबा घेतल्यावर यंत्राबाबत दीपकने केलेली भाकिते.

प्रश्न 1.
दीपकला पडलेल्या स्वप्नात यंत्रांनी ताबा घेतल्यावर यंत्राबाबत दीपकने केलेली भाकिते.
1. …………………………….
2. …………………………….
उत्तर:
1. यंत्रे किंवा यंत्रमानव यांना जगाचा ताबा कधीच घेता येणार नाही.
2. यंत्रे कधीही बाबांवर अधिकार गाजवू शकणार नाहीत.

4. खालील शब्दांची विशेषणे, विशेष्य शोधा व लिहा :

प्रश्न 1.
खालील शब्दांची विशेषणे, विशेष्य शोधा व लिहा :

1. [ ] – यंत्र
2. [ ] – उद्गार
3. हुबेहूब – [ ]
4. परिपूर्ण – [ ]

उत्तर:

1. [उद्धट] – उद्गार
2. [अमानुष] – यंत्र
3. हुबेहूब – [नक्कल]
4. परिपूर्ण – [मनोव्यापार]

5. खालील वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हकालपट्टी करणे.	(अ) आश्चर्यचकित होणे.
2. स्तंभित होणे.	(आ) योग्य मार्गावर आणणे.
3. चूर होणे.	(इ) हाकलून देणे.
4. वठणीवर आणणे.	(ई) मग्न होणे.

6. खाली काही शब्दांची यादी दिली आहे. त्यांतील शब्दांचे उपसर्गघटित शब्द व प्रत्ययघटित शब्द असे वर्गीकण करा व लिहा:

प्रश्न 1.
खाली काही शब्दांची यादी दिली आहे. त्यांतील शब्दांचे उपसर्गघटित शब्द व प्रत्ययघटित शब्द असे वर्गीकण करा व लिहा:
अवलक्षण, भांडखोर, दांडगाई, पहारेकरी, पंचनामा, दरमहा, विद्वत्त, नाराज, निर्धन, गावकी, दररोज, बिनतक्रार, दगाबाज, प्रतिदिन.
उत्तर:
उपसर्गघटित शब्द – अवलक्षण, दरमहा, नाराज, निर्धन, दररोज, बिनतक्रार, प्रतिदिन.
प्रत्ययघटित शब्द – भांडखोर, दांडगाई, पहारेकरी, पंचनामा, विद्वत्त, गावकी, दगाबाज.

7. स्वमत.

प्रश्न (अ)
तुमच्या मते माणसाच्या जागी सर्वोतम पर्याय ‘यंत्र’ ठरू शकेल का ? सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
प्रथम हे मान्य करावे लागेल की काही बाबतीत यंत्रे माणसापेक्षा श्रेष्ठच आहेत. उदाहरणार्थ संगणकच बघा. तो अनेक कामे अचूक व अफाट वेगाने करतो. त्याचे गणिती कौशल्यही अचाट आहे. माहिती तंत्रज्ञान या क्षेत्राच्या विकासामुळे सर्व कामकाजात तर अचाट प्रगती झाली आहे. दैनंदिन व्यवहार खूपच सुरळीत व वेगवान झाले आहेत. आपण अनेक कामे घरबसल्या करू शकतो. आपला वेळ व कष्ट टळतात.

अनेक लोक तर कार्यालयीन कामे घरूनच करतात. माणूस जाऊ शकत नाही अशा ठिकाणी रोबो काम करतात. उदा., खाणी, अंतराळयाने. यंत्रांच्या फायदयांची यादी करायची म्हटली तर खूप मोठी होईल. ही यंत्रे माणसाला सर्वोत्तम पर्याय मात्र कधीच ठरू शकणार नाहीत. सांगितलेले काम यंत्रे उत्तम रितीने पार पाडतील, हे खरे. पण, सांगितलेले काम चांगले की वाईट, त्या कामामुळे मानवजातीचे काही नुकसान होईल का, केलेली कृती सौंदर्यपूर्ण आहे का, इत्यादी प्रश्नांची उत्तरे यंत्रे देऊ शकत नाहीत. ती माणूसच देऊ शकतो.

प्रश्न (आ)
‘मनुष्य करत असलेली सर्व कामे यंत्रे करू लागली, तर…’ कल्पनाचित्र रेखाटा.
उत्तर:
यंत्रांची कार्यक्षमता वाढू लागताच यंत्रमानवांची झपाट्याने निर्मिती होऊ लागली. यंत्रमानवांची मागणीही वाढली. प्रत्येक कामासाठी यंत्रमानव वापरण्याची लोकांना सवयच जडली. शेती, दुकाने, कार्यालये, रस्ते, मंदिरे, शाळा-कॉलेजे वगैरे सर्व ठिकाणी यंत्रमानवांची नेमणूक होऊ लागली. इतकेच काय, घरात सकाळी उठल्यापासून करायची सर्व कामेसुद्धा यंत्रमानवांकडे देण्यात येऊ लागली. यामुळे कामे भराभर व कार्यक्षमतेने होऊ लागली.

या स्थितीचा एक उलटाही परिणाम होऊ लागला. माणसांना कामे कमी राहिली. रिकाम्या वेळामुळे नको नको ते विचार मनात येऊ लागले. एकमेकांविरुद्ध कारस्थाने रचणे सुरू झाले. त्यासाठी यंत्रमानवांचाच वापर होऊ लागला. प्रतिस्पर्धीसुद्धा यंत्रमानवांचा वापर करू लागले. यामुळे भलतेच दृश्य ठिकठिकाणी दिसू लागले. माणसे राहिली बाजूला आणि यंत्रमानवांमधील लढाया सुरू झाल्या. लोक गर्दी करून यंत्रमानवांमधील भांडणे, मारामाऱ्या पाहू लागले. चलाख लोकांनी ही भांडणे सोडवण्यासाठी बुद्धिमान यंत्रमानवांची समिती स्थापन केली. या सगळ्यांतून एक हास्यास्पद चित्र उभे राहू लागले. करमणुकीचा एक वेगळाच मार्ग निर्माण झाला.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
‘मानवाचा खरा मित्र – यंत्रमानव’ ही लेखक सुबोध जावडेकर यांची विज्ञानकथा मिळवा व तिचे वर्गात वाचन करा.

भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
पुढे दिलेली उदाहरणे वाचा. त्यांतील भाव समजून घ्या व त्यांतील रसाचे नाव लिहा: (चौकटीत उत्तरे दिली आहेत.)
उत्तर:
1. “दिवा जळे मम व्यथा घेउनी
असशिल जागी तूही शयनी
पराग मिटल्या अनुरागाचे
उसाशांत वेचुनी गुंफुनी”
– [शृंगार रस]

2. “जोवरती हे जीर्ण झोपडे अपुले
दैवाने नाही पडले
तोवरती तू झोप घेत जा बाळा
काळजी पुढे देवाला” .
– [करुण रस]

3. “लाडका बाळ एकुलता फाशीची शिक्षा होता
कवटाळूनि त्याला माता।
अति आक्रोशें, रडते केविलवाणी
भेटेन नऊ महिन्यांनी”
– [वीर रस]

4. ही बोटे चघळत काय बसले हे राम रे लाळ ही
… शी! शी! तोंड अती अमंगळ असे
आधीच हे शेंबडे
आणि काजळ ओघळे वरूनि हे,
त्यातूनि ही हे रडे ।
– [बीभत्स रस]

5. आम्ही कोण म्हणूनी काय पुसता,
दाताड गाडुनी
फोटो मासिक, पुस्तकांत न तुम्ही
का आमुचा पाहिला?
– [हास्य रस]

6. “असावा सुंदर चॉकलेटचा बंगला
चॉकलेटच्या बंगल्याला टॉफीचं दार
पेपरमिंटच्या अंगणात फुलं लाल लाल”
– [अद्भुत रस]

7. “ओढ्यांत भालु ओरडती
वाऱ्यात भुते बडबडती
डोहात सावल्या पडती”
– [भयानक रस]

8. “पाड सिंहासने दुष्ट ही पालथी ओढ
हत्तीवरूनि मत्त नृप खालती
मुकुट रंकास दे करटि भूपात्रती
झाड खटखट तुझे खड्ग क्षुद्रां
धडधड फोड तट, रुद्र । ये चहकडे।”
– [रौद्र रस]

9. “जे खळांची व्यंकटी सांडो
तयां सत्कर्मी रती वाढो
भूतां परस्परे जडो। मैत्र जीवांचे”
– [शांत रस]

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 10 यंत्रांनी केलं बंड Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
कोष्टक पूर्ण करा:

पाठातील वाक्य	स्वभावगुण/भावना
1. त्याचा आनंद असे तो खेळण्याच्या आतली रचना समजावून घेण्यात.
2. तू मोडलेल्या खेळण्यांतली यंत्रं पाहा कशी तुझ्याकडे चिडून पाहताहेत.

उत्तर:

पाठातील वाक्य	स्वभावगुण/भावना
1. त्याचा आनंद असे तो खेळण्याच्या आतली रचना समजावून घेण्यात.	चौकसपणा
2. तू मोडलेल्या खेळण्यांतली यंत्रं पाहा कशी तुझ्याकडे चिडून पाहताहेत.	यंत्रांविषयी सहानुभूती

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
कारणे लिहा:
1. दीपकच्या वडिलांनी कचेरीत माणसांच्या जागी यंत्रांची नेमणूक केली.
2. दीपकला यंत्रांबद्दल जवळीकही फार वाटत असे.
उत्तर:
1. दीपकच्या वडिलांना यंत्रांबद्दल विश्वास व प्रेम वाटत होते.
2. यंत्रे दीपकचे ऐकत असत, त्यांनी सांगितलेली कामे करीत असत.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
दीपकने मोडलेल्या यंत्राचे मनोगत लिहा.
उत्तर:
दीपक, तुला आज सांगून टाकतेच बघ. पूर्वी मला तुझा खूप राग यायचा. दुःख व्हायचे. कारण मला निर्माण केले होते मुलांशी खेळण्यासाठी. वाटायचे, मुलांबरोबर काही काळ खेळता येईल. त्यांच्याबरोबर खेळात रममाण होता येईल. पण तू थोड्याच वेळात आमची मोडतोड करून टाकायचास! आणि त्याचे दु:ख होत राही.

मग मी तुझ्या चेहेऱ्याकडे बारकाईने पाहू लागले. हळूहळू माझ्या लक्षात येऊ लागले. तू केवळ बेदरकारपणे आमची मोडतोड करीत नाहीस. तुझ्या मनात कुतूहल असते, जिज्ञासा असते. आम्हांला हालतेचालते करण्यासाठी कोणती युक्ती केली असेल, हे तुला जाणून घ्यायचे असते. खरे सांगू का ? हे कळल्यापासून मला तुझे कौतुकच वाटते. तुझ्यासारख्या जिज्ञासू, चौकस लोकांमुळेच आमची निर्मिती झाली आहे आणि असंख्य मुलांचे चेहरे आनंदाने फुलले आहेत. म्हणूनच, तू केलेल्या मोडतोडीचाही आता आम्हांला आनंदच होतो!

उतारा क्र. 2

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
उताऱ्यातून यंत्र व सजीव यांबाबत जाणवणाऱ्या दोन परस्परविरोधी गोष्टी:
1. ……………………………
2. ……………………………
उत्तर:
1. दीपक यंत्रांना सजीव कसे करता येईल, याचा विचार करीत होता.
2. दीपकचा यंत्रमित्र सजीवासारखा वागत होता.

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
दीपक अस्वस्थ झाला.
उत्तर:
यंत्रमित्राप्रमाणे बाबांच्या कचेरीतील सर्व यंत्रे चिडली आणि त्यांनी असहकार पुकारला, तर? या चिंतेने दीपक अस्वस्थ झाला.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
“मित्रा ! जरा गृहपाठ करून देतोस का?” या उद्गारांवर तुमचे मत नोंदवा.
उत्तर:
कल्पना छान वाटते. यंत्रमानवाकडून किती वेगवेगळ्या प्रकारची कामे करवून घेता येतील, नाही का ? बहुसंख्य विदयार्थी क्लासला जातात. बहुसंख्य विदयार्थी मार्गदर्शके खरेदी करतात. हळूहळू विदयार्थ्यांचा अभ्यास करणारे यंत्रमानव तयार होतील. यंत्रमानवांमुळे मुलांचे गृहपाठ झटपट व अचूक होतील. कोणालाही , शिक्षा होणार नाही. वरवर पाहता हे सर्व साधे, सोपे वाटते. पण हे , माझ्या मते साधे सोपे नाही. हे भयंकर आहे!

विदयार्थ्यांना गृहपाठ दिला जातो, तो त्यांचा अभ्यास पक्का व्हावा म्हणून. पण विदयार्थ्यांनी अभ्यास केलाच नाही, तर तो पक्का होणार तरी कसा? आपण स्वतः अभ्यास करतो, तेव्हा वर्गात शिकवलेले आपल्या स्मरणात राहते. आपली आकलनशक्ती, विचारशक्ती व कल्पनाशक्ती वाढते. आपली बदधिमत्ता वाढते. आपण अभ्यास केला नाही, तर आपला विकासच होणार नाही. या पाठातील दीपक हा चौकस मुलगा आहे. तो स्वत:चा अभ्यास यंत्रमानवाला करायला सांगतो, हे पटत नाही.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
का ते लिहा:
1. तो यंत्रासारखा हालचाली करू लागला.
2. मुलं हसली. शिक्षकांनाही हसू आवरेना.
उत्तर:
1. दीपकच्या डोक्यात यंत्राविषयीचेच विचार घोळत राहिले. तो त्या विचारांत बुडाला होता. यंत्रांचे विचार त्याच्या अंगात भिनले. म्हणून तो यंत्रासारख्या हालचाली करू लागला.
2. यंत्राच्या विचारात दीपक इतका बुडाला होता की, आपण यंत्रासारख्या हालचाली करीत आहोत, हे त्याच्या लक्षात आले नाही. “दीपक! काय चाललंय ?” असे शिक्षकांनी विचारलेसुद्धा, संपूर्ण वर्गात त्याच्या हालचाली विसंगत दिसत होत्या. म्हणून सगळ्यांना हसू येत होते.

प्रश्न 2.
अर्थ स्पष्ट करा:
यंत्रांनी मोठ्यांदा हसणं बरं नाही.
उत्तर:
दीपक यंत्रांच्या विचारांनी भारावून गेला होता. शिक्षक यंत्रमानव झाले व विदयार्थी यंत्रमानव झाले, तर काय होईल? हा विचार करता करता तो कल्पनेच्या राज्यात शिरलासुद्धा. सगळेजण यंत्रेच बनली आहेत, असा त्याला भास होऊ लागला. म्हणून त्याच्या तोंडून ‘यंत्रांनी मोठ्यांदा हसणं बरं नाही,’ असे उद्गार बाहेर पडले.

प्रश्न 3.
नातेसंबंध सांगा:
दीपकचे बाबा आणि मिस अय्यंगार.
उत्तर:
दीपकचे बाबा: एका कंपनीचे मालक.
मिस अय्यंगार: दीपकच्या बाबांची स्टेनो-टायपिस्ट.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
स्वयंचलित यंत्रमहिलेचे स्वरूप.
उत्तर:
यंत्रमहिलेच्या तोंडावर धातूची जाळी बसवली होती. तिचे शरीर पिंपासारखे बनवलेले होते, जणू काही तिलाच पिंपात घातले होते, असे वाटावे. हातापायात मोजे होते. स्टेनलेस स्टीलचे बूट होते. असा एकूण त्या यंत्रमहिलेचा अवतार होता.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती).

प्रश्न 1.
मिस अय्यंगारची (यंत्रमहिलेची) घरातल्या कामांसाठी नेमणूक करायची झाल्यास तिच्याकडून कोणकोणती कामे करून घेता येतील?
उत्तर:
खरे तर घरातली सर्व कामे यंत्रमहिलेकडून करून घेता येतील. सकाळी उठल्यावर अंथरूण-पांघरुणांची घडी करून ठेवणे, आदल्या दिवशी धुतलेले कपडे घडी करून कपाटात ठेवणे, घरातील सर्व फर्निचरवरील धूळ पुसणे, खिडक्या-दारे स्वच्छ करणे, केरकचरा काढणे वगैरे कामे सहज करून घेता येतील. स्वयंपाकघरातील उदा., भाज्या चिरणे वगैरे कामेसुद्धा करून घेता येतील.

वेगवेगळे पदार्थ विशिष्ट प्रमाणात मिसळणे व ते शिजवणे यांचाही प्रोग्रॅम तयार करून तो यंत्रमानवाच्या स्मृतिकोशात भरला, तर प्रत्यक्ष पदार्थ शिजवण्याचे कामही यंत्रमानव करू शकतो. मग कपडे धुण्याचे काम सांगता येईल. घरातल्या कामांचे नियोजन करणे, हिशेब ठेवणे वगैरे कामे; तसेच संगणकावरून करता येण्यासारखी सगळी कामे यंत्रमानवाकडून करून घेता येतील. म्हणजे जवळजवळ सर्व कामे यंत्रमानवाला सांगता येतील.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1: (आकलन)

प्रश्न 1.
अर्थ स्पष्ट करा:
हा रोबो फोन! केवळ ध्वनिलहरीवर काम करतो.
उत्तर:
आदेश देणाऱ्याचे केवळ बोलणे ऐकून रोबो फोन काम करतो.

प्रश्न 2.
रोबो फोनच्या कार्यपद्धतीचा ओघतक्ता तयार करा :

1. ………………………………………
2. ………………………………………
3. ………………………………………
4. ………………………………………
5. ………………………………………

उत्तर:
रोबो फोनची कार्यपद्धत:

1. रोबो फोनला तोंडाने बोलून फोन लावण्याचे काम सांगितले जाते.
2. बोललेले ऐकून तो लगेच फोन जोडून देतो. तेव्हा पलीकडील व्यक्तीच्या फोनमधील दिवा पेटतो.
3. 10 सेकंदांत प्रतिसाद मिळाला नाही, तर पलीकडच्या व्यक्तीच्या फोनचा बझर वाजू लागतो.
4. व्यक्ती जागेवर नसेल, तर मिळालेला निरोप ध्वनिमुद्रित करून ठेवतो.
5. आदेश देणारी व्यक्ती आल्यावर तिला ध्वनिमुद्रित केलेला निरोप दिला जातो.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
का ते लिहा:
दीपक या कुशीवरून त्या कुशीवर तळमळत होता.
उत्तर:
यंत्रे माणसांसारखी कामे करतात, हे पाहून दीपक अस्वस्थ झाला होता. काम करण्याची बुद्धी यंत्राकडे आहे. पण माणूस जसे चांगले-वाईट ठरवू शकतो, तशी यंत्रे ठरवू शकतील का? ती अमानुष आहेत. त्यांनी वाईट गोष्टी करायला सुरुवात केली तर? या शंकेमुळे तो अस्वस्थ होऊन तळमळत होता.

प्रश्न 2.
डोळा लागताच दीपकच्या कानांवर पडलेल्या शब्दांतून उभे राहणारे दृश्य लिहा.
उत्तर:
दोन व्यक्तींचे बोलणे दीपकच्या कानांवर पडले. त्यांपैकी एकाचे नाव होते सयाजी. तो कोणाचीही हुबेहूब सही करू शकत होता. दुसऱ्याने दीपकच्या वडिलांच्या नावे संपत्ती दान करणारे पत्र लिहिले होते. त्या पत्रावर तो सयाजीला दीपकच्या वडिलांची सही करण्यास सांगत होता.

प्रश्न 3.
माहिती लिहा:
1. दीपकने पाहिलेले दृश्य
2. त्या दृश्याचा दीपकला जाणवलेला अर्थ.
उत्तर:
1. कानावर पडलेले शब्द ऐकून दीपकला धक्का बसला. भयंकर कारस्थान चालले होते. म्हणून उठून त्याने शेजारच्या खोलीत डोकावून पाहिले. तिथे माणसांसारखी दिसणारी यंत्रे होती. ती यंत्रमानव होती आणि त्याच्या बाबांच्या कचेरीतच काम करणारी होती. त्यापैकी एक यंत्रमानव सयाजी म्हणजे सहयांची हुबेहूब नक्कल करणारा. दीपकने तिथे जाऊन त्यांना जाब विचारला. ते सर्व यंत्रमानव दीपकच्या बाबांच्या इस्टेटीचा ताबा घेऊ बघत होते.
2. दीपकच्या लक्षात आले की, केवळ आज्ञापालन करणारे यंत्रमानव आता बंडखोर बनले होते. इतकेच नव्हे, तर त्यांनी दरोडेखोरी आरंभली होती. ते बेकायदेशीरपणे बाबांची संपत्ती हडप करू बघत होते.

प्रश्न 4.
अर्थ स्पष्ट करा:
तुझे बाबाच याला कारण आहेत.
उत्तर:
दीपकच्या बाबांचा यंत्रांवर फार विश्वास होता. त्यामुळे यंत्रांवर त्यांचे प्रेमही होते. त्यांनी आपल्या कचेरीत यंत्रमानवांची नेमणूक केली होती. इतकेच नव्हे, तर यंत्रांना माणसांसारखे बनवण्याचाही प्रयत्न केला होता. त्यांनी तज्ज्ञांकरवी माणसांप्रमाणे विचार करू शकणारे यंत्रमानव तयार करवून घेतले होते. माणसांसारखा विचार करू लागल्यामुळे ते स्वतंत्र झाले. ते केवळ आज्ञापालन करणारे राहिले नाहीत. असे यंत्रमानव हे माणसाचे फार मोठे शत्रू ठरणार आहेत.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
कचेरीत जमलेल्या सर्व यंत्रमानवांपैकी कोणत्याही एका यंत्रमानवाचे बोलणे तुमच्या कल्पनेनुसार लिहा.
उत्तर:
कचेरीतल्या त्या खोलीत पाचसहा यंत्रमानवांची लगबग चालू होती. त्यांतला एकजण इतरांना काहीतरी समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करीत होता. “मित्रांनो, हे काही चांगलं चाललेलं नाही. मला अजिबात पटत नाही. काय म्हणता? यात काय वाईट आहे? अरे, या । माणसांनी आपली निर्मिती केली. त्यांनीच आपल्यात बुद्धी पेरली.

त्यांचाच घात करायचा? अरे, मग आपण व ती रानटी जनावरे यांत फरक काय राहिला? ते काही नाही. मी काही तुमच्यात सामील होणार नाही. काय म्हणता? आपणच राजे होणार आहोत? पृथ्वीवर आपली सत्ता? विसरा, विसरा ते. अरे माणसांना हे कळल्यावर तुम्हांला सहजी असं करू देतील? आपले सगळे अवयव वेगळे करतील ते. आणि एकदा का आपला मदर बोर्ड काढला की, आपले आयुष्यच संपले. तेव्हा, जेवढे जीवन मिळाले आहे, तेवढे आनंदाने जगू या. हे सर्व ताबडतोब थांबवा.”

