Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 जन्मदिन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 जन्मदिन Textbook Questions and Answers

लेखन विभाग

मैं कौन हूँ?:

सूचना, निर्देश, आदेश, अनुरोध, बिनती के बाक्य विरामचिह्न सहित पढ़ो और समझोः

Question 1.
बगीचे के फल-फूल तोड़ना मना है।
Answer:
सूचना

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Question 2.
जैसे-फल, सब्जी लेकर घर आओ।
Answer:
निर्देश

Question 3.
‘चंदामामा’ बालपत्रिका पढ़ो।
Answer:
आदेश

Question 4.
अपनी कृपा दृष्टि बनाए रखें।
Answer:
अनुरोध

Question 5.
बच्चों ने कहा, “कृपया हमें अंतरिक्ष के बारे में बताएँ।”
Answer:
विनती

विचार मंथन:

सौर ऊर्जा, अक्षय ऊर्जा के बारेमें बताओ।
Answer:
सौर ऊर्जा अर्थात सूर्य से निकलने वाली ऊर्जा अक्षय है।
सूर्य में अनंत ऊर्जा है और वह समाप्त होने वाली नहीं है।
अन्य ऊर्जा का भंडार सीमित है, परंतु सौर ऊर्जा असीमित है।
अत: आज आवश्यकता इस बात की है कि हम अधिकसे-अधिक सौर ऊर्जा का उपयोग करें।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

जरा सोचो …. बताओ:

यदि पानी की टोंटी बोलने लगे …(काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि पानी की टोंटी बोलने लगे तो बहुत हद तक पानी की बचत होने लगेगी। अक्सर लोग पानी की टोंटी खुली छोड़ देते हैं। यही नहीं, मुँह धोते समय भी टोंटी खुली होती है और ब्रश करते रहते हैं।

खोजबीन

विभिन्न क्षेत्रों की प्रथम भारतीय महिलाओं’ की सचित्र जानकारी कॉपी में चिपकाओ।

स्वयं अध्ययनः

मातृभाषा के दस शब्द एवं दो वाक्यों का हिंदी अनुवाद करो:
Answer:
(१) मुलगी – लड़की
(२) मुलगा – लड़की
(३) घड्याळ – घड़ी
(४) झाड़ – पेड़
(५) आंबा – आम
(६) फणस – कटहल
(७) ससा – खरगोश
(८) ढग – बादल
(९) खटारा – बैलगाड़ी
(१०) गवत – घास

(अ) वर्गात स्वच्छता राखा
कक्षा में स्वच्छता रखो।
(ब) अभ्यास करताना शांतता राखा.
पढ़ाई करते समय शांति रखो।

सुनो तो जरा:

ध्वनिफीति सी.डी पर कोई लोकगीत सुनोः(आत्मकथा लेखन)
Answer:
विद्यार्थी अपने घर पर लोकगीत सुनेंगे।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

बताओ तो सही:

तुम अपनी छोटी बहन छोटे भाई के लिए क्या करते हो?
Answer:
मैं अपनी छोटी बहन/छोटे भाई की पढ़ाई में मदद करता हूँ। विद्यालय से मिले गृहकार्य करवाता हूँ। उसके साथ खेलता हूँ। चित्रकला एवं अन्य कार्यों में उसकी मदद करता हूँ।

भाषा की ओर:

शब्दयुग्मों की जोड़ियाँ मिलाओ।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन 2
Answer:
अड़ोस – पड़ोस
बारी – बारी
अच्छा – बुरा
नहाना – वहाना
हँसी – खुशी

वाचन जगत से:

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम की आत्मकथा का अंश पड़कर उनके बारे में लिखिए:
Answer:
पाँच वर्ष की अवस्था में रामेश्वरम के प्राथमिक स्कूल में कलाम की शिक्षा का प्रारंभ हुआ। उनकी प्रतिभा को देखकर उनके शिक्षक उनपर स्नेह रखने लगे। एक बार बुखार आ जाने के कारण कलाम स्कूल नहीं पहुँचे, यह देखकर उनके शिक्षक मुत्थुरा जी काफी चिंतित हो गए। स्कूल समाप्त होने के बाद वे उनके घर जा पहुँचे। उन्होंने कलाम के स्कूल न आने का कारण पूछा और कहा कि यदि उन्हें किसी प्रकार की सहायता की आवश्यकता हो तो नि:संकोच कह सकते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

दो-तीन वाक्य में उत्तर लिखो:

Question 1.
बबलू की आदत से कौन परेशान थे?
Answer:
बबलू की आदत से उसके माता-पिता दोनों परेशान थे।

Question 2.
शीला मौसी ने बिजली की कटौती का क्या कारण बताया?
Answer:
शीला मौसी ने बिजली की कटौती का यह कारण बताया कि गरमी बढ़ जाने से बाहर तमाम जगहों पर बिजली का भार बढ़ गया है। आज कॉलोनी के इस ब्लॉक में कटौती हुई
है। फिर बारी-बारी दूसरे ब्लॉकों में कटौती होगी।

Question 3.
प्यास के कारण बबलू की स्थिति कैसी बनी थी?
Answer:
प्यास के कारण बबलू बेचैन हो उठा। वह पानी-पानी चिल्लाने लगा। प्यास से उसका गला सूखा जा रहा था। खाने का एक कौर भी गले से नीचे नहीं उतर रहा था।

Question 4.
बबलू ने किस बात को कभी नहीं जाना?
Answer:
बबलू ने इस बात को कभी नहीं जाना कि शीला मौसी के यहाँ जन्मदिन की पार्टी में जो कुछ हुआ, वह एक नाटक था।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

मेरी कलम से:

अपने नाना जी/दादा जी को अपने मन की बात लिखकर भेजो। (पत्र लेखन)
Answer:
छात्रावास
मुंबई। पूज्य नाना जी/ दादा जी सादर प्रणाम।

मैं यहाँ सकुशल हूँ। आशा है आप सब भी सकुशल होंगे। आज हमारे विद्यालय का वार्षिक परीक्षा परिणाम घोषित हुआ। आपको यह जानकर हार्दिक प्रसन्नता होगी कि मैंने अपनी कक्षा में प्रथम स्थान प्राप्त किया है। यह सब आपके आशीर्वाद एवं कुशल मार्गदर्शन के कारण ही संभव हो पाया है।
माता जी और पिता जी को प्रणाम तथा अमीषा को प्यारभरा आशीर्वाद।

आपका आज्ञाकारी
पोता/नाती

सदैव ध्यान में रखोः

प्राकृतिक संपदाओं की बचत करना आवश्यक है। (अनुच्छेद – लेखन)
Answer:
प्रकृति की सर्वश्रेष्ठ रचना मनुष्य है। मनुष्य के जीवन को सुखमय बनाने के लिए प्राकृतिक संपदाएँ भरी पड़ी हैं। किंतु आज हम उन संपदाओं का दुरुपयोग कर रहे हैं। यही नहीं, प्रकृति को ही प्रदूषित कर रहे हैं। अत: अपने जीवन को बचाना है तो हमें प्राकृतिक संपदाओं की बचत करना आवश्यक है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

अध्ययन कौशल:

निम्नांकित चित्रों के नाम बताओ और जानकारी लिखोः
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन 1
Answer:
(१) पेड़ – पेड़ हमारे सच्चे मित्र हैं। पेड़ों से हमें फल-फूल, लकड़ी, दवाएँ आदि मिलती हैं। पेड़ से हमें ऑक्सीजन भी प्राप्त होती है। अत: अधिक-से अधिक पेड़ लगाने चाहिए।

(२) कुआँ – कुएँ ग्रामीण क्षेत्रों में बहुत काम आते हैं। खेती के कार्य में एवं पीने के लिए भी इससे जल प्राप्त होता है। इससे भूजल स्तर में वृद्धि होती है।

(३) झरना – पहाड़ों से एकत्रित होकर पानी मैदानी भाग में गिरता है, तो उससे झरने का निर्माण होता है। इससे प्राप्त जल का उपयोग कृषि कार्य एवं अन्य कार्यों में किया जाता है।

(४) बादल – बादल को आकाश में देखते ही किसान खुश हो जाते हैं। बादल जब बरसते हैं, तो किसान खेती के कार्य में लग जाते हैं। अच्छी वर्षा किसानों और देश के लिए समृद्धि का सूचक है।

(५) नदी – नदी के जल से देश के अधिकांश भागों में सिंचाई की जाती है। नदियों का जल पीने के काम में आता है। नदियों का धार्मिक महत्त्व भी है। नदियों में स्नान करना पुण्यकारक माना जाता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 जन्मदिन Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में लिखिएः

Question 1.
सूरज क्या बरसाने लगा?
Answer:
आग।

Question 2.
बबलू को बाथरूम में घुसे कितना घंटा हो चुका था?
Answer:
आधा।

Question 3.
बबलू को शीला मौसी के घर क्या देखकर आश्चर्य हुआ?
Answer:
सन्नाटा।

Question 4.
बबलू किससे बेचैन था?
Answer:
प्यास।

Question 5.
शीला मौसी के घर जो कुछ हुआ, वह क्या था?
Answer:
नाटक।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(भोजन, बिजली, भरोसा, तीखे, मोमबत्तियों, जन्मदिन, उपाय, कॉलनी)

Question 1.
धीरे धीरे उसके तेवर ………………. हो चले।
Answer:
तीखे

Question 2.
उन्हें कोई ……………… नहीं सूझ रहा था।
Answer:
उपाय

Question 3.
मेज पर ……………… लगा हुआ था।
Answer:
भोजन

Question 4.
केवल दो-एक ……………… का धीमा प्रकाश फैला हुआ था।
Answer:
मोमबत्तियों

Question 5.
………….. के इस ब्लॉक में कटौती हुई है।
Answer:
कॉलनी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Question 6.
हम पूजा का ……………… तो हँसी – खुशी से मनाएंगे।
Answer:
जन्मदिन

Question 7.
अचानक ……………… आ गई।
Answer:
बिजली

Question 8.
शीला मौसी ने भी कुछ करने का …………… दिया था।
Answer:
भरोसा

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
बबलू की घमा-चौकड़ी कहाँ मची हुई थी?
Answer:
बबलू की धमा-चौकड़ी शावर के नीचे मची हुई थी।

Question 2.
उस दिन किसका जन्मदिन था?
Answer:
उस दिन शीला मौसी की बेटी पूजा का जन्मदिन था।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Question 3.
चलने से पहले शीला मौसी और माँ ने क्या किया?
Answer:
चलने से पहले शीला मौसी और माँ एक-दूसरे को देखकर कुछ मुसकुराई।

Question 4.
घर पहुँचने पर माँ को क्या दिखाई पड़ा?
Answer:
घर पहुँचने पर माँ को बबलू किसी सोच में डूबा दिखाई पड़ा।

किसने, किससे कहाः

Question 1.
“बबलू, क्यों इस तरह पानी बरबाद कर रहे हो?”
Answer:
माँ ने बबलू से का।

Question 2.
“आज कॉलोनी के इस ब्लॉक में कटौती हुई है।”
Answer:
शीला मौसी ने सभी मेहमानों से कहा।

Question 3.
“अरे बच्चो, मैं तो भूल ही गया था कि बड़ेवाले पानी के कूलर में पानी भरा हुआ है।”
Answer:
अंकल ने बच्चों से कहा।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Question 4.
“माँ, अब पानी की एक बूंद भी बरबाद नहीं होगी।”
Answer:
बबलू ने माँ से कहा

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. आग
  2. पानी
  3. नहाना
  4. बिजली
  5. उपाय
  6. बेटी
  7. प्रकाश
  8. कामयाब
  9. नाटक

Answer:

  1. अग्नि
  2. जल
  3. सान
  4. विद्युत
  5. तरकीब
  6. पुत्री
  7. उजाला
  8. सफल
  9. दिखावा

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. गरमी
  2. तीखे
  3. नीचे
  4. सीमित
  5. धीमा
  6. खुशी
  7. दोस्त

Answer:

  1. ठंढी
  2. मौठे
  3. ऊपर
  4. असीमित
  5. तेज़
  6. दुखी
  7. दुश्मन

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

निम्नलिखित शब्दों के लिंग बदलिए:

  1. मौसी
  2. बेटी

Answer:

  1. मौसा
  2. बेटा

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

  1. कमरा
  2. तीखा
  3. गुब्बारा
  4. मिठाई
  5. मोमबत्ती
  6. बच्चा
  7. आँख
  8. पंखा

Answer:

  1. कमरे
  2. तीखे
  3. गुब्बारे
  4. मिठाइयाँ
  5. मोमबत्तियाँ
  6. बच्चे
  7. आँखें
  8. पंखे

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 नदी कंधे पर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए:

Question 1.
बालक किसको कंधे पर लाना चाहता है?
Answer:
नदी को।

Question 2.
बालक किसके साथ नहाना चाहता है?
Answer:
मित्रों के साथ।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Question 3.
वह नदी का परिचय किससे कराना चाहता है?
Answer:
भद्रजनों से।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
बालक नदी के उस पार खड़े-खड़े क्या करना चाहता
Answer:
बालक नदी के उस पार खड़े-खड़े ‘मम्मी-मम्मी’ चिल्लाना चाहता है।

Question 2.
शाम ढलने पर बालक क्या करता?
Answer:
शाम ढलने पर बालक नदी को उठाकर अपने कंधे पर रखवाता और जहाँ से उसे लाया था, वहीं रख आता।

Question 3.
वह मित्रों के साथ किस प्रकार नहाना चाहता है?
Answer:
वह मित्रों के साथ कूद-कूदकर और उछल-उछलकर नहाना चाहता है।

Question 4.
बालक नदी को कहाँ बहाना चाहता है?
Answer:
बालक नदी को अपने घर के ठीक सामने बहाना चाहता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Question 5.
बालक सबको किसलिए आमंत्रित करता?
Answer:
बालक सबको नदी में नहाने के लिए आमंत्रित करता।

कविता में आए हुए लयात्मक शब्दों को ढूँढकर लिखिए:

उदाहरण: बहाते – बहाते

  1. मस्ताते
  2. रखवाते
  3. करवाते

Answer:

  1. चिल्लाते
  2. रख आते
  3. इतराते

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
अगर हमारे ……………… में होता।
Answer:
बस

Question 2.
……………… उठाकर घर ले आते।
Answer:
नदी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Question 3.
अपने घर के ठीक ………….
Answer:
सामने

Question 4.
उसको हम ……………… बहाते।
Answer:
हर रोज़

Question 5.
……………… उछल-उछलकर।
Answer:
कूद-कूदकर

Question 6.
अपने मित्रों के साथ ………………।
Answer:
चहाते

उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर 2
Answer:
१ – घ
२ – ग
३ – क
४ – ड
५ – ख

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

  1. नदी
  2. कंधा
  3. बहाता

Answer:

  1. नदियाँ
  2. कंधे
  3. बहाते

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. घर
  2. नदी
  3. आमंत्रित
  4. शाम
  5. मम्मी
  6. मित्र
  7. झटपट
  8. इतराते

Answer:

  1. गृह
  2. सरिता
  3. निमंत्रित
  4. संध्या
  5. माता
  6. सखा
  7. जल्दी-जल्दी
  8. इठलाते

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

निम्नलिखित शब्दों के विपरीतार्थक शब्द लिखिए:

  1. खड़े-खड़े
  2. यहीं
  3. उपस्थित
  4. झटपट
  5. सामने
  6. भद्र

Answer:

  1. बैठे-बैठे
  2. वहीं
  3. अनुपस्थित
  4. धीरे-धीरे
  5. पीछे
  6. अभद्र

निम्नलिखित शब्दों में अनुस्वार ‘ या अनुनासिक लगाकर शब्द लिखिए:

  1. मित्रो
  2. कधे
  3. जहा
  4. आमत्रित
  5. जनो

Answer:

  1. मित्रों
  2. कंधे
  3. जहाँ
  4. आमंत्रित
  5. जनों

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 माहिती घेऊया Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया Textbook Questions and Answers

1. भारतीय संशोधकांची नावे व त्यांनी लावलेले शोध यांची माहिती घेऊन तक्ता तयार करा. वर्गात लावा.

प्रश्न 1.
भारतीय संशोधकांची नावे व त्यांनी लावलेले शोध यांची माहिती घेऊन तक्ता तयार करा. वर्गात लावा.
उत्तर:

भारतीय संशोधक लावलेले शोध
1. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम अग्नी, पृथ्वी, क्षेपणास्त्र स्वदेशी पद्धतीने बनवले
2. जयंत विष्णू नारळीकर ब्रहमांड उत्पत्ती शोध – बिग बँग थियरी
3. विक्रम साराभाई आण्विक उर्जा, इलेक्ट्रॉनिक्स
4. डॉ. जगदीशचंद्र बोस रेडीयो, सूक्ष्म तरंगांचे प्रकाशिकीवर कार्य
5. डॉ. होमी जहांगीर भाभा परमाणू उर्जा

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

2. कोणकोणत्या गोष्टींमध्ये संशोधन व्हावे असे तुम्हांला वाटते? विचार करा व लिहा.

प्रश्न 1.
कोणकोणत्या गोष्टींमध्ये संशोधन व्हावे असे तुम्हांला वाटते? विचार करा व लिहा.
उत्तर:

  1. कॅन्सरच्या सर्व पातळ्यांवर
  2. अवयव प्रत्यारोपण
  3. थर्माकोल विघटन
  4. इलेक्ट्रॉनिक्स कचऱ्याची विल्हेवाट

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

3. खालील वाक्याचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.
उदा., भिंत कोसळली – भिंती कोसळल्या.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया 1

उप्रकम: आंतरजालाचा उपयोग करून डॉ. वसंत गोवारीकर यांची माहिती मिळवा. कोलाज तयार करा.
प्रकल्प: वर्तमानपत्रात शास्त्रज्ञ, संशोधक यांच्याविषयी येणाऱ्या माहितीची कात्रणे काढून चिकटवही बनवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्याचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.
उदा., भिंत कोसळली – भिंती कोसळल्या.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया 1
उत्तर:

1. मला कविता आठवली. आम्हाला कविता आठवल्या.
2. त्याने खुर्ची ठेवली. त्यांनी खुर्ध्या ठेवल्या.
3. मधू आंबा खा. मधू आंबे खा.

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया Important Additional Questions and Answers

योग्य पर्याय निवडून उत्तरे लिहा.

  1. डॉ. वसंत गोवारीकरांचा जन्म …………… (25 मार्च, 1933, 25 मार्च 1923)
  2. त्यांनी पत्र पाठविले …………… (विक्रम साराभाईंना, हेन्री फोर्डला)
  3. डॉ. वसंत गोवारीकरांनी नवीन पद्धत शोधून काढली. ……………(मान्सूनच्या अंदाजाची, उर्जेची)

उत्तर:

  1. 25 मार्च 1933
  2. हेन्री फोर्डला
  3. मान्सूनच्या अंदाजाची

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
डॉ. वसंत गोवारीकरांचे पदवीपर्यंतचे शिक्षण कुठे झाले?
उत्तर:
डॉ. वसंत गोवारीकरांचे पदवीपर्यंतचे शिक्षण कोल्हापूरला झाले.

प्रश्न 2.
डॉ. वसंत गोवारीकरांनी कोणते तंत्र विकसित केले?
उत्तर:
डॉ. वसंत गोवारीकरांनी अग्निबाणाच्या मोटारीकरिता घन इंधन बनवण्याचे तंत्र विकसित केले.

प्रश्न 3.
देशभर कोणती चिंता असते?
उत्तर:
पाऊस केव्हा पडेल? किती पडेल? याची देशभर चिंता असते.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

प्रश्न 4.
पत्राचे इंग्रजी भाषांतर करण्यासाठी गोवारीकरांनी कोणाची मदत घेतली?
उत्तर:
पत्राचे इंग्रजी भाषांतर करण्यासाठी गोवारीकरांनी मित्राची मदत घेतली.

प्रश्न 5.
गोवारीकरांचा कोणत्या दोन गुणांची चुणूक लहानपणीच दिसून आली?
उत्तर:
त्यांच्या कुशाग्र बुद्धिमत्तेची आणि दृढ संकल्पाची चुणूक लहानपणीच दिसून आली.

प्रश्न 6.
पदवीपर्यंतच्या शिक्षणानंतर गोवारीकर उच्च शिक्षणासाठी कुठे गेले?
उत्तर:
पदवीपर्यंतच्या शिक्षणानंतर गोवारीकर उच्च शिक्षणासाठी इंग्लंडला गेले.

प्रश्न 7.
कोणत्या विदयापीठात त्यांनी ‘रासायनिक अभियांत्रिकी’ विषयात संशोधन केले?
उत्तर:
बर्मिंगहॅम विद्यापीठात त्यांनी ‘रासायनिक अभियांत्रिकी’ विषयात संशोधन केले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

प्रश्न 8.
संशोधक म्हणून त्यांनी कोठे काम केले?
उत्तर:
इंग्लंडच्या उर्जा संशोधन केंद्रात संशोधक म्हणून काम केले.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
भारताच्या विज्ञान क्षेत्रातील डॉ. गोवारीकरांनी केलेली
कामगिरी लिहा.
उत्तर:
विक्रम साराभाईंच्या आग्रहामुळे 1967 साली ते भारताच्या अवकाश संशोधन केंद्रात रुजू झाले. ‘घन पदार्थातील उर्जा’ या विषयाच्या संशोधनासाठी त्यांच्या पुढाकाराने नवा प्रकल्प सुरू करण्यात आला. अग्निबाणाच्या मोटारीकरिता घन इंधन बनवण्याचे तंत्र त्यांनी विकसित केले. मान्सूनच्या अंदाजाची नवी पद्धत शोधून काढली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

प्रश्न 2.
शाळेत असताना त्यांना कोणती कल्पना सुचली? त्याची कशी दखल घेतली गेली?
उत्तर:
शाळेत असताना आपण मोटार बनवावी असे त्यांना वाटले. तेराव्या वर्षी त्यांनी अमेरिकेतील हेन्री फोर्डला पत्र लिहून आपली इच्छा कळवली. हेनरी फोर्डला मराठीतील पत्र कळणार नाही म्हणून मित्राच्या मदतीने पत्राचे इंग्रजी भाषांतर केले. हेन्री फोर्डने डॉ. गोवारीकरांच्या पत्राची दखल घेऊन उत्तरही पाठवले. सोबत काही पुस्तके पाठविली.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.
उदा. भिंत कोसळली – भिंती कोसळल्या
उत्तर:

1. मीराला पिशवी सापडली. मीराला पिशव्या सापडल्या.
2. रामने पुस्तक वाचले. रामने पुस्तके वाचली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

प्रश्न 2.
लिंग बदला.