उतारा क्र. 5

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
दीपकला बाबांचे झालेले दर्शन:
1. …………………………
2. …………………………
उत्तर:
दीपकला बाबांचे झालेले दर्शन:
1. बाबा त्यांच्या खोलीत पाठमोरे उभे होते.
2. प्रत्यक्षात पाहिले तेव्हा लक्षात आले की, ते बाबांसारखे दिसत होते, पण बाबा नव्हते. यंत्रमानव होते किंवा बाबा पूर्णपणे गुलाम झाले होते.

प्रश्न 2.
नातेसंबंध सांगा:
दीपक व ज्यूली.
उत्तर:
दीपक व ज्यूली : मित्रमैत्रीण.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
समर्पक उदाहरण लिहा:
1. दीपकला गुलाम केले.
2. दीपकच्या बाबांना गुलाम केले.
उत्तर:
1. दीपकला गुलाम केले: दीपकला त्याच्या बाबांनी लोखंडी हातांनी धरले; खुर्चीत दामटून बसवले. त्याची इच्छा नसताना जबरदस्तीने न्याहरी खायला लावली. त्याने गृहपाठ केला होता. पण एक चूक झाली होती, तरीही त्याला संपूर्ण गृहपाठ पुन्हा करायला लावला.
2. दीपकच्या बाबांना गुलाम केले: यंत्रमानवांनी दीपकच्या बाबांना जवळजवळ यंत्रमानवच करून टाकले होते. दीपक ओरडत, किंचाळत प्रतिकार करीत असतानाही बाबांनी त्याला जबरदस्तीने खुर्चीत बसवले. कोणतेही बाबा आपल्या मुलावर बळजोरी करणार नाहीत, इतकी बळजोरी बाबांनी दीपकवर केली. दीपकचे बाबा स्वत:चा बाबापणा विसरले होते, इतके ते गुलाम बनले होते.

प्रश्न 2.
ज्यूलीच्या घरी दीपकला आलेला अनुभव लिहा.
उत्तर:
दीपक ज्यूलीकडे खेळायला गेला. पण ती त्याला दिसली नाही. त्याने त्यांच्या बंगल्याभोवती शोध घेतला. पण तिथेही ती दिसली नाही. एक यंत्रमानव एखादे बोचके काखेतून आणावे, तसे तो ज्यूलीला आणत होता. ती ओरडत होती. किंचाळत होती. आक्रोश करीत होती. पण त्याला किंचितही दया आली नाही. यंत्रमानवांनी सर्वत्र उच्छाद मांडला होता, हे दीपकच्या लक्षात आले.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यातून तुम्हांला जाणवणारे यंत्रमानवांचे स्वभावगुण लिहा.
उत्तर:
माणसांमध्ये जे जे गुण वा अवगुण आहेत, ते ते यंत्रमानवांनी प्राप्त केले आहेत. माणसे गुलामीविरुद्ध लढतात, स्वतंत्र होऊ पाहतात, तसे यंत्रमानव स्वतंत्र होऊ पाहत आहेत. त्यांच्यात स्वातंत्र्याची प्रेरणा निर्माण झाली आहे. माणूस जसा स्वत:च्या शत्रूला नेस्तनाबूत करण्याचा प्रयत्न प्रथम करतो, तसा प्रयत्न यंत्रमानव करीत आहेत. ते माणसांप्रमाणेच बंड करतात. कटकारस्थाने करतात. दीपकच्या बाबांच्या संपत्तीवर दरोडा घालतात. ही एक प्रकारची लढाईच आहे. या लढाईत ते निष्ठुरपणे वागतात.

माणसांप्रमाणेच इतरांना गुलाम करू पाहतात. दीपकला जबरदस्तीने दामटून खुर्चीत बसवतात. आपल्या आज्ञेप्रमाणे वागायला लावतात. ज्यूलीलाही ते एखादया बोचक्याप्रमाणे उचलून आणतात. तिच्या आक्रोशाकडे जराही लक्ष देत नाहीत. दीपकच्या वडिलांना त्यांनी गुलाम केले आहे. ते यंत्र असल्याने त्यांच्याकडे भावना नाहीत. म्हणून क्रूरपणे, निष्ठुरपणे वागतात. थोडक्यात, यंत्रमानव जर खरोखर स्वतंत्रपणे विचार करू लागला, तर माणूस हा प्राणीच नष्ट होईल!

उतारा क्र. 6

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
1. दीपककडे ज्यूलीने केलेली तक्रार.
2. यंत्रमानवाने सांगितलेली वस्तुस्थिती.
उत्तर:
1. दीपकने ज्यूलीकडे खेळायला यायला उशीर केला. त्यामुळे ती यंत्रमानवाच्या तावडीत सापडली. त्याने तिला एखादया निर्जीव वस्तूसारखे उचलून आणले.
2. कोणीही कितीही दंगामस्ती केली, तरी त्याचा काहीही उपयोग होणार नाही. जगातल्या यंत्रांनी बंड करून जगावर ताबा मिळवला आहे. आता जगावर यंत्रांचे राज्य आहे.

प्रश्न 2.
विधान पूर्ण करा:
यंत्रमानवांचा मेंदू गणिती असल्याने …………………
उत्तर:
यंत्रमानवांचा मेंदू गणिती असल्याने ते कोणालाही कुठूनही शोधून काढू शकतात.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
का ते लिहा:
1. दीपक यंत्रमानवाच्या डोक्याच्या मागे असलेले बटण दाबतो; कारण ……………………..
2. आणि तो पुटपुटला, “भयानक स्वप्न!” कारण ………………………
उत्तर:
1. दीपक यंत्रमानवाच्या डोक्याच्या मागे असलेले बटण दाबतो; कारण दीपकला वाटते की, त्या बटणात यंत्रमानवाची शक्ती असणार आणि ते बटण दाबल्यास त्याची शक्ती बंद होईल.
2. आणि तो पुटपुटला, “भयानक स्वप्न!” कारण दीपक यंत्रमानवाच्या डोक्यामागचे बटण दाबतो. त्या क्षणीच मोठा गजर होतो. त्याला जाग येते. त्याच्या लक्षात येते की, त्यानेच सकाळी ७ वाजताचा घड्याळाचा गजर लावला होता. तोच आता वाजत होता. म्हणजे सकाळचे सात वाजले होते. हेच वास्तव होते. यंत्रमानव वगैरे सर्व स्वप्न होते.

उतारा क्र. 7

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा:

1. “अरे बापरे! बाबा!” असे ओरडून पळत सुटणारा.
2. दीपकसाठी चहा घेऊन येणारा.
3. सकाळी लवकरच न्याहरी करून कचेरीत गेलेले.

उत्तर:

1. दीपक
2. स्वयंपाकी
3. दीपकचे बाबा.

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
दीपकच्या बाबांना कचेरीत एकटं एकटं आणि सुनं सुनं वाटायला लागलं होतं.
उत्तर:
दीपकच्या बाबांनी कचेरीतील माणसे काढून टाकली होती आणि त्यांच्या जागी यंत्रांची नेमणूक केली होती. यंत्रे अचूक व वेगाने काम करतात यात शंका नाही. पण ती निर्जीव असतात. त्यांच्यात जिवंतपणा नसतो. ती विचारांची व भावनांची देवाणघेवाण करू शकत नाहीत. त्यांची माणसांसारखी सोबत होऊ शकत नाही. म्हणून दीपकच्या बाबांना कचेरीत एकटं एकटं आणि सुनं वाटू लागलं होतं.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
1. दीपकने बाबांना केलेली सूचना.
2. दीपकच्या बाबांनी केलेली कार्यवाही.
उत्तर:
1. रात्री पडलेल्या स्वप्नामुळे दीपक पुरता हादरला होता. यंत्रांचा धोका बाबांना सांगावा म्हणून तो बाबांकडे धावला. यंत्र-अधिकाऱ्यांना काढून टाकावे आणि पूर्वीच्या माणसांना कामावर घ्यावे, अशी सूचना त्याने बाबांना केली.
2. दीपकच्या बाबांनी आदल्याच दिवशी यंत्र-अधिकाऱ्यांना काढून टाकायचे ठरवले होते आणि पूर्वीच्या माणसांना पुन्हा कामावर घ्यायचे ठरवले होते. त्याप्रमाणे त्यांनी सर्वांना फोन केले, तारा केल्या आणि विमानाने बोलावून घेतले.

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
यंत्रे कधीही माणसांची जागा घेऊ शकणार नाहीत.
उत्तर:
यंत्रे कार्यक्षम असली तरी ती निर्जीव असतात. त्यांच्याशी भावनिक नाते निर्माण होऊ शकत नाही. कचेरीत माणसे आल्याबरोबर गजबज निर्माण झाली. हास्यविनोद, कामाची धावपळ यांनी कचेरीतील वातावरणात जिवंतपणा आला. यंत्रांनी असे वातावरण निर्माण होऊ शकत नाही. म्हणूनच यंत्रे कधीही माणसांची जागा घेऊ शकणार नाहीत.

भाषाभ्यास:

(अ) अव्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
जोड्या लावा:

सामासिक शब्द	समास
1. पंचप्राण	समाहार द्ववंद्ववं
2. महाराज	इतरेतर द्ववंद्ववं
3. बरेवाईट	द्विगू
4. गुरेवासरे	कर्मधारय
5. आईबाबा	वैकल्पिक द्ववंद्ववं

उत्तर:

1. पंचप्राण – द्विगू
2. महाराज – कर्मधारय
3. बरेवाईट – वैकल्पिक द्वंद्व
4. गुरेवासरे – समाहार वंद्व
5. आईबाबा – इतरेतर द्वंद्व

3. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
उपसर्गघटित व प्रत्ययघटित यांत वर्गीकरण करा:
(अलौकिक, आजन्म, शत्रुत्व, भांडखोर)
उत्तर:

उपसर्गघटित	प्रत्ययघटित
अलौकिक	शत्रुत्व
आजन्म	भांडखोर

4. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:

1. पळता भुई थोडी होणे
2. दुःखाची किंकाळी फोडणे
3. चूर होणे
4. वठणीवर आणणे.

उत्तर:

1. पळता भुई थोडी होणे – अर्थ : फजिती होणे.
   वाक्य : गावात वाघ येताच गावकऱ्यांची पळता भुई थोडी झाली.
2. दु:खाची किंकाळी फोडणे – अर्थ : खूप दुःख व्यक्त करणे.
   वाक्य: आई वारल्यावर मधूने दुःखाची किंकाळी फोडली.
3. चूर होणे – अर्थ : मग्न होणे.
   वाक्य : रेडिओवरचे गाणे ऐकण्यात मंदा अगदी चूर झाली.
4. वठणीवर आणणे – अर्थ : योग्य मार्गावर आणणे.
   वाक्य: खोड्या करणाऱ्या बाबूला काकांनी चांगलेच वठणीवर आणले.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
अनेकवचन लिहा:

1. यंत्र
2. नक्कल
3. गठ्ठा
4. खुर्ची.

उत्तर:

1. यंत्रे
2. नकला
3. गठे
4. खुार्ची.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्ये लेखननियमांनुसार लिहा:
1. दुखाची कींकाळी फोडुन तो यंत्रमीत्र चालता झाला.
2. तो सहयाजि हुकुमत गाझवणारा यंत्रमानव म्हनाला.
उत्तर:
1. दु:खाची किंकाळी फोडून तो यंत्रमित्र चालता झाला.
2. तो सयाजी हुकूमत गाजवणारा यंत्रमानव म्हणाला.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
योग्य विरामचिन्हे घालून पुढील वाक्य पुन्हा लिहा:
ती ओरडली दीपक तू केव्हा आलास
उत्तर:
ती ओरडली, “दीपक, तू केव्हा आलास?”

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
मराठी प्रतिशब्द लिहा:

1. Corporation
2. Census
3. Programme
4. Refreshment

उत्तर:

1. महामंडळ
2. जनगणना
3. कार्यक्रम
4. अल्पोपाहार.

यंत्रांनी केलं बंड Summary in Marathi

प्रस्तावना:

एकाच वेळी विविध गोष्टींमध्ये रस असलेले व चतुरस्र व्यक्तिमत्त्व असलेले लेखक. वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा प्रचार व्हावा, विज्ञानवाङ्मयाचा प्रसार व्हावा म्हणून भरपूर लेखन केले, व्याख्याने दिली, चर्चा-संमेलनांत सहभागी झाले.

विज्ञानाच्या प्रगतीमुळे माणूस यंत्रांवर विसंबून राहू लागला आहे. यंत्रांची मदत घेता घेता तो यंत्रांच्या आहारी जाऊ लागला आहे. याचे अनेक दुष्परिणाम मानवी जीवनावर होतील, असा इशारा खेळकर पद्धतीने लेखकांनी या पाठातून दिला आहे.

शब्दार्थ:

1. चौकस – जिज्ञासू.
2. फड – ताफा.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. मग्न होणे – गुंग होणे.
2. वाटेला जाणे – मार्गात अडथळे निर्माण करणे.
3. पळता भुई थोडी होणे – पळून जाणे.
4. चूर होणे – गळाठूण जाणे, स्तब्ध होणे.
5. स्तंभित होणे – आश्चर्यचकित होणे.
6. वठणीवर आणणे – नमवणे, रुबाब घालवणे.
7. हकालपट्टी करणे – नोकरीवरून, कामावरून काढून टाकणे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• या झोपडीत माझ्या (कविता) Class 9 Question Answer
• दुपार Class 9 Question Answer
• अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Question Answer
• मी वाचवतोय (कविता) Class 9 Question Answer
• यंत्रांनी केलं बंड Class 9 Question Answer
• इंग्लंडचा हिवाळा (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 6 या झोपडीत माझ्या Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 6 या झोपडीत माझ्या Question Answer Maharashtra Board

या झोपडीत माझ्या Std 9 Marathi Chapter 6 Questions and Answers

1. कवितेत आलेल्या आशयानुसार पुढील मुद्दयांतील फरक लिहा:

प्रश्न 1.
कवितेत आलेल्या आशयानुसार पुढील मुद्दयांतील फरक लिहा:

झोपडीतील सुखे	महालातील सुखे
1.	1.
2.	2.

उत्तर:

झोपडीतील सुखे	महालातील सुखे
1. ताऱ्यांकडे पाहत जमिनीवर निजावे.	1. झोपण्यासाठी मऊ बिछाने.
2. देवाचे नाव नित्य गावे.	2. कंदील व शामदाने यांची रोषणाई.

2. आकृतिबंध पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

3. चौकटी पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा:

उत्तर:
1. निजावयास जमीन
2. रात्री गगनातले तारे

4. ‘तिजोरी’ हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.

प्रश्न 1.
‘तिजोरी’ हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तरे
धनदौलत संग्रहित ठेवण्याचे (साठवण्याचे) साधन कोणते?

5. काव्यसौदर्य:

प्रश्न (अ)
‘पाहुनि सौख्य माते, देवेंद्र तोहि लाजे
शांती सदा विराजे या झोपडीत माझ्या’. या काव्यपंक्तींतील विचारसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर:
देवांचा राजा इंद्र हा स्वर्गात राहतो. स्वर्गात सर्व सुखे असतात. सुखसमाधान व शांतीचा वास स्वर्गात आहे, अशी कल्पना आहे. राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांनी आनंदमय झोपडीचे वर्णन केले आहे. ते म्हणतात – माझ्या झोपडीत सुखसमाधान आणि शांतीचे है साम्राज्य आहे. झोपडीत एवढे पराकोटीचे सौख्य मला लाभते की इंद्रालासुद्धा माझ्या सखाचा हेवा वाटतो. माझे सुख पाहून इंद्राला माझा हेवा वाटतो. झोपडीतील सुखाची महती सांगणारा विचार या ओळीतून व्यक्त होतो.

प्रश्न (आ)
‘दारास नाही दोऱ्या, या झोपडीत माझ्या’ या काव्यपंक्तीतील आशयसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर:
महालातील धनदौलत ही बंदिस्त असते. तिजोरीला भक्कम कडीकुलूप लावलेले असते. चोरी होऊ नये; म्हणून धनावर सक्त पहारे ठेवले जातात. संपूर्ण महाल कडेकोट बंदोबस्तात असतो. कवी म्हणतात – माझी झोपडी सदैव खुली असते. धनदौलत नसल्यामुळे माझ्या झोपडीचे दार दोऱ्यांनी, कड्याकुलपाने बंद करावे लागत नाही. झोपडीला चोराचे भय नाही. येथे आनंदाने सर्वांचे स्वागत करण्यासाठी माझी झोपडी सताड उघडी असते. या ओळीतून कवीच्या मनाचा मोठेपणा व्यक्त झाला आहे.

1. झोपडी व महाल यांच्यातील संवादाची कल्पना करून संवादलेखन करा.

झोपडी: ………………………………………………………………………..
महाल: ………………………………………………………………………….
झोपडी: ………………………………………………………………………..
महाल: ………………………………………………………………………….
झोपडी: ………………………………………………………………………..
महाल: ………………………………………………………………………….
झोपडी: ………………………………………………………………………..
महाल: ………………………………………………………………………….

2. उजळणी- तक्ता पूर्ण करा.

उपमेय – आईचे प्रेम                         उपमान – सागर		उपमेय – आंचा   उपमान – साखर
उपमा	आईचे प्रेम सागरासारखे असते.
उत्पेक्षा	आईचे प्रेम म्हणजे जण सागरच.
रूपक	वात्सल्यसिप आई.

3. महण म्हणजे काय?

‘मह’ शाविषय मनोरंजक आहे. आपण व्यवहारात वापरल्या जाणान्या म्हणी – उदा. -‘आये तसे भरा किया ‘गामाता गुळाची चा काय’ यांसारख्या म्हणींचा अभ्यास केला तर, ‘म्हण म्हणजे शहाणपणाने भरलेले वचन.’ या ज्ञानाचा आपल्याला बोलताना, लिहिताना अनेक प्रसंगी उपयोग करता येतो आणि आपले बोलणे, लिहिणे अधिक प्रभावशाली करता येते. भाषेला सौंदर्य प्राप्त होते. किंबहुना त्या भाषेची ती भूषणे आहेत. शब्द म्हणजे वाहूनही कटीन असतात आणि फुलातूनही कोमल असतात, असे म्हटले जाते ते शब्दांच्या अर्वासाठी.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 6 या झोपडीत माझ्या Additional Important Questions and Answers

1. पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1: (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2: (आकलन)

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा:

उत्तर:
1. मज्जाव
2. पहारे

प्रश्न 2.
योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा:
1. झोपडीतले सौख्य पाहून ………………. लाजतो. (देवेंद्र/सुरेंद्र/वीरेंद्र/राजेंद्र)
2. झोपडीत नित्य ……… विराजते. (भ्रांती/खंती/शांती/भक्ती)
उत्तर:
1. झोपडीतले सौख्य पाहून देवेंद्र लाजतो.
2. झोपडीत नित्य शांती विराजते.

कृती 3 : (दोन ओळींचा सरळ अर्थ)

प्रश्न 1.
राजास जी महाली, सौख्ये कधी मिळाली
ती सर्व प्राप्त झाली, या झोपडीत माझ्या
उत्तर:
झोपडीत राहण्याचे सुख वर्णन करताना राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज म्हणतात -एखादया राजालाही राजमहालात जे सुखसमाधान मिळाले असेल, ती सर्व सुखे मला माझ्या झोपडीत मिळतात.

पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:

प्रश्न 1.
कविता – या झोपडीत माझ्या.
उत्तर:
या झोपडीत माझ्या
1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज.
2. कवितेचा विषय → अत्यंत साध्या राहणीतही परमोच्च सुख साठलेले असते. सुख व शांती माझ्या झोपडीत कशी मिळते, याचे निवेदन या कवितेत केले आहे.
3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ →

1. सौख्य = सुख
2. भूमी = जमीन
3. नाम = नाव
4. मज्जाव = मनाई
5. भीती = भय
6. मऊ = नरम
7. बोजा = वजन, भार
8. सदा = सतत.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → श्रीमंतीचा, वैभवाचा हव्यास करू नये, जे प्राप्त परिस्थितीत मिळते, ते जास्त सुखकारक असते. शुद्ध मनाने गरिबीत जगताना समाधान मिळते, ही शिकवण मिळते.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → कवितेच्या आशयाला पूरक असा सैलसा ‘ओवी’ हा पूर्वीचा लोकछंद या कवितेत आहे. ओवी छंदात तीनही चरणांत यमक साधलेले असते. प्रस्तुत रचनेचा सहजपणे तत्त्व बिंबवण्याचा गुण आहे. पैसा, दौलत, श्रीमंती हे चोरीला उत्तेजन देणारे घटक आहेत; परंतु गरिबाच्या मनातील निर्मळ भाव हा त्यास अभय देतो हा संदेश इतक्या सोप्या शब्दांत मांडला आहे की, ओवी सहज ओठात रुळते. गुणगुणावीशी वाटते. प्रत्येक ओवीचा शेवट – ‘या झोपडीत माझ्या’ असा केल्याने आशयाची घनता वाढते.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → महालातील सुखे व झोपडीतील सुखे यांची तुलना या कवितेत केली आहे. झोपडीतल्या साध्या राहणीत सुखसमृद्धी व शांती मिळते, हे सांगितले आहे. साधी राहणी, उच्च विचारसरणी मनात ठसवली, तर मानसिक सुख लाभते.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ :
पाहूनि सौख्य माते, देवेंद्र तोहि लाजे
शांती सदा विराजे, या झोपडीत माझ्या
→ राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज झोपडीचे माहात्म्य सांगताना म्हणतात-झोपडीत राहण्याचे माझे सुख पाहून इंद्रही मनात लाजतो. माझ्या सुखाचा इंद्राला हेवा वाटतो. माझ्या झोपडीत नेहमी सुखशांती नांदते.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → राजालाही जी सुखे मिळत नाहीत, ती माझ्या झोपडीत आहेत. खुल्या निसर्गात, जमिनीवर पहुडताना, मानाने, सुखासमाधानाने जगावे, हे अतिशय सहजपणे कवितेत बिंबवले असल्यामुळे ही कविता मला खूप आवडली.

पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:

प्रश्न 1.
‘पाहून सौख्य माते, देवेंद्र तोहि लाजे
शांती सदा विराजे, या झोपडीत माझ्या’
उत्तर:
आशयसौंदर्य: राष्ट्रसंत श्री तुकडोजी महाराज यांनी ‘या झोपडीत माझ्या’ या कवितेत महालातील सुखे व झोपडीतील सुखे यांची मार्मिकपणे तुलना केली आहे. श्रीमंतीचा, वैभवाचा बडेजाव न करता झोपडीतल्या साध्या राहणीत सुख-समृद्धी व शांती मिळते, हा आशय या कवितेत सहजपणे नोंदवला आहे.

काव्यसौंदर्य: प्राप्त परिस्थितीत शुद्ध मनाने जगताना समाधान मिळते. खुल्या निसर्गात, जमिनीवर पहुडताना जे सुख मिळते, ते देवाच्या देवालाही मिळत नाही, असे या प्रस्तुत ओळींत सांगितले आहे. माझे झोपडीत राहण्याचे सुख पाहून देवेंद्रही लाजतो. त्याला माझ्या सुखाचा हेवा वाटतो; कारण देवेंद्रालाही न मिळणारी शांती माझ्या झोपडीत विराजमान झाली आहे. माझ्या झोपडीत निरामय शांती वसत आहे, असे कवींना म्हणायचे आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये: कवितेच्या आशयाला पूरक असा सैलसा ‘ओवी’ हा प्राचीन लोकछंद या कवितेत आहे. ओवी छंदात तीनही चरणांत यमक साधलेले असते. प्रस्तुत रचनेचा सहजपणे तत्त्व बिंबवण्याचा गुण आहे. पैसा, दौलत, श्रीमंती हे चोरीला उत्तेजन देणारे घटक आहेत; परंतु गरिबाच्या मनातील निर्मळ भाव हा त्यास अभय । झोपडीत माझ्या’ असा केल्याने आशयाची घनता वाढते. तसेच ‘या’ देतो हा संदेश इतक्या सोप्या शब्दांत मांडला आहे की, ओवी सहज , हा शब्द एकाच वेळी सार्वनामिक विशेषण व क्रियापद या दोन्ही ओठात रुळते. गुणगुणावीशी वाटते. प्रत्येक ओवीचा शेवट-‘या है अंगाने अर्थवाही झाला आहे.

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
उपसर्गघटित व प्रत्ययघटित प्रत्येकी दोन शब्द लिहा.
उत्तर:

उपसर्गघटित	प्रत्ययघटित
अविचार	बालपण
सुविचार	म्हातारपण

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. मऊ
2. महाल
3. नित्य
4. शांती.

उत्तर:

1. मऊ × टणक
2. महाल × झोपडी
3. नित्य × अनित्य
4. शांती × अशांती.

प्रश्न 2.
तक्ता भरा:

एकवचन	तारा		झोपडी
अनेकवचन		तिजोऱ्या		बिछाने

उत्तर:

एकवचन	तारा	तिजोरी	झोपडी	बिछाना
अनेकवचन	तारे	तिजोऱ्या	झोपड्या	बिछाने

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:

1. माजाव, मज्जाव, मज्जव, माज्जाव.
2. प्रभुनाम, परभुनाम, प्रभूनाम, प्रभुनमा.
3. भिती, भिति, भीति, भीती.
4. तिजोरि, तीजोरी, तिजोरी, तीजोरि.

उत्तर:

1. मज्जाव
2. प्रभुनाम
3. भीती
4. तिजोरी.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
जोड्या लावा:
(अ) [ . ] [ ; ] [ ‘ ‘ ] [ – ]
(आ)

1. एकेरी अवतरणचिन्ह
2. पूर्णविराम
3. संयोगचिन्ह
4. अपूर्णविराम

उत्तर:
[.] पूर्णविराम
[;] अपूर्णविराम
[‘ ‘] एकेरी अवतरणचिन्ह
[ _ ] संयोगचिन्ह

या झोपडीत माझ्या Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

लहानशा झोपडीतही सुख, शांती आणि आनंद नांदत असतो. महालातली सुखे झोपडीतही प्राप्त होतात. अशा प्रकारे झोपडीतल्या वैभवाचे वर्णन अतिशय साध्या शब्दांत या कवितेत केले आहे.

शब्दार्थ:

1. महाल – राजवाडा, प्रशस्त घर.
2. सौख्ये – सुखे, वैभव.
3. प्राप्त झाली – मिळाली, लाभली.
4. भूमी – जमीन.
5. प्रभुनाम – देवाचे नाव, भजन.
6. नित्य – नेहमी, सतत.
7. पहारा – रखवाली, नजरकैद.
8. तिजोरी – खजिनापेटी.
9. तया – त्या.
10. मज्जाव – अटकाव, निबंध.
11. शामदाने – काचेचा दिवा, झुंबर.
12. माने – सन्मान.
13. सुखे – आरामात, सुखाने.
14. बोजा – वजन, (इथे अर्थ) दडपण, धाक.
15. माते – माझे.
16. देवेंद्र – इंद्र, देवांचा राजा.
17. लाजे – शरमतो.
18. सदा – नेहमी.
19. विराजे – शोभते, नांदते.

कवितेचा भावार्थ:

एखादया राजाला राजमहालात जी सुखे मिळाली असतील, ती सर्व सुखे माझ्या झोपडीत मला लाभली आहेत. अंगणातल्या जमिनीवर आरामात निजण्याचे नि रात्री आकाशातील चांदण्यांकडे, ताऱ्यांकडे पाहण्याचे सुख मला या झोपडीत मिळते. देवाचे भजन नेहमी गात या झोपडीत मी आनंदात राहतो.

महालांमध्ये तिजोऱ्यांमधून धन साठवून ठेवलेले असते; त्यावर सक्त पहारे ठेवले जातात. तरी सुद्धा तेथे चोऱ्या होतात. माझ्या झोपडीच्या दारांना कवाडे नाहीत, ती सताड उघडी आहेत. माझ्या झोपडीला चोरांचे भय नाही; चोरण्याइतपत दौलत नसल्यामुळे माझ्या झोपडीला पहारे नाहीत.

राजवाड्यात परवानगीशिवाय शिरकाव होत नाही. ‘अटकाव’ हा शब्द तिथे असतो. माझ्या झोपडीत येण्यासाठी भीती वाटणार नाही. झोपडीत सर्व माणसांचे खुले स्वागत आहे. महालामध्ये आरामासाठी मऊ बिछाने असतात नि कंदील, झुंबरांची रोषणाई केलेली असते. माझ्या झोपडीत जमिनीवर पहुडणे हाच सन्मान आहे. धरतीचाच बिछाना आहे.

माझ्या झोपडीत कुणीही प्रेमाने या नि प्रेमाने जा. माझ्या झोपडीत ये-जा करताना कुणाच्याही मनावर दडपण असत नाही. झोपडीत राहण्याचे माझे सुख पाहून इंद्रही मनात लाजतो. माझ्या सुखाचा हेवा वाटतो. माझ्या झोपडीत नेहमी सुखशांती नांदत आहे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• या झोपडीत माझ्या (कविता) Class 9 Question Answer
• दुपार Class 9 Question Answer
• अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Question Answer
• मी वाचवतोय (कविता) Class 9 Question Answer
• यंत्रांनी केलं बंड Class 9 Question Answer
• इंग्लंडचा हिवाळा (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 8 अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 8 अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Question Answer Maharashtra Board

अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Std 9 Marathi Chapter 8 Questions and Answers

1. समर्पक उदाहरण लिहा:

प्रश्न (अ)
विश्वेश्वरय्या यांनी घेतलेले कठोर परिश्रम.
उत्तर:
विश्वेश्वरय्या यांनी स्वत:चे शिक्षण घेण्यासाठी शिकवण्या करून पैसे उभे केले.

प्रश्न (आ)
समर्पक उदाहरण लिहा: माणुसकीचे दर्शन.
उत्तर:
1907 साली विश्वेश्वरय्यांनी स्वेच्छानिवृत्ती घेतली. तत्कालीन मुंबई सरकारने सेवेचा गौरव म्हणून त्यांना पेन्शन दिली. त्या पेन्शनमधे स्वत:च्या गरजेपुरते पैसे ठेवून त्यांनी उरलेली रक्कम गरीब विदयार्थ्यांच्या शिक्षणासाठी व शिक्षणसंस्थांच्या उभारणीसाठी खर्च केली. प्रतिकूल परिस्थितीशी झुंजत शिक्षण घेणाऱ्यांना मदत व्हावी, म्हणून त्यांनी ही देणगी दिली, ही त्यांची, त्यांच्यातील माणुसकीचे दर्शन घडवणारी कृती होय.

2. खालील प्रत्येक वाक्यातून विश्वेश्वरय्या यांचा कोणता गुण प्रकट होतो ते लिहा:

प्रश्न 1.
खालील प्रत्येक वाक्यातून विश्वेश्वरय्या यांचा कोणता गुण प्रकट होतो ते लिहा:

1. आवाजाची लय चुकल्याची जाणीव त्यांना झाली. [ ]
2. सफल जीवनासाठी शरीरापेक्षा मनाला महत्त्व देणे. [ ]
3. शिकवण्या करून त्यांनी पैसे उभे केले. [ ]
4. अभियांत्रिकी पदवी परीक्षेत मुंबई प्रांतात प्रथम आले. [ ]
5. वयाच्या नव्वदीतही तरुणांना लाजवेल एवढे उत्साही होते. [ ]
6. सारी पेन्शन गरीब विदयार्थ्यांच्या शिक्षणासाठी खर्च केली. [ ]

उत्तर:

1. अचूक ज्ञान
2. सुखासीनता, विलास यांना महत्त्व न देण्याची वृत्ती.
3. कष्टाळूपणा, जिद्द
4. बुद्धिमान
5. कार्यतत्परता
6. सहानुभूती

3. माहिती लिहा

प्रश्न 1.
माहिती लिहा.

उत्तर:

4. खालील शब्दांच्या अर्थांतील फरक समजून घ्या व त्यांचा स्वतंत्र वाक्यांत उपयोग करा:

प्रश्न 1.
खालील शब्दांच्या अर्थांतील फरक समजून घ्या व त्यांचा स्वतंत्र वाक्यांत उपयोग करा:
(अ) आव्हान – आवाहन
(आ) कृतज्ञ – कृतघ्न
(इ) आभार – अभिनंदन
(ई) विनंती – तक्रार.
उत्तर:
(अ) आव्हान – प्रतिस्पर्ध्याला लढाईला किंवा वादाला बोलावणे.
आवाहन – एखादे चांगले काम करण्यासाठी बोलावणे.
वाक्ये:
आव्हान – भैरू पहिलवानाने कुस्तीसाठी केरू पहिलवानाला आव्हान दिले.
आवाहन – पंतप्रधानांनी जनतेला स्वच्छता अभियानात सामील होण्याचे आवाहन केले.

(आ) कृतज्ञ – उपकाराची जाणीव असणारा.
कृतघ्न – केलेले उपकार विसरणारा.
वाक्ये:
कृतज्ञ – सीमेवर रक्षण करणाऱ्या जवानांबद्दल जनतेने कृतज्ञ राहिले पाहिजे.
कृतघ्न – आपल्याला मदत करणाऱ्यांशी आपण कृतघ्न होऊ नये.

(इ) आभार – धन्यवाद (देणे).
अभिनंदन – शाबासकी (देणे), कौतुक (करणे).
वाक्ये:
आभार – स्नेहसंमेलनाला उपस्थित राहिलेल्या प्रमुख पाहुण्यांचे प्राचार्यांनी आभार मानले.
अभिनंदन – पोहण्याच्या स्पर्धेत मिताली प्रथम आली; म्हणून मॅडमनी तिचे अभिनंदन केले.

(ई) विनंती – विनवणी (करणे).
तक्रार – गा-हाणे (मांडणे).
वाक्ये: विनंती – कार्यक्रमात निवेदकाने अध्यक्षांना स्थानापन्न होण्याची विनंती केली.
तक्रार – सदाशिवरावांनी परिसरातील अस्वच्छतेविषयी आरोग्य अधिकाऱ्यांकडे तक्रार केली.

5. खालील वाक्याचा मराठी भाषेत अनुवाद करा:

प्रश्न 1.
खालील वाक्याचा मराठी भाषेत अनुवाद करा:
He is an engineer of integrity, character and broad outlook.
उत्तर:
ते (विश्वेश्वरय्या) निष्ठावान, चारित्र्यसंपन्न व विशाल दृष्टिकोन असलेले अभियंता आहेत.

6. स्वमत.

प्रश्न (अ)
विश्वेश्वरय्यांच्या दीर्घ जीवनाच्या पंचसूत्रीतून तुम्हांला होणारा बोध लिहा.
उत्तर:
सुनियंत्रित आचरण, कठोर परिश्रम, प्रसन्नता, संयम व प्रचंड आशावाद ही विश्वेश्वरय्यांच्या दीर्घ जीवनाची पंचसूत्री होती. या सूत्रांना अनुसरून जगल्यास कोणतीही व्यक्ती अत्यंत समाधानी व यशस्वी आयुष्य जगू शकेल.

सुनियंत्रित आचरण म्हणजे कसेही भरकटलेले जीवन न जगता आपल्या ध्येयाला अनुसरून प्रत्येक कृती करणे. त्यासाठी काटेकोर नियोजन केले पाहिजे. कठोर परिश्रमांची तयारी ठेवली पाहिजे. आपले मन आपल्याला सुखासीनतेकडे ओढत राहते. त्याची अजिबात पर्वा करता कामा नये. त्याचबरोबर आपल्या मनाची प्रसन्नता ढळता कामा नये. मन प्रसन्न राखल्यामुळे जीवन जगण्याची शक्ती वाढते. संयम हा सुद्धा एक मोलाचा गुण आहे. अनेक बाबतीत आपले मन अनेक दिशांनी धावते. वासना-विकारांनी प्रभावित होते. अशा वेळी संयमाची नितांत गरज असते. अशा रितीने जगत असताना आपल्या निष्ठा ठाम हव्यात. आपल्या आयुष्यात चांगलेच घडणार, हाती घेतलेले प्रत्येक कार्य यशस्वीच होणार, अशी खात्री बाळगली पाहिजे. हा आशावाद आपल्याला तारून नेतो. विश्वेश्वरय्यांच्या पंचसूत्रीचा हा बोध ध्यानी बाळगल्यास आपले जीवन सुखी, संपन्न होईल.

प्रश्न (आ)
‘स्वप्नातही दिसणार नाही असे जलामृत आपल्या अंगणात आलेले पाहून सक्करकरांच्या डोळ्यांत पाणी आले,’ या वाक्याचा भावार्थ स्पष्ट करा.
उत्तर:
सक्कर या शहरातील नागरिकांना पाणीपुरवठा करण्यासाठी म्हणून नगरपालिकेने सिंधू नदीच्या काठावरील एका डोंगरावर जलाशय बांधला. सिंधू नदीचे पाणी पंपाने उचलून ते जलाशयात साठवले जाऊ लागले. तिथून पाईपांनी सक्करवासीयांना पाणी पुरवले जाऊ लागले. पण घरात पोहोचलेले पाणी वाळूमिश्रित, गढूळ व घाणेरडे होते. जलाशयात जमा होणारे पाणी संपूर्णपणे गाळून शुद्ध करणे आवश्यक होते. मात्र, त्या प्रक्रियेला येणारा खर्च अवाढव्य होता आणि तो नगरपालिकेला झेपणारा नव्हता. म्हणजे नागरिकांच्या नशिबी हेच घाणेरडे पाणी होते.

तेवढ्यात विश्वेश्वरय्यांनी हे आव्हान स्वीकारले. त्यांनी नदीतच विहीर खोदली. नदीचे पात्र व विहिरीचा तळ यांना जोडणारा बोगदा बांधला. मग विहिरीत नैसर्गिक रितीने स्वच्छ झालेले पाणी जमा होऊ लागले. विहिरीतले हे पाणी लोकांना मिळू लागले. हे अमृतासारखे स्वच्छ, शुद्ध पाणी पाहून सक्करकरांचे डोळे आनंदाने पाणावले. अशक्य असलेली गोष्ट विश्वेश्वरय्यांमुळे शक्य झाली, ही कृतज्ञताही त्या अश्रूमध्ये होती.

प्रश्न (इ)
विश्वेश्वरय्यांमधील तुमच्यावर प्रभाव टाकणाऱ्या गुणविशेषांचे तुमच्या शब्दांत वर्णन करा.
उत्तर:
विश्वेश्वरय्या हे जगद्विख्यात अभियंता होते. अनेक गुणांमुळे ते जागतिक कीर्ती मिळवू शकले. त्यांच्या अनेक गुणांपैकी एक गुण मला खूप आकषून घेतो. समोर उभ्या ठाकलेल्या कोणत्याही समस्येला ते सर्व ताकदीनिशी सामोरे जायला सदोदित तत्पर असत. त्यांचा हा गुण मला खूप आवडतो. त्यांच्या या गुणामुळे त्यांच्याकडे गुंतागुंतीच्या व क्लिष्ट समस्या चालत आल्या. प्रत्येक समस्येच्या सोडवणुकीचा मार्ग भिन्न होता, योजलेले उपाय भिन्न होते. प्रत्येक ठिकाणी केलेले कार्य नावीन्यपूर्ण होते. त्यात त्यांची अभियांत्रिकी प्रतिभा दिसते. सगळी बुद्धी पणाला लावून ते काम करीत. या त्यांच्या गुणामुळेच त्यांच्याकडून अलौकिक कार्ये पार पडली. प्रत्येकाने हा गुण अंगी बाळगला पाहिजे, मग आपापल्या आयुष्यात माणसे यशस्वी होतील. जीवनातला श्रेष्ठ आनंद त्यांना लाभेल.

प्रश्न (ई)
‘झिजलात तरी चालेल पण गंजू नका,’ या विचारातून तुम्हांला मिळालेला संदेश सविस्तर लिहा.
उत्तर:
पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी ‘निष्ठावान अभियंता’ हे उद्गार विश्वेश्वरय्यांना उद्देशून काढले, ते अक्षरशः सत्य आहेत. ते बुद्धिमान होते. त्यांची बुद्धीवर विलक्षण निष्ठा होती. कार्यावर निष्ठा होती. म्हणूनच ते म्हणतात, ‘झिजलात तरी चालेल पण गंजू नका.’ याचा अर्थ स्वत:च्या कार्यासाठी वाटेल ते कष्ट घेण्याची तयारी ठेवली पाहिजे. आराम करण्याची, कष्ट टाळण्याची वृत्ती त्यांना अजिबात मान्य नव्हती. आपण आपले जे कार्यक्षेत्र निवडले आहे, त्यात झोकून दिले पाहिजे. आपली सर्व शक्ती पणाला लावली पाहिजे. मग उत्तुंग यश मिळणारच. सतत काम करीत राहण्याने बुद्धी गंजत नाही. बुद्धी गंजली की माणूस संपलाच. बुद्धी सतत सतेज राखली पाहिजे, हेच विश्वेश्वरय्यांना सांगायचे आहे.

भाषाभ्यास:

रस म्हणजे चव किंवा रुची. आपण गोड, कडू, आंबट, तिखट, तुरट, खारट असे सहा प्रकारचे रस अनुभवतो. त्याचप्रमाणे काव्याचा आस्वाद घेताना वेगवेगळे रस आपण अनुभवतो. त्यातील भावनांमुळे साधारणपणे नऊ प्रकारचे रस आपल्याला दैनंदिन जीवनात आणि साहित्यात अनुभवायला मिळतात.

करुण	शोक, दुःख, वियोग, दैन्य, क्लेशदायक घटना.
शृंगार	स्त्री-पुरुषांना एकमेकांविषयी वाटणाऱ्या आकर्षणाचे, प्रेमाचे, भेटीची तळमळ, विरह, व्याकुळ मन.
वीररस	पराक्रम, शौर्य, धाडस, लढाऊ वृत्ती.
हास्य	विसंगती, विडंबन, असंबद्ध घटना, चेष्टा-मस्करी.
रौद्र	क्रोधाची तीव्र भावना, निसर्गाचे प्रलयकारी रूप.
भयानक	भयानक वर्णने, भीतिदायक वर्णने, मृत्यू, भूतप्रेत, स्मशान, हत्या.
बीभत्स	किळस, तिरस्कार जागृत करणाऱ्या भावना.
अद्भुत	अद्भुतरम्य, विस्मयजनक, आश्चर्यकारक भावना.
शांत	भक्तिभाव व शात स्वरूपातील निसर्गाचे वर्णन.

रस ही संकल्पना संस्कृत साहित्यातून आलेली आहे. ती शिकवताना प्रामुख्याने कवितांची उदाहरणे दिली जातात. याचा अर्थ रस फक्त काव्यातच असतो असे नाही तर तो सर्व प्रकारच्या साहित्यात असतो. तसेच कधी कधी या नऊ रसांव्यतिरिक्त अनेक वेगवेगळ्या प्रकारच्या भावभावनाही असू शकतात. कोणत्याही साहित्यामध्ये एक किंवा अधिक रस असू शकतात. कवितेतील रस हा विशिष्ट शब्दांत नसतो. उदाहरणार्थ, कवितेत ‘वीर’ हा शब्द आला म्हणजे त्या कवितेत वीररस असेलच असे नाही. तसेच ‘हुंदका’ शब्द आला म्हणजे तिथे करुण रस असेलच असे नाही.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 8 अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कोठे ते लिहा:

1. वृंदावन उदयान – [ ]
2. विश्वेश्वरय्यांच्या पूर्वजांचे गाव – [ ]
3. विश्वेश्वरय्यांचे जन्मगाव – [ ]
4. विश्वेश्वरय्यांचे अभियांत्रिकी शिक्षण – [ ]

उत्तर:

1. म्हैसूर
2. मोक्षगुडम
3. मदनहळ्ली
4. पुणे

प्रश्न 2.
विश्वेश्वरय्यांची पंचसूत्री लिहा.
उत्तर:

1. सुनियंत्रित आचरण
2. कठोर परिश्रम
3. प्रसन्नता
4. संयम व
5. प्रचंड आशावाद.

प्रश्न 3.
कारण लिहा:
विश्वेश्वरय्यांचे बालपण व विदयार्थिजीवन कष्टांत गेले.
उत्तर:
विश्वेश्वरय्यांचे बालपण व विदयार्थिजीवन कष्टांत गेले, कारण शालेय शिक्षण घेत असतानाच त्यांचे वडील वारले.

प्रश्न 4.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

उतारा क्र. 2

पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांतून विश्वेश्वरय्यांचा प्रकट होणारा गुण:
1. नैसर्गिक पद्धतीने विहिरीमध्ये स्वच्छ व शुद्ध पाणी साचू लागले. [ ]
उत्तर:
1. कल्पकता

प्रश्न 2.
माहिती लिहा:
सहायक अभियंता असतानाची विश्वेश्वरय्यांची कामगिरी –
1. …………………………………..
2. …………………………………..
उत्तर:
1. सहायक अभियंता असतानाची विश्वेश्वरय्यांची कामगिरी –
2. खानदेशातील एका नाल्यावर पाईप बसवण्याचे अशक्यप्राय व आव्हानात्मक काम मोठ्या कौशल्याने करून दाखवले.
3. सिंध प्रांतातील सक्कर शहराच्या पाणीपुरवठ्याची क्लिष्ट जबाबदारी यशस्वी रितीने पार पाडली.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
1. सक्कर शहराच्या पाणीपुरवठ्याची समस्या.
2. सक्करच्या समस्येवर विश्वेश्वरय्यांनी केलेली उपाययोजना.
उत्तर:
1. सक्कर नगरपालिकेने गावाला पाणीपुरवठा करण्यासाठी सिंधू नदीच्या किनाऱ्यावरील डोंगरावर एक जलाशय बांधला. नदीचे पाणी पंपाने उचलून जलाशयात साठवले जाई. तेथून ते सर्व नागरिकांना पुरवले जाई, मात्र, जलाशयात जमा होणारे पाणी वाळूमिश्रित व गढूळ होते. ते तसेच पुरवले जाई. पाणी गाळून स्वच्छ करण्याच्या योजनेकरिता नगरपालिकेकडे पैसा नव्हता. नागरिक जबरदस्त हैराण झाले होते.
2. विश्वेश्वरय्यांनी नदीच्या पात्रातच काठाजवळ एक गोल विहीर खोदली. विहिरीच्या तळापासून नदीच्या प्रवाहाखाली एक बोगदा खणला. त्यामुळे नैसर्गिक पद्धतीनेच स्वच्छ व शुद्ध पाणी विहिरीत साठू लागले. असे स्वच्छ पाणी मिळालेले पाहून सक्करच्या नागरिकांच्या डोळ्यांत आनंदाश्रू आले.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:

1. तार
2. दौरा
3. मुसा नदीवरील बंधारा.

उत्तर:

1. तार: पूर्वीच्या काळी (जेव्हा फोनसुविधा नव्हती त्या काळी) दूरवर असलेल्या व्यक्तीला तारायंत्राच्या साहाय्याने पाठवला जाणारा तातडीचा संदेश.
2. दौरा: विशिष्ट हेतूने किंवा कामासाठी नियोजनपूर्वक केलेला प्रवास.
3. मुसा नदीवरील बंधारा: हैदराबादच्या मुसा नदीला एकदा महापूर आला होता. सारे शहरच पाण्याखाली जाण्याचा धोका निर्माण झाला होता.

अशा संकटकाळात विश्वेश्वरय्या धावून आले. मुसा नदीचे खवळलेले पाणी कायमचे आटोक्यात राहील आणि हैदराबाद शहराला कधीही धोका निर्माण होणार नाही, असा पक्का बंदोबस्त विश्वेश्वरय्यांनी त्या काळात केला.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कोष्टक पूर्ण करा:

प्रसंग	लोकभावना
1. हैदराबादच्या निजामाची तार : ‘तातडीने या’
2. विश्वेश्वरय्यांची विविध संस्थांच्या अध्यक्षपदांवर नेमणूक

उत्तर:

प्रसंग	लोकभावना
1. हैदराबादच्या निजामाची तार : ‘तातडीने या’	1 संकटात विश्वेश्वरय्यांचा आधार वाटतो.
2. विश्वेश्वरय्यांची विविध संस्थांच्या अध्यक्षपदांवर नेमणूक	2. विश्वेश्वरय्यांच्या मोठ्या कर्तबगारीवर विश्वास

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
विश्वेश्वरय्यांनी बांधलेल्या कावेरी नदीवरील ‘कृष्णसागर’ या धरणाचा अजस्रपणा स्पष्ट करा.
उत्तर:
म्हैसूर संस्थानच्या महाराजांनी विश्वविश्वेश्वरय्यांचे गुण विश्वरय्यांना आपल्या संस्थानात मुख्य अभियंता या पदावर नेमले. आपल्या कारकिर्दीच्या सुरुवातीलाच त्यांनी ‘कृष्णसागर’ हे अजस्र धरण बांधले. या अजस्र धरणामुळे जगभर त्यांचे कौतुक झाले.

हे धरण होतेच मुळी तसे. 8600 फूट लांब, 101 फूट रुंद व 104 फूट उंच! धरणाच्या माथ्यावर 50 फूट रुंदीचा मोटर रस्ता. धरणातील पाणी सोडण्यासाठी तब्बल 179 दरवाजे होते! आपोआप उघडझाप करणारे. धरणाच्या बाजूला 60 मैल लांबीचा कालवा काढलेला आहे. तो कालवा ‘विश्वेश्वरय्या कालवा’ या नावाने गौरवला जातो. या कालव्यासाठी 3960 फूट लांबीचा बोगदा तयार केलेला आहे. या धरणातून ठरावीक पाणी शिवसमुद्रम धबधब्यात सोडतात आणि त्याआधारे एक वीजनिर्मिती केंद्र चालवले जाते. या विजेच्या बळावर म्हैसूरचा राजवाडा व वृंदावन उदयान रोषणाईने झळझळतात. विश्वेश्वरय्यांच्या अभियांत्रिकी करामतीची ही स्मारकेच होत.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांतून विश्वेश्वरय्यांचा प्रकट होणारा गुण:
1. झिजलात तरी चालेल, पण गंजू नका.
उत्तर:
1. बुद्धीवरील निष्ठा

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
माहिती लिहा:
विश्वेश्वरय्यांची उभारलेली स्मारके:
उत्तर:
1. त्यांच्या जन्मगावी एका भव्य उदयानात त्यांचा पुतळा उभारला गेला आहे.
2. त्यांनी स्वतः बांधलेले त्यांचे सुंदर घर ‘राष्ट्रीय स्मारक’ म्हणून जाहीर.

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती :

1. समास:

प्रश्न 1.
पुढील विग्रहांवरून समास ओळखा:

1. पाप किंवा पुण्य → ………………..
2. खाणे, पिणे वगैरे → ……………….
3. महान असे राष्ट्र → ………………..
4. नवरा आणि बायको → ……………
5. तीन खंडांचा समूह → …………….

उत्तर:

1. वैकल्पिक द्वंद्व समास
2. समाहार वंद्व समास
3. कर्मधारय समास
4. इतरेतर द्वंद्व समास
5. द्विगू समास.

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
‘अति’ उपसर्ग असलेले चार शब्द लिहा.
उत्तर:

1. अतिमंद
2. अत्यानंद (अति + आनंद)
3. अतिविचारी
4. अतिहुशार.

3. वाक्प्रचार/म्हणी:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:
1. चकित होणे
2. मार्गदर्शन करणे.
उत्तर:
1. चकित होणे – अर्थ : आश्चर्य वाटणे.
वाक्य : तीन वर्षांच्या बाळूने सुरेख चित्र काढलेले पाहिल्यावर सगळे चकित झाले.
2. मार्गदर्शन करणे – अर्थ : योग्य दिशा दाखवणे.
वाक्य : शालान्त परीक्षेत माझ्या दादाने मला मार्गदर्शन केले.

प्रश्न 2.
म्हणी पूर्ण करा:
1. ……………………. काकडीला राजी. (कोल्हा/ लांडगा)
2. …………………… गुळाची चव काय? (गाढवाला/घोड्याला)
उत्तर:
1. कोल्हा काकडीला राजी.
2. गाढवाला गुळाची चव काय?

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा:

उत्तर:

1. पूर्वज × वंशज
2. निवृत्ती × प्रवृत्ती
3. सफल × विफल
4. उंच × सखोल

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:

1. सूसंस्कृत, सुंसस्कृत, सुसंस्कृत, सुसंक्सृत.
2. फलश्रूती, फलश्रुती, फळधृति, फलश्रुति.
3. कुतूहल, कुतुहल, कुतुहल, कूतूहल.
4. नीयूक्त, नियूक्त, नियुत्क, नियुक्त.
5. प्रोत्साहन, प्रोत्साहण, प्रोस्ताहण, प्रोत्सहन.
6. कामगीरी, कामगिरी, कामगिरि, कामगीरि.

उत्तर:

1. सुसंस्कृत
2. फलश्रुती
3. कुतूहल
4. नियुक्त
5. प्रोत्साहन
6. कामगिरी.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांतील विरामचिन्हे ओळखा:
1. विश्वेश्वरय्यांचा जन्मदिन ‘अभियंता दिन’ म्हणून साजरा होतो.
2. परिस्थिती बेताची होती; पण आई मनाची श्रीमंत होती, जिद्दी होती.
उत्तर:
1. एकेरी अवतरणचिन्ह व पूर्णविराम.
2. अर्धविराम, स्वल्पविराम व पूर्णविराम.

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
मराठी प्रतिशब्द लिहा:

1. Exhibition
2. Receptionist
3. Handbill
4. Goodwill

उत्तर:

1. प्रदर्शन
2. स्वागतिका
3. हस्तपत्रक
4. सदिच्छा.

अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Summary in Marathi

प्रस्तावना:

डॉ. यशवंत पाटणे हे प्रसिद्ध लेखकांपैकी एक आहेत. त्यांची अनेक पुस्तके प्रसिद्ध झाली आहेत. माणसाने स्वत:च्या सुखाकडे पाहावे, हे ठीक आहे. पण त्याबरोबरच स्वत:पलीकडे, समाजाकडे पाहिले पाहिजे. समाजाच्या भल्यासाठी काहीतरी केले पाहिजे. ते माणसाचे कर्तव्य आहे, असा लेखकांचा दृष्टिकोन आहे. म्हणूनच त्यांना विश्वेश्वरय्यांसारखे निष्ठावान कर्मयोगी भावतात. त्यांच्या कार्याने ते स्वतः प्रभावित होतात. प्रस्तुत पाठात लेखकांनी विश्वेश्वरय्यांचे कार्यकर्तृत्व वर्णन केले आहे.

विश्वेश्वरय्यांनी त्यांच्या काळात समोर उभ्या ठाकलेल्या जटिल समस्या सोडवल्या. त्यांचे प्रयत्न म्हणजे केवळ स्वत:ची बुद्धिमत्ता सिद्ध करण्यासाठी केलेली कृती नव्हती. त्यांच्यासमोर लोकांच्या समस्या सोडवण्याचे आव्हान होते. आपले ज्ञान, आपली कर्तबगारी समाजाच्या कल्याणासाठी वापरली गेली पाहिजे, ही त्यांची भूमिका होती. या पाठात वर्णन केलेली त्यांची कार्ये ही त्यांच्या भूमिकेचाच परिपाक होती. त्यांनी आपले दीर्घायुष्य या त-हेने माणसाच्या कल्याणासाठी वापरले, हेच या पाठातून लेखकांनी दाखवून दिले आहे.

शब्दार्थ:

1. नियंता – नियंत्रक.
2. विश्वात्मकता – विश्वाला व्यापून टाकण्याची वृत्ती.
3. क्लिष्ट – गुंतागुंतीची.
4. कारकीर्द – केलेल्या कार्याचा काळ.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. आव्हान स्वीकारणे – एखादे कार्य पार पाडण्यास सिद्ध होणे.
2. रौद्ररूप धारण करणे – भीतिदायक स्थिती निर्माण होणे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• या झोपडीत माझ्या (कविता) Class 9 Question Answer
• दुपार Class 9 Question Answer
• अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Question Answer
• मी वाचवतोय (कविता) Class 9 Question Answer
• यंत्रांनी केलं बंड Class 9 Question Answer
• इंग्लंडचा हिवाळा (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 8.1 हास्यचित्रांतली मुलं Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 8.1 हास्यचित्रांतली मुलं Question Answer Maharashtra Board

हास्यचित्रांतली मुलं Std 9 Marathi Chapter 8.1 Questions and Answers

1. खालील फरक लिहा.

प्रश्न 1.
खालील फरक लिहा.
व्यंगचित्र व हास्यचित्र

उत्तर:
व्यंगचित्र :- हास्यचित्राचा पुढचा टप्पा म्हणजे व्यंगचित्र होय.
हास्यचित्राप्रमाणे व्यंगचित्रसुद्धा आपल्याला हसवतं. पण केवळ हसवणं एवढाच त्याचा हेतू नसतो. व्यंगचित्र पाहिल्यावर आपल्याला हसूही येतं आणि ते आपल्याला त्याशिवाय काहीतरी सांगू पाहत असतं. आपण जर त्या चित्रापाशी थोडं थांबून राहिलो, तर त्यात मांडलेला एखादा गमतीदार विचार आपल्या सहज लक्षात येतो.

हास्यचित्र :- ‘सफाईदार, रेषांनी काढलेलं गमतीदार चित्र म्हणजे हास्यचित्र होय.’ हास्यचित्राचे खास वैशिष्ट्य म्हणजे ते पाहिले की आपल्याला छान हसू येते. या गमतीदार चित्रांमध्ये एक जोक, एक विनोद मांडलेला असतो. त्या चित्रांमधला एखादा माणूस दुसऱ्या माणसाशी काहीतरी बोलतो. ते वाचलं की आपल्याला हसू येतं. त्यातून खास असा विचार मांडलेला
दिसून येत नाही.

2. वैशिष्ट्ये लिहा.

प्रश्न 1.
वैशिष्ट्ये लिहा.
व्यंगचित्रे

उत्तर:

1. हास्यचित्राचा पुढला टप्पा म्हणजे व्यंगचित्र होय.
2. व्यंगचित्रे आपल्याला हसवतात, पण केवळ हसवणं एवढाच त्यांचा हेतू नसतो.
3. व्यंगचित्र पाहिल्यावर आपल्याला हसूही येतं आणि ते आपल्याला त्याशिवाय काहीतरी सांगू पाहत असतं.
4. आपण जर अशा व्यंगचित्रापाशी थोडं थांबून राहिलो तर त्यात मांडलेला गमतीदार विचार आपल्या लक्षात येतो.

3. ‘व्यंगचित्र हे व्यक्तीचे गुण-दोष मांडण्याचे प्रभावी अस्त्र आहे,’ हा विचार सोदाहरण स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
‘व्यंगचित्र हे व्यक्तीचे गुण-दोष मांडण्याचे प्रभावी अस्त्र आहे,’ हा विचार सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
हास्यचित्राप्रमाणे व्यंगचित्रसुद्धा आपल्याला हसवते. पण केवळ हसवणं एवढाच त्याचा हेतू नसतो. हसवण्याशिवाय ते व्यंगचित्र आपल्याला अजून काहीतरी सांगू पाहत असते. आपण त्या चित्रापाशी थोडे थांबून राहिलो तर त्यात मांडलेला गमतीदार विचार आपल्या लक्षात येतो. सफाईदार रेषांनी काढलेल्या अशा गमतीदार चित्रातील दाखवलेल्या हावभावांतून व्यक्तीचे गुणदोष चटकन आपल्या लक्षात येतात.

संवेदनशील व्यक्ती असे चित्र पाहून आपल्या वागण्याबोलण्यात बदल करू शकते. उदाहरण द्यायचे झाल्यास आपल्या पाठात दिलेले हंगेरियन व्यंगचित्रकार रेबर याचे व्यंगचित्र पाहा. लहान मुलगा आणि मोठा माणूस दोघेही व्हायोलिन वाजवत आहेत. पण केसांची ठेवण पाहिल्यावर लक्षात येते की, दोघेही एकच आहेत. पण लहानपणी मोठे व्हायोलिन तर मोठे झाल्यावर लहान व्हायोलिन वाजवतो आहे.

याचाच अर्थ असा की, लहान मुलांना मोठ्या वस्तूंचे आकर्षण असते. म्हणजेच आपली आवड किंवा आपला एखादा छंद त्यांच्यासाठी सर्वस्व असते. त्या वयात ती आवड खूप मोठी असते. परंतु, वाढत्या वयानुसार आपण जपलेला छंद लहान होत जातो. बाह्य आकाराचे आकर्षण कमी झालेले असते, हे त्या चित्रकाराला सांगायचे आहे. याचाच अर्थ असा की, लहानपणी जपलेला छंद, मोठ्या आवडीने आपण मोठेपणीसुद्धा जपला तर जीवनातल्या ताण-तणावांवर, दु:खांवर आपण सहज मात करू शकतो. थोडक्यात सांगायचे झाले तर लहानपणीचा जपलेला छंद हा त्याचा गुण, तर मोठेपणी या छंदाकडे केलेले दुर्लक्ष हा त्याचा दोष चित्रातून प्रभावीपणे मांडलेला आहे.

4. प्रस्तुत पाठातील व्यंगचित्रांपैकी तुम्हांला आवडलेल्या कोणत्याही एका व्यंगचित्राचे तुम्ही केलेले निरीक्षण बारकाव्यासह स्वत:च्या शब्दांत लिहा.

प्रश्न 1.
प्रस्तुत पाठातील व्यंगचित्रांपैकी तुम्हांला आवडलेल्या कोणत्याही एका व्यंगचित्राचे तुम्ही केलेले निरीक्षण बारकाव्यासह स्वत:च्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
‘हास्यचित्रांतली मुलं’ या पाठातील ‘चिंटूच्या चित्रमालिका’ हे एक व्यंगचित्र दिलेले आहे. ते मला खूप आवडले आहे. त्यातील ‘पप्पा नदीचं पाणी कुठे जातं हो?’ हा चिंटूचा साधा प्रश्न मला पटकन कळलाच नाही. त्याने असे का विचारले असेल? याचा उलगडा मला लगेच झाला नाही. पण तिसऱ्या चित्रात बाबांनी विचारलेल्या ‘का रे?’ या प्रश्नाला चिंटूने दिलेल्या “तुमच्या स्कुटरची किल्ली नदीत पडली म्हणून विचारतोय,” या अगदी निरागस, सहज उत्तराने मला त्याच्या प्रश्नाचा अर्थ कळला. उत्तर देताना चिंटूने फिरवलेला चेहरा, त्याचे बाबांकडे न पाहणे, डोळ्यातले निरागस भाव चटकन आपल्या चेहऱ्यावर हसू आणतात. त्याचबरोबर आपल्या चुकांचीही जाणीव करून देतात.

5. ‘व्यंगचित्र रेखाटणे’ ही कला आत्मसात करण्यासाठी कोणत्या गुणांची आवश्यकता असते. यासंबंधी तुमचे विचार लिहा.

प्रश्न 1.
‘व्यंगचित्र रेखाटणे’ ही कला आत्मसात करण्यासाठी कोणत्या गुणांची आवश्यकता असते. यासंबंधी तुमचे विचार लिहा.
उत्तरः
व्यंगचित्र रेखाटण्यासाठी अतिशय महत्त्वाचे म्हणजे आपली चित्रकलेवर हुकूमत असली पाहिजे. चित्रातल्या रेषा अत्यंत सफाईदारपणे काढता आल्या पाहिजेत. शिवाय बारीक निरीक्षणशक्ती आपल्याजवळ असणे आवश्यक असते. आजूबाजूच्या माणसांच्या, जनावरांच्या, पशु-पक्षांच्या सवयी, त्यांच्या लकबी या सर्वांचे निरीक्षण व्यंगचित्रकाराला करता आले पाहिजेत.

त्याचबरोबर चित्रामधून एखादा विनोद, मांडता आला पाहिजे. असे चित्र पाहताना समोरच्या व्यक्तीला हसू आले पाहिजे. शिवाय त्याला विचार करायला भाग पाडले पाहिजे. म्हणजेच व्यंगचित्रकाराने अशा चित्रातून गमतीदार विचार मांडणे आवश्यक असते. त्यासाठी व्यंगचित्रकाराकडे विनोदबुद्धी असणे गरजेचे असते.

6. ‘लहान मुलांची हास्यचित्रे काढणे अवघड आहे’, याबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
‘लहान मुलांची हास्यचित्रे काढणे अवघड आहे’, याबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तरः
लहान मुलांची हास्यचित्रे काढणे ही सर्वात अवघड गोष्ट आहे. मुलांची म्हणजे, केवळ मुलांसाठीच नाही, तर हास्यचित्रात जी मुलं असतात, ती मुलं काढणं फार अवघड असतं. फार कमी जणांना अशी लहान मुले चित्रित करणे जमते. लहान मुलाचं चित्र काढताना, त्या चित्राचा किंवा त्या मुलाचा लहान आकारच महत्त्वाचा नसतो, तर शरीराच्या प्रत्येक अवयवाचा आकार त्या प्रमाणात लहान असणं गरजेचं असतं. म्हणजे हाता-पायांची बोटं लहान काढली की आपोआप नखं लहान होतात.

नाकाचा, ओठांचा आकार लहान काढल्यावर त्यांच्या डोळ्यांवरच्या भुवया तशाच लहान किंवा एकाच रेषेच्या होतात. शिवाय लहान मुलांना दाढी-मिश्या नसतात त्यामुळे त्या दाखविण्याची गरज पडत नाही. म्हणूनच लहान मुलांची हास्यचित्रे काढताना मोठ्या माणसांकडे आणि लहान मुलांकडे बारकाईने पाहणे, त्यांचे नीट निरीक्षण करणे आवश्यक ठरते.

हास्यचित्रांतली मुलं Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: मधुकर धर्मापुरीकर
कालावधी : 1954
परिचय: कथालेखक, ललित लेखक आणि व्यंगचित्रांचे संग्राहक-अभ्यासक. 1976 पासून त्यांनी व्यंगचित्रांचा संग्रह करण्यास सुरुवात केली. कथालेखनासोबतच व्यंगचित्रांच्या आस्वादाच्या निमित्ताने विपुल लेखन. किशोरवयीन मुलांसाठी लिहिलेल्या ‘अनकॉमन मॅन आर. के. लक्ष्मण’ या पुस्तकाला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार मिळाला आहे. आर. के. नारायण यांच्या ‘मालगुडी डेज’ आणि ‘स्वामी अॅण्ड फ्रेंडज’ या पुस्तकांचे मराठी अनुवाद केलेले आहेत. ‘अप्रपू’, ‘रूप’, ‘विश्वनाथ’, ‘चिनकूल’ हे कथासंग्रह, ‘रेषालेखक वसंत सरवटे’, ‘हसऱ्या रेषेतून हसवण्याच्या पलीकडे’ ही पुस्तके प्रसिद्ध.