  1. मित्र
  2. आजोबा
  3. भाऊ
  4. मुलगा
  5. मामा
  6. लेखक
  7. कवी
  8. समाजसेवक
  9. बाई
  10. नट

उत्तर:

  1. मैत्रिण
  2. आजी
  3. बहिण
  4. मुलगी
  5. मामी
  6. लेखिका
  7. कवयित्री
  8. समाजसेविका
  9. माणूस
  10. नटी

प्रश्न 3.
विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. दूर
  2. नवी
  3. मित्र
  4. कुशाग्र
  5. दृढ
  6. मोठी
  7. विकसित
  8. घन

उत्तर:

  1. जवळ
  2. जुनी
  3. शत्रू
  4. मंद
  5. डळमळीत
  6. छोटी, लहान
  7. अविकसित
  8. द्रव

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

प्रश्न 4
खालील वाक्प्रचारांचा वाक्यात उपयोग करा.
उत्तर:

  1. विकसित करणे – शेतकऱ्यांनी संत्रांचा वापर करून शेती विकसित केली.
  2. रुजू होणे – बरेच दिवसांच्या सुट्टीनंतर रमेश कामावर रुजू झाला.

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
आंतरजालाचा उपयोग करून डॉ. वसंत गोवारीकर यांची माहिती मिळवा.
उत्तर:
डॉ. वसंत रणछोड गोवारीकर यांचा जन्म 25 मार्च 1933 रोजी झाला. एक भारतीय शास्त्रज्ञ म्हणून त्यांचा नावलौकिक आहे. इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन मध्ये ते मुख्य पदावर विराजमान होते. अंतराळ, हवामान, लोकसंख्या विषयांवरचे त्यांचे योगदान महत्त्वपूर्ण आहे. पद्मश्री व पद्मभूषण या पुरस्करांनी त्यांना सन्मानित केले गेले. 2 जानेवारी 2015 रोजी ते अनंतात विलीन झाले.

माहिती घेऊया Summary in Marathi

पाठ परिचयः

पद्मश्री व पद्मभूषण पुरस्कार प्राप्त असलेले श्री. वसंत गोवारीकर एक भारतीय संशोधक होते. अवकाश संशोधनाच्या मुख्य पदावर कार्यरत असलेले वसंत गोवारीकर 1991 – 1993 च्या काळात पंतप्रधानांचे सल्लागारही होते. अंतराळ संशोधन, हवामान, लोकसंख्या या विविध विषयांवरचे त्यांचे योगदान अमूल्य आहे. प्रस्तुत पाठात त्यांच्याविषयी अधिक माहिती जाणून घेता येईल.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 4 माहिती घेऊया

शब्दर्थ:

  1. देश – राष्ट्र (nation)
  2. चिंता – काळजी (worry)
  3. शोधणे – हुडकून काढणे (to invent)
  4. कल्पना – युक्ती (idea)
  5. भाषांतर – एका भाषेतून दुसऱ्या भाषेत लिहिणे. (translation)
  6. थेट – सरळ (direct)
  7. कुशाग्र – तीक्ष्ण (sharp)
  8. संकल्प – figale (resolution)
  9. संशोधन – नवीन शोध (invention)
  10. प्रकल्प – योजना (project)
  11. क्षेत्र – विभाग (field, area)
  12. कामगिरी – कार्यवाही (execution of work)
  13. इंधन – जळाऊ पदार्थ (fuel)
  14. विकसित करणे – वाढविणे (to develop)
  15. घन – कठीण (solid)
  16. चुणूक – झलक (a faint indication)

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Textbook Questions and Answers

नाम तुम्हारे:

चित्र देखकर उचित सर्वनाम में लिखो:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 1
(तू, मैं, वह, यह, क्या, जैसा-वैसा, अपने-आप)
Answer:

  1. मैं
  2.  तू
  3. यह
  4. अपने-आप
  5. वह
  6. जैसा-वैसा
  7. क्या?

जरा सोचो ………बताओ:

यदि मैं पुस्तक होता/होती तो …….
Answer:
यदि मैं पुस्तक होता…..
स्वयं पुस्तक होना अपने आप में एक बहुत बड़ी बात है। यदि मैं पुस्तक होता तो लोगों को और दुनिया को ज्ञान देने के मेरे कर्तव्य को मैं भली-भाँति निभाता। मैं विद्यार्थियों के बौद्धिक, शारीरिक और सर्वांगीण विकास का ध्यान रखते हुए उन्हें योग्य मार्गदर्शन करता। सारे संसार को जीवन उपयोगी और मूल्यवान विचार प्रदान करता। पूरी मानव जाति के लिए उनके भले के लिए अपना पूरा जीवन त्याग देता।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों के लिंग और वचन बदलकर लिखिए:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 2
Answer:

(१) बिल्ली, बिल्लियाँ, बिल्ले
(२) घोड़ियाँ, घोड़ा, घोड़े
(३) नागिन, नागिनें, नाग
(४) चुहिया, चूहा, चूहे

सुनो तो जराः

दैनिक समाचार सुनेंगे और मुख्य समाचार को फलक पर लिखकर कक्षा में सुनाएँगे:
Answer:
प्रश्न का उत्तर छात्र स्वयं तैयार करेंगे।

बताओ तो सही:

अपने मनपसंद व्यक्ति का साक्षात्कार लेने हेतु कोई पाँच प्रश्न लिखिए:
Answer:
मनपसंद व्यक्ति – प्रधानमंत्री श्री नरेंद्र मोदी जी

  1. महोदय, आपका पूरा नाम क्या है?
  2. आपका जन्म कब और कहाँ हुआ?
  3. आप अपने जीवन में क्या बनना चाहते थे?
  4. आप अपने देश के लिए और क्या करना चाहेंगे?
  5. आपके विचार से देश के सामने खड़ी सबसे बड़ी समस्या कौन-सी है?

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

वाचन जगत से:

संत तुकाराम के अभंग पढ़ेंगे और गायेंगे:
Answer:
“तुका राम बहुत मीठा रे, भर राखें शरीर।
तनकी करूं नावरि, उतारूँ पैल तीर।।”

मेरी कलम से:

अपने परिवार से संबंधित कोई संस्मरण लिखिए:
(संस्मरण-लेखन / अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
मनुष्य के जीवन से उसके कई संस्मरण जुड़े होते हैं। गतवर्ष मैं अपने परिवार के साथ अहमदाबाद गया था। वहाँ जाकर मुझे हमारे राष्ट्रपिता महात्मा गांधी का साबरमती आश्रम देखने का सौभाग्य प्राप्त हुआ। उनके स्वतंत्रता संग्राम योगदान के कई चित्र तथा उनकी लिखी किताबें और वहाँ का विस्तृत पुस्तकालय देखकर मानो मैं कहीं खो गया। घर के सभी लोग मुझे पूरे आश्रम में ढूँढ रहे थे। मैं मानो गांधी जी द्वारा लिखित उन किताबों में कहीं खो गया था। काफ़ी देर बाद पिताजी ने वहाँ आकर मुझे आवाज़ दी। मैंने देखा काफ़ी समय बीत चुका था। मैं करीब २ घंटे उस पुस्तकालय में मानो खो गया था। साबरमती आश्रम की यह भेंट मुझे भुलाए नहीं भूलती। यह मेरे जीवन का सबसे सुंदर संस्मरण है।

एक वाक्य में उत्तर लिखो:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

स्वयं अध्ययन:

महान विभूतियों की सूची बनाकर उनके कार्यों का उल्लेख करते हुए निबंध लिखिए:
Answer:

  1. महात्मा गांधी
  2. सुभाषचंद्र बोस
  3. लोकमान्य तिलक
  4. लालबहादुर शास्त्री
  5. सरदार वल्लभभाई पटेल
  6. पंडित जवाहरलाल नेहरू

देश के महापुरुष – देश की महान विभूतियों का योगदान

हमारे देश में प्राचीन काल में देश को स्वतंत्र कराने के लिए कई वीरों ने अपने प्राणों का बलिदान कर दिया। जिनके बलिदान के कारण ही आज हम खुली हवा में साँस ले रहे हैं। महात्मा गांधीजी ने लोगों को सत्य और अहिंसा की सीख दी तथा “करो या मरों” इस नारे के माध्यम से लोगों का हौसला बढ़ाया। अपनी स्वतंत्रता हासिल करने के लिए लोकमान्य तिलक ने ब्रिटिश सरकार को बताया कि ‘स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है, उसे मैं लेकर ही रहूँगा।’ उनकी इस घोषणा ने लोगों में सराहनीय जोश का संचार किया। सुभाषचंद्र बोस ने ‘तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आजादी दूंगा।’ यह कहते हुए सभी युवकों और देशवासियों को संगठित होने का संदेश दिया।
लालबहादुर शास्त्री ने देशवासियों को स्वतंत्रता का महत्त्व समझाया और अंग्रेजों को देश से उखाड़ फेंकने के लिए लोगों में स्वतंत्रता की अलख जगाई। इस प्रकार देश के कई महापुरुषों ने स्वतंत्रता आंदोलन में अपना सहयोग दिया। इन सभी महापुरुषों के योगदान के कारण ही हमारा भारत देश १५ अगस्त, १९४७ को स्वतंत्र हो गया।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

सदैव ध्यान में रखो:

उल्लेखनीय कार्य ही व्यक्ति को महान बनाते हैं।
Answer:
इस संसार में प्रतिदिन कई लोग जन्म लेते हैं, तो कई लोगों की मृत्यु होती है। संसार सभी को याद नहीं रखता। जो व्यक्ति अपने कार्य-काल में समाज, देश एवं अपनी संस्कृति के लिए कुछ अतुलनीय कार्य करता है, उसी व्यक्ति को संसार याद रखता है। व्यक्ति अपने धन, संपत्ति एवं पद की प्रतिष्ठा से महान नहीं बनता, बल्कि अपने उल्लेखनीय कार्यों से ही महान बनता है।

विचार मंथन:

हे विश्वचि माझे घर।

मराठी में लिखी इस उक्ति के लिए संस्कृत में एक उक्ति है- ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ अर्थात संपूर्ण विश्व ही मेरा घर है। बोली-भाषा, जाति-धर्म, रंग, संस्कृति, सरहद आदि के आधार पर हम भले ही अलग-अलग हों, पर सबसे पहले हम इंसान हैं। विश्व के प्रत्येक व्यक्ति को एक-दूसरे की आवश्यकता है। ऐसे में भेदभाव की दीवार को तोड़कर हम सभी को एक होना चाहिए।

खोजबीन:

नोबल पुरस्कार प्राप्त विभूतियों के चित्र चिपकाओ। उन्हें यह पुरस्कार किसलिए प्राप्त हुआ है, बताओ?
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 3
Answer:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 4
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 5
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 6

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 7

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(बरामदा, धन्यवाद, ग्रामीण, मानसिक, गीतांजली)

Question 1.
गुरुदेव की प्रारंभिक कहानियों में ……………… जीवन के संसर्ग का वर्णन है।
Answer:
ग्रामीण

Question 2.
हम सबके लिए यह एक ……………… खाद्य था।
Answer:
मानसिक

Question 3.
हम सबने गुरुदेव को ……………… दिया।
Answer:
धन्यवाद

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
गुरुदेव को उनकी रचना ……………… के लिए नोबल पुरस्कार प्राप्त हुआ।
Answer:
गीतांजली

Question 5.
कमरे के बाहर एक विस्तृत ……………… था।
Answer:
बरामदा

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
कार्यक्रम की अध्यक्षता लेखक करने वाले थे।
Answer:
गलत

Question 2.
मध्याह्न के बाद गुरुदेव की भेंट हुई।
Answer:
सही

Question 3.
गुरुदेव ने लगभग १० मिनट बात की।
Answer:
गलत

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
‘गीतांजली’ के लिए रवींद्रनाथ ठाकुर को भारत रत्न दिया गया।
Answer:
गलत

Question 5.
गुरुदेव की सेहत ठीक नहीं है – यह सुनकर लेखक को दुःख हुआ।
Answer:
सही

निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

Question 1.
लोकप्रिय
Answer:
‘गोदान’ एक लोकप्रिय उपन्यास है।

Question 2.
उल्लास
Answer:
अपने सामने पुराने मित्र को अचानक खड़ा देखकर राम का मन उल्लास से भर गया।

Question 3.
दर्जन
Answer:
आज कल महँगाई के कारण ४० रुपये में केवल १ दर्जन केले ही आते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
उपवन
Answer:
मेरे घर के सामने एक उपवन है।

Question 5.
प्रात:काल
Answer:
मैं प्रात:काल घूमने जाता हूँ।

Question 6.
निराश
Answer:
अपने मित्र की मृत्यु का समाचार सुनकर मोहन निराश हो गया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को किस बात की जानकारी दी गई?
Answer:
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को इस बात की जानकारी दी गई कि गुरुदेव का स्वास्थ्य ठीक न होने के कारण वे कार्यक्रम की बैठक में नहीं आ पाएँगे।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियाँ संसार के किसी भी आदमी को क्यों भा सकती हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियाँ संसार में किसी भी आदमी को इसलिए भा सकती हैं, क्योंकि मनुष्य-स्वभाव तो दुनिया में हर जगह एक सा ही होता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 3.
लेखक की खुशियों का ठिकाना क्यों न रहा?
Answer:
लेखक की खुशियों का ठिकाना इसलिए नहीं रहा क्योंकि जिस कमरे में लेखक ठहरे हुए थे, उसी कमरे में गुरुदेव काफी समय तक रह चुके थे।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों का विलोम लिखिए:

  1. दिन
  2. जैसा
  3. जीवन
  4. छोटी
  5. सच

Answer:

  1. रात
  2. वैसा
  3. मरण
  4. बड़ी
  5. झूठ

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

  1. खुशी
  2. कहानी
  3. भाषा
  4. कल्पना
  5. मंज़िल

Answer:

  1. खुशियाँ
  2. कहानियाँ
  3. भाषाएँ
  4. कल्पनाएँ
  5. मंजिलें

निम्नलिखित बाक्यों में से सर्वनाम शब्द छाँटकर लिखिए:

  1. मैं बहुत ही उल्लासित था।
  2. यह अतिथि भवन अशोक वृक्षों के सघन उपवन के बीचो-बीच बनाया गया था।
  3. हम लोगों को केवल पंद्रह मिनटों का समय दिया है।
  4. इस मकान में जगह की भी कमी है।
  5. वह कहानी कल्पना की सृष्टि है।

Answer:

  1. मैं
  2. यह
  3. हम
  4. इस
  5. वह

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

निम्नलिखित सर्वनाम शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

मैं, यह, स्वयं, कब, जिसकी-उसकी
Answer:

  • मैं कल मुंबई जाऊँगा।
  • यह मेरा घर है।
  • मैं अपना काम स्वयं कर लूँगा।
  • तुम कब जाओगे?
  • जिसकी लाठी, उसकी भैंस।

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
विजा केव्हा चमकल्या?
उत्तर:
विजा ऐन दुपारी चमकल्या.

प्रश्न आ.
सुटलेला वारा कसा होता?
उत्तर:
सुटलेला वारा भणाणवारा होता.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न इ.
पाऊस आल्यामुळे आजोबांनी काय केले?
उत्तर:
पाऊस आल्यामुळे आजोबांनी छत्री शिवली.

प्रश्न ई.
आलेल्या पावसामुळे बाबांनी चडफड का केली?
उत्तर:
बाबांना आधीच उशीर झाला होता व त्यातच पाऊस पडला म्हणून बाबांनी चडफड केली.

प्रश्न उ.
पावसामुळे आईचे कोणते नुकसान झाले?
उत्तर:
पावसामुळे आईचे पापड भिजले.

2.

प्रश्न अ.
शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा. उदा., वारा-गारा
उत्तर:
(अ) कुत्री – छत्री
(आ) गिल्ला – किल्ला
(इ) पापड – चडफड
(ई) पळा – घोटाळा
(उ) कुट्टी – सुट्टी

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न आ.
कडकड, चडफड, तडफड यांसारखे आणखी शब्द तयार करा.
उत्तर:

  1. धडधड
  2. गडगड
  3. बडबड
  4. खडखड
  5. रडरड
  6. गडबड
  7. पडझड

3. खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
उत्तर:
(अ) माणूस – माणसे
(आ) गाय – गाई
(इ) दप्तर – दप्तरे
(ई) पाणी – पाणी
(उ) वह्या – वही
(ऊ) पत्र – पत्रे

4. अचानक आलेल्या पावसामुळे तुमची कधी फजिती झाली आहे का? तो प्रसंग वर्गात सांगा. 

प्रश्न अ.
अचानक आलेल्या पावसामुळे तुमची कधी फजिती झाली आहे का? तो प्रसंग वर्गात सांगा.
उत्तर:
एकदा ताई आणि मी बाजारात गेलो होतो. अचानक पाऊस आला. छत्र्या नव्हत्या. आम्ही झाडाखाली उभे राहीलो पण पूर्ण भिजलो होतो. रस्त्यात पाणी तुंबले होते. रिक्षा बंद झाल्या होत्या. दोघे कसेबसे घरी पोहोचलो. आईने पापड, मिरच्या वाळवण ठेवले होते. तेही भिजले. बाबांना घरी यायला खूप उशीर झाला. बाहेर वाळत घातलेले कपडेही भिजले. पावसामुळे खूप धावपळ झाली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

5. अचानक आलेल्या पावसामुळे दिवाळीत तुम्ही केलेल्या तयारीचे कोणकोणते नुकसान होते ते चार-पाच वाक्यात लिहा.

प्रश्न अ.
अचानक आलेल्या पावसामुळे दिवाळीत तुम्ही केलेल्या तयारीचे कोणकोणते नुकसान होते ते चार-पाच वाक्यात लिहा.
उत्तर:
दिवाळीत आम्ही सर्व मुलांनी मिळून किल्ला बांधला होता. त्यावर शिपाई, रखवालदार ठेवले होते. मातीच्याच प्रतिमा असल्याने त्या तुटून गेल्या. किल्ला ढासळला. ताईने दारात काढलेली रांगोळी पुसली गेली. आमचे फटाकेही भिजले.

6. सुरुवातीला एक वाक्य दिले आहे. तुमच्या मनाने पुढील वाक्ये लिहा. 

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! 1

प्रश्न अ.
रिमझिम पाऊस पडत होता.
उत्तर:

  1. पाणी झुळझुळ वाहत होते.
  2. खारूताई झाडावर सरसर चढली.
  3. गांधीजी झरझर चालत जात.
  4. आजीचे हात थरथर कापत होते.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न आ.
रिक्षा खडखड करत थांबली.
उत्तर:

  1. मुले भरभर चालत होती.
  2. पंख्याची घरघर सुरू होती.
  3. हृदय धडधड करीत होते.
  4. पंखांची फडफड थांबली.

7. ‘वारा’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा. उदा. भणाणणारा वारा सुटला होता.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! 2

प्रश्न अ.
‘वारा’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा. उदा. भणाणणारा वारा सुटला होता.
उत्तरः

  1. मंदमंद – पहाटे मंदमंद वारा सुटला होता.
  2. गिरक्या – मैदानात वाऱ्याच्या गिरक्या येत होत्या.
  3. जोरदार – जोरदार मोसमी वारे सुटले होते.
  4. थंडगार – हिमालयाचा वारा थंडगार होता.
  5. झोंबणारा – हिवाळ्यात नदीकाठचा वारा झोंबणारा होता.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

8. पापड कशाकशापासून बनवले जातात याची माहिती आईला विचारून लिहा. 

प्रश्न अ.
पापड कशाकशापासून बनवले जातात याची माहिती आईला विचारून लिहा.
उत्तर:
पापड विविध प्रकारचे असतात. उडदाची डाळ, मिरे यांपासून उडदाचे पापड बनतात. तांदळापासून तांदळाचे पापड बनतात. काही पापड पोयांपासून तर काही नाचणीपासून बनतात. साबूदाण्यापासून व बटाट्यापासूनही उपवासाचे पापड बनतात.

9. उन्हाळ्यांमध्ये वाळवून साठवण्याचे कोणकोणते पदार्थ आई करते ते लिहा. 

प्रश्न अ.
उन्हाळ्यांमध्ये वाळवून साठवण्याचे कोणकोणते पदार्थ आई करते ते लिहा.
उत्तर:
उन्हाळ्यात वाळवून साठवण्याचे पदार्थ – पापड, कुर्डया, सांडगे, शेवया, मिरच्या, आंबापोळी, फणसपोळी, उपवासाच्या चकल्या, उपवासाचे पापड, आमचूर, बोरकूट इ.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

10. पावसाळा सुरु होताच तुम्ही पावसातून बचाव करण्यासाठी कोणकोणती पूर्वतयारी करता?
उदा. छत्री खरेदी करणे.

प्रश्न अ.
पावसाळा सुरु होताच तुम्ही पावसातून बचाव करण्यासाठी कोणकोणती पूर्वतयारी करता?
उदा. छत्री खरेदी करणे.
उत्तर:
1. रेनकोट, चपला खरेदी करणे.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! 3
2. घराची डागडुजी करणे, दुरुस्ती करणे.
3. वाहने गंजू नये त्यासाठी उपाय करणे.

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Important Additional Questions and Answers

रिकाम्या जागी कवितेतील योग्य शब्द लिहा.
प्रश्न 1.

  1. ……………….. भणाण वारा.
  2. दिवाळीतला ………………..
  3. आजोबांनी ………………..
  4. बाबा गेले ………………..
  5. ……………….. पापड
  6. हसत म्हणाल्या ………………..
  7. ‘………………..’, शाळेला सुट्टी!

उत्तर:

  1. कडाड कडकड
  2. खचला किल्ला
  3. शिवली छत्री
  4. करीत चडफड
  5. आईचेही भिजले
  6. मॅडम कुट्टी
  7. चला पळा.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न 2.
एका शब्दांत उत्तरे लिहा.

  1. ऐन दुपारी चमकल्या
  2. जिकडे तिकडे
  3. भुंकत सुटली सगळी
  4. मुलांनी केला एकच

उत्तर:

  1. विजा
  2. गारा
  3. कुत्री
  4. गिल्ला

खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मॅडम हसत काय म्हणाल्या?
उत्तर:
मॅडम म्हणाल्या, ‘चला पळा, शाळेला सुट्टी!’

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ऐन दुपारी काय झाले?
उत्तर:
ऐन दुपारी विजा कडाड कडकड चमकल्या. भणाण वारा सुटला. जिकडे तिकडे गारा पडू लागल्या व पाऊस
पडू लागला.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न 2.
पावसामुळे काय काय झाले?
उत्तर:
ऐन दुपारी पाऊस पडला. दिवाळीतला किल्ला खचला. सगळी कुत्री भुंकत सुटली. आजोबांनी छत्री शिवली. बाबांना आधीच उशीर झाला होता, त्यातच पावसाने घोटाळा केला. ते चडफड करीतच गेले. आईचे पापड भिजले.

प्रश्न 3.
शाळेतील मुलांनी गिल्ला का केला?
उत्तर:
अचानक दुपारी पाऊस पडू लागला. सर्व मुलांना मजा वाटली. त्यातच मॅडमनी शाळेला सुट्टी दिली. त्या आनंदात मुलांनी गिल्ला केला.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

  1. छत्री
  2. कुत्री
  3. वीज
  4. किल्ला

उत्तर:

  1. छत्र्या
  2. कुत्रा
  3. विजा
  4. किल्ले

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. आजोबा (अ) आई
2. मॅडम (ब) कुत्रा
3. बाबा (क) सर
4. कुत्री (ड) आजी

उत्तर:

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. आजोबा (ड) आजी
2. मॅडम (क) सर
3. बाबा (अ) आई
4. कुत्री (ब) कुत्रा

शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा.
उदा. वारा – गारा

प्रश्न 1.
1. जिकडे
2. आला
उत्तर:
1. तिकडे
2. केला

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न 2.
‘पाऊस’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! 4
उत्तर:

  1. मुसळधार – मुसळधार पावसाने पूर आला.
  2. रिपरिप – दिवसभर रिपरिप पाऊस होता.
  3. झराळ – झराळ पावसात आम्ही ओलेचिंब झालो.
  4. धोंधों – धोंधों पावसाने गावाचे नुकसान झाले.
  5. रिमझिम – मुलांना रिमझिम पावसात भिजायला आवडते.

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

  1. खचणे
  2. चडफड
  3. गिल्ला
  4. ऐन दुपारी
  5. भिजणे

उत्तर:

  1. ढासळणे
  2. राग
  3. गोंगाट, गोंधळ
  4. भर दुपारी
  5. ओले होणे

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला!

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी अर्थाचे शब्द लिहा.

  1. भिजणे
  2. आला
  3. शिवणे
  4. खचणे
  5. उशीर

उत्तर:

  1. वाळणे
  2. गेला
  3. उसवणे
  4. उभारणे
  5. लवकर

पाऊस आला! पाऊस आला! Summary in Marathi

काव्य परिचय:

प्रस्तुत कवितेत पडणाऱ्या गारा, पावसामुळे आई बाबांची उडालेली तारांबळ, शाळेला मिळालेल्या सुट्टीचा आनंद वर्णन केला आहे.

शब्दर्थ:

  1. ऐन दुपारी – भर दुपारी (in the afternoon)
  2. खचला – ढासळला (collapse)
  3. किल्ला – दुर्ग (fort)
  4. जिकडेतिकडे – सर्वत्र (everywhere)
  5. गारा – पावसाच्या पाण्याचे बर्फासारखे खडे (hailstones)
  6. भुंकणे – कुत्र्याचा आवाज (to bark)
  7. चडफड – आतल्या आत राग करणे (to get angry, restlessness)
  8. गिल्ला – आवाज, गोंगाट (noise, shouting)
  9. कुत्रा – श्वान (dog)
  10. शिवणे – (to stitch)
  11. घोटाळा – गडबड, गोंधळ (disorder, chaws)

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 उपहार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Textbook Questions and Answers

नीचे दिए गए चित्रों को पहचानकर उनके नाम लिखिए?
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार 1
Answer:
(१) घर
(२) बहती नदी
(३) अमरुद
(४) हिमालय पर्वत
(५) अनाज की बोरी
(६) चाबियों का गुच्छा
(७) दर्शक
(८) पानी से भरा गिलास
(९) बूढा व्यक्ति
(१०) आम की पेटी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

भाषा की ओर

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द इस कहानी से ढूँढकर बताओ।
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार 5
Answer:
सखा – मित्र
वृक्ष – पेड़
जननी – माँ
नयन – आँख
भगिनी – बहन

लेखन विभाग

खोजबीनः

गृहउद्योगो की जानकारी छात्र अपने अनुसार प्राप्त करेंगे एवं उस पर चर्चा करेंगे।
Answer:
आज हमारे देश में कई स्थानों पर घर की गृहिणियाँ एवं बेरोज़गार लोग कई प्रकार के छोटे-छोटे उद्योग घर में ही करते हैं और अपनी आजीविका के लिए कुछ धन प्राप्त करते हैं। घर पर ही किए जाने वाले इन छोटे-छोटे उद्योगों को गृहउद्योग कहा जाता है।
इसके अंतर्गत निम्नलिखित उद्योग आते हैं।
(१) घर में अगरबत्तियाँ बनाना।
(२) मोमबत्तियाँ बनाना।
(३) अगरबत्तियों को लगने वाली बांबू की पतली सीकें तैयार करना।
(४) आलू के वेफर तैयार करना।
(५) पापड़ और अचार बनाना।
(६) छोटी-छोटी टोकरियों एवं चटाई बनाना।
(७) झाडू बनाना।
(८) चित्र बनाना, बर्तनों पर नक्काशी करना।
(९) सौपियों से रंग-बिरंगी वस्तुएँ बनाना।
(१०) मिट्टी के बर्तन बनाना आदि।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

बताओ तो सही:

बड़े होकर क्या बनना चाहते हो?
Answer:
मैं बड़ा होकर एक अच्छा व ईमानदार इंसान बनना चाहूँगा। जिंदगी तो सभी जीते हैं, किंतु वही असली जिंदगी जीता है, जिसे मरने के बाद भी सभी याद करते हैं। मैं एक सैनिक बनकर मरते दम तक अपने देश की सेवा करना चाहता हूँ।

वाचन जगत से:

महादेवी वर्मा की कहानी पढ़कर उसके पात्रों के नाम लिखिए:
Answer:
कहानी – नीलकंठ पात्र:
(१) लेखिका – महादेवी वर्मा
(२) बड़े मियाँ – चिड़िया बेचनेवाला
(३) नीलकंठ – मोर
(४) राधा – मोरनी
(५) कुब्जा – मोरनी
(६) कजली – लेखिका की कुतिया
(७) बूढा – खरगोश
(८) लक्का – कबूतर
(९) चित्रा . बिल्ली

सदैव ध्यान में रखें:

सच्चाई में ही सफलता किस तरह से निहित है:
Answer:
मनुष्य को अपने जीवन में हमेशा सच की राह पर चलना चाहिए। महात्मा गांधी एवं कई महापुरुषों ने अपने जीवन में सत्य का पालन किया है। भले ही सत्य की राह पर चलने वाले मनुष्य को कई मुसीबतों का सामना करना पड़ता है किंतु अंत में सत्य की ही विजय होती है।

जरा सोचो बताओ:

‘यदि तुम्हें परी मिल जाए तो …’ (काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि मुझे परी मिल जाए तो मैं स्वयं को बड़ा ही भाग्यशाली समझेंगा। परी से बातचीत करना मेरे मन की बड़ी पुरानी कामना है। यदि मुझे परी मिलेगी तो मैं उससे पहला प्रश्न करूँगा कि तुम कहाँ से आई हो? कहाँ रहती हो? क्या करती हो? उसकी जादुई छड़ी के बारे में पूछूगा। जादुई छड़ी से इस संसार में जो गरीब एवं दीन-दुखी हैं, उनके दुखों को दूर करने की प्रार्थना मैं उससे करूंगा। भूखों को अन्न, वस्त्रहीनों को कपड़ा और घर अपनी जादुई छड़ी से निर्माण करने के लिए कहूँगा। स्वयं के लिए कुछ न माँगकर समाज और देशवासियों को सुखी और संपन्न बनाए रखने एवं उनकी व्यवस्था बनाए रखने का निवेदन मैं परी से करूँगा। अंत में उसे इस कार्य को करने के लिए मैं उसका सदा आभारी रहूँगा। उसे धन्यवाद दूंगा। मैं परी से कहूँगा इस धरती को स्वर्ग से सुंदर बनाओ। इस वसुंधरा के गहने जो घने वृक्ष, हरियाली, पशु-पक्षी, मनुष्य हैं, सबको परिश्रमी, उद्योगी और स्वावलंबी बनने की इच्छा प्रदान करो।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

अध्ययन कौशल:

किसी परिचित अन्य कहानी लेखन के लिए मुद्दे तैयार करोः
Answer:
संकेत: एक कुत्ता — रोटी का टुकड़ा मिलना — मुँह में दबाना — पुल पार करना — पानी में परछाई देखना — दूसरा कुत्ता समझना — उस पर भौंकना — रोटी का गिर जाना — सीख।

स्वयं अध्ययन:

नीचे दिए गए चित्रों के आधार पर उचित और आकर्षक विज्ञापन तैयार करोः
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार 2
Answer:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार 3
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार 4

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
गाँव के पास क्या लगा हुआ था?
Answer: गाँव के पास पुस्तक मेला’ लगा हुआ था।

Question 2.
पेड़ के पास कौन खड़ी थी?
Answer:
पेड़ के पास सुनहरे पंखों वाली एक परी खड़ी थी।

Question 3.
रास्ते में ऋत्विक को क्या मिला?
Answer:
रास्ते में ऋत्विक को गिरी हुई एक पोटली मिली।

Question 4.
पोटली पर किसका चित्र बना था?
Answer:
पोटली पर एक परी का सुनहरे रंग में चित्र बना था।

Question 5.
पोटली किस रंग की थी?
Answer:
पोटली लाल रंग की थी।

Question 6.
परी ने ऋत्विक की किस भावना की परीक्षा ली?
Answer:
परी ने ऋत्विक की ईमानदारी की परीक्षा ली।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Question 7.
पोटली से क्या बाहर निकल आई?
Answer:
पोटली से सुंदर-सुंदर पुस्तकें बाहर निकल आई।

Question 8.
ऋत्विक ने किसके लिए पुस्तकालय खोला?
Answer:
ऋत्विक ने अपने मित्रों के लिए पुस्तकालय खोला।

Question 9.
ऋत्विक ने बड़े होकर क्या खोलने का निश्चय किया?
Answer:
ऋत्विक ने बड़े होकर एक बड़ा-सा पुस्तक भंडार’ खोलने का निश्चय किया।

Question 10.
ऋत्विक ने किसे अपना ध्येय बना लिया?
Answer:
ऋत्विक ने ‘पुस्तकालय’ को ही अपना ध्येय बना लिया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
ऋत्विक उदास क्यों हो गया?
Answer:
ऋत्विक के गाँव के पास ‘पुस्तक मेला’ लगा हुआ था। ऋत्विक भी पुस्तक मेला देखने जाना चाहता था किंतु माँ के मना करने पर ऋत्विक उदास हो गया।

Question 2.
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने क्या देखा?
Answer:
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने बहुत तेज़ रोशनी देखी। पेड़ के पास जाने पर उसने देखा कि वहाँ एक सुनहरे पखों वाली परी खड़ी है।

Question 3.
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का क्या कारण बताया?
Answer:
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का यह कारण बताया कि वह अपने दोस्तों के साथ पुस्तक-मेला देखने जाना चाहता था तथा मेले से पुस्तकें खरीदना चाहता था।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Question 4.
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को क्यों नहीं खोला?
Answer:
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को इसलिए नहीं खोला क्योंकि उसने मन में विचार किया कि अगर यह मेरी नहीं है, तो मुझे इसे खोलने का अधिकार नहीं है।

Question 5.
परी ने ऋत्विक को क्या समझाया?
Answer:
परी ने ऋत्विक को समझाया कि जो व्यक्ति ईमानदार होता है, उसे अपने जीवन में किसी चीज़ की कमी नहीं होती।

Question 6.
ऋत्विक और उसकी बहन को पूरा गाँव ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से क्यों जानने लगा?
Answer:
ऋत्विक ने अपनी बहन कृतिका की मदद से गाँव में एक पुस्तकालय खोला। गाँव के सभी बच्चे वहाँ आकर अपनी मनपसंद पुस्तकें पढ़ने लगे। ऋत्विक के इसी योगदान के कारण पूरा गाँव उन्हें ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से जानने लगा।

Question 7.
एक पुस्तक ने ऋत्विक से क्या पूछा?
Answer:
एक पुस्तक ने ऋत्विक पूछा, “ऋत्विक, अगर तुम अपने जीवन में बड़े आदमी बनोगे, तो क्या तुम हमारा साथ छोड़ दोगे? हमें भूल जाओगे?”

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(उदास, गाँव, पोटली, समझ, ईमानदारी, आँखें, पुस्तकें,आँख)

Question 1.
कल मैने ही तुम्हारी ……………… की परीक्षा ली।
Answer:
ईमानदारी

Question 2.
एक ……………… में ऋत्विक नाम का लड़का रहता
Answer:
गाँव

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Question 3.
उसे रास्ते में गिरी हुई एक ……………… मिली।
Answer:
पोटली

Question 4.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक ……………… हो गया।
Answer:
उदास

Question 5.
पुस्तक पढ़ते-पढ़ते ऋत्विक की …………….. गई।
Answer:
आँख

Question 6.
परी की बात ऋत्विक की ……………… में नहीं आ रही
Answer:
समझ

Question 7.
खुशी से उसकी ……………… भर आईं।
Answer:
आँखें

Question 8.
उसमें से सुंदर-सुंदर ……………….. बाहर निकल आई।
Answer:
पुस्तकें

किसने, किससे कहाः

Question 1.
“तुम यहाँ उदास क्यों बैठे हो?”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Question 2.
“मेरी पोटली गिर गई है कहीं रास्ते में।”
Answer:
राहगीर ने ऋत्विक से कहा।

Question 3.
“और कोई पहचान बताओ?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से कहा।

Question 4.
“नहीं-नहीं, अब तो तुम ही मेरे साथी हो, मित्र हो।”
Answer:
ऋत्विक ने पुस्तक से कहा।

Question 5.
“अपनी आँखें बंद करो! मैं तुम्हें इनाम दूंगी।”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Question 6.
“मैं भी मेला देखने जाऊँगा।”
Answer:
ऋत्विक ने माँ से कहा।

Question 7.
“कौन-सी परीक्षा है?”
Answer:
ऋत्विक ने परी से पूछा।

Question 8.
“किस रंग की थी?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से पूछा। व्याकरण और भाषाभ्यास

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द कहानी से ढूँढकर लिखिए:

  1. सखा
  2. वृक्ष
  3. जननी
  4. नयन
  5. भगिनी
  6. पुत्र
  7. प्रकाश
  8. सहायता
  9. भोर
  10. उत्तर

Answer:

  1. मित्र
  2. पेड़
  3. माँ
  4. आँख
  5. बहन
  6. बेटा
  7. रोशनी
  8. मदद
  9. सुबह
  10. जवाब

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. दिन
  2. बड़ा
  3. सोना
  4. जीवन
  5. पास
  6. खुश
  7. कम
  8. उत्तीर्ण
  9. सुबह
  10. अंधकार
  11. सवाल
  12. दोस्त

Answer:

  1. रात
  2. छोटा
  3. जागना
  4. मरण
  5. दूर
  6. उदास
  7. ज्यादा
  8. अनुत्तीर्ण
  9. शाम
  10. प्रकाश
  11. जवाब
  12. दुश्मन

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

  1. लड़का
  2. आँख
  3. परी
  4. पुस्तक
  5. चीज़

Answer:

  1. लड़के
  2. आँखें
  3. परियाँ
  4. पुस्तकें
  5. चीजें

निम्नलिखित वाक्यों में सर्वनाम शब्द को छाँटकर लिखिए:

Question 1.
तुम अकेले कैसे जाओगे इतनी दूर?
Answer:
तुम

Question 2.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक उदास हो गया।
Answer:
अपनी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Question 3.
यह कहकर ऋत्विक खामोश हो गया।
Answer:
यह

Question 4.
उसने उसे खोलना चाहा, फिर सोचने लगा।
Answer:
उसने

Question 5.
वह बैठ गया।
Answer:
वह

Question 6.
हमें भूल जाओगे?
Answer:
हमें

Question 7.
कहानी में आए संज्ञा शब्दों (परी, ऋत्विक, ढेर, ईमानदारी, दूध) को इनका वाक्यों में प्रयोग करके भेद समझाइए:
Answer:
परी – मैंने एक परी को देखा। (जातिवाचक संज्ञा)
ऋत्विक – ऋत्विक बुद्धिमान बालक है।
(व्यक्तिवाचक संज्ञा)
ढेर – घर के सामने मिट्टी का ढेर पड़ा है।
(समूहवाचक संज्ञा)
ईमानदारी- हमें अपना काम ईमानदारी से करना चाहिए।
(भाववाचक संज्ञा)
दूध – मैं प्रतिदिन दूध पीता हूँ। (द्रव्यवाचक संज्ञा)

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
मिनू मासोळी कुठे राहायची?
उत्तर:
मिनू मासोळी माशांच्या समूहात राहायची.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न आ.
मिनूला समुद्र का बघायचा होता?
उत्तर:
मिनूला सतत उत्सुकता असायची की, नदीचे पाणी रोज कुठं जातं? तेव्हा आई म्हणायची, “समुद्रात जातं” तेव्हा तो समुद्र कसा असेल? तो केवढा असेल? हे जाणून घेण्यासाठी तिला समुद्र बघायचा होता.

प्रश्न इ.
नदीचे पाणी गढूळ का झाले?
उत्तर:
मुसळधार पाऊस पडू लागल्यामुळे पाण्याचे लोंढे वाहू लागले व त्यामुळे नदीचे पाणी गढूळ झाले.

प्रश्न ई.
खडकावर फुललेल्या फुलांचे रंग कोणते होते?
उत्तर:
खडकावर फुललेली फुले लाल, गुलाबी, अंजिरी अशा विविध रंगांची होती.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न उ.
समुद्राच्या खोलवर अंधार का असतो?
उत्तर:
समुद्राच्या तळाशी सूर्यप्रकाश पोहचत नसल्याने समुद्राच्या तळाशी खोलवर अंधार असतो. प्रश्न ४.खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

2. तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
लेखिकेने नदीचे वर्णन कसे केले आहे?
उत्तरः
‘नदीत खूप खूप पाणी होते. ते पाणी निळे निळे, थंडगार व स्वच्छ होते. इतके स्वच्छ की वरून पाहिले, की तळाची वाळू दिसायची. गोल गोल गोटे दिसायचे अन् सुळसुळ पोहणारे छोटे मासेही दिसायचे.’ असे लेखिकेने नदीचे वर्णन केले आहे.

प्रश्न आ.
मिनूची व आईची चुकामुक का झाली?
उत्तर:
एक दिवस मुसळधार पाऊस पडू लागला. जमिनीवरून पाण्याचे लोंढे वाहायला लागले. नदीचे पाणी गढुळले. मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले; पण कोणीच कोणाला दिसेना. पाणी वेगाने वाहत होते. या गोंधळातच मिनूची व आईची चुकामूक झाली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न इ.
घोडमासा पाहून मिनूला हसू का आले?
उत्तर:
समुद्रातून थोडीशी चक्कर मारून परत जावे असा विचार करून मिनू पुढे जात असताना तिची एका विचित्र माशाशी टक्कर झाली. त्याचे तोंड घोड्यासारखे होते व पोटाला पिशवी होती व त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली पाहून मिनूला हसू आले.

3. कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न अ.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न आ.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न इ.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न ई.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

4. शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.

प्रश्न 1.
शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.
उत्तर:

  1. नदीतील शंख-शिंपल्यात एक छोटासा किडा असतो.
  2. या शिंपल्यात चुकून एखादा वाळूचा कण गेला की तो त्याच्या अंगाला टोचायला लागतो. मग तो आपल्या अंगातून पातळ रस काढून त्यावर गुंडाळतो.
  3. मग त्यातूनच पुढे छानदार मोती तयार होतो.

5. चार – पाच ओळीत वर्णन करा.

प्रश्न अ.
घोडमासा
उत्तर:
घोडमासा हा विचित्र मासा आहे. त्याचे तोंड इतर माशांसारखे नसते. त्याचे तोंड घोड्यासारखे असते. त्याच्या पोटाला पिशवी असते. त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली असतात.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न आ.
खेकडा
उत्तर:
खेकडा आपल्या पायांनी तिरका चालतो. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी पाहतो. त्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असते. त्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही. याला सहा तर कधी आठ पायही असतात. त्यांच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात, त्यामुळे त्याचं संरक्षण होते व त्याला भक्ष्यही पकडता येते.

6. इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. नबी नशी
  2. को बळीशी
  3. छानशी
  4. सोनुलीशी

7.

प्रश्न अ.
समानार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 1
उत्तरः

  1. लांब – दूर
  2. प्रचंड – मोठे
  3. उष्ण – गरम
  4. लहान – इवली

प्रश्न आ.
विरूद्धार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 2
उत्तरः

  1. पुढे × मागे
  2. प्रकाश × अंधार
  3. मऊ × टणक
  4. मोठे × लहान

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

8. योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
योग्य जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 3
उत्तर:

नाम विशेषण
1. मिनू (आ) इवलीशी
2. पाणी (इ) खारट
3. डोळे (ई) बटबटीत
4. पाऊस (अ) मुसळधार

9. खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 4

10. तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.

प्रश्न 1.
तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.
उत्तर:
‘आई, समुद्र हा खूप मोठा जलाशय असतो. त्यात दूरदूर पर्यंत पाणीच पाणी असते. त्याचा तळ खूप खोल असतो. त्याच्या तळाशी अंधार असतो. कारण तिथपर्यंत सूर्याचा प्रकाश पोहचत नाही. समुद्राचे पाणी चवीला खारट आहे. त्या पाण्यात मोठ्या माशांपासून ते लहान-लहान माशांपर्यंत विविध प्रकारचे मासे आहेत. समुद्रातून आपण जहाज व बोटीत बसून प्रवास करू शकतो. विविध प्रकारचे वायू व तेलाचे साठे समुद्राच्या तळाशी आहेत. त्याचा माणसाने पुरेपुर फायदा करून घेतला आहे. समुद्रातील मोती हे आपला अमुल्य ठेवा आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

11. शंख-शिंपल्यांपासून शोभेच्या वस्तू बनवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
अ. विसूने ‘ताजमहाल’, पाहिला.
आ. मंदाने सुरेशला सांगितले, ‘पायल तुझ्याकडे उदया येणार आहे.’
एखादया शब्दावर जोर दयावयाचा असता, दुसऱ्याचे मत अप्रत्यक्ष सांगताना (‘ – ‘) असे एकेरी अवतरणचिन्ह वापरले जाते.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील काळ ओळखा.

  1. सूर्य पूर्वेला उगवतो.
  2. मला लाडू आवडला.
  3. आईचा स्वयंपाक झाला होता.
  4. मी गावाला जाईन.
  5. तू का रडतेस?
  6. मी पोहायला शिकणार आहे.

उत्तरः

  1. वर्तमानकाळ
  2. भूतकाळ
  3. भूतकाळ
  4. भविष्यकाळ
  5. वर्तमानकाळ
  6. भविष्यकाळ

Class 6 Marathi Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यातील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

  1. मिनू होती ………………
  2. इतर मासे तिचे खूप खूप …………… करायचे.
  3. आनंदाने तिने ……………………. उडीच मारली.
  4. एक दिवस ……….. पाऊस पडू लागला.
  5. जमिनीवरून पाण्याचे …………… वाहायला लागले.
  6. पाणी वेगाने ……………. होते.
  7. या गोंधळात मिनूची व आईची ……………… झाली.
  8. इतक्यात तिची एका विचित्र माशाशी ………………. झाली.
  9. मिनू …………….. पायऱ्या उतरत त्याच्याजवळ पोहोचली.
  10. तो ………….. हात असलेला अष्टभुज मासा.
  11. हा अगदी …………….. गोळा असतो गोळा.
  12. मग त्यातून छानदार ……….. तयार होतो.
  13. आता मात्र मिनूची ……….. उडाली.
  14. काही माशांच्या अंगातून ……………… बाहेर पडतो.
  15. कासवदादांनी तिला कितीतरी ………………. दाखवल्या होत्या.

उत्तरः

  1. इवलीशी
  2. लाड
  3. टुणकन
  4. मुसळधार
  5. लोंढे
  6. वाहत
  7. चुकामूक
  8. टक्कर
  9. लाटांच्या
  10. आठ
  11. मांसाचा
  12. मोती
  13. घाबरगुंडी
  14. उजेड
  15. गमती

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

असे कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न 2.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न 3.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 4.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मिनू कशी होती?
उत्तर:
मिनू इवलीशी, अगदी हाताच्या छोट्या बोटाएवढी होती.

प्रश्न 2.
मिनूचे कल्ले कसे होते?
उत्तर:
मिनू रूपेरी कल्ल्यांची होती. / मिनूचे कल्ले रूपेरी होते.

प्रश्न 3.
मिनूला कशाचा कंटाळा आला होता?
उत्तर:
मिनूला नदीच्या खोलगट भागात राहायचा कंटाळा आला होता.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 4.
मासे कोणाला शोधू लागले?
उत्तर:
मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले.

प्रश्न 5.
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत कशाच्या रांगा होत्या?
उत्तरः
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत खडकांच्या रांगा होत्या.

प्रश्न 6.
पाण्याच्या तळाशी कोण बसले होते?
उत्तर:
पाण्याच्या तळाशी कासव बसले होते.

प्रश्न 7.
मिनू कासवाजवळ कशी पोहचली?
उत्तर:
मिनू लाटांच्या पायऱ्या उतरत कासवाजवळ पोहचली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 8.
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये कोण बसलेला असतो?
उत्तर:
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये एक किडा बसलेला असतो.

प्रश्न 9.
बटबटीत डोळे कोणाचे आहेत?
उत्तर:
बटबटीत डोळे खेकड्याचे आहेत.

प्रश्न 10.
खेकड्यावर शत्रू हल्ला का करू शकत नाही?
उत्तर:
खेकड्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असल्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही.

प्रश्न 11.
खेकड्याला किती पाय असतात?
उत्तर:
खेकड्याला सहा तर कधी आठ पायही असतात.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 12.
तिरका तिरका चालणारा प्राणी कोणता?
उत्तर:
तिरका तिरका चालणारा प्राणी खेकडा होय.

प्रश्न 13.
खेकड्याच्या तोंडाजवळ काय असतात?
उत्तर:
खेकड्याच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात.

प्रश्न 14.
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला कोणता फायदा होतो?
उत्तर:
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला भक्ष्यही मिळते व त्याचे संरक्षणही होते.

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला काय सांगितले?
उत्तर:
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला सांगितले की, ‘तो आठ हात असलेला अष्टभुज मासा. तो कसा उलटा चालतोय, बघितलंस का? पाण्याच्या चुळा भरत हळूहळू मार्ग सरकतो. आपल्या आठ हातांनी मासे, खेकडे पकडून खातो.’ पाण्यात उतरणारी माणसंसुद्धा त्याला घाबरतात बरं का।

खालील वाक्यात एकेरी अवतरण चिन्हांचा वापर करून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी गाडगेबाबा म्हणत.
उत्तर:
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी ‘गाडगेबाबा’ म्हणत.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 2.
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने भारतरत्न ही पदवी बहाल केली.
उत्तर:
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने ‘भारतरत्न’ ही पदवी बहाल केली.

प्रश्न 3.
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी मराठा व केसरी ही वर्तमानपत्रे सुरू केली.
उत्तर:
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी ‘मराठा’ व ‘केसरी’ ही वर्तमानपत्र सुरू केली.

मिनूचा जलप्रवास Summary in Marathi

पाठपरिचयः

प्रस्तुत पाठात मिनू नावाच्या मासळीने केलेल्या जल प्रवासाचे वर्णन केले आहे. त्याचबरोबर समुद्रातील कासवाने दाखवलेल्या गमतीजमतीचे वर्णन केले आहे. त्याच्यातून आपणांस माशांमध्ये असलेल्या सामंजस्याचे दर्शन घडते.

शब्दार्थ:

  1. जलप्रवास – पाण्यातून प्रवास (voyage)
  2. निळे – (blue)
  3. तळ – (to bottom)
  4. वाळू – रेती (sand)
  5. गोल गोटे – गोल लहान दगड (round stone)
  6. सुळसुळ् – सहज (easy)
  7. मासे – (fish)
  8. समूह – समुदाय (crowd)
  9. मासळी – मच्छी (fish)
  10. इवलीशी – अगदी लहान (very small)
  11. रूपेरी – चांदीच्या (silver)
  12. नजरेआड – नजरेपासून दूर (out of sight)
  13. खोलगट – किंचित खोल (slightly deep)
  14. समुद्र – सागर (sea)
  15. मुसळधार – खूप जोराचा (heavy, torrential)
  16. लोंढे – प्रवाह (stream)
  17. गढुळ – मातीमिश्रीत झालेले (not clear, muddy)
  18. बावरून – गडबडून, गोंधळून (confusion)
  19. वेगाने – गतीने (speedily)
  20. गिरक्या – गोल गोल फिरत (whirling)
  21. चक्कर – फेरफटका (stroll, around)
  22. संग – ओळ (line)
  23. गंमत – मौज, मजा (fun)
  24. हळूहळू – सावकाश (slow)
  25. टक्कर – आघात, धक्का (collision)
  26. घोडमासा, – समुद्रातील वेगवेगळ्या माशांचे प्रकार समुद्रघोडा (one type of fish)
  27. रोखाने – त्या दिशेने (towards)
  28. कासव – (tortoise)
  29. लाटा – पाण्याचा तरंग (waves)
  30. पावला – प्रत्येक पावलावर (on each step) पावलांवर
  31. अष्टभुज – आठ हत असलेला (having eight hands)
  32. चुळा – तोंडाने पाणी बाहेर फेकणे (gurgle)
  33. गुंडाळणे – आवरण घालणे (to cover)
  34. कण – छोटा दाणा (particle)
  35. तिरका – तिरकस (sloping, slanting)
  36. बटबटीत – मोठे (big)
  37. घाबरगुंडी – तीव्र भीती (panic)
  38. कवच – आवरण (cover)
  39. कठीण – कडक (hard)
  40. शत्रू – दुश्मन (enemy)
  41. हल्ला – चढाई (attack)
  42. बेट्याला – (येथे अर्थ) खेकड्याला (to crab)
  43. नांग्या – खेकड्याच्या तोंडाजवळील एक अवयव (part near mouth of a crab)
  44. भक्ष्य – शिकार (prey)
  45. प्रकाश – उजेड (light)
  46. प्रचंड – खूप मोठे (huge)
  47. क्षणभर – काही काळ (for some moments)

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

वाक्प्रचार व अर्थ:

  1. नजरेआड न करणे – नजरेपासून दूर न करणे.
  2. बावरून जाणे – गोंधळून जाणे.
  3. चक्कर मारणे – फिरून येणे.
  4. घाबरगुंडी उडणे – खूप घाबरणे.
  5. डोळे विस्फारणे – डोळे मोठे करून बघणे.

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 सैर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Textbook Questions and Answers

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 1 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 2 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 3 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 4

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

चित्रों का परिचयः

पहला चित्र बस स्थानक का है। बस स्थानक के सामने यात्रियों की यात्रा सुखद होने की कामना की गई है। बस स्थानक पर तीन विभाग दिखाई दे रहे हैं। विभाग क्रमांक १ के पास पीने के पानी की व्यवस्था की गई है। कुछ लोग बस पकड़ने के लिए बस की ओर जा रहे हैं तो कुछ लोग अपनी यात्रा पूरी कर बाहर जा रहे हैं। एक व्यक्ति समाचार पत्र बेच रहा है। बस स्थानक के बाईं ओर स्वच्छतागृह बना हुआ है। बस स्थानक पर स्वच्छता है। हमें सार्वजनिक स्थानों पर स्वच्छता रखनी चाहिए। राष्ट्रीय संपत्ति हमारी संपत्ति है। इसकी सुरक्षा करनी चाहिए।
दूसरे चित्र में बंदरगाह दिखाई दे रहा है। समुद्र के रास्ते जो सामग्रियाँ आती हैं, वे बंदरगाह पर उतारी जाती हैं। वहाँ से वे देश के अन्य हिस्सों में भेजी जाती हैं। इसी तरह विदेशों में भी इसी जगह से वस्तुओं को भेजा जाता है। बंदरगाह और जल को स्वच्छ रखने की सूचना दिखाई पड़ रही है। हमें जल को स्वच्छ रखना चाहिए। स्वच्छ भारत रखेंगे तो ही भारत स्वस्थ होगा।
तिसरे चित्र में आवागमन के साधन दिखाई दे रहे हैं। चित्र में अंतरराष्ट्रीय हवाई अड्डा दिखाई दे रहा है। हवाई अड्डे पर कार, बस, ट्रक आदि खड़े हैं।
चौथा चित्र रेल स्थानक का है। कुछ लोग स्थानक से बाहर निकल रहे हैं। एक व्यक्ति सफाई कर रहा है। हमें सार्वजनिक स्थानों | पर स्वच्छता रखनी चाहिए।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Additional Important Questions and Answers

उपर दिए गए चित्रों को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
बस स्थानक पर कितनी बस दिखाई दे रही हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
बस पर क्या लिखा हुआ है?
Answer:
राष्ट्रीय संपत्ति, हमारी संपत्ति।

Question 3.
बंदरगाह पर पानी के वाहन कितने दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
चौदह।

Question 4.
‘पानी में कचरा न डालें।’ कहा लिखा हुआ है?
Answer:
बंदरगाह पर।

Question 5.
स्वस्थ भारत के लिए क्या आवश्यक है?
Answer:
स्वच्छता।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(यात्रा, लाल, बस स्थानक, तीन, बंदरगाह)

Question 1.
पहला चित्र ……………… का है।
Answer:
बसस्थानक

Question 2.
दूसरे चित्र में ……………… दिखाई दे रहा है।
Answer:
बंदरगाह

Question 3.
बस स्थानक पर ……………… विभाग क्रमांक हैं।
Answer:
तीन

Question 4.
आपकी ………………सुखद हो।
Answer:
यात्रा

Question 5. सरकारी बस ……………… रंग की होती हैं।
Answer:
लाल

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
बस स्थानक पर पुस्तकालय दिखाई दे रहा है।
Answer:

Question 2.
बस स्थानक पर कूडेदान रखा है।
Answer:

Question 3.
बंदरगाह के पास पक्षी उड़ रहे हैं।
Answer:

Question 4.
बंदरगाह के पास पीने का पानी दिखाई दे रहा है।
Answer:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
यातायात के साधनों के नाम लिखिए।
Answer:
कार, बस, रेलगाड़ी, हवाई जहाज़ आदि।

Question 2.
यातायात के साधनों को कितने वर्गों में बाँटा जा सकता
Answer:
यातायात के साधनों को तीन वर्गों में बाँटा जा सकता है।

Question 3.
आवागमन के साधनों के तीनों वर्गों के नाम लिखिए।
Answer:
जल, थल और वायु मार्ग।

Question 4.
थल मार्ग के द्वारा यात्रा के कौन – कौन से साधन हैं?
Answer:
साइकिल, मोटर साइकिल, रिक्शा, कार, बस, रेलगाड़ी आदि।

Question 5.
यातायात के किस मार्ग के लिए बंदरगाह बनाए जाते
Answer:
बंदरगाह का उपयोग जलमार्ग के लिए किया जाता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

दिए गए चित्र को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
हवाई अड्डे पर कितने हवाई जहाज़ दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
हवाई अड्डे पर क्या सूचना लिखी ह?
उत्तरः
धूमपान मना है।

Question 3.
चौथे चित्र में रेलगाड़ी की संख्या कितनी है?
Answer:
एक।

Question 4.
टिकट घर के ऊपर क्या सूचना लिखी है?
Answer:
लावारिस वस्तुओं को हाथ न लगाएँ।

Question 5.
रेल स्थानक पर सामान ढोने वाले को क्या कहते हैं?
Answer:
कुली।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
_______ वस्तओं को हाथ न लगाएँ।
Answer:
लावारिस

Question 2.
अपने ________ का ध्यान रखें।
Answer:
सामान

Question 3.
________ मना है।
Answer:
धूम्रपान

Question 4.
यात्रा में ________ और _________ सहायता करनी चाहिए।
Answer:
महिलाओं, वृद्धों

Question 5.
सुंदरता और स्वच्छता से राष्ट्र का नाम ________ होता है।
Answer:
ऊँचा

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
आवागमन के साधनों का क्या महत्त्व है?
Answer:
आवागमन के साधनों से समय की बचत होती है।

Question 2.
आवागमन के साधनों में सबसे तेज़ी से कौन चलता है?
Answer:
हवाई जहाज़ आवागमन का सबसे तेज़ साधन है।

Question 3.
रेल द्वारा क्या-क्या कार्य किया जाता है?
Answer:
रेल द्वारा यात्रा करने और माल ढुलाई का कार्य किया जाता है।

Question 4.
लावारिस सामान को हाथ लगाने से क्या होता है?
Answer:
लावारिस सामान विस्फोटक हुआ तो जान जा सकती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Question 5.
धूम्रपान क्यों नहीं करना चाहिए?
Answer:
धूम्रपान स्वास्थ्य के लिए खतरनाक होता है, इसलिए धूम्रपान नहीं करना चाहिए।

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 भारतमाता Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 भारतमाता Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.

  1. रंग वेगळे ……….. वेगळे, तरी येथली सर्व फुले.
  2. मानव सारे ………… असती, शिकवण ही जगतास दिली.
  3. या मातेची मुले ………. सदा तिचा ध्वज उंच धरु.
  4. प्रियतम अमुचे …………… हे, प्रियतम या गंगा जमुना.

उत्तर:

  1. गंध
  2. समान
  3. सद्गुणी
  4. सह्यविंध्य

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. पाणी (अ) डुलणारी
2. हिमालय (ब) सळसळते
3. वारे (क) धवल
4. भारतमाता (ड) झुळझुळते
5. शेते (इ) प्रियतम

उत्तर:

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. पाणी (ड) झुळझुळते
2. हिमालय (क) धवल
3. वारे (ब) सळसळते
4. भारतमाता (इ) प्रियतम
5. शेते (अ) डुलणारी

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 3.
कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

  1. प्रियतम अमुची …………………. तिची मुले.
  2. रंग वेगळे …………….. सर्व फुले.
  3. प्रिय आम्हाला …………… झुळझुळते.
  4. प्रियकर ही डुलणारी ……………. सळसळते.
  5. प्रियतम आमुचा ………….. जो गगना.
  6. प्रियतम अमुचे सह्यविंध्य …………. जमुना.
  7. या मातेची …………. प्रिय झाली.
  8. या मातेची ………….. उंच धरु.

उत्तर:

  1. भारतमाता, आम्ही सारी
  2. गंध वेगळे, तरी येथली
  3. येथील माती, प्रिय हे पाणा
  4. शेते, प्रिय हे वारे
  5. धवल हिमालय, बघे भिडाया
  6. हे, प्रियतम या गंगा
  7. मुले सद्गुणी, सर्व जगाला
  8. मुले लाडकी, सदा तिचा ध्वज प्रश्न

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सारी मुले कुणाची आहेत?
उत्तर:
सारी मुले भारतमातेची आहेत.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 2.
फुले कशी आहेत?
उत्तर:
फुले विविध रंगांची व गंधाची आहेत.

प्रश्न 3.
हिमालय कसा आहे?
उत्तर:
हिमालय धवल व गगनाला भिडणारा आहे.

प्रश्न 4.
भारतमातेने जगतास कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
सारे मानव समान आहेत ही शिकवण भारतमातेने जगतास दिली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 5.
भारतमातेची मुले काय करणार आहेत?
उत्तर:
भारतमातेची मुले ध्वज उंच करणार आहेत.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोण कोण प्रिय आहे?
उत्तर:
कवयित्रीला भारतमाता, सर्व फुले, माती, पाणी, शेते, वारे, हिमालय, सह्याद्री व विध्य पर्वत, गंगा, जमुना, सर्व मुले प्रिय आहेत.

प्रश्न 2.
भारतमातेची मुले कशी आहेत? त्यांनी कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
भारतमातेची मुले सद्गुणी आहेत. त्यांनी मानव सारे समान आहेत ही शिकवण सर्व जगाला दिली.

प्रश्न 3.
भारतमातेविषयी कृतज्ञता कशी व्यक्त केली आहे?
उत्तर:
भारतमाता सर्वांना प्रिय आहे. तिला सर्व वंदन करत आहेत. तिचा ध्वज उंच फडकवून तिच्याविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
वचन बदला.

  1. मुलगा
  2. माती
  3. पाणी
  4. नदी
  5. किडा
  6. भाजी
  7. घर
  8. झाड
  9. शेत

उत्तर :

  1. मुले
  2. माती
  3. पाणी
  4. नदया
  5. किडे
  6. भाज्या
  7. घरे
  8. झाडे
  9. शेते

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

  1. वंदन
  2. माता
  3. सदा
  4. गंध
  5. लाडकी

उत्तर:

  1. नमस्कार
  2. आई
  3. नेहमी
  4. सुवास
  5. आवडती, प्रिय

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी अर्थाचे शब्द लिहा.

  1. प्रियतम
  2. समान
  3. उंच
  4. सद्गुणी

उत्तर:

  1. अप्रिय
  2. असमान
  3. बुटका, ठेंगणा
  4. दुर्गुणी

प्रश्न 4.
कवितेमध्ये आलेले यमक जुळणारे शब्द शोधा.

  1. मुले
  2. झुळझुळते
  3. गगना
  4. दिली
  5. करू

उत्तर:

  1. फुले
  2. सळसळते
  3. जमुना
  4. झाली
  5. धरू

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
‘भारतमाता’ शब्द वापरून चार वाक्ये लिहा.
उत्तर:

  1. भारतमाता आम्हाला प्रिय आहे.
  2. आम्ही भारतमातेला वंदन करू.
  3. भारतमातेचा ध्वज उंच धरू,
  4. आम्ही भारतमातेची मुले आहोत.

प्रश्न 2.
भारतमाता विविध गोष्टींनी नटलेली आहे. चौकटीत त्यांची नावे लिहा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे) 1
उत्तर:

  1. हिमालय
  2. फुले
  3. माती
  4. पाणी
  5. गंगा, जमुना
  6. सयविंध्य

भारतमाता (गाणे) Summary in Marathi

काव्य परिचय:

भारतमाता ही भारतभूमीचे वैशिष्ट्य सांगणारी कविता आहे. भारताच्या मातीत विविधता आहे. निसर्ग भरभरून फुलला आहे. पर्वतराजी उंच उंच आहेत. हिची प्रजा गुणी असून जगतासाठी आदर्श आहे. भारतमातेविषयी आदर व कृतज्ञता बाळगून आपण तिचा गौरव वाढवू व ध्वज उंच फडकवू हा अर्थ या कवितेतून प्रतित होतो.

शब्दार्थ:

  1. प्रियतम – आवडती, प्रियकर (darling)
  2. अमुची – आपली (ours’)
  3. गंध – वास (odour, smell)
  4. माती – मृत्तिका (earth, soil)
  5. डुलणारी – वाऱ्यावर हलणारी (oscillating)
  6. शेते – शेती (farming)
  7. धवल – पांढराशुभ्र, सफेद (white)
  8. भिडणे – पोहोचणे (to meet)
  9. गगन – आकाश (sky)
  10. सयविंध्य – सह्याद्री, विंध्याचल पर्वत (Sahyadri)
  11. मानव – माणूस (human being)
  12. शिकवण – उपदेश (to advise, teaching)
  13. सद्गुणी – गुणवान (virtuous)
  14. सदा – नेहमी (always)
  15. ध्वज – झेंडा (flag)
  16. वंदन – नमस्कार (salutation)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. भिडणे – जाऊन ठेपणे, पोहोचणे

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati मेला Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Textbook Questions and Answers

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला 1

चित्रों का परिचयः
गाँवों में किसी विशेष अवसर पर मेला लगता है। वहाँ तरह – तरह की दुकानें लगती हैं। बच्चे अपने माता – पिता के साथ मेला घूमने जाते हैं। मेले में जगह – जगह कूड़ेदान रखे जाते हैं। पीने के लिए पानी की व्यवस्था होती है। लोगों की सहायता के लिए सहायता-कक्ष होते हैं। चोर-उचक्कों से सुरक्षा के लिए सुरक्षा-चौकी बनाई जाती है। आग से बचाव के लिए दमकल की गाड़ियाँ तैयार रहती हैं। मेले में साफ-सफाई रखनी चाहिए। मेले में लोगों का अच्छा मनोरंजन होता है, इसलिए इस अवसर पर सभी के चेहरों पर हँसी ही हँसी छलकती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
कुछ लोग झूला झूल रहे हैं।
Answer:

Question 2.
खिलौने वाला खिलौना फेंक रहा है।
Answer:

Question 3.
एक लड़की गुब्बारा खरीद रही है।
Answer:

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर लोगों की भीड़ लगी है।
Answer:

Question 5.
नल से पानी बह रहा है।
Answer:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
मेले में दमकल की ……………… गाड़ियाँ खड़ी हैं।
Answer:
दो

Question 2.
‘बूंद – बूंद पानी बचाओ।’ ……………… के पास लिखा
Answer:
नल

Question 3.
हमें कचरा ……………… में डालना चाहिए।
Answer:
कूड़ा-दान

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर ……………… बैठा है।
Answer:
सिपाही

Question 5.
मेला घूमने के लिए ……………… तैयार रहते हैं।
Answer:
बच्चे

Question 6.
मेले में सभी ……………… दिखाई देते हैं।
Answer:
खुश

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
आप मेला किसके साथ जाते हैं?
Answer:
हम मेला अपने माता-पिता के साथ जाते हैं।

Question 2.
मेले में दमकल की गाड़ियाँ क्यों खड़ी रहती हैं?
Answer:
मेले में आगजनी से सुरक्षा प्रदान करने के लिए दमकल की गाड़िया खड़ी रहती हैं।

Question 3.
मेले में स्वच्छता के लिए क्या किया जाता है?
Answer:
मेले में स्वच्छता के लिए जगह-जगह पर कूड़ा-दान रखा जाता है।

Question 4.
सहायता कक्ष क्या काम करता है?
Answer:
सहायता कक्ष मेले में खो जाने वाले बच्चों को उनके माता-पिता से मिलाता है।

Question 5.
मेले में आप क्या-क्या करते हैं?
Answer:
मेले में हम खाते हैं, खिलौने खरीदते हैं और झूला झूलते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Question 6.
मेले में शांति बनाए रखने का काम कौन करता है?
Answer:
मेले में शांति बनाए रखने का काम सुरक्षा-चौकी करती है।