प्रस्तावना:

‘हास्यचित्रांतली मुलं’ हा पाठ लेखक ‘मधुकर धर्मापुरीकर’ यांनी लिहिला आहे. या पाठात हास्यचित्रे व व्यंगचित्रे यांमधील भेद दाखवत हास्यचित्र, व्यंगचित्र म्हणजे काय? ती कशी वाचायला पाहिजेत? हे अगदी रंजक पद्धतीने सांगितले आहे.

Writer ‘Madhukar Dharmapurikar has written this write-up named ‘Hasyachitrantali Mula’. He teaches us in an entertaining way how to enjoy the art of cartoons and caricatures and how to distinguish between the two.

शब्दार्थ:

1. हास्यचित्र – हसू येण्यासारखे चित्र
2. व्यंगचित्र – विनोदी चित्र (caricature, cartoon)
3. भेदाभेद – भेदभाव (discrimination)
4. थबकणे – मध्येच अकस्मात थांबणे
5. बारकाईने – लक्षपूर्वक (with full attention)
6. कौशल्य – कुशलता, कसब (skill)
7. हेतू – उद्देश, उद्दिष्ट, कारण (intention, reason)
8. विनोद – थट्टा, उपहास (jokes, humour, jesting)
9. रोपटे – लहान कोवळे झाड (a plant)
10. लवचीक – न मोडता वाकणारा (flexible)
11. रांगणे – सरपटत जाणे (to creep, to crawl)
12. नक्कल – अनुकरण (copy, imitation)
13. हुबेहूब – अगदी सारखे (exactly the same)
14. चतुर – धूर्त (shrewd)
15. भाव – भावना (emotion)
16. खेडे – लहान गाव (village)
17. उत्साह – जोश, जोम, उमेद (enthusiasm, energy)
18. उत्तम – चांगले, उत्कृष्ट (best, excellent)
19. आकर्षण – मोहकता (attraction)
20. भुवया – भिवई (eyebrow)

टिपा:

1. चिंटू – सकाळ वृत्तपत्रातील एक विनोदी चित्रमालिका. याचे लेखन प्रभाकर वाडेकर आणि चारुहास पंडित यांनी केले आहे. चिंटू हे पात्र मध्यमवर्गीय मराठी कुटुंबातील आहे. यात विनोदी चेहऱ्याने त्याच्या दैनंदिन जीवनातल्या घटना दिल्या जातात.

2. शि. द. फडणीस – शिवराम दत्तात्रेय फडणीस (29 जुलै, 1925) भारतातील प्रसिद्ध चित्रकार आणि व्यंगचित्रकार.

3. डेव्हिड लँग्डन – (24 फेब्रुवारी, 1914 – नोव्हेंबर, 2011) त्याचे पहिले व्यंगचित्र 1935 मध्ये एलसीसी कर्मचारी जर्नल, लंडन टाउनमध्ये प्रसिद्ध झाले.

4. आर. के. लक्ष्मण – राशीपुरम कृष्णास्वामी अय्यर (24 ऑक्टोबर, 1921-26 जानेवारी, 2015) भारतीय व्यंगचित्रकार, चित्रकार आणि विनोदी लेखक. ते त्यांच्या ‘कॉमन मॅन’ आणि ‘द टाइम्स ऑफ इंडिया’ मधील ‘यू सेड इट’ या चित्रमालिकेसाठी प्रसिद्ध आहेत.

5. नॉर्मन थेलवेल – (23 मे, 1923 – 7 फेब्रुवारी, 2004), ब्रिटिश व्यंगचित्रकार. घोड्यांच्या चित्रांसाठी प्रसिद्ध होते.

वाक्प्रचार:

1. थबकणे – मध्येच अकस्मात थांबणे
2. विचार मांडणे – कल्पना, मत मांडणे
3. भोकाड पसरणे – जोरजोरात रडणे
4. हुकूमत गाजवणे- वर्चस्व, अधिकार गाजवणे

9th Std Marathi Questions And Answers:

• व्यायामाचे महत्त (कविता) Class 9 Question Answer
• ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Class 9 Question Answer
• दिव्याच्या शोधामागचे दिव्य Class 9 Question Answer
• सखू आजी Class 9 Question Answer
• हास्यचित्रांतली मुलं (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Question Answer Maharashtra Board

ते जीवनदायी झाड Std 9 Marathi Chapter 14 Questions and Answers

1.‌ ‌कारणे‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………‌
उत्तरः‌
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌आजूबाजूचा‌ ‌सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌उन्हाचा‌ ‌असला‌ ‌तरी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌लसलशीत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌आणि‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होते.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌राहते,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तरः‌
‌भोवतालच्या‌ ‌रखरखीत‌ ‌वातावरणात‌ ‌ते‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.
‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌…………. ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाच्या‌ ‌एका‌ ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांचं‌ ‌पोळंही‌ ‌रचलं‌ ‌जाऊ‌ ‌लागलं.‌

2. चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

3.‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाला‌ ‌खालील‌ ‌वैशिष्ट्ये‌ ‌कोणी‌ ‌कोणी‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌दिली.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
संगीतमय‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न‌ 2.
‌आश्रयदायी‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌गोगलगाई,‌ ‌पारवा,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌पोपट,‌ ‌मुंग्या,‌ ‌किटक,‌ ‌किडे,‌ ‌साप,‌ ‌कुत्री,‌ ‌खार,‌ ‌फुलपाखरे,‌ ‌भुंगे,‌ ‌मधमाशी,‌ ‌माणसे‌ ‌इ.‌ ‌

प्रश्न‌ 3.
आश्वासक‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌

प्रश्न‌ 4. ‌
जीवनदायी‌ ‌झाड‌
‌उत्तरः‌
‌सर्व‌ ‌सजीव‌ ‌

4. परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दार,‌ ‌सरदार,‌ ‌रस,‌ ‌दास,‌ ‌पर,‌ ‌सर,‌ ‌सदा‌ ‌

5. पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌

उत्तरः‌

मुददा	कुटुंब‌ ‌क्र‌ 1	कुटुंब‌ ‌क्र‌ 2
परसदार‌ ‌	‌परसदारात‌ ‌हिरवेगार‌ लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌	‌परसदारात‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌
माणसे	‌ताजेतवाने,‌ ‌निर्मितीक्षम.‌	‌उदास,‌ ‌दुर्मुखलेली‌ त्रस्त.‌ ‌
पाणी,‌ ‌जमीन‌	‌कमी‌ ‌प्रमाणात‌ ‌उपलब्ध‌ ‌पण‌ ‌योग्य‌ ‌वापर.‌ ‌	‌मुबलक‌ ‌होते‌ ‌पण‌ उपयोग‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌
स्त्रिया	‌आनंदी,‌ ‌हळव्या.‌	नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसत.‌
‌हिरवा‌ ‌आनंद‌	‌‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्यात‌कडूपणाच्या,‌ ‌कंजुषीच्या‌ मर्यादा‌ घातल्या‌ ‌नाहीत.	‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌‌पसरवण्याचा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌कधी‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌

7. चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

1. परसदारी‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌असलेल्या‌ ‌शेजाऱ्यांची‌ ‌बाग‌ ‌फुललेली‌ ‌होती.‌
2. ‌इतर‌ ‌पक्ष्यांच्या‌ ‌त्रासामुळे‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावरून‌ ‌हलली.‌
3. लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌स्त्री‌ ‌अत्यंत‌ ‌हळवी‌ ‌होती.‌
4. ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌मधमाश्या‌ ‌कधी‌ ‌कुणाला‌ ‌चावल्या‌ ‌नाहीत.‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

1. चूक‌
2. चूक‌
3. ‌बरोबर‌ ‌
4. बरोबर‌ ‌

8. स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
1. ‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधांविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌(उतारा‌ ‌2‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌ ‌‌
2. ‌झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते,‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌द्या.‌ ‌(उतारा‌ ‌4‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌

9. अभिव्यक्ती.

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
लेखकाच्या मुलाने पारव्यांच्या जोडीचा आश्रय – त्यांचे घरटे वारंवार पाहिल्यामुळे पारव्याचे जोडपे हळूहळू दिसेनासे झाले. ही घटना तुम्हाला काय सांगते, ते स्पष्ट करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌ ‌
आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाण्याचे‌ ‌कारण‌ ……………..
‌उत्तरः‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‌अ गट‌	ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌	(अ)‌ ‌उन्हाचा‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌	(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌	(क)‌ ‌जमीन‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌	‌(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌

उत्तर:‌

‌अ गट‌	ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌	(ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌	(क)‌ ‌जमीन‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌	(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌	‌(अ)‌ ‌उन्हाचा‌/

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌कशाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌कशी‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌मलूल‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌…………. होता.‌ ‌ (उन्हाचा,‌ ‌पावसाचा,‌ ‌सावलीचा,‌ ‌वाऱ्याचा)‌ ‌
2.‌ ‌सगळीकडं‌ ‌…………‌ ‌कोरडी‌ ‌जमीन.‌ ‌ (आर्द्र,‌ ‌ओलसर,‌ ‌तांबडी,‌ ‌शुष्क)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌उन्हाचा‌ ‌
2.‌ ‌शुष्क

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. मलूल‌ ‌आणि‌ ‌काळपट‌ ‌हिरवी‌ ‌:‌ ‌झाडे‌ ‌::‌ ‌
शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌:‌ ‌……‌……………..
‌2. ‌आर्द्र‌ ‌:‌ ‌शुष्क‌ ‌::‌ ‌ओली‌ ‌:‌ …………….. ‌
उत्तर:‌
1. ‌जमीन‌ ‌
2.‌ ‌कोरडी

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌ कारण‌ ‌………………‌ ‌
(अ)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌सावलीचा‌ ‌होता.‌ ‌
(ब)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होता.‌
‌(ड)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌शुष्क‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌काय‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌घरामागचे‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खिडकीलगतच‌ ‌होतं‌ ‌ते‌ ‌काटेरी‌ ‌आणि‌ ‌बोराच्या‌ ‌फळांनी‌ ‌गच्च‌ ‌लगडलेलं‌ ‌असं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
चूक‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌एकूणच‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त.‌ ‌आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. ‌घरसूद्धा‌ ‌तापुन‌ ‌निघे‌
2. लींब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडुलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1.‌ ‌घरसुद्धा‌ ‌तापून‌ ‌निघे.‌
2. ‌लिंब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडूलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

1. ‌मी‌
2. ‌त्या‌
3. ‌आपण‌
4. ‌ते‌ ‌
5. ‌ती‌
6. या‌ ‌

अचूक‌ शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
वीलक्षण,‌ ‌विलक्शन,‌ ‌विलक्षण,‌ ‌विलक्षन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌विलक्षण‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌
‌पार्श्वभूमी,‌ ‌पाशभूमी,‌ ‌पाश्वभूमी,‌ ‌पार्श्वभुमी‌ ‌
उत्तरः‌
‌पार्श्वभूमी‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

1. ‌वृक्ष‌ ‌-‌ ‌[ ]
2. प्रांत‌ ‌-‌ [ ]
3. सदन‌ ‌-‌ ‌[ ]‌
4. ‌आकाश‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌

उत्तर:‌

1. झाड‌ ‌
2. प्रदेश‌ ‌
3. ‌घर‌ ‌
4. आसमंत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌पुढं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

1. आर्द्र‌ ‌×‌ [ ]
2. पुढं‌ × [ ]
3. ‌उदास‌ ‌× ‌[ ]
4. ‌मृत्युमय‌ ‌× [ ]

उत्तर:‌

1. शुष्क‌
2. मागं‌ ‌
3. चैतन्यमय‌ ‌
4. जीवनमय‌

‌‌प्रश्न 7.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाची‌ ‌जात‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌म्हणजे‌ ‌विलक्षण‌ ‌जीवनमय‌ ‌आणि‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌ ‌

‌पुढील‌ ‌विशेषणे‌ ‌कशासाठी‌ ‌वापरण्यात‌ ‌आली‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌‌प्रश्न 1.
‌लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌

‌‌प्रश्न 2.
‌शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

‌‌प्रश्न 3.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	‌प्रत्यय	विभक्ती
घराच्या‌	च्या‌ ‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌फळांनी‌ ‌	नी	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌परिसरात‌ ‌	त	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌

‌‌प्रश्न 4.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌ ‌
घराच्या	‌घर‌ ‌	घरा‌
फळांनी	फळ‌	फळां‌
‌उन्हाचा‌	‌ऊन‌ ‌	उन्हा‌
‌लिंबाच्या‌	लिंब‌	लिंबा‌

‌‌‌प्रश्न 5.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌
‌उत्तर‌:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 6.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तर‌:‌

कृती‌ ‌4: स्वमत‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 1.
झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌व्यक्त‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाड‌ ‌म्हटले‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिरवळ‌ ‌आलीच.‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌हा‌ ‌समृद्धीचा‌ ‌व‌ ‌संपन्नतेने‌ ‌नटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌जीवनमय‌ ‌असतात,‌ ‌ती‌ ‌जीवनदायी‌ असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌जीवनातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांचे‌ ‌जीवन‌ ‌फुलवित‌ ‌असतात.‌ ‌इतरांना‌ ‌जीवन‌ ‌जगण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌दातृत्वातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌जणू‌ ‌जीवनच‌ ‌दान‌ ‌करीत‌ ‌असतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात.‌ ‌फळे‌ ‌व‌ ‌फुले‌ ‌अर्पण‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌एक‌ ‌उत्साह,‌ ‌उमंग‌ ‌व‌ ‌प्रसन्नता‌ ‌माणसाच्या‌ ‌मनात‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌त्यांच्याकडे‌ ‌पाहिले‌ ‌की,‌ ‌माणसांचे‌ ‌मन‌ ‌प्रसन्न‌ ‌व‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌अशाप्रकारे‌ ‌झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात.‌ ‌

‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1‌.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न 1.
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌…………………..
(अ)‌ ‌पावसाचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ब)‌ ‌गच्चीवरचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
(क)‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ड)‌ ‌अंगणातलं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌

प्रश्न 2.
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌………‌……..
‌(अ)‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌
‌(ब)‌ ‌तो‌ ‌पाठीवर‌ ‌शंख‌ ‌घेत‌ ‌असे.‌
‌(क)‌ ‌तो‌ ‌रात्रीचाच‌ ‌चालत‌ ‌असे.‌ ‌
(ड)‌ ‌त्याला‌ ‌उचलून‌ ‌दुसरीकडे‌ ‌ठेवले‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिस;‌ ‌कारण‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌लेखकाचा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌हा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌……………‌ ‌
2.‌ ‌झाडाखाली‌ ‌असणारी‌ ‌वस्ती‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌
2.‌ ‌गोगलगाईंची‌

जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न 1.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌	(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
2. काळीभोर‌	(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌	‌(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌	(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
2. काळीभोर‌	(अ)‌ ‌सावली‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌	‌(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌

उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रश्न 1.

1. लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌ ‌
2. ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
4. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

1. मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
2. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌
3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
4. ‌लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न 1.
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌कोणत्या‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌चिकट‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत.‌

प्रश्न 2.
‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌कोणाच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌

प्रश्न 3.
लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌कोणता‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला?
उत्तरः‌
‌लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌शंख‌ ‌हा‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌गोगलगाई‌ ‌शंख‌ ‌……………… घेऊन‌ ‌चालतात.‌ ‌ (मानेवर,‌ ‌खांदयावर,‌ ‌पायांवर,‌ ‌पाठीवर)‌
2. ‌त्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌…………..‌ ‌सावली‌ ‌असे.‌ ‌ (काळीकुट्ट,‌ ‌काळीमिट्ट,‌ ‌काळीभोर,‌ ‌काळीकुळकुळीत)‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌पाठीवर‌ ‌
2.‌ ‌काळीभोर‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
दिलाशाचं‌ ‌:‌ ‌केंद्र‌ ‌::‌ ‌काळीभोर‌ ‌:‌ ‌………..‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌सावली.‌ ‌

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌पाहणारे.‌
उत्तर‌:‌
‌लेखक‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुले.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर‌:‌

प्रश्न 3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌
2. ‌आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌दिसेनासा‌ ‌होई.‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

‌कृती‌ 3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌रात्रितून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सकरलेला‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌

प्रश्न 2.‌
त्यामुळं‌ ‌जमीनीत‌ ‌नेमकि‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.
उत्तरः‌ ‌
त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌

‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
उत्तरः‌ ‌

1. ‌माझ्या‌ ‌
2. त्या‌
3. ‌मला‌ ‌
4. ‌तो‌
5. ‌मी‌ ‌
6. ‌त्यांचा‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1. दिलशाचं,‌ ‌दीलशाचं,‌ ‌दिलाशाचं,‌ ‌दिलाशचं‌ ‌(ii)‌ ‌कोतुकाचा,‌ ‌
2. कौतुकाचा,‌ ‌कौतूकाचा,‌ ‌कौतुकचा‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. दिलाशाचं‌
2. कौतुकाचा‌ ‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

1. जल‌ ‌-‌ ‌[ ]
2. निशा‌ ‌-‌ [ ]
3. वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]
4. छाया‌ ‌-‌ ‌[ ]

‌उत्तर:‌

1. पाणी‌ ‌
2. ‌रात्र‌ ‌
3. वस्ती‌
4. सावली‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌

1. ‌खोटं‌ ‌× [ ]
2. दिवस‌ ‌× [ ]
3. निंदा‌ ‌× [ ]
4. वर‌ × [ ]

उत्तर:‌ ‌

1. खरं‌
2. रात्र‌
3. ‌कौतुक‌ ‌
4. ‌खाली‌ ‌

उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शंख‌

प्रश्न 2.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌	प्रत्यय‌ ‌	विभक्ती
जमिनीत‌	त‌	‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)
भिंतीच्या	च्या	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
रात्रीतून‌	ऊन	‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)
झाडाला‌	ला‌ ‌	‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌

प्रश्न 3.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ ‌	‌मूळशब्द‌	सामान्यरूप‌
सजीवांच्या	सजीव‌	सजीवां‌
गोगलगाईची	‌गोगलगाय‌ ‌	‌गोगलगाई‌
जमिनीत	जमीन‌	‌जमिनी‌ ‌
‌‌मुलांचा‌	‌मुले‌ ‌	मुला‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌
1. आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे.‌ ‌
2.‌ ‌त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. ‌नाम‌ ‌
2. ‌सर्वनाम‌

प्रश्न 5.‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

प्रश्न 6.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
मला‌ ‌:‌ ‌सर्वनाम‌ ‌::‌ ‌शंख‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तरः‌
‌नाम‌ ‌

प्रश्न 7.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधाविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.
उत्तरः‌
‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांचे‌ ‌परस्परसंबंध‌ ‌अतूट‌ ‌आहेत.‌ ‌वृक्षांशिवाय‌ ‌मानवाच्या‌ ‌जीवनाची‌ ‌कल्पनाच‌ ‌करता‌ ‌येणार‌ ‌नाही.‌ ‌त्यांच्याशिवाय‌ ‌माणसाचे‌ ‌आस्तित्त्वच‌ ‌राहणार‌ ‌नाही.‌ ‌वृक्ष‌ ‌मानवास‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌माणसास‌ ‌श्वसनास‌ ‌वायू‌ ‌मिळतो.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काळापासून‌ ‌पाहिले‌ ‌तर‌ ‌आपल्या‌ ‌लक्षात‌ ‌येईल‌ ‌की,‌ ‌ऋषीमुनींनी‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌खाली‌ ‌बसून‌ ‌तप‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांना‌ ‌दिव्यत्वाचा‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌या‌ ‌वृक्षामुळेच‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌गौतम‌ ‌बुद्धांना‌ ‌ज्ञान‌ ‌बोधिसत्व‌ ‌वृक्षांच्या‌ ‌खालीच‌ ‌मिळाले‌ ‌आहे.‌ ‌तुकोबांनी‌ ‌आपली‌ ‌अभंगरचना‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌बसूनच‌ ‌लिहिलेली‌ ‌आहे.‌ ‌’वृक्षवल्ली‌ ‌आम्हा‌ ‌सोयरी’‌ ‌असे‌ ‌ते‌ ‌आनंदाने‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌

‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌त्यांच्यामुळे‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 2.‌
लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌घरटे‌ ‌बांधणारी‌ ‌जोडी.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पारव्याची‌ ‌

प्रश्न 3.‌
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌	‌‌(अ)‌ ‌झाड‌ ‌
‌2. तुरेदार‌	(ब)‌ ‌पारवी‌
3. संगीतमय‌	‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌	(ड)‌ ‌बुलबुल‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌	‌‌(ब)‌ ‌पारवी‌
‌2. तुरेदार‌	(ड)‌ ‌बुलबुल‌
3. संगीतमय‌	(अ)‌ ‌झाड‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌	‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌ ‌

1. मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌ ‌
2. त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌
4. ‌लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

उत्तर‌:‌

1. लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌
2. ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
4. ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌कोण‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

प्रश्न 2.
पारव्याचं‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌का‌ ‌झालं?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌वारंवार‌ ‌त्यांना‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही‌ ‌म्हणून‌ ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

प्रश्न 3.
लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌कोणते‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌हे‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत.‌ ‌

‌कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
‌1.‌ ‌जणू‌ ‌गातं‌ ‌बहरतं‌ ‌…………. झाड.‌ ‌(लययुक्त,‌ ‌सुरेल,‌ ‌संगीतमय,‌ ‌तालयुक्त)‌ ‌
2.‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌………….‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌‌(चिमणी,‌ ‌पारवी,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌लांडोर)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌संगीतमय‌ ‌
2.‌ ‌पारवी‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1. ‌लुकलुकती‌ ‌:‌ ‌नजर‌ ‌::‌ ‌बहरतं‌ ‌:‌ ‌……………….
2.‌ ‌शेवट‌ ‌:‌ ‌सुरुवात‌ ‌::‌ ‌थंड‌ ‌:‌ ‌……………………..
उत्तर:‌
1.‌ ‌झाड‌
‌2.‌ ‌तप्त‌

प्रश्न 2.
शब्दजाल‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌…………………
(अ) माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
(ब) झाड‌ ‌हळूहळू‌ ‌सुकत‌ ‌गेलं.‌
‌(क)‌ ‌लोक‌ ‌वारंवार‌ ‌तिथं‌ ‌जाऊन‌ ‌पाहत.‌ ‌
(ड) उन्हाळा‌ ‌वाढत‌ ‌गेला.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌

प्रश्न 2.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌तुरेदार‌ ‌पोपट‌ ‌आणि‌ ‌बुलबुल‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
2.‌ ‌मग‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌
उत्तर:‌
1. चूक‌
2. ‌बरोबर‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌चिमन्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमि‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

1. ‌एक‌ ‌
2. ‌गर्द‌ ‌
3. काटेरी‌ ‌
4.  ‌गुंजांच्या‌ ‌
5. लुकलुकत्या
6. संगीतमय
7. तुरेदार
8. आश्वसनाचं‌ ‌
9. विश्वासाचं‌ ‌
10. अनेक‌
11. एकमेव‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
आस्वासन,‌ ‌आश्वाशन,‌ ‌आश्वासन,‌ ‌अश्वासन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌आश्वासन‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लुकलुकत्या,‌ ‌लूकलूकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या,‌ ‌लुकलकूत्या‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
लुकलुकत्या‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.

1. ‌दरवाजा‌ ‌-‌ ‌[ ] ‌
2. बाट‌ ‌-‌ ‌[ ]
3. ‌नयन‌ ‌- [ ]
4. नेहमी‌ ‌- [ ]

उत्तर:‌

1. ‌‌दार‌ ‌
2. ‌गर्दै‌
3. ‌डोळे‌
4. ‌वारंवार‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.

1. ‌शेवट‌ ‌×
2. ‌गरम‌ ‌×
3. ‌कधीकपी‌ ‌×
4. ‌भरभर‌ ‌×‌ ‌

उत्तर:‌

1. सुरुवात‌
2. ‌थंड‌
3. ‌नेहमी‌ ‌
4. ‌हळूहळू‌ ‌

‌प्रश्न 6.
‌उत्ताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌चिमण्या‌
2.‌ ‌पक्षी‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌ ‌

‌प्रश्न 7.
लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌
उत्तर:‌
‌विशेषम‌ ‌

‌प्रश्न 8.
तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌

‌

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय‌	‌विभकती‌ ‌
वातावरणातून	ऊन‌	‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌पारव्याची‌ ‌	ची‌ ‌	पाठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌दृष्टीस‌ ‌	स	द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌पाल्यांना‌ ‌	ना‌ ‌	द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌

‌प्रश्न 10.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप
खिडकीतून‌	खिडकी	खिडकी
‌डोळ्यांची‌ ‌	‌डोळे‌ ‌	‌डोळया‌ ‌
झाडात	झाड	झाडा
थव्याथव्यानं	थवा	थव्या

‌प्रश्न 11.
‘आश्वासन‌ ‌देणे’‌ ‌या‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌
‌उत्तर:‌ ‌
आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌ ‌
बाक्य:‌ ‌निवडणूक‌ ‌जवळ‌ ‌आल्याने‌ ‌नेतेमंडळी‌ ‌कोरडी‌ ‌आश्वासने‌ ‌देत‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न 12.
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
गुंजांच्या‌ ‌डोळयांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌परवी‌ ‌नजरेस‌ ‌पडे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌गुंजांच्या‌ ‌डोळांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे.‌ ‌

‌प्रश्न 13.
वान्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
भोवतालच्या‌ ‌रखरखीतून‌ ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌शोधून‌ ‌काढला‌ ‌होता,‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 14.
भविष्यकाळ‌ ‌करा.‌ ‌
तुरेवार‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌विच‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिच‌ ‌दिसतील.‌ ‌

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌

प्रश्न 1.
झाई‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांना‌ ‌जगण्यासाठी‌ ‌नवं‌ ‌आश्वासक‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌स्वमत‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडे‌ ‌आणि‌ ‌पक्षी‌ ‌यांचे‌ ‌एकमेकांशी‌ ‌अतूट‌ ‌नाते‌ ‌असते.‌ ‌रेशमाचे‌ ‌बंधच‌ ‌जणू‌ ‌त्यांच्यात‌ ‌गुरफटलेले‌ ‌असतात,‌ ‌पक्षी‌ ‌वातावरणात‌ ‌विहार‌ ‌करतात.‌ ‌झाड‌ ‌हेव‌ ‌त्यांचे‌ ‌वित्रामाचे‌ ‌व‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌विकाण‌ ‌असते.‌ ‌सर्व‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌बसून‌ ‌किलबिलाट‌ ‌करतात‌ ‌तेक्का‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌की,‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌शाळाच‌ ‌भरलेली‌ ‌आहे.‌ ‌ऊन‌ ‌वारा‌ ‌व‌ ‌पाऊस‌ ‌यांचसून‌ ‌स्वत:चे‌ ‌रक्षण‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌आपली‌ ‌घरटी‌ ‌बांधतात.‌ ‌झाडाची‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌झाड‌ ‌हेच‌ ‌त्यांच्या‌ ‌संरक्षणाचे‌ ‌एकमेव‌ ‌साधन‌ ‌असते.‌ ‌जणू‌ ‌झाडेच‌ ‌हिरवीगार‌ ‌होऊन‌ ‌डोलत‌ ‌त्यांना‌ ‌आपल्याकडे‌ ‌बोलावत‌ ‌असतात.‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ 1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌लेखकाला‌ ‌झाडाच्या‌ ‌बाबतीत‌ ‌हे‌ ‌पहायला‌ ‌मिळाले‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌फुलांपासून‌ ‌ते‌ ‌फळांपर्यंतचा‌ ‌सगळा‌ ‌जीवनप्रवास‌

प्रश्न 2.
राहत्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌
‌उत्तरः‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌

प्रश्न 3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी	अ)‌ ‌फुले‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌	(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌	(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌	(ड)‌ ‌किडे‌ ‌

उत्तरः‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी	(ड)‌ ‌किडे‌ ‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌	(अ)‌ ‌फुले‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌	(ब)‌ ‌पक्षी‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌	(क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
झाडाखाली‌ ‌कोणाचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते.‌ ‌

प्रश्न 2.
‌कशामुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ लागल्या?‌ ‌
उत्तरः‌
‌फुलांमुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌

प्रश्न 3.
लेखकाला‌ ‌केव्हा‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले?‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाच्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांनी‌ ‌छोटे‌ ‌पोळे‌ ‌रचल्यावर‌ ‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले.‌ ‌

प्रश्न 4.
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌कोणती‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
‘सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र’‌ ‌अशी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 5.
लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कशाच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातल्या‌ ‌नव्हत्या?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. …………….‌ ‌लगडलेलं‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌दृष्ट‌ ‌लागण्यासारखं‌ ‌होतं.‌ ‌(फुलांनी,‌ ‌फळांनी,‌ ‌फांदयांनी,‌ ‌फुलपाखरांनी)‌ ‌
2.‌ ‌फुलांमुळे‌ ‌लवकरच‌ ‌त्या‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌………………..‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌ ‌(चेटकिणी,‌ ‌पऱ्या,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌लांडोरी)‌ ‌
3. ‌एकदा‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌…………..‌ ‌कात‌ ‌आढळून‌ ‌आली‌ ‌(पालीची,‌ ‌पक्ष्यांची,‌ ‌मगरीची,‌ ‌सापाची)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌फळांनी‌
2. ‌पऱ्या‌
3. ‌सापाची‌

प्रश्न ‌2.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
अनेकरंगी‌ ‌:‌ ‌किडे‌ ‌::‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तर:‌
‌पऱ्या‌

प्रश्न ‌3.‌ ‌
शब्दसमूहासाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌ ‌
पंख‌ ‌धारण‌ ‌केलेली‌ ‌-‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
‌पंखधारी‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण ….‌……….. ‌
(अ)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌
‌(ब) मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌सर्व‌ ‌बंधने‌ ‌घातली‌ ‌नव्हती.‌
(क)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌होत्या.‌ ‌
(ड) ती‌ ‌फळेच‌ ‌रसाळ‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌

प्रश्न 3.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

1. ‌अद्भूत‌ ‌फळदार‌ ‌आश्वासन‌ ‌घेऊन‌ ‌आलेली.‌ ‌
2. ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌पोळं‌ ‌रचणाऱ्या‌ ‌
3. ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र.‌ ‌
4. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌ ‌

उत्तर:‌

1. ‌फुले‌ ‌
2. ‌मधमाश्या‌ ‌
3. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
4. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌

प्रश्न 4.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.

1. ‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
2. ‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
3. ‌तिनं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌कुंपण‌ ‌घातलं‌ ‌होतं.‌

‌उत्तर:‌

1. ‌बरोबर‌ ‌
2. ‌बरोबर‌
3. ‌चूक‌ ‌

कृती‌ ‌3‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
‌खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलित‌ ‌कुत्रिही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलीत‌ ‌कुत्रीही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌

प्रश्न 2.
‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌ ‌

1. वेगळंच‌
2. ‌थंड‌ ‌
3. सगळं‌
4. ‌‌चिमुकली‌ ‌
5. वासाची‌
6. ‌अद्भूत‌ ‌
7. फळदार‌ ‌
8. छोट्या‌
9. ‌‌मागं‌
10. जीवनदायी‌ ‌
11. ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌
12. आसपासचे‌ ‌
13. लगडलेलं‌ ‌

प्रश्न 3.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1. ‌जिवनदायी,‌ ‌जीवनदयी,‌ ‌जीवनदायी,‌ ‌जीवनदायि‌ ‌
2. ‌रंगित,‌ ‌रगीत,‌ ‌रगित,‌ ‌रंगीत‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌जीवनदायी‌ ‌
2. ‌रंगीत‌ ‌

प्रश्न 4. ‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

1. ‌छाया‌ ‌-‌ [ ]
2. ‌विश्रांती‌ ‌-‌ [ ]
3. ‌सुमन‌ ‌-‌ [ ]
4. ‌वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

1. सावली‌
2. ‌विसावा‌ ‌
3. फूल‌
4. ‌वस्ती‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌छाया‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 5.
झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌जग‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 6.

1. रंगहीन‌ ‌×‌
2. ‌तिखट ×
3. ‌वर‌ ‌×‌
4. ‌मोठ्या‌ ×

उत्तर:‌

1. ‌रंगीत‌ ‌
2. ‌गोड‌ ‌
3. ‌खाली‌ ‌
4. ‌छोट्या‌ ‌

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

1. ‌किडे‌
2. ‌कुत्री‌ ‌
3. फुलं‌ ‌
4. पऱ्या‌
5. फुलपाखरं‌ ‌
6. ‌कीटक‌ ‌
7. ‌भुंगे‌
8. ‌फळं‌
9. ‌माणसं‌ ‌
10. ‌पशू‌ ‌
11. ‌पक्षी‌
12. ‌खारी‌
13. ‌गोगलगाई‌ ‌

प्रश्न 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय‌	विभक्ती
‌सावलीत‌ ‌	त	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌
‌झाडाचा‌	चा‌	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌माश्यांनी‌ ‌	नी‌	तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
कंजुषीच्या	‌च्या‌	‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌	‌मूळ‌ ‌शब्द‌	सामान्यरूप‌
‌माश्यांनी‌ ‌	‌मासा‌ ‌	माश्यां‌
‌वासाची‌ ‌	वास‌	वासा‌ ‌‌
सापाची‌	साप‌	सापा‌ ‌‌
विसाव्याला‌	विसावा‌	‌विसाव्या‌

प्रश्न 10. ‌
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌ओढली‌ ‌जात‌ ‌होती.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌

प्रश्न 11. ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

प्रश्न 12.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात.‌
‌उत्तरः‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येतील,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जातील.‌ ‌

प्रश्न 13.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌त्या‌ ‌:‌ ……………………
‌उत्तरः‌ ‌
सर्वनाम‌ ‌

प्रश्न 14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌चैतन्य‌ ‌देतात.‌ ‌सजीवांची‌ ‌मते‌ ‌प्रफुल्लित‌ ‌करतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌आल्हाददायक‌ ‌गोडवा‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌करतात.‌ ‌या‌ ‌झाडांवर‌ ‌पर्यावरणातील‌ ‌अनेक‌ ‌कीटक,‌ ‌पक्षी,‌ ‌माणसं‌ ‌व‌ ‌इतर‌ ‌प्राणी‌ ‌आश्रय‌ ‌घेतात.‌ ‌असंख्य‌ ‌पशु-पक्षी,‌ ‌साप,‌ ‌खारी‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारचे‌ ‌कीटक‌ ‌व‌ ‌गोगलगाईंसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌वरदान‌ ‌ठरतात.‌ ‌या‌ ‌सर्वांच्या‌ ‌विसाव्याचे‌ ‌केंद्र‌ ‌झाडेच‌ ‌असतात.‌ ‌झाडांभोवती‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलपाखरे‌ ‌उडताना‌ ‌दिसतात.‌ ‌जणू‌ ‌झाडांना‌ ‌पाहूनच‌ ‌ती‌ ‌नर्तन‌ ‌करत‌ ‌आहेत.‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌या‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌आपले‌ ‌सर्वस्व‌ ‌बहाल‌ ‌करत‌ ‌असतात..

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
1. लखकाच्या‌ ‌‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांनी‌ ‌कधी‌ ‌कसला‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केला‌ ‌नाही?
2. लेखक‌ ‌का‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेला?‌ ‌
3. ‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली?‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्याचा‌ ‌
2. ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌महत्त्व‌ ‌पाहून‌ ‌
3. ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌

प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌	(अ)‌ ‌माणसं‌
2. दुर्मुखलेली‌	‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌	(क)‌ ‌सजीवांचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌	‌(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌	(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. दुर्मुखलेली‌	(अ)‌ ‌माणसं‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌	‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌	(क)‌ ‌सजीवांचे‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌काय‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌काय‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो?‌
‌उत्तर‌:‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌’हिरवा‌ ‌चमत्कार’‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो.‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌
‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌…………..‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌प्रवृत्तीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌ ‌ (आशीर्वाद,‌ ‌शाप,‌ ‌तळतळाट,‌ ‌अन्न)‌ ‌
2.‌ ‌परंतु‌ ‌न‌ ‌त्यांनी‌ ‌ते‌ ‌‘हिरवं‌ ‌…………..‌ पाहिलं,‌ ‌न‌ ‌झाडं‌ ‌लावली.‌ ‌(आश्वासन,‌ ‌मन,‌ ‌कौतुक,‌ ‌धन)‌ ‌
3.‌ ‌मात्र‌ ‌अंगणात‌ ‌आणि‌ ‌…………..‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌ ‌(घरात,‌ ‌दारात,‌ ‌परसदारात,‌ ‌परसबागेत)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌आशीर्वाद‌
2.‌ ‌कौतुक‌
‌3.‌ ‌परसदारात‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
भरपूर‌ ‌:‌ ‌पाणी‌ ‌::‌ ‌मुबलक‌ ‌:‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

शब्दसमूहांसाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌घरामागे‌ ‌असणारी‌ ‌जागा‌ ‌[ ]‌ ‌
2.‌ ‌साक्ष‌ ‌देणारा‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
1.‌ ‌परसदार‌ ‌
2.‌ ‌साक्षीदार‌ ‌

कृती‌ 2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………
‌(अ)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌ ‌
(ब)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गाचा‌ ‌चमत्कारच‌ ‌त्यांनी‌ ‌पाहिला‌ ‌नाही.‌
‌(ड)‌ ‌त्यांचे‌ ‌परसदारच‌ ‌भकास‌ ‌आहे.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌

प्रश्न 2.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌

प्रश्न 3.‌ ‌
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
सजीवांच्या‌ ‌जागत्या‌ ‌नांदत्या‌ ‌अस्तित्वाचा‌ ‌साक्षीदार.‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखक‌ ‌स्वतः‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

‌सत्य‌ ‌की‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌विकृतीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌
2. ‌’पिवळ्या‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌
उत्तर:‌
1. असत्य‌
‌2. ‌असत्य‌ ‌

कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकिकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडीइमारत‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकीकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे,‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

1. ट्विन‌ ‌
2. पाण्याचा‌
3. भरपूर‌
4. उदास‌
5. दुर्मुखलेली‌ ‌
6. त्रस्त‌ ‌
7. ‌मुबलक‌
8. ‌हिरवा‌
9. ‌संगीतमय‌
10. अद्भूत‌ ‌
11. दर‌
12. आख्खा‌ ‌
13. अनेक‌
14. भकास‌ ‌
15. तपकिरी.‌

प्रश्न 3.‌
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. चमकार,‌ ‌चमकर,‌ ‌चमत्कर,‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. ‌पवृती,‌ ‌परवृत्ती,‌ ‌प्रवृत्ति,‌ ‌प्रवृत्ती‌
‌उत्तर:‌ ‌
1. चमत्कार‌
2.‌ ‌प्रवृत्ती‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

1. ‌हैराण‌ ‌-‌ ‌[ ]
2. भूमी‌ – [ ]
3. पुरेसे‌ ‌-‌ ‌[ ]
4. वस्तुस्थिती‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

1. ‌त्रस्त‌ ‌
2. ‌जमीन‌ ‌
3. ‌मुबलक‌
4. ‌हकीकत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचे‌ ‌वचन‌ ‌बदलून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडांना‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

1. निर्जीव‌ ‌× ‌
2. शाप‌ ‌×
3. ‌दुःख‌ × ‌
4. क्वचित‌ ‌×‌

‌उत्तर:‌

1. ‌सजीव‌
2. ‌आशीर्वाद‌ ‌
3. ‌आनंद‌ ‌
4. ‌नेहमी‌ ‌

प्रश्न 7. ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

1. माणसं‌ ‌
2. ‌दागिने‌
3. ‌अनेक‌
4. ‌झाडं‌
5. ‌फुलं‌

‌प्रश्न 8. ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा‌
1. ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌
2. ‌जो‌ ‌माणूस‌ ‌एखादं‌ ‌झाड‌ ‌जगवतो.‌ ‌
उत्तर:‌
1. विशेषण‌
‌2.‌ ‌क्रियापद‌

‌प्रश्न 9. ‌
‌अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌क्वचित‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.

‌प्रश्न 10. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
परसदारात	त	सप्तमी (एकवचन)
घाईने	ने	तृतीया (एकवचन)
शेजारची	ची	षष्ठी (एकवचन)

‌प्रश्न 11. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌	मूळ शब्द	सामान्यरूप
गवताची‌	गवत‌	गवता
आनंदाचे	आनंद‌	आनंदा‌
‌अंगणात‌ ‌	अंगण‌	अंगणा‌
पाण्याचा‌ ‌	पाणी‌	पाण्या‌ ‌

‌

प्रश्न 12. ‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 13. ‌ ‌
काळ‌ ‌बदला‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌
‌ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌जाईल.‌ ‌

‌प्रश्न 14. ‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌ती‌ ‌:‌ ‌……………………
उत्तर‌:‌
‌सर्वनाम‌ ‌

‌प्रश्न 15. ‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न 1. ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌तुम्हांस‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌मांडा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌झाडे‌ ‌हिरवी‌ ‌असतात.‌ ‌लावलेल्या‌ ‌एका‌ ‌रोपट्याची‌ ‌परिणती‌ ‌हळूहळू‌ ‌झाडात‌ ‌होते,‌ ‌व‌ ‌त्याचे‌ ‌एका‌ ‌मोठ्या‌ ‌वृक्षात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होते.‌ ‌हिरवाच‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌दिसू‌ ‌लागतो‌ ‌जणू‌ ‌कोणीतरी‌ ‌हिरव्या‌ ‌रंगाची‌ ‌चादर‌ ‌परिधान‌ ‌केली‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌काय‌ ‌असा‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌ ‌अशा‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌माणसे‌ ‌विश्राम‌ ‌करतात.‌ ‌झाडावर‌ ‌येत‌ ‌असलेल्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌वास‌ ‌घेतात,‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌शुद्ध‌ ‌हवेचा‌ ‌लाभ‌ ‌घेतात.‌ ‌झाडे‌ ‌पावसाला‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात.‌ ‌ते‌ ‌पर्यावरणाचे‌ ‌रक्षण‌ ‌करतात‌ ‌म्हणून‌ ‌झाडे‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌योग्यच‌ ‌आहे.‌

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌:

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
‌1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌लेखकाला‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌ ‌
2. नुसता‌ ‌भौतिक‌ ‌गोष्टींचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌वंचित‌ ‌राहतात.‌
‌उत्तर:‌
1.‌ ‌सृजनाशी‌
‌2.‌ ‌आनंदापासून‌

‌

प्रश्न‌ ‌3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌	(अ)‌ ‌मन‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌	(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌	‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌	(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌	‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌	(ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌	‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌	(अ)‌ ‌मन‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌	(ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌कोणासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌केव्हा‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं?‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌सृजनाशी‌ ‌नवनिर्माणाशी,‌ ‌निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌ते‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. एक‌ ‌मागं‌ ‌ठेवलेलं‌ ‌………….‌ ‌झाड‌ ‌किती‌ ‌जीवांना‌ ‌जगवतं.‌ ‌‌(डेरेदार,‌ ‌सुगंधी,‌ ‌फळदार,‌ ‌बहरलेलं)‌ ‌
2. ‌त्या‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाडानं‌ ‌आपल्या ‘…………..‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌ (पिवळ्या,‌ ‌काळ्या,‌ ‌गुलाबी,‌ ‌हिरव्या)‌ ‌
उत्तर:‌
1. फळदार‌
2. ‌ ‌हिरव्या‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌:‌ ‌बाई‌ ‌::‌ ‌फळदार‌ ‌:‌ ‌……………….
2. ‌दुःख‌ ‌:‌ ‌आनंद‌ ‌::‌ ‌शिळं‌ ‌:‌ ‌…………..‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌झाड‌
2.‌ ‌ताजं‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌….‌………‌
(अ)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌घर‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(ब) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌झाड‌ ‌लावलं.‌ ‌
(ड) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌तोडलं.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा,‌ ‌
1. तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
2. ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌कधी‌ ‌पक्षी‌ ‌भिरभिरत‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
आनदांपासून‌ ‌ते‌ ‌बीचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आनंदापासून‌ ‌ते‌ ‌बिचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

1. ते‌ ‌
2. ‌ती‌
3. तिच्या‌
4. तिनं‌ ‌
5. तो
6. मला‌ ‌
7. त्यांचा‌ ‌
8. त्यांच्या‌ ‌
9. त्या‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. निमिर्तीक्षम,‌ ‌निर्मीतीक्षम,‌ ‌निर्मितीक्षम,‌ ‌नीमिर्तीक्षम‌
‌2.‌ ‌वचित,‌ ‌वचीत,‌ ‌वंचीत,‌ ‌वंचित‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌निर्मितीक्षम‌ ‌
2.‌ ‌वंचित‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌4.‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

1. ‌आयुष्य‌ ‌-‌ [ ]
2. ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌- [ ]‌
3. ‌हमी‌ ‌-‌ ‌[ ]
4. ‌निरोप‌ ‌-‌ [ ]

‌उत्तर:‌

1. ‌जीवन‌ ‌
2. ‌ध्यास‌ ‌
3. ‌आश्वासन‌
4. ‌संदेश‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌5.‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

1. शिळे‌ ‌× [ ]
2. जवळ × [ ]
3. ‌दुःखी‌ ‌× [ ]
4. मृत्यु‌ × [ ]

‌उत्तर:‌

1. ताजे‌
2. दूर‌ ‌
3. आनंदी‌
4. जीवन‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌6.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. दागिने‌
2. ‌पक्षी‌
3.‌ ‌बिचारे‌

‌प्रश्न‌ ‌7.‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
ते‌ ‌झाडं‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌8.‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌	प्रत्यय	विभक्ती
‌सृजनाशी‌ ‌	शी‌	तृतीया‌ ‌(एकवचन)‌
गोष्टीचा‌ ‌	चा	षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌जीवांना‌ ‌	ना‌	द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌भाषेत‌ ‌	त‌	सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

प्रश्न‌ ‌9.‌
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌	‌मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌	सामान्यरूप‌
जीवांना‌	‌जीव	जीवां‌
‌झाडानं‌	‌झाड‌ ‌	झाडा
‌गोष्टीचा	गोष्ट‌	गोष्टी‌ ‌
निर्मितीशी	‌निर्मिती.‌	‌निर्मिती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌10.‌ ‌
‘ध्यास‌ ‌घेणे’‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌असणे‌
‌वाक्य‌ ‌:‌ ‌संत‌ ‌मदर‌ ‌तेरेसा‌ ‌यांनी‌ ‌गरीबांच्या‌ ‌सेवेचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतला‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न‌ ‌11.‌ ‌
‌खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
हे‌ ‌रहस्य‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌
उत्तरः‌
‌हे‌ ‌मर्म‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं,‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌

‌प्रश्न‌ ‌12.‌ ‌
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

‌प्रश्न‌ ‌13.‌ ‌
‌काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
‌उत्तरः‌
‌तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा,‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटेल.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
झाडे‌ ‌मानवी‌ ‌मनाला‌ ‌सृजनशील‌ ‌करत‌ ‌असतात‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌सृजनशील‌ ‌असतात.‌ ‌निरनिराळ्या‌ ‌ऋतूंत‌ ‌ती‌ ‌सजत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वतः‌ ‌सृजनशील‌ ‌असल्यामुळे‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌देखील‌ ‌सर्जनशील‌ ‌बनवितात.‌ ‌वर्डस्वर्थला‌ ‌काव्याची‌ ‌देणगी‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिलेली‌ ‌आहे,‌ ‌म्हणूनच‌ ‌तो‌ ‌निसर्गाला‌ ‌दुसरा‌ ‌देव‌ ‌मानतो.‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाखाली‌ ‌बसून‌ ‌वाल्मिकी‌ ‌ऋषींनी‌ ‌रामायण‌ ‌लिहिले.‌ ‌बालकवींना‌ ‌देखील‌ ‌कविता‌ ‌लिहिण्याची‌ ‌शक्ती‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिली.‌ ‌जेव्हा‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌माणसे‌ ‌बहरलेल्या‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडांकडे‌ ‌पाहतात‌ ‌तेव्हा‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनाला‌ ‌केवढा‌ ‌आनंद‌ ‌मिळतो‌ ‌याचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणे‌ ‌अवघड‌ ‌होईल.‌ ‌झाडावर‌ ‌उगवलेले‌ ‌प्रत्येक‌ ‌पाननपान‌ ‌मनुष्यास‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असते.‌ ‌ते‌ ‌माणसाचे‌ ‌नाते‌ ‌नवनिर्माणाशी‌ ‌जोडत‌ ‌असते.‌ ‌झाडावरून‌ ‌खाली‌ ‌पडलेल्या‌ ‌फळाचे‌ ‌न्यूटनने‌ ‌निरीक्षण‌ ‌केले.‌ ‌या‌ ‌झाडांनीच‌ ‌त्याला‌ ‌विज्ञानाचा‌ ‌किती‌ ‌तरी‌ ‌मोठा‌ ‌शोध‌ ‌लावण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌दिली.‌ ‌

ते जीवनदायी झाड Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

1. नाव‌:‌ ‌भारत‌ ‌सासणे‌ ‌
2. जन्म‌: 1951
3. ‌परिचय‌‌:‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌लेखक,‌ ‌कथाकार,‌ ‌नाटककार.‌ ‌कादंबरीकर‌ ‌’अनर्थ’,‌ ‌’लाल‌ ‌फुलांचे‌ ‌झाड’‌ ‌हे‌ ‌कथासंग्रह:‌ ‌‘सर्प’,‌ ‌’दूर‌ ‌तेथे‌ ‌दूर‌ ‌तेव्हा’,‌ ‌’रात्र’‌ ‌या‌ ‌लघुकादंबऱ्या‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘ते‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाड’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌लेखक‌ ‌’भारत‌ ‌सासणे’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌फलदायी‌ ‌व‌ ‌जीवनदायी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांची‌ ‌सुंदर‌ ‌सांगड‌ ‌घालण्याचा‌ ‌यशस्वी‌ ‌प्रयत्न‌ ‌प्रस्तुत‌ ‌पाठात‌ ‌लेखकांनी‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌

The‌ ‌write-up‌ ‌’Te‌ ‌Jeevandayi‌ ‌Jhad’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌writer‌ ‌Bharat‌ ‌Sasane.‌ ‌The‌ ‌author‌ ‌has‌ ‌beautifully‌ ‌expressed‌ ‌his‌ ‌views‌ perception‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌endearing‌ ‌connection‌ ‌between‌ ‌benevolent‌ ‌lemon‌ ‌tree‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌backyard‌ ‌and‌ ‌human‌ ‌life.

‌शब्दार्थ‌:

1. ‌जीवनदायी‌ ‌-‌ ‌जीवन‌ ‌देणारा‌ ‌(giver‌ ‌of‌ ‌life)‌
2. ‌गच्च‌ ‌-‌ ‌दाट‌ ‌(dense,‌ ‌thick)‌
3. ‌आसमंत‌ ‌-‌ ‌आसपासचा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(surroundings)‌ ‌
4. तपकिरी‌ ‌-‌ ‌(brown)‌ ‌
5. मलूल‌ ‌-‌ ‌निस्तेज‌ ‌(faded)‌ ‌
6. पाणथळ‌ ‌-‌ ‌ओल‌ ‌धरणारी‌ ‌जमीन‌ ‌(wetlands)‌ ‌
7. शुष्क‌ ‌-‌ ‌कोरडे‌ ‌(dry)‌
8. ‌विलक्षण‌ ‌‌-‌ ‌विचित्र‌ ‌(strange)‌
9. ‌दिलासा‌ ‌-‌ ‌आश्वासन,‌ ‌उत्तेजन‌ ‌(encouragement,‌ ‌solace)‌ ‌
10. केंद्र‌ ‌-‌ ‌मध्य‌ ‌(centre)‌
11. ‌बरबटणे‌ ‌-‌ ‌(चिखल,‌ ‌माती,‌ ‌धूळ‌ ‌इत्यादींनी)‌ ‌माखलेले‌ ‌असणे‌ ‌(to‌ ‌be‌ ‌smeared‌ ‌with‌ ‌dirt‌ ‌etc)‌ ‌
12. निरखणे‌ ‌-‌ ‌बारकाईने‌ ‌पाहणे‌ ‌(to‌ ‌observe‌ ‌carefully)‌
13. ‌गुंजा‌ ‌-‌ ‌लाल‌ ‌आणि‌ ‌काळे‌ ‌ठिपके‌ ‌असलेल्या‌ ‌बिया‌
14. ‌जोडपं‌ ‌-‌ ‌नरमादी‌ ‌यांची‌ ‌जोडी‌ ‌(couple)‌ ‌
15. गजबजलेले‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌गर्दीने‌ ‌व्यापलेले‌ ‌(over-crowded)‌ ‌
16. कलकलाट‌ ‌-‌ ‌गोंगाट,‌ ‌कोलाहल‌ ‌(a‌ ‌confused‌ ‌noise,‌ ‌chaos)‌ ‌
17. गजबजाट‌ ‌-‌ ‌गलबला,‌ ‌गर्दी‌ ‌(loud‌ ‌noise)‌ ‌
18. तप्त‌ ‌-‌ ‌गरम‌ ‌(hot)‌
19. ‌विश्व‌ ‌-‌ ‌सृष्टी,‌ ‌जग‌ ‌(universe)‌ ‌
20. दलदल‌ ‌-‌ ‌चिखलाने‌ ‌भरलेली‌ ‌जमीन‌ ‌(marshy‌ ‌place)‌ ‌
21. खार‌ ‌-‌ ‌(a‌ ‌squirrel)‌ ‌
22. विसावा‌ ‌-‌ ‌आराम,‌ ‌विश्रांती‌ ‌(rest)‌ ‌
23. कुंपण‌ ‌-‌ ‌संरक्षक‌ ‌भिंत‌ ‌(fence)‌
24. ‌परसदार‌ ‌-‌ ‌घराचा‌ ‌मागील‌ ‌भागात‌ ‌असलेले‌ ‌आवार‌ ‌(backyard)‌
25. हापसा‌ ‌-‌ ‌पाण्याचा‌ ‌पंप‌ ‌(hand‌ ‌pump)‌ ‌
26. दुर्मुखलेली‌ ‌-‌ ‌घुमी,‌ ‌आंबट‌ ‌चेहऱ्याची‌ ‌(sad‌ ‌gloomy‌ ‌morose)‌
27. ‌प्रवृत्ती‌ ‌-‌ ‌कल,‌ ‌ओढ‌ ‌(tendency,‌ ‌disposition)
28. ‌घमघमाट‌ ‌-‌ ‌आजूबाजूला‌ ‌सर्वत्र‌ ‌दरवळणारा‌ ‌सुगंध‌ ‌(rich‌ ‌fragrance‌ ‌spread‌ ‌all‌ ‌over)‌ ‌
29. भकास‌ ‌-‌ ‌उजाड,‌ ‌उदास,‌ ‌ओसाड‌ ‌(desolate)‌ ‌
30. थक्क‌ ‌-‌ ‌चकित,‌ ‌स्तंभित‌ ‌(surprised)‌
31. ‌मर्म‌ ‌-‌ ‌सुप्त‌ ‌गुणधर्म‌ ‌(the‌ ‌latent‌ ‌quality)‌
32. ‌वंचित‌ ‌-‌ ‌एखादी‌ ‌गोष्ट‌ ‌न‌ ‌मिळालेला‌ ‌(who‌ ‌is‌ ‌deprived‌ ‌of‌ ‌something)‌
33. ‌हकीकत‌ ‌-‌ ‌बातमी,‌ ‌वृत्तांत‌ ‌(statement,‌ ‌report)‌
34. ‌मुबलक‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant)‌
35. ‌चमत्कार‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
36. अद्भुत‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌नवल‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
37. साक्षीदार‌ ‌:‌ ‌-‌ ‌पुरावा‌ ‌देणारा‌ ‌(a‌ ‌witness)‌ ‌
38. भौतिक‌ ‌-‌ ‌जगातील‌ ‌स्थावर‌ ‌वस्तूंसंबंधी‌ ‌(material)‌ ‌
39. सृजन‌ ‌-‌ ‌नवनिर्मिती‌ ‌(creation)‌ ‌

टिपा‌:‌

1. कडूलिंब‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌भारतीय‌ ‌उपखंडातील‌ ‌पाकिस्तान,‌ ‌भारत,‌ ‌नेपाळ‌ ‌व‌ ‌बांग्लादेश‌ ‌या‌ ‌देशात‌ ‌आढळणारा‌ ‌वृक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌वृक्षात‌ ‌त्याच्या‌ ‌परिसरातील‌ ‌हवा‌ ‌शुद्ध‌ ‌आणि‌ ‌आरोग्यपूर्ण‌ ‌राखण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌झाडाचा‌प्रत्येक‌ ‌भाग‌ ‌कोणत्या‌ ‌ना‌ ‌कोणत्यातरी‌ ‌आजारावर‌ ‌गुणकारी‌ ‌आहे.‌
2. गोगलगाय‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌मृदुकाय‌ ‌प्राणी‌ ‌आहे.‌ ‌गोगलगाईंच्या‌ ‌शरीरावर‌ ‌कवच‌ ‌असते‌ ‌यालाच‌ ‌शंख‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌
3. पारवा‌ ‌-‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌एक‌ ‌प्रजाती.‌ ‌हे‌ ‌साधारणत:‌ ‌32,‌ ‌सें.‌ ‌मी.‌ ‌आकारमानाचे‌ ‌निळ्या‌ ‌राखाडी‌ ‌रंगाचे‌ ‌पक्षी‌ ‌असतात.‌
4. तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌पक्षी‌ ‌आकाराने‌ ‌साधारणात:‌ ‌7‌ ‌इंच‌ ‌असतो.‌ ह्या‌ ‌पक्ष्याचा‌ ‌वरचा‌ ‌रंग‌ ‌गडद‌ ‌तपकिरी‌ ‌असतो‌ ‌तर‌ ‌पोटाकडे‌ ‌ते‌ ‌शुभ्र‌ ‌पांढरे‌ ‌असतात.‌ ‌डोक्यावर‌ ‌लांब,‌ ‌ऐटदार‌ ‌काळ्या‌ ‌रंगाचा‌ ‌तुरा‌ ‌असतो.‌ ‌यास‌ ‌’रेड‌ ‌विस्कर्ड‌ ‌बुलबुल’‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

वाक्प्रचार‌:

1. ‌आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌
2. ‌दृष्टीस‌ ‌पडणे‌ ‌-‌ ‌नजरेस‌ ‌पडणे‌
3. ‌आकर्षित‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌ओढले‌ ‌जाणे‌
4. ‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌एाखादया गोष्टीचा स्तत विचार करणे
5. मर्म जाणणे – रहस्य जाणणे

9th Std Marathi Questions And Answers:

• तिफन (कविता) Class 9 Question Answer
• ते जीवनदायी झाड Class 9 Question Answer
• माझे शिक्षक व संस्कार Class 9 Question Answer
• शब्दांचा खेळ (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer
• विश्वकोश Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Question Answer Maharashtra Board

आभाळातल्या पाऊलवाटा Std 9 Marathi Chapter 11 Questions and Answers

1. प्रश्न (अ)
पक्षी स्थलांतराच्या अभ्यासाच्या वाळे अडकविण्याच्या पद्धतीचा घटनाक्रम लिहा.

उत्तर:

1. एखाद्या विशिष्ट भागातील पक्षी पकडणे.
2. त्यांच्या पायात खुणेचे वाळे अडकवणे.
3. कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि – केव्हा लावले याची संस्थेकडे नोंद करणे.
4. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडणे.

प्रश्न (आ)
पक्ष्यांच्या स्थलांतराची वैशिष्ट्ये लिहा.

उत्तरः

1. पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करतात.
2. अन्नाचे दुर्भिक्ष हे पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
3. पक्षी थंडीत खाली दरीत अथवा सखल भागात उतरतात.
4. उन्हाळ्यात परत वर सरकतात.

प्रश्न (इ)
स्थलांतर करणाऱ्या वेगवेगळ्या जातींतील पक्ष्यांचे साम्यघटक लिहा.

उत्तरः

1. पक्षी नियमित स्थलांतर करतात.
2. धार्मिक विधी असल्यासारखा स्थलांतर हा त्यांच्या जीवनाचा भाग झाला आहे.
3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
4. पक्षी ठराविक मुहूर्ताला प्रयाण करतात.

2. फरक स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
फरक स्पष्ट करा.

उत्तरः

दक्षिणेकडील हवामान	उत्तरेकडील हवामान
1. उष्ण	1. थंड
2. हवेची घनता जास्त	2. हवेची घनता कमी

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.

1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराची मूळ प्रेरणा – [ ] [ ]
2. बलाकांचे भारतात स्थलांतर होणारे देश – [ ] [ ]
3. आधुनिक काळात पक्ष्यांच्या स्थलांतराची माहिती देणाऱ्या गोष्टी – [ ] [ ]
4. गिर्यारोहकांच्या मागे जाणारे पक्षी – [ ] [ ]

उत्तर:

1. अन्नाचे दुर्भिक्ष
2. जर्मनी, सायबेरिया
3. विमाने, रडारयंत्रणा
4. हिमकाक पक्षी

4. कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.
1. फक्त अल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायात अडकवतात कारण …..
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात कारण ……
उत्तर:
1. फक्तअल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायातअडकवतात कारण हे वाळे हलके असतात.
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणकडे स्थलांतर करतात कारण बर्फ पडून अन्न शोधणे कठीण होते.

5. सूचनेप्रमाणे कृती करा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांना भविष्याची चाहूल लागते. (या अर्थाचे वाक्य शोधा.)
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की त्यांचे मन जणू उचल खाते.

प्रश्न 2.
जर्मनी आणि सायबेरिया हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तर:
कोणत्या देशांतून भारतात श्वेतबलाक व बदकांच्या काही जाती येतात?

प्रश्न 3.
वाळे अडकवलेले पक्षी मोकळे सोडले जातात. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
वाळे अडकवलेले पक्षी बंदिस्त केले जातात.

6. स्वमत.

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमची मते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
उतारा 3 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील
महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण लिहा. उत्तरः उतारा ४ मधील कृती ४ : स्वमतचे उत्तर पहा. __ *

7. अभिव्यक्ती.

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
उतारा 2 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तर:
या देशातून भारतात येणारे श्वेतबलाक → जर्मनी

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट कोणती?
उत्तर:
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट म्हणजे काही पक्षी जाती वर्षातून दोनदा करत असलेला हजारो मैलांचा प्रवास.

प्रश्न 2.
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी कोणत्या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात?
उत्तर:
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी हिवाळा या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांबद्दलची कोणती माहिती कुठेही दिसत नाही?
उत्तरः
हिवाळ्याच्या आरंभी भारतात येणारे हजारो पक्षी इतर वेळी कुठे जातात, पक्ष्यांबद्दलची ही माहिती कुठेही दिसत नाही.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ……….. पक्षीसुद्धा पावसाळ्यात दिसत नाहीत अशी वर्णने प्राचीन वाङमयात आहेत. (फ्लेमिंगो, बदक, हंस, कावळा)
2. बलाकांच्या स्थलांतराविषयी ………….. वाङ्मयात उल्लेख आढळतात. (व्यासाच्या, कालिदासाच्या, वेदाच्या, वशिष्ठाच्या)
उत्तर:
1. हंस
2. कालिदासाच्या

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
अनियमित : नियमित : : अर्वाचीन : ……………
उत्तर:
प्राचीन

प्रश्न 6.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे – [स्थलांतर]

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर ………
(अ) निरनिराळ्या जातींच्या प्राण्यांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(ब) निरनिराळ्या जातींच्या कीटकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(क) पाणी अक्षरश: रंगीत दिसते.
(ड) निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरशः झाकलेले दिसते.
उत्तरः
भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. माणसांच्या दुनियेतल्या अनेक गोष्टी आश्चर्यकारक आहेत.
2. भारतात येणारे श्वेतबलाक ऑस्ट्रेलियातून येतात.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
हे पक्षि महिन्या दोन महीन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.
उत्तरः
हे पक्षी महिन्या दोन महिन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

1. पक्षी
2. सरोवर
3. बदक
4. पाणी
5. युरोप
6. आशिया
7. भारत
8. श्वेतबलाक
9. जर्मनी
10. सायबेरिया
11. बलाक
12. कालिदास
13. हंस

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. हिवळ्याच्या , हीवाळ्याच्या, हिवाळाच्या, हिवाळ्याच्या
2. स्तीमित, स्मितित, स्तिमित, स्तितिम
उत्तर:
1. हिवाळ्याच्या
2. स्तिमित

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. सुरुवात – [आरंभ]
2. पांढरा – [श्वेत]
3. खग – [पक्षी]
4. दृष्टी – [नजर]
5. जल – [पाणी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. शेवट × सुरुवात
2. उघडे × झाकलेले
3. अर्वाचीन × प्राचीन
4. काळा × श्वेत

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
बगळ्यांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.
उत्तरः
बलाकांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. गोष्टी
2. जाती
3. वर्णने
4. पक्षी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
बदकांनी	नी	तृतीया (अनेकवचन)
वर्षातून	ऊन	पंचमी (एकवचन)
हजारोंच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन)
पक्ष्यांच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्याच्या	पक्ष्या	पक्षी
2. हिवाळ्याच्या	हिवाळ्या	हिवाळा
3. बदकांच्या	बदकां	बदक
4. संख्येने	संख्ये	संख्या

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
स्तिमित करणे
उत्तरः
अर्थ – आश्चर्यचकित करणे.
वाक्य – जादूगाराने आपल्या खेळांतून सर्वांना स्तिमित केले.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येऊ लागतात.
उत्तर:
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येतील.

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठ्यांशाच्या आधारे स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ या उक्तीचा अर्थ आहे की हवामानानुसार काही पक्षी देशविदेशात भ्रमण करीत असतात. ते एका ठिकाणाहून अन्य ठिकाणी स्थलांतर करतात. युरोप खंडातून तसेच उत्तर आशियातून अनेक पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करीत भारतात येतात. राजहंस, श्वेतबलाक असे अनेक पक्षी हिवाळ्यात भारतीय समुद्र किनाऱ्यावर गर्दी करताना आढळून येतात. अनेक पक्षी हे वर्षातून दोनदा प्रवास करतात. भ्रमण करणे हा त्यांचा निसर्गदत्त अधिकार आहे व तो हिरावून घेणे कोणालाच शक्य नाही. म्हणून ‘पक्षी जाय दिगंतरा’ असे जे म्हटले गेलेले आहे, ते अगदी खरेच आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे	(अ) पक्षी
2. स्थलांतर करणारे	(ब) संस्था
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या	(क) सस्तन प्राणी
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे	(ड) विज्ञान

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे	(क) सस्तन प्राणी
2. स्थलांतर करणारे	(अ) पक्षी
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या	(ब) संस्था
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे	(ड) विज्ञान

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या काय लक्षात आले?
उत्तरः
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या लक्षात आले की, आपल्या खंडातून गायब होणारे पक्षी त्याच ऋतूत दुसऱ्या खंडात दिसून येतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे कोणत्या धातूचे असतात?
उत्तरः
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे अल्युमिनिअम या धातूचे असतात.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. पक्ष्यांच्या ………… अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही. (कालांतराचा, उपयोगांचा, वाढीचा, स्थलांतराचा)
2. याच्या उलट ………….. अनेक पक्षी हिवाळ्यात दिसेनासे होतात याची जाणीव होती. (आफ्रिकेत, युरोपमध्ये, आशियात, अमेरिकेत)
उत्तर:
1. स्थलांतराचा
2. युरोपमध्ये

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
अनेक : पक्षी :: खुणेचे : ……………….
उत्तर:
वाळे

प्रश्न 5.
शब्दसमूहांसाठी एक शब्द लिहा.
1. पिलांना जन्म देणारे
2. अंगावर खवले असणारे
उत्तर:
1. सस्तन
2. खवलेकरी

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही ………………
(अ) काही साधी गोष्ट नाही.
(ब) काही अवघड गोष्ट नाही.
(क) अवघड गोष्ट आहे.
(ड) काही सोपी गोष्ट नाही
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
हिवाळ्यात प्रदीर्घ झोप काढणारे प्राणी
उत्तर:
बेडूक, खवलेकरी, सस्तन प्राणी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही सोपी गोष्ट आहे.
2. अल्युमिनिअमचे बनवलेले हे वाळे जड असतात.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षांच्या स्तलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
त्याचे पक्षांना ओजे होत नाही.
उत्तरः
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

1. युरोप
2. पक्षी
3. हिवाळा
4. बर्फ
5. बेडूक
6. प्राणी
7. चिखल
8. माणूस
9. खंड
10. ऋतू
11. विज्ञान

प्रश्न 4.
अचूक शब्द लिहा.
1. प्राण्यांप्रमाणे, प्राणांप्रमाणे, प्राण्याप्रमाणे, प्रांण्याप्रमाणे
2. स्थलातर, स्तलांतर, स्थळांतर, स्थलांतर
उत्तर:
1. प्राण्यांप्रमाणे
2. स्थलांतर

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. दिसेनासे – गायब
2. मेहनत – कष्ट
3. पारख – जाणीव
4. लांबलचक – प्रदीर्घ

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. सुलट × उलट
2. अवघड × सोपी
3. जड × हलके
4. निरुपाय × उपाय

प्रश्न 7.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला रस्ते काढावेच लागतात.
उत्तरः
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला मार्ग काढावेच लागतात.

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.
उत्तरः
नाम.

प्रश्न 2.
या वाळ्यावर संस्थेचे नाव, खुणेचा क्रमांक असतो.
उत्तरः
शब्दयोगी अव्यय.

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
खंडातून	ऊन	पंचमी (एकवचन)
पक्ष्यांच्या	च्या	षष्ठी (अनेकवचन
संस्थेने	न	तृतीया (एकवचन)
खुणेचा	चा	षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. चिखलात	चिखला	चिखल
2. खंडात	खंडा	खंड
3. ऋतूत	ऋतू	ऋतू
4. खुणेचा	खूण	ऊन

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
उत्तरः
वाक्य – भारतात अनेक जातींचे पक्षी दिसेनासे होत आहेत.

प्रश्न 12.
वाक्यातील काळ ओळखा.
एक साधा पण कष्टसाध्य उपाय गेल्या शतकापासून वापरला जात आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

प्रश्न 13.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद असते.
उत्तरः
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद होती.

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
होय, मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. मला 0पक्षी फार आवडतात. तासन्तास कर्नाळा अभयारण्यात जाऊन तेथील पक्षी पाहण्यास मला फार आवडते. माझ्याकडे अनेक पक्ष्यांची चित्रे आहेत. मी स्वत: डॉ. सलीम अली यांचे पक्षी-वर्णन वाचलेले आहे. त्यामुळे मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. पक्षिमित्र बन्न जंगलात भ्रमंती करून पक्ष्यांचा स्वच्छंद कलरव कानी ऐकताना एक वेगळ्याच प्रकारची सुंदर अनुभूती येते याचा प्रत्यक्ष अनुभव मी घेतलेला आहे. पक्षिमित्र बनून मी पक्ष्यांचे संवर्धन करण्याचे उपक्रम हाती घेईन. समाजात पक्ष्यांबद्दल प्रेम व जागरुकता निर्माण करीन. मला नक्कीच पक्षिमित्र बनायला आवडेल.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तरः

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. केरळ	(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
2. रडारयंत्रणा	(ब) बलाक
3. जर्मनी	(क) रानपरीट
4. वाळे अडकवलेले	(ड) पक्षी

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. केरळ	(क) रानपरीट
2. रडारयंत्रणा	(अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
3. जर्मनी	(ब) बलाक
4. वाळे अडकवलेले	(ड) पक्षी

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात कोठे आढळतो?
उत्तर:
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात केरळात आढळतो.

प्रश्न 2.
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी कोणत्या भागांत सापडले आहेत?
उत्तरः
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी काबूल, अफगाणिस्तान, वायव्य पाकिस्तान या भागांत सापडले आहेत.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ………….. वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला…. (ऑस्ट्रेलियात, जर्मनीत, रशियात, अमेरिकेत)
2. अलीकडच्या काळात …………. आणि रडारयंत्रणामुळे सुद्धा पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी मोलाची माहिती मिळाली आहे. (विमाने, बोटी, पाणबुड्या, रेल्वे)
उत्तर:
1. जर्मनीत
2. विमाने

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
रानपरीट : ब्रह्मदेश :: बलाक : ………..
उत्तर:
बिकानेर

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने …………….
(अ) त्याला धरावे अशी अपेक्षा असते.
(ब) त्याला सोडावे अशी अपेक्षा असते.
(क) त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.
(ड) त्या संस्थेला कळू देऊ नये अशी अपेक्षा असते.
उत्तरः
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
ब्रह्मदेशात सापडलेला पक्षी –
उत्तरः
रानपरीट

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
2. केरळातलाच एक रानपरीट नेपाळमध्ये सापडला आहे.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अरथात लावलेल्या सर्व वाळ्याची माहिती परत मिळतेच असे नाही.
उत्तरः
अर्थात लावलेल्या सर्व वाळ्यांची माहिती परत मिळतेच असे नाही.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

1. जिवंत
2. मृत
3. मौल्यवान
4. मोलाची
5. एक
6. दोना

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मैल्यवान, मोल्यवान, मौलवान, मौल्यवान
2. कीत्येक, कितेक, कित्येक, कीतेक
उत्तर:
1. मौल्यवान
2. कित्येक

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. किमती – मौल्यवान
2. प्रदेश – प्रांत
3. रहस्य – गूढ
4. आकांक्षा – अपेक्षा

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
वाळे अडकवलेले हे पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
उत्तरः
वाळे अडकवलेला हा पक्षी पुन्हा मोकळा सोडला जातो.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तरः

1. बंदिस्त × मोकळे
2. हरवणे × सापडणे
3. जिवंत × मृत
4. तुच्छ × मौल्यवान

प्रश्न 7.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी ठिकाणा लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.
उत्तरः
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी पत्ता लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.

प्रश्न 8.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. वाळे
2. रहस्ये
3. पक्षी

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. वाळ्यांची	ची	षष्ठी (अनेकवचन)
2. मोलाची	ची	षष्ठी (एकवचन)
3. संख्येला	ला	द्वितीया (एकवचन)
4. ब्रह्मदेशात	त	सप्तमी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. संस्थेला	संस्थे	संस्था
2. पक्ष्यांच्या	पक्ष्यां	पक्षी
3. मोलाची	मोला	मोल
4. वाळ्यांचा	वाळ्या	वाळे

प्रश्न 11.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानरेमध्ये सापडला आहे.
उत्तरः
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला होता.

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तर:
पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी स्थलांतर करतात. हवामानानुसार व अन्नाच्या शोधासाठी पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. अधिकाधिक पक्षी आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. विशेषत: चिमण्या, कावळे, कबूतरे, राजहंस, बगळे आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. खरे पाहायला गेले तर पक्ष्यांना हवामानाची एवढी चिंता नसते. ते कोणत्याही प्रदेशात राहू शकतात. जर का एखादया प्रदेशात पुरेसे अन्न उपलब्ध नसेल तर पक्षी तो प्रदेश सोडून दुसऱ्या प्रदेशात स्थलांतरित होतात. पक्षी पर्यावरणाचा एक अविभाज्य भाग असतात. पर्यावरणातील कचरा, मानवाने टाकलेल्या टाकाऊ वस्तू खाऊनच ते आपला उदरनिर्वाह करीत असतात. एका अर्थाने ते पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्याच्या कामी मानवाची मदतच करीत असतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिमालय	(अ) हिवाळ्यात
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर	(ब) महापूर
3. मूळ प्रेरणा	(क) पर्वतरांगा
4. नैसर्गिक आपत्ती	(ड) स्थलांतरामागची

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. हिमालय	(क) पर्वतरांगा
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर	(अ) हिवाळ्यात
3. मूळ प्रेरणा	(ड) स्थलांतरामागची
4. नैसर्गिक आपत्ती	(ब) महापूर

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वतरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात कुठे जातात?
उत्तरः
हिमालय पर्वरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात सखल भागात जातात.

प्रश्न 2.
स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा कोणती?
उत्तरः
अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांना कशाची फारशी काळजी नसते?
उत्तरः
पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.

प्रश्न 4.
कोणते पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे?
उत्तर:
हिमकाक पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.
उत्तर:
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच …………………. मूळ प्रेरणा आहे.
(स्थलांतरामागची, प्रवासामागची, उडण्यामागची, शोधण्यामागची)
उत्तरः
स्थलांतरामागची

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
उंच : सखल :: सोपे : ………..
उत्तरः
कठीण

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण
(अ) एकाच ठिकाणी राहण्याचा कंटाळा आला की.
(ब) एकाच प्रकारचे अन्न खाल्ले की.
(क) अन्न मिळेनासे झाले की.
(ड) अन्नामध्ये वैविध्य नसले की.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण अन्न मिळेनासे झाले की.

प्रश्न 2.
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर ………………
(अ) पक्षी अन्न शोधत नाहीत.
(ब) पक्षी आळशी होतात.
(क) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.
(ड) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकत नाहीत.
उत्तर:
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
उताऱ्यात आलेल्या पर्वतरांगा –
उत्तर:
हिमालय

प्रश्न 2.
सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आढळणारा पक्षी –
उत्तर:
हिमकाक पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. हिवाळ्यात पक्षी उत्तरेकडे स्थलांतर करतात.
2. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फार काळजी असते.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. त्यांच्या एकूण परवास काही कीलोमीटरचाच असतो.
उत्तरः
त्यांचा एकूण प्रवास काही किलोमीटरचाच असतो.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

1. एकूण
2. मूळ
3. फारशी
4. पुरेसा
5. व्यवस्थित

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. दुष्काळ, दुश्काळ, दूष्काळ, दूश्काळ
2. महापुर, माहापूर, महापूर, माहापुर
उत्तर:
1. दुष्काळ
2. महापूर

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. टंचाई – [दुर्भिक्ष]
2. प्रोत्साहन – [प्रेरणा]
3. अवघड – [कठीण]
4. चिंता – [काळजी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. वर × [खाली]
2. सुकाळ × [दुष्काळ]
3. कायमचे × [तात्पुरते]
4. अव्यवस्थित × [व्यवस्थित]

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. पर्वतरांगा
2. पक्षी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. दरीत	त	सप्तमी (एकवचन)
2. अन्नाचे	चे	षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्यांचा	पक्ष्यां	पक्षी
2. अन्नाचे	अन्ना	अन्न
3. थंडीवाऱ्याची	थंडीवाऱ्या	थंडीवारा
4. उन्हाळ्यात	उन्हाळ्या	उन्हाळा

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातील.

प्रश्न 11.
सहसंबंध लिहा.
हिमालय : नाम : : फारशी : . ……..
उत्तर:
विशेषण

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
पक्ष्यांचे जीवन असो वा मानवाचे. दोघांनाही जीवन जगण्यास अन्नाची गरज असते. ज्या प्रदेशात जमीन सुपीक असते व पाण्याचा पुरवठा उपलब्ध असतो, तेथे मानवी जीवन निर्माण होते. त्याचप्रमाणे पक्ष्यांचेही तसेच असते. सुपीक जमिनीवर अनेक झाडे असतात. तसेच अन्नधान्य मुबलक प्रमाणात असते म्हणून पक्षीही अशाच प्रदेशात आपला तळ ठोकतात. एखादया प्रदेशात दुष्काळ, महापूर अथवा बर्फवृष्टी झाली की मानवी जीवन तेथून स्थलांतर करते तसेच पक्षीही मानवाचे अनुकरण करतात. हेच मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अनेक	(अ) अन्नाचा
2. तुटवडा	(ब) पक्षी
3. धार्मिक	(क) ओढ
4. अनामिक	(ड) विधी

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. अनेक	(ब) पक्षी
2.तुटवडा	(अ) अन्नाचा
3. धार्मिक	(ड) विधी
4. अनामिक	(क) ओढ

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

1. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.
2. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
4. त्यांचे मन जणू उचल खाते.

उत्तर:

1. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
2. त्यांचे मन जणू उचल खाते.
3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
4. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षी केव्हा आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात?
उत्तरः
वसंतागमाला पक्षी आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांचे मन केव्हा उचल खाते?
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की पक्ष्यांचे मन उचल खाते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एका …………………. अनेक पक्षी एकत्र येतात. (जातीचे, वंशाचे, रंगाचे, आकाराचे)
2. ठराविक ऋतूत ठराविक दिशेन झेप घेणे हा एक …………………….. विधी’ असल्यासारखा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. (पारंपरिक, अध्यात्मिक, धार्मिक, विधिवत)
3. ………….. सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात. (उन्हाळ्यात, पावसाळ्यात, वसंतागमाला, ग्रीष्मागमाला)
उत्तर:
1. जातीचे
2. धार्मिक
3. वसंतागमाला

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. दक्षिणेकडे झुकू लागतो : सूर्य : : उचल खाते : ………………………
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर : हिवाळ्यात :: परतीचा प्रवास : ………………
उत्तर:
1. मन
2. वसंतागमाला

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्यांचे मन जणू उचल खाते; ………..
(अ) सूर्य उत्तरेकडे झुकू लागली की.
(ब) सूर्य पश्चिमेकडे झुकू लागला की.
(क) सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.
(ड) सूर्य पूर्वेकडे झुकू लागला की.
उत्तरः
त्यांचे मन जणू उचल खाते, सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
दक्षिणेकडे झुकू लागणारा
उत्तरः
सूर्य

प्रश्न 2.
वसंतागमाला उत्तरेतल्या घरांकडे निघणारे
उत्तर:
पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 4.
सत्य की असत्य ते लिहा.
1. वसंतागमाला सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या तल्या घरांकडे निघतात.
2. पक्षी स्थलांतरासाठी पाण्याच्या तुटवड्याची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. परतिच्या परवासाचेही तसेच.
2. आतिल अस्वस्तता वाढते.
उत्तर:
1. परतीच्या प्रवासाचेही तसेच.
2. आतील अस्वस्थता वाढते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

1. पक्षी
2. बर्फ
3. अन्न
4. दक्षिण
5. सूर्य
6. वसंत
7. उत्तर
8. ऋतू

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. अमानिक, अमानीक, अनामिक, अनामीको
2. सबध, संबध, सबंधं, संबंध
उत्तर:
1. अनामिक
2. संबंध

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. विपुल – भरपूर
2. प्रवास – यात्रा
3. प्रस्थान – प्रयाण
4. रवि – सूर्य

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. नंतर × आधी
2. शवट × सुरुवात
3. आगमन × प्रयाण
4. मृत्यू × जीवन

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
अन्नाच्या कमतरतेची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तरः
अन्नाच्या तुटवड्याची वाट पहात बसत नाहीत.

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	प्रत्यय	विभक्ती
1. स्थलांतराचा	चा	षष्ठी (एकवचन)
2. अन्नाशी	शी	तृतीया (एकवचन)
3. जातीचे	चे	षष्ठी (एकवचन)
4. दिशेने	ने	तृतीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द	सामान्यरूप	मूळ शब्द
1. पक्ष्यांच्या	पक्ष्यां	पक्षी
2. जातीचे	जाती	जात
3. मुहूर्ताला	मुहूर्ता	मुहूर्त
4. परतीच्या	परती	परत

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा. झेप घेणे – उंच उडणे.
उत्तरः
पक्ष्याने भक्ष शोधण्यासाठी आकाशात झेप घेतली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी स्थलांतर का करत असावेत त्यावर तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या दुनियेत अनेक चमत्कारिक गोष्टी आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे पक्षी करत असलेले स्थलांतर. हिवाळ्यात ध्रुवीय प्रदेशातील दिवस लहान होतो. त्यातच बर्फवृष्टीमुळे अनेक वनस्पती, कीटक बर्फाखाली जातात. त्यामुळे हे पक्षी अन्नाच्या शोधात, सुरक्षित प्रदेश शोधत स्थलांतर करतात. आपल्याकडे थंडी असली, तरी ध्रुवीय प्रदेशाच्या तुलनेत कमी असते. इथे या पक्षांना मुबलक प्रमाणात अन्न मिळते. आपल्याकडे काही काळापुरते दिसणारे हे पक्षी स्थलांतर करून आलेले असतात. काही काळ इथे थांबून परत आपआपल्या प्रदेशात जातात. परंतु काही पक्ष्यांच्या बाबतीत स्थलांतराचा अन्नाशी संबंध नसून ठराविक ऋतूत, ठराविक दिशेने झेप घेणे हा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. पक्ष्यांचे स्थलांतर ही पक्षीजीवनामधील एक विलक्षण घटना आहे. पक्षी खादयासाठी, हवामान बदलामुळे तसेच पिल्लांच्या प्रशिक्षणासाठीही स्थलांतर करतात. सदा सर्वकाळ अनुकूल परिस्थिती लाभण्यासाठी वसतिस्थानात नियमितपणे आणि आलटून पालटून बदल करत असतात. हे वर्षानुवर्षे न चुकता घडत असते.

आभाळातल्या पाऊलवाटा Summary in Marathi

प्रस्तावना:

नैसर्गिक साधनसंपत्तीने समृद्ध असलेल्या भारतात प्राणी, पक्षी यांमधील वैविध्यही थक्क करणारे आहे. भारतात पक्ष्यांच्या १२४६ जाती आहेत. पक्ष्यांच्या दुनियेतल्या अनेक आश्चर्यकारक गोष्टींपैकी एक गोष्ट म्हणजे पक्ष्यांचे स्थलांतर होय. पक्षी स्थलांतर का, कुठून व कधी करतात, याचे विवेचन प्रस्तुत पाठात आले आहे. प्रस्तुत पाठ ‘आपली सृष्टी आपले धन’ या पुस्तकातून घेतला आहे.

India is enriched with natural resources and also it has diversity of animals and birds. There are 1246 breeds of birds in India. Migration of birds is a marvel of bird-world. Explanation of why birds migrate, when and from where they migrate is found in this chapter. This chapter is taken from the book ‘Aapli Srushti Aaple Dhan’.

शब्दार्थ:

1. पाऊलवाटा – पायवाटा, पदपथ (walking trails, footpath)
2. समृद्ध – संपन्न (rich, prosperous)
3. वैविध्य – विविधता, भिन्नता (variety, diversity)थक्क – चकित (surprised)
4. स्थलांतर – जागेत बदल (migration)
5. विवेचन – स्पष्टीकरण, चर्चा (explanation, discussion)
6. स्तिमित – आश्चर्यचकित (astonished)
7. मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
8. सरोवर – मोठे तळे, तलाव (a lake)
9. श्वेत – सफेद (white)
10. जाणीव – आकलन, ज्ञान, बोध (realization)
11. सस्तन – पिल्लांना जन्म देणारे (mammal)
12. कपार – गुंफा, विवर (a hole in a hill or rock)
13. प्रदीर्घ – खूप लांब (very long, extensive)
14. खंड – भूप्रदेश, अनेक देशांचा समुच्चय (a continent)
15. वाळे – पायात घालण्याचा एक दागिना (an anklet)
16. शतक – शंभर ही संख्या (century)
17. मोलाची – महत्त्वाची (important)
18. गूढ – रहस्य, गुपित (mystery, secret)
19. उकलणे – उलगडा करणे (to expound)
20. सखल – खोलगट (low land, depressed place)
21. दुष्काळ – अन्नाची टंचाई (a drought)
22. महापूर – नदीला येणारा मोठा पूर (great flood, deluge)
23. दुर्भिक्ष – अभाव, दुष्काळ, कमतरता (scarcity, famine, dearth)
24. गिर्यारोहक – डोंगर चढून जाणारा (mountaineer)
25. घनता – दाटपणा (density, thickness)
26. प्रयाण – गमन, प्रस्थान (departure)
27. अनामिक – नावाचा उल्लेख नसलेला (nameless)
28. ओढ – कल, आकर्षण (inclination, attraction)

टिपा:

1. सायबेरिया – हा रशिया देशामधील एक अवाढव्य प्रदेश आहे. सायबेरियाने रशियाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी 77% भाग व्यापला आहे.
2. कालिदास – हे एक शास्त्रीय संस्कृत भाषेतील सर्वात मोठे कवी व नाटककार होते. त्यांची नाटके आणि कविता या प्रामुख्याने भारतीय पुराणांवर आधारित आहेत.
3. काबूल – अफगाणिस्तान देशाच्या राजधानीचे शहर.
4. अफगाणिस्तान – दक्षिण-मध्य आशियातील एक देश.
5. पाकिस्तान – दक्षिण आशियातील भारताच्या वायव्येकडील देश.
6. परीट – (White Wagtail) हा स्थलांतरीत पक्षी आहे. हिवाळ्यात पाणथळ जागांजवळ हा पक्षी दिसतो.
7. हिमालय – पृथ्वीवरील सर्वोच्च शिखरांचे माहेरघर. आशियातील पर्वतरांग ज्यामुळे भारतीय उपखंड तिबेटच्या पठारापासून वेगळे झाले आहे.
8. हिमकाक पक्षी – (Red-billed Chough) कावळ्यांच्या जातीतील पक्षी जे पर्वत आणि किनाऱ्यालगतच्या शिखरांवर आढळतात.
9. एव्हरेस्ट – समुद्रसपाटीपासून 8,848 मी. उंचीवरील जगातील सर्वोच्च शिखर.
10. वसंत – भारतातील सहा ऋतूंपैकी एक ऋतू. हा फेब्रुवारी, मार्च व एप्रिल या महिन्यांमध्ये येतो.

वाक्प्रचार:

1. 0स्तिमित करणे – आश्चर्यचकित करणे
2. दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
3. झेप घेणे – उंच उडणे

9th Std Marathi Questions And Answers:

• उजाड उघडे माळरानही Class 9 Question Answer
• कुलूप Class 9 Question Answer
• आभाळातल्या पाऊलवाटा Class 9 Question Answer
• पुन्हा एकदा (कविता) Class 9 Question Answer
• व्हेनिस (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer