Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest निबंध लेखन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati निबंध लेखन

1. अबला! नव्हे सबला!

समाजात पुरुष व महिला यांची निर्मिती निसर्गानेच केली. केवळ मानवी समाजातच नव्हे तर सर्व पशू व पक्ष्यांच्या अनेक जातींमध्येही ती व्यवस्था आहे. निसर्गनियमाप्रमाणे दोघेही समान हवेत. पण प्रत्यक्षात निसर्गाने मादीवर, स्त्रीवर पुनरुत्पत्तीची महत्त्वाची जबाबदारी सोपवली. असे असल्यामुळे खरे तर तिचे स्थान अधिक महत्त्वाचे हवे, पण प्रत्यक्षात जगातील विविध खंड, देश, प्रांत, धर्म, जाती, वर्ण या सर्व व्यवस्थांमध्ये महिलेचे स्थान बहुधा दुय्यम राहिले.

खरे तर या शतकभरात सर्वच क्षेत्रांत स्त्रियांनी उत्तुंग झेप घेतली आहे. अगदी खास पुरुषांसाठी राखीव असलेल्या क्षेत्रांतही आपल्या बुद्धीच्या जोरावर त्या शिरल्या आहेत. अन्यायाला प्रतिकार करण्याचे सामर्थ्य तिला प्राप्त होत आहे. लोकसंख्याशिक्षणाच्या प्रसारामुळे कुटुंब मर्यादित राखण्याची वृत्ती बळावत आहे. त्यामुळे स्त्रीवरील कौटुंबिक कामाचा ताण कमी होत आहे. विज्ञानजनित साधनांच्या वापरामुळे हा दैनंदिन कामाचा ताण सुसह्य होतो आहे. प्रसारमाध्यमांद्वारे ज्ञानविज्ञानात स्त्रीची गती वाढत आहे. अनेक क्षेत्रांत स्त्री-प्रतिमा उजळून निघाली आहे.

आजच्या स्त्रीमध्ये आत्मविश्वास, धडाडी आहे. तिच्या कर्तृत्वाची क्षितिजे विस्तारलेली आहेत. जीवनातील प्रत्येक संधी टिपण्यास ती उत्सुक असते. अतिशय हुशार आणि हिशेबी अशी आजच्या स्त्रियांची ओळख आहे. आजच्या स्पर्धेत त्या संसार, नोकरी आणि करिअर अशा तिन्ही क्षेत्रांमध्ये आघाडीवर आहेत. मागील पिढीच्या तुलनेत प्रचंड महत्त्वाकांक्षी असलेल्या आजच्या मुली जीवनाचा सर्वार्थाने आस्वाद घेण्यास उत्सुक असतात.

या मुलींमध्ये लोकसेवेची जाण अधिक आहे. म्हणूनच मेधा पाटकर, किरण बेदी, मंदा आमटे, राणी बंग या सामाजिक क्षेत्रांत झोकून देणाऱ्या महिलांचे कर्तृत्व ठळकपणे जाणवते. आपल्यावर अन्याय झाल्यानंतर घर सोडून हजारो अनाथ मुलांची आई होणाऱ्या सिंधुताई सपकाळ यांना अबला कोण म्हणेल?

अशक्यप्राय गोष्टीही प्रतिकूल परिस्थितीत जिद्द आणि प्रामाणिक प्रयत्नांनी करता येऊ शकतात. हे आजच्या स्त्रीने सिद्ध करून दाखविले आहे. मग ती शिखरे सर करणारी कृष्णा पाटील असो किंवा दोन्ही ध्रुवांवर पॅराजंपिग करणारी शीतल महाजन असो.

प्रस्थापित राजकारणाच्या चौकटीतही स्त्रियांचा सहभाग वाढतच आहे. राष्ट्रपती या सर्वोच्च घटनापदी प्रतिभा पाटील आहेत. तर लोकसभेत विरोधी पक्षनेत्या सुषमा स्वराज आहेत. लोकसभेचे अध्यक्षपदही मीराकुमारीच भूषवित आहेत. पंतप्रधानपदी श्रीमती इंदिरा गांधी यांनी गाजवलेल्या कर्तृत्वाची आठवण आजही समाज काढत आहे. राजकारणात स्त्रियांसाठी ५० टक्के जागा राखीव ठेवल्या आहेत. आजच्या स्त्रीने घर आणि काम दोन्ही गोष्टी नजाकतीने पेलायची शक्ती आणलीय.

अर्थार्जनाच्या क्षेत्रात स्त्री रुळू लागली आहे. पाळण्याची दोरी हाती धरणाऱ्या स्त्रीच्या अंगी जगाचा उद्धार करण्याचे सामर्थ्य आले आहे. भारतासह इंग्लंड, कॅनडा, आखाती देश, हाँगकाँग, सिंगापूर या देशांमधल्या आर्थिक बाजारातले आय. सी. आय. सी. आय. बँकचे सर्व प्रकारचे व्यवहार हाताळणारी शिल्पा शिरगावकर असो किंवा वैमानिक सौदामिनी देशमुख असो किंवा मोटारवुमन सुरेखा नाहीतर अंतराळवीर कल्पना चावला असो.

या साऱ्याजणी आता अबला नव्हे सबला असल्याचे दाखवून देत आहेत. आजची स्त्री वाऱ्याच्या वेगाने, कात टाकून सर्वार्थाने नव्या जगण्याकडे निघाली आहे.

2. माझा आवडता संत

महाराष्ट्र ही संतांची पावन-भूमी आहे. अनंत काळापासून या संतांनी समाजाला सन्मार्ग आणि सत्कर्माची दिशा दाखवली आहे. अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे वाटचाल करण्यासाठी योग्य मार्गदर्शन करण्याचे महान कार्य या संत-महंतांनी केले आहे. संत कबीर, संत तुलसीदास, संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत नामदेव, संत रामदास, संत तुकडोजी महाराज, संत गाडगेबाबा अशा असंख्य संतांनी या भूमीची माती पवित्र केली. या असंख्य संतांपैकी माझा आवडता संत म्हणजे ज्ञानियाचा राजा – संत ज्ञानेश्वर.

१२७५ मध्ये संत ज्ञानदेवांचा जन्म झाला. महाराष्ट्रात ज्ञानाचा उदय झाला. विठ्ठलपंत आणि रुक्मिणी यांच्या पोटी या रत्नाने जन्म घेतला. . निवत्ती, ज्ञानदेव, सोपान आणि मक्ताबाई या चार भावंडांना त्या काळातील समाजाकडून त्रास सहन करावा लागला. समाजाने उपेक्षा केली तरी जन्मजात विद्वान आणि ज्ञानी असणाऱ्या संत ज्ञानदेवांची प्रतिभा बहरू लागली. बालपणातच ते विठ्ठल भक्तीत रमून गेले. वारकरी पंथाचे (संप्रदाय) त्यांनी पुनरुज्जीवन केले. म्हणूनच ‘ज्ञानदेवे रचिला पाया’ असे म्हटले जाते. महाराष्ट्रातील असंख्य भाविकांची माऊली म्हणजे संत ज्ञानेश्वर.

संत ज्ञानदेव योगी, तत्त्वज्ञ, आणि प्रतिभासंपन्न कवी होते. साऱ्या जगाला तत्त्वज्ञान आणि काव्य यांचे सुंदर दर्शन घडविणारा ‘ज्ञानेश्वरी’ हा ग्रंथ त्यांनी लिहिला. ‘अमृतानुभव’, ‘चांगदेव पासष्टी’, ‘हरिपाठाचे व इतर अभंग’ ही त्यांची साहित्यसंपदा. सुंदर कल्पना, आलंकारिक पण ओघवती व प्रासादिक भाषा हे त्यांच्या लेखनाचे विशेष होते. संत ज्ञानेश्वरांनी समाजजागृती केली. अथक परिश्रम केल्यानंतर ते अवघ्या महाराष्ट्राचे ‘ज्ञानमाऊली’ झाले.

संत ज्ञानदेवांनी पसायदान मागितले.
दुरितांचे तिमिर जावो, विश्व स्वधर्मेसूर्ये पाहो।
जो जे वांच्छिल तो ते लाहो प्राणिजात।।

‘या जगातून दुष्कर्माचा अंधार नाहीसा होवो, ज्याला जे जे हवे ते ते मिळो’ अशी विश्वकल्याणाची प्रार्थना त्यांनी केली.

ही प्रार्थना सगळ्या जगासाठी आहे. चराचरासाठी आहे. ‘भूतां परस्परें जडो मैत्र जीवांचे’ ही तळमळ त्यामागे आहे. ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ ही अवघे विश्व कवटाळणारी कल्पना संत ज्ञानेश्वरांनी तेराव्या शतकात केली होती.

‘ज्ञानेश्वर माऊली, ज्ञानराज माऊली तुकाराम’ अशा जयघोषामध्ये आज संपूर्ण महाराष्ट्रात वारकरी तल्लीन होऊन जातात. घराघरात संत ज्ञानेश्वरांचे अभंग गायले जातात. महाराष्ट्रातील सामान्य जनतेच्या हृदयात अढळ स्थान प्राप्त करणाऱ्या ज्ञानेश्वरांनी वयाच्या २१व्या वर्षी आळंदी येथे संजीवन समाधी घेतली. असा हा माझा आगळा-वेगळा आवडता संत तुम्हा सर्वांनाही आवडेलच.

3. नाट्यशिबिरातील आनंददायी क्षण

उन्हाळ्याची सुट्टी लागली होती. यावर्षी कुठेही बाहेर फिरायला जायचे नव्हते. दहावीचा क्लास सुरू होणार होता. त्यामुळे वाचन, अभ्यास यात दोन महिने जाणार होते. पण त्या व्यतिरिक्त काहीतरी आपण वेगळं शिकायला हवे असे मला सतत वाटायचे. योगा, पोहणे वा नाटक असं काहीतरी. पण ही संधी अगदी घरी चालून आल्यासारखी झाली. आमच्या कॉलनीतील हॉलमध्ये ८ दिवसांचे एक नाट्यशिबिर आयोजित करण्यात आले होते.

सकाळी ८ ते १० वेळ असल्यामुळे माझ्या अभ्यासाचा खोळंबा होणार नव्हता. त्यामुळे मी लगेचच या शिबिरासाठी प्रवेश घेतला.

चार दिवसांनी शिबिर सुरू झाले. अगदी पहिल्याच दिवशी आमच्या ताईंनी आम्हा सर्वांची ओळख करून घेतली. शिबिरासाठी विविध वयाची साधारण ३०-३५ मुले मुली आम्ही होतो. ताईने नाटक म्हणजे काय? नाटकं करणं म्हणजे काय, अभिनय म्हणजे काय या गोष्टी अगदी गप्पा गोष्टी करत समजावून सांगितल्या. दुसऱ्या दिवसापासून तिने पॅक्टिकली या गोष्टी समजावून सांगणार असे सांगितले आणि तिने पुस्तकातील एक नाट्यउतारा पाठ करून यायला सांगितले होते.

दुसऱ्या दिवशी ताईसोबत दोन दादाही आले होते. आमचे ५ ग्रुप करण्यात आले आणि ताईने आम्हाला बोलण्याचे काही खेळ शिकविले. केवळ ‘ळ’, ‘क’, ‘च’, ‘ठ’ या अक्षरांचा वापर करून त्याच्या गमतीजमती शिकता शिकता हसून हसून पुरेवाट लागली. या शाब्दिक खेळानंतर आम्हाला ताईने आरोह-अवरोह शिकवले. वाक्यातील कोणत्या शब्दावर जोर दिला की वाक्याचा कसा अर्थ बदलतो याचे प्रात्यक्षिक तिने आमच्याकडून करून घेतले.

हे करत असताना श्वासाचा कसा वापर करायचा हे तिने समजावून सांगितले. तिने एकाग्रतेसाठी श्वास रोखणे, जप करणे, योगा करणे किती महत्त्वाचे आहे हे तिच्या बोलण्यातून जाणवले.

या शिबिरात केवळ नाटकाचे संवादच नाही तर कवितेचेही अभिवाचन कसे करावे, कथा कशी वाचावी याचे मार्गदर्शन केले. मी नेहमी एकसूरी वाचणारी होते पण ताईदादांनी सांगितल्याप्रमाणे मी प्रकट वाचन करू लागले आणि माझ्या वाचनात कमालीचा बदल झाला. अभिनय करताना कसे उभे रहावे, कोणता कोन ठेवावा, प्रेक्षकांकडे दृष्टी कशी ठेवावी, केवळ आवाजावर भर न देता, चेहऱ्यावरील हावभाव, आवाजातील कंपनं, हंकार, श्वास यांचा मार्मिक वापरही आवश्यक असतो हे शिकायला मिळाले. केवळ कुणाचे तरी अनुकरण न करता त्यात आपली काही वैशिष्ट्ये घालून तो अभिनय परिपूर्ण करता येऊ शकतो.

आमच्या ५ ग्रुपला ताईने वेगवेगळे विषय दिले आणि त्यावर आम्हांला एक नाटुकलं लिहायला सांगितले. कोणत्याही विषयाकडे पाहताना तो विषय किती सखोल विचार करून लिहिता येतो ते दादांनी शिकविले. संवाद लिहिताना पल्लेदार व विशेषणांनी युक्त वाक्य लिहिण्यापेक्षा साध्या वाक्यरचनेतही संवाद लिहिता येतो याची जाणीव झाली. त्यात आणखी एक नवउपक्रम हाती घेतला तो म्हणजे चित्र काढण्याचा, त्या क्षणी जे मनात आहे ते उतरवणं काम होते पण त्यामधून प्रत्येकाच्या मनात धावणाऱ्या विविध भावभावनांचा वेध कसा घेता येतो याची परिपक्वता आली.

या सगळ्याबरोबर काही खेळही आम्ही खेळलो. ज्यात सतत आव्हाने होती. जीवनातही अनेक आव्हाने पेलण्याचे सामर्थ्य आपल्यांत असते. त्यासाठी हवा असतो तो आत्मविश्वास. आपल्या समोरची परिस्थिती कायमस्वरूपी नसते, त्यामध्ये चढउतार असणारच पण स्वत:वर विश्वास ठेवून त्या त्या परिस्थितीला सामोरे जायचे असते ही शिकवण या खेळांतून मिळाली.

शेवटच्या दोन दिवसात आम्ही तयारी करून एक छोटंसं नाटुकलं करून दाखवलं. त्या दोन दिवसांत आम्ही अगदी रंगभूमी वरचढ असल्याचा आवेश होता. घरीही तशाच पद्धतीने आम्ही बोलत होतो, घरीही सगळी गम्मत वाटत होती.

शेवटी ताईने पालकांसोबत आमचं एक गेट टुगेदर ठेवलं. आम्ही आमची नाटुकली पालकांसमोर सादर केली आणि त्यानंतर खाणं पिणं झाले. पालकांची मते मांडून झाल्यावर ताईने आमच्यापैकी ४-५ जणांना आपला अनुभव व्यक्त करायला सांगितला. वर्गात कधीही न उत्तर देणारी मी त्या दिवशी भरभरून बोलले. या शिबिरातून केवळ नाटकच नव्हे तर अभ्यास करतानाही काही क्लृप्त्या कशा वापराव्या, आयुष्यातही कसे वागावे याचा परिपाठ शिकायला मिळाला होता. असे हे नाट्यशिबिर माझ्या आयुष्याला कलाटणी देणारे ठरले खरे.

4. वाचाल, तर वाचाल

वाचन आणि त्यातून मिळालेलं ज्ञान किती मोलाचं असतं याबाबत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर सांगतात की, ‘वाचाल, तर वाचाल’. हाच विचार मनात घेऊन प्रत्येकाने आपल्या मनाला वाचनाची सवय लावली पाहिजे. ‘दिसामाजी काहीतरी लिहावे। प्रसंगी अखंडित वाचित जावे’ असा लेखन व वाचनाचा मंत्र समर्थ रामदास स्वामींनी सांगितला आहे. तुम्ही कोणत्याही ज्ञानशाखेचे विदयार्थी असू दया. आपल्या ज्ञानाला अदययावत ठेवण्यासाठी सतत वाचन हाच पर्याय आहे. जीवनातील कोणत्याही क्षेत्रात तुम्हाला यशस्वी व्हायचे असेल तर त्या क्षेत्रातील नवे नवे ज्ञान व माहिती आत्मसात करावी लागते. त्यासाठी का होईना प्रत्येकाने वाचलेच पाहिजे.

नानाविध पुस्तकांचे जो वाचन करतो, त्यांतील विचार समजून घेतो तो जीवनप्रवासात नेहमीच इतरांच्या पुढे जातो. वाचनामुळेच आपले व्यक्तिमत्त्व समृद्ध बनते. वाचनामुळेच आपली वैचारिक श्रीमंती वाढते. नवनवीन विचारांना स्फुरण मिळते. कल्पनाशक्ती तरल बनते. बहुश्रुत होण्यासाठी आपण सतत वाचलेच पाहिजे. ‘वाचनानंद’ हा एक वेगळाच अनुभव आहे. आपण वाचलेली माहिती केव्हा व कोठे उपयोगी पडेल ते सांगता येत नाही.

वाचलेल्या माहितीचे आदान-प्रदान केल्यास बऱ्याचदा नवीन मुद्देही मिळतात. विदयार्थी दशेत समजून घेऊन वाचनाची सवय मनाला लावली तर कोणताही अभ्यासविषय नक्कीच सुलभ वाटू लागतो. मन लावून अभ्यास केला तर यश नक्कीच मिळते. केवळ वरवरचे उथळ असे वाचन काहीही कामाचे नाही.

विदयार्थी दशेतच अभ्यासाबरोबरच अवांतर वाचनाची सवय मनाला लावल्यास आपले विचार प्रगल्भ होतात. प्रगल्भ विचारांमुळे भविष्यातील जीवनवाटचाल सुकर व यशस्वी होते.

माहिती तंत्रज्ञानाच्या युगात वेगवेगळ्या वेबसाईट्स्वर एका क्लिक् सरशी जगभरातल्या लेखकांची पुस्तके हव्या त्या भाषेत उपलब्ध होतात. अनेकजण ती आवडीने वाचतात. नवनवीन साईट्स्वर जाऊन माहिती मिळवतात. मिळवलेली माहिती ब्लॉग वा इतर सोशल मिडीयाद्वारे शेअरही करतात. म्हणूनच वाचनसंस्कृती लोप पावली नाही तर बदलत्या कालमान परिस्थितीनुसार वाचन संस्कृतीनेही आपली कूस बदलली असे वाटते. वाचनाची माध्यमे बदलली.

पूर्वीच्या पुस्तकांची जागा ई-बुक्सनी घेतली. छोट्या घरात पुस्तके ठेवायला जागा नाही हा अनेकांचा प्रश्न डिजिटल क्रांतीने, अनेक पुस्तकांच्या ऑनलाईन आवृत्त्यांनी खरोखरच सोडवला. संस्कृतात ‘वचने किम् दरिद्रता’ असे एक वचन आहे. बोलण्यात कंजुषी कशाला करावी असा त्याचा अर्थ आहे. ‘वचने’ या शब्दात (एक काना, एक मात्रेचा) बदल करून वाचन करण्यात कसली आली आहे कंजुषी असे म्हणायला हरकत नाही.

जे उपलब्ध होईल ते व्यक्तीने वाचून समजून घ्यावे. चौफेर अशा वाचनामुळेच तुमच्यात चतुरस्रता निर्माण होणार आहे. जीवनात यशस्वी होण्यासाठी प्रत्येकाने वाचन केलेच पाहिजे. विविधांगी व विधांगी वाचनामुळेच लेखनाची प्रवृत्ती प्रबळ होते. रसिकता वाढीस लागते. सहृदयता म्हणजेच दुसऱ्याच्या दुःखांची जाणीव असणाऱ्या संवेदनक्षम मनास खतपाणी मिळते.

5. झाड बोलू लागले तर…..

नमस्कार ! मी तुमचा मित्र, झाड बोलत आहे. पण तुम्ही खरेच माझे मित्र आहात का? तुम्हाला वाटेल मी असे का बोलत आहे? पण मी आज जे अनुभवत आहे ते तुम्हांला सांगावसे वाटले म्हणून हा प्रयत्न.

तुम्ही म्हणता ना झाडे मानवाचा मित्र आहेत. परंतु तुम्ही माझ्याबरोबर मित्रासारखे वागता का?

मी तुमच्या खूप उपयोगी पडतो. मी प्रत्येक सजीवाला नि:स्वार्थवृत्तीने काही ना काही देतच असतो. माझ्या सुगंधी फुलांनी तुमचे मन प्रफुल्लित होते. माझी गोड फळे चाखून तुम्ही किती खुश होता. मी इंधनासाठी, घरे बांधण्यासाठी लाकूड देतो. थकल्या भागल्या वाटसरूला शीतल छाया देतो. पक्ष्यांना माझ्यामुळे आश्रय मिळतो. प्राणी माझ्या सावलीत विश्रांती घेतात.

तुमच्या रोजच्या जीवनात उपयोगी पडणाऱ्या कागद, रबर, ब्रश, गोंद कितीतरी वस्तू माझ्यामुळे तुम्हाला उपलब्ध होतात. मध, औषधे तयार केली जातात. माझा प्रत्येक अवयव तुमच्या उपयोगी पडतो.

माझ्या मुळांमुळे जमिनीची धूप थांबते. माझी वाढ झाली तर पाऊस पडतो. पृथ्वीवर पर्जन्यवृष्टी झाल्याने सर्व सजीव तृप्त होतात. दुष्काळ आणि पूर दोन्ही आटोक्यात येतात. सर्व सजीवसृष्टीला जगण्यासाठी मी प्राणवायूचा पुरवठा करतो आणि मानवाला अपायकारक असणारा कार्बनडाय ऑ क्साइड वायू शोषून घेतो.

परंतु आता माझे महत्त्व तुम्ही विसरत चालले आहात. ‘वृक्षवल्ली आम्हा सोयरी वनचरी’ या ओळी आता फक्त पुस्तकातच राहिल्या आहेत. आजच्या गतिमान वैज्ञानिक युगात माझ्यावर तुम्ही आक्रमण करू लागला आहात. सिमेंट, काँक्रीटच्या इमारती उभारण्यासाठी, रस्ते दुरुस्ती करण्यासाठी, विकासाच्या नावाखाली तुम्ही मोठ्या प्रमाणात वृक्षतोड करत आहात. तुम्ही माझ्यावर कु-हाड चालवता तेव्हा मला खूप दुःख होते रे!

माझा संहार करू लागल्याने पावसाचे प्रमाण कमी झाले आहे. वातावरणात बदल होऊन उष्णतेचे प्रमाण वाढले आहे. जंगलातील प्राणी-पक्ष्यांची संख्या कमी होत चालली आहे. नदया कोरड्या झाल्या आहेत. शेतकऱ्यांचे आत्महत्यांचे प्रमाण वाढले आहे.

म्हणून मी तुम्हाला मन:पूर्वक विनंती करतो की मी नसलो तर तुमचे संपूर्ण जीवन रुक्ष होईल. सर्व सजीवसृष्टी संपुष्टात येईल. याचे दुष्परिणाम भावी पिढीला भोगावे लागतील. अनेक संकटांना सामोरे जावे लागेल.

पर्यावरणाचा हास थांबवण्यासाठी तुम्ही जेव्हा प्रयत्न करता, वृक्षारोपणाचे महत्त्व पटवून देता तेव्हा मला खूप आनंद होतो. निसर्गाबाबत तुमची स्वार्थी वृत्ती पाहून मला खंतही वाटते आणि तुमची काळजीही. पर्यावरणाची काळजी घ्या. निसर्ग संवर्धन करा. ती काळाची गरज आहे. आजूबाजूच्या परिसरात खूप झाडे लावा. त्यांची जोपासना करा. कारण मला रुजायला, फुलायला, वाढायला खूप काळ लागतो. बदलणारे निसर्गाचे चक्र पूर्ववत करण्याची जबाबदारी तुमच्यासारख्या सुजाण नागरिकांचीच आहे. मला जगवाल तर तुम्ही जगाल याचा विचार करण्याची वेळ आली आहे. माझ्या सहवासात राहून आनंदी, निरोगी रहा आणि दीर्घायुषी व्हा.

6. ‘मायबोलीचे मनोगत

‘झाडावरून प्राजक्त ओघळतो
त्याचा आवाज होत नाही
याचा अर्थ असा होत नाही
त्याला वेदना होत नाही’

मी मायबोली राजभाषा मराठी! तुम्हाला दिसतोय तो राजभाषेचा सोनेरी मुकुट, पण माझ्या मनीचे दुःख मात्र तुम्हाला दिसत नाही. माझ्या दयनीय अवस्थेचे रडगाणे सर्वचजण गातात. पण माझी स्थिती सुधारण्याचे उपाय मात्र योजले जात नाहीत.

तेराव्या शतकात देवी शारदेच्या दरबारातील एक मानकरी – माझा सुपुत्र – संत ज्ञानेश्वरांनी माझा पाया रचला. केवढा अभिमान वाटत असे त्यांना माझा! ‘माझा मराठाचि बोलु कौतुके, परि अमृतातेही पैजा जिंके’ या शब्दांत त्यांनी माझा गौरव केला. माझी कूस धन्य झाली.

खरे तर माझी जन्मदात्री गीर्वाण भाषा संस्कृत. तिच्याच उदरी माझा जन्म झाला. देवाने माझ्यासाठी महाराष्ट्राचा पाळणा केला. त्याला सहयाद्री व सातपुड्याची खेळणी लावली. कृष्णा-गोदेचा गोफ विणून पाळणा हलवायला दोरी बनवली. देवी रेणुकामाता व देवी तुळजाभवानी यांनी माझ्यासाठी पाळणा म्हटला. पुढे संत ज्ञानेश्वर, संत नामदेव, संत एकनाथ, संत तुकाराम, संत रामदास या संतांनी तर वामन पंडित, मुक्तेश्वर, मोरोपंत या पंडितांनी तसेच त्यानंतर शाहीर अमरशेख, शाहीर होनाजीबाळा यांनी मला समृद्ध केले.

मी जशी संत ज्ञानेश्वरांची, संत तुकारामांची तशी छत्रपती शिवरायांची आणि पेशव्यांच्या बाजीरावांची! जशी ज्योतीबा फुल्यांची तशी चाफेकर बंधूंची! मी लोकमान्य टिळक – गोपाळ गणेश आगरकरांची तशी बाबासाहेब आंबेडकरांची! जशी परक्या सत्तेविरुद्ध बंड पुकारणारी तशी क्रांतीच्या जयजयकाराला ज्ञानपीठावर गौरवित करणारी!

काळाबरोबर मी अनेक भाषाभगिनींना माझ्यात सामावून घेत गेले. दिसामासांनी मी वाढत होते. वि. स. खांडेकर, आचार्य अत्रे, केशवसुत, कुसुमाग्रज, पु. ल. देशपांडे, विंदा करंदीकर यांच्या बाळगुटीने मी बाळसे धरू लागले होते. म्हणूनच राजभाषेचा मानही मला मिळाला. किती आनंद झाला मला त्या दिवशी! पण हा आनंद अळवावरच्या पाण्यासारखाच निघाला.

माझ्याच सुपुत्रांनी मला दरिद्री केले. माझी अवस्था दयनीय झाली असे रडगाणे गात त्यांनी माझा अपप्रचारच केला. माझा वापर करणे त्यांना कमीपणाचे वाटते. आपल्या मुलांना मराठी शाळेत घालणे त्यांना मागासलेपणाचे लक्षण वाटते. मराठीच्या प्रचाराच्या गोष्टी करणारे हे महाभाग स्वत:च्या मुलांना व नातवांना मात्र इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत शिकायला पाठवतात. माझ्या विकासासाठी कसलेही प्रयत्न होताना दिसत नाहीत.

ज्या माझ्या सुपुत्रांनी मला वैभवशिखरावर पोहोचवले होते, त्याच सुपुत्रांच्या आजच्या राजकारणी वारसदारांनी मात्र मला देशोधडीला लावण्याचेच काम केले. आज माझ्यात दर्जेदार साहित्यनिर्मिती होत नाही, अशी ओरड होऊ लागली आहे. माझ्या माध्यमाच्या शाळा ओस पडून बंद पडू लागल्या आहेत. मी संपेन की काय अशी भीती व्यक्त केली जात आहे.

या सर्वांना मी ठणकावून सांगू इच्छिते की मी अशी-तशी संपणार नाही. ज्ञानदेवाने जिचा पाया इतका मजबूत रचला आहे ती मी अशी सहजा सहजी ढासळणार नाही. अर्थात माझं गतवैभव परत मिळवायला मला तुम्हा सर्वांच्या मदतीची गरज आहे. आज सारे ज्ञान-विज्ञान इंग्रजी भाषेत निर्माण होत आहे, संगणकाची भाषासुद्धा इंग्रजी आहे. तुम्हा सर्वांना माझी विनंती आहे की तुम्ही प्रत्येकाने परकीय भाषांतील ज्ञान-विज्ञान माझ्यात निर्माण करा.

रटाळ, लांबलचक माहिती लिहिलेली पुस्तके लिहिण्यापेक्षा रंगीत चित्रांनी युक्त मोजक्या शब्दांत माहिती लिहिलेली आकर्षक पुस्तके निर्माण करा. काळाप्रमाणे बदलायला शिका. नवीन नवीन बदल स्वीकारा. ‘जुने ते सर्वच चांगले व नवीन ते सर्वच वाईट’ असे समजू नका. संगणकात माझ्या भाषेत माहिती निर्माण करा. त्या दृष्टीने तंत्रज्ञान विकसित करा. मराठीतून बोलण्याची, शिकण्याची लाज बाळगू नका. मुख्य म्हणजे माझा अपप्रचार थांबवा.

मग बघा मला पुन्हा माझे गतवैभव प्राप्त होते की नाही?

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest व्याकरण पारिभाषिक शब्द Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण पारिभाषिक शब्द

पारिभाषिक शब्द :

विज्ञान-तंत्रज्ञान, उदयोग, कृषी, शिक्षण, प्रशासन, विधी, वाणिज्य, कला संस्कृती इत्यादी क्षेत्रांशी संबंधित संकल्पनांच्या प्रकटीकरणासाठी पारिभाषिक शब्दांचा उपयोग केला जातो. त्यांच्या वापरामुळे त्या-त्या क्षेत्रांमधील ज्ञानव्यवहार अधिक नेमका तसेच सुस्पष्ट होतो. त्यादृष्टीने पारिभाषिक शब्दांना अनन्यसाधारण महत्त्व असते. याठिकाणी तुमच्या माहितीसाठी काही महत्त्वाचे पारिभाषिक शब्द दिले आहेत.

Academics	विदयाभ्यास
Elected	निर्वाचित
Administration	प्रशासन
Encyclopedia	विश्वकोश
Agenda	कार्यक्रम पत्रिका
Enrolment	नावनोंदणी
Auditor	लेखापरीक्षक
File	संचिका
Backlog	अनुशेष
Felicitation	गौरव
Barometer	वायुभारमापक
Foundation	प्रतिष्ठान
Barcode	दंडसंकेत
Gazette	राजपत्र
Broadband	विस्तारित वहन
Geology	भूशास्त्र
Circular	परिपत्रक
Guest House	अतिथीगृह
Commissioner	आयुक्त
Guard of Honour	मानवंदना
Criticism	समीक्षा
Herald	अग्रदूत
Dean	अधिष्ठाता
Habitat	प्राकृतिक वसतिस्थान
Director	संचालक
Honorary	मानद, मानसेवी
Domain	अधिक्षेत्र
Hygiene	आरोग्यशास्त्र
Domicile	अधिवास
Iceberg	हिमनग
Draft	मसुदा, धनाकर्ष
Incentive	प्रोत्साहनपर
Increment	वाढ
Recommendation	शिफारस
Industrialization	औदयोगिकीकरण
Rest House	विश्रामगृह
Journal	नियतकालिक
Runway	धावपट्टी
Jubilee	महोत्सव
Self defence	स्वसंरक्षण
Junction	महास्थानक
Senate	अधिसभा
Keep pending	प्रलंबित ठेवणे
Share Certificate	समभागपत्र
Keyboard	कळफलक
Superintendent	अधीक्षक
Kindergarten	बालकमंदिर
Symposium	परिसंवाद
Labour welfare	कामगार कल्याण
Technician	तंत्रज्ञ
Land holder	भूधारक
Telecommunication	दूरसंपर्क
Lawyer	विधिज्ञ/वकील
Terminology	परिभाषा
Layout	आखणी, मांडणी
Thesis	प्रबंध
Meteorology	हवामानशास्त्र
Unbiased opinion	पूर्वग्रहविरहीत मत
Migration Certificate	स्थलांतर प्रमाणपत्र
Upgradation	उन्नयन
Minute book	कार्यवृत्त पुस्तक
Up to date	अदययावत
Motto	ब्रीदवाक्य
Utility	उपयुक्तता
Nationalism	राष्ट्रवाद
Vacancy	रिक्त पद
Nervous System	चेतासंस्था
Validity	वैधता
Notification	अधिसूचना
Verification	पडताळणी
Noteworthy	उल्लेखनीय
Official	कार्यालयीन
Organisation	संघटना
Organic Farming	सेंद्रिय शेती
Paediatrician	बालरोगतज्ज्ञ
Pedestrian	पादचारी
Personal Assistant	स्वीय सहायक
Procession	मिरवणूक
Qualified	अर्हतापात्र
Quality Control	गुणवत्ता नियंत्रण
Quick Disposal	त्वरित निकाली काढणे
Quorum	गणसंख्या
Vocational School	व्यवसाय शिक्षण शाळा
Waiting list	प्रतीक्षासूची
World Record	विश्वविक्रम
Working Capital	खेळते भांडवल
Writ	न्यायलेख
X-ray	क्ष-किरण
Xerox	नक्कलप्रत
Yard	आवार
Yearbook	संवत्सरिका
Zero Hour	शून्यकाळ
Zoologist	प्राणिशास्त्रज्ञ
Zone	परिमंडळ, विभाग
Reader	प्रपाठक, वाचक

इंग्रजी आणि मराठी म्हणी

1. A bad workman always blames his tools नाचता येईना अंगण वाकडे

2. Jack of all trades and master of none. एक ना धड भाराभर चिंध्या.

3. No pains, no gains. कष्टाविण फळ नाही.

4. Listen to people, but obey your conscious. ऐकावे जनाचे पण करावे मानाचे.

5. A fig for the doctor when cured. गरज सरो नि वैदय मरो.

6. Many a little makes a mickle. थेंबे थेंबे तळे साचे.

7. An empty vessel makes much noise. उथळ पाण्याला खळखळाट फार

8. Might is right. बळी तो कान पिळी.

9. As you sow, so you reap. दाम करी काम.

10. Money makes the mare go. पेराल तसे उगवेल.

11. Necessity is the mother of invention. बुडत्याला काडीचा आधार.

12. A drowning man will clutch at a straw. गरज ही शोधाची जननी आहे.

13. Between two stools we come to the ground. नवी विटी नवे राज्य.

14. New lords, new laws. दोन्ही घरचा पाहुणा उपाशी.

15. No rose without a thorn. गर्जेल तो पडेल काय?

16. Barking dogs seldom bite काट्यावाचून गुलाब नाही.

17. Doctor after death जुने ते सोने.

18. Old is gold. वरातीमागून घोडे.

19. Out of sight, out of mind. चार दिवस सासूचे, चार दिवस सुनेचे.

20. Every dogs has his day. दृष्टीआड सृष्टी.

21. Too many cooks spoil the broth. घरोघरी मातीच्या चुली.

22. Every house has its skeleton. बारा सुगरणी तरी आमटी आळणी.

23. First come first served. हाजीर तो वजीर.

24. Union is strength. एका हाताने टाळी वाजत नाही.

25. It takes two to make a quarrel. एकी हेच बळ.

26. Where there is a will, there is a way. इच्छा तेथे मार्ग.

काही साहित्यिकांची टोपण नावे व पूर्ण नावे

टोपणनाव	लेखक
मोरोपंत	मोरेश्वर रायाजी पराडकर
काव्यविहारी	धोंडो वामन गद्रे
लोकहितवादी	गोपाळ हरी देशमुख
यशवंत	यशवंत दिनकर पेंढरकर
रे. टिळक	नारायण वामन टिळक
अनिल	आत्माराम रावजी देशपांडे
केशवसुत	कृष्णाजी केशव दामले
विभावरी शिरुरकर	मालतीबाई विश्राम बेडेकर
माधवानुज	काशीनाथ हरी मोडक
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज	माणिक बंडोजी ठाकूर
बी	नारायण मुरलीधर गुप्ते
मनमोहन	गोपाळ नरहर नातू
नाथमाधव	द्वारकानाथ माधवराव पितळे
बी. रघुनाथ	भगवान रघुनाथ कुळकर्णी
बाळकराम (नाटक) गोविंदाग्रज (कविता)	राम गणेश गडकरी
अमरशेख	शेख महबूब हसन
बालकवी	त्र्यंबक बापूजी ठोमरे
आरती प्रभु	चिंतामण त्र्यंबक खानोलकर
गिरीश	शंकर केशव कानेटकर
चारुता सागर	दिनकर दत्तात्रय भोसले
माधव ज्युलियन	माधव त्रिंबक पटवर्धन
दया पवार	दगडू मारुती पवार
विनोबा	विनायक नरहर भावे
ग्रेस	माणिक सितारामपंत गोडघाटे
कुंजविहारी	हरिहर गुरुनाथ कुळकर्णी
प्रेमानंद गज्वी	आनंद शंकर गजभिये
अज्ञातवासी	दिनकर गंगाधर केळकर
पठे बापूराव	श्रीधर कृष्णाजी कुळकर्णी
ठणठणपाळ	जयवंत द्वारकानाथ दळवी

काही साहित्यिक व त्यांच्या प्रसिद्ध रचना

साहित्यिकाचे नाव	पुस्तक
लक्ष्मीबाई टिळक	स्मृतिचित्रे
श्री. म. माटे	उपेक्षितांचे अंतरंग
श्री. ज. जोशी	आनंदीगोपाळ
वि. वा. शिरवाडकर	नटसम्राट
विश्राम बेडेकर	रणांगण
गोदावरी परुळेकर	जेव्हा माणूस जागा होतो
वसंत कानेटकर	रायगडाला जेव्हा जाग येते
जी. ए. कुलकर्णी	काजळमाया
गंगाधर गाडगीळ	एका मुंगीचे महाभारत
ना. सं. इनामदार	राऊ
श्री. ना. पेंडसे	रथचक्र
गो. नी. दांडेकर	पडघवली
विंदा करंदीकर	अष्टदर्शने
अण्णाभाऊ साठे	फकिरा
शंकरराव खरात	तराळ अंतराळ
शांता शेळके	चौघीजणी
महेश एलकुंचवार	वाडा चिरेबंदी
किरण नगरकर	सात सक्कं त्रेचाळीस
प्र. ई. सोनकांबळे	आठवणींचे पक्षी
अनिल अवचट	माणसं
नारायण सुर्वे	माझे विदयापीठ
सुनीता देशपांडे	आहे मनोहर तरी
व्यंकटेश माडगूळकर	बनगरवाडी
द. मा. मिरासदार	मिरासदारी
रणजित देसाई	स्वामी
मंगेश पाडगांवकर	सलाम
मारुती चितमपल्ली	पक्षी जाय दिगंतरा
नरहर कुरुंदकर	धार आणि काठ
मधु मंगेश कर्णिक	माहिमची खाडी
आनंद यादव	झोंबी
दया पवार	बलुतं
लक्ष्मण माने	उपरा
रंगनाथ पठारे	ताम्रपट
नरेंद्र जाधव	आमचा बाप आन् आम्ही
लक्ष्मण गायकवाड	उचल्या
उत्तम कांबळे	आई समजून घेताना
अरुणा ढेरे	कृष्णकिनारा
विश्वास पाटील	पानिपत
राजन गवस	तणकट
सदानंद देशमुख	बारोमास
किशोर शांताबाई काळे	कोल्हाट्याचं पोर
भालचंद्र नेमाडे	कोसला

ज्ञानपीठ पुरस्कारप्राप्त मराठी साहित्यिक

साहित्यिकाचे नाव

विष्णु सखाराम खांडेकर

विष्णू वामन शिरवाडकर (कुसुमाग्रज)

गोविंद विनायक करंदीकर (विंदा करंदीकर)

भालचंद्र वनाजी नेमाडे

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest व्याकरण गटात न बसणारा शब्द Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण गटात न बसणारा शब्द

11th Marathi Book Answers व्याकरण गटात न बसणारा शब्द Additional Important Questions and Answers

गटात न बसणारा शब्द

प्रश्न 1.
नामांकित, कीर्तिमान, कुविख्यात, सर्वज्ञात
उत्तर :
कुविख्यात

प्रश्न 2.
वात, जलद, मेघ, घन
उत्तर :
वात

प्रश्न 3.
सटासट, कटकट, वटवट, झटपट
उत्तर :
सटासट

प्रश्न 4.
अपमान, दुर्लक्ष, निष्काळजी, आदर
उत्तर :
अपमान

प्रश्न 5.
सौदामिनी, प्रकाश, दिप्ती, तेज
उत्तर :
सौदामिनी

प्रश्न 6.
त्याला, त्याचा, तुझा, आणि
उत्तर :
आणि

प्रश्न 7.
संभाषण, भाषण, चर्चा, संवाद
उत्तर : भाषण

प्रश्न 8.
गुजरात, महाराष्ट्र, मुंबई, कर्नाटक
उत्तर :
मुंबई

प्रश्न 9.
फूल, पान, खोड, मासा
उत्तर :
मासा

प्रश्न 10.
पृथ्वी, धरणी, वसुधा, समिधा
उत्तर :
समिधा

प्रश्न 11.
देवूळ, मंदिर, देवालय, देव
उत्तर :
देव

प्रश्न 12.
कर्ण, डोळा, नयन, नेत्र
उत्तर :
कर्ण

प्रश्न 13.
पर्वत, नग, नभ, गिरी
उत्तर :
नभ

प्रश्न 14.
हात, पद, कर, हस्त
उत्तर :
पद

प्रश्न 15.
दैत्य, दानव, राक्षस, सुर
उत्तर :
सुर

प्रश्न 16.
नवल, संकोच, आश्चर्य, विस्मय
उत्तर :
संकोच

प्रश्न 17.
युद्ध, समर, संगम, लढाई
उत्तर :
संगम

प्रश्न 18.
वणवा, वन, जंगल, अरण्य
उत्तर :
वणवा

प्रश्न 19.
शत्रू, वैरी, दुष्मन, दोस्त
उत्तर :
दोस्त

प्रश्न 20.
पिता, वडील, भ्राता, जनक
उत्तर :
भ्राता

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest व्याकरण विरामचिन्हे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण विरामचिन्हे

विरामचिन्हे प्रास्ताविकः

आपल्या बोलण्याचा आशय ऐकणाऱ्याला चांगल्या रीतीने समजावा म्हणून आवाजाच्या चढ-उताराबरोबरच एखाद दुसऱ्या ठिकाणी आपण काही क्षण थांबतो या थांबण्यालाच ‘विराम’ असे म्हणतात.

बोलण्यातील विराम लेखनात निरनिराळ्या चिन्हांनी दर्शविला जातो. अशा लेखनातील विविध चिन्हांना ‘विरामचिन्हे’ असे म्हणतात.

विरामचिन्हांमुळे वाक्य कोठे संपले, कोठे सुरू झाले की अपूर्ण आहे अशा विविध गोष्टी आपणास समजतात. म्हणूनच विरामचिन्हांना लेखनात अत्यंत महत्त्व आहे.

विरामचिन्हे दोन प्रकारची आहेत.

• विराम दर्शवणारी
• अर्थबोध करणारी

विराम दर्शवणारी :

• पूर्णविराम ( . ),
• अर्धविराम ( ; ),
• स्वल्पविराम ( , ),
• अपूर्णविराम ( : ).

अर्थबोध करणारी :

• प्रश्नचिन्ह ( ? ),
• उद्गारचिन्ह ( ! ),
• अवतरण चिन्ह (” ” दुहेरी व ” एकेरी),
• संयोगचिन्ह ( – ),
• अपसारण चिन्ह ( – )
• याशिवाय लोप चिन्ह ( ……… ),
• अधोरेखा चिन्ह ( अ ),
• विकल्प चिन्ह ( / ),
• काकपद/हंसपद ( , ),
• कंस () साधा कंस,
• { } महिरप कंस,
• [ ] चौकोनी कंस),
• वरीलप्रमाणे मजकूर / यथोपरिचिन्ह (” “, -।।-)
• अवग्रह (ऽ) उच्चार लांब करण्यासाठी,
• फुल्या (xxx) (अवशिष्ट व अयोग्य मजकुरासाठी),
• दंड ( । एकेरी, ।। दुहेरी) ही लेखनात वापरली जातात.

11th Marathi Book Answers व्याकरण विरामचिन्हे Additional Important Questions and Answers

1. खालील वाक्यांत योग्य त्या ठिकाणी विरामचिन्हे देऊन वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
सर पोराचं लग्न हाय यायला पाहिजे.
उत्तर :
“सर, पोराचं लग्न हाय. यायला पाहिजे.”

प्रश्न 2.
ते म्हणाले गेले दोन दिवस मेघदूत वाचत होतो.
उत्तर :
ते म्हणाले, “गेले दोन दिवस, ‘मेघदूत’ वाचत होतो.”

प्रश्न 3.
मी सोपानदेवांना म्हणालो अहो हे बावनकशी सोने आहे
उत्तर :
मी सोपानदेवांना म्हणालो, “अहो, हे बावनकशी सोने आहे!”

प्रश्न 4.
वडील सहा आठ महिने दौऱ्यावर
उत्तर :
वडील सहा-आठ महिने दौऱ्यावर.

प्रश्न 5.
ड्रायव्हरनं गाडी सुरू केली आणि विचारलं कुठे जायचं
उत्तर :
ड्रायव्हरनं गाडी सुरू केली आणि विचारलं, “कुठे जायचं?”

2. पुढील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हांचा पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
रसिकहो वहिानींचा सल्ला या कार्यक्रमाचा आजचा शेवटचा प्रयोग.

पर्याय :
(अ) उद्गारवाचक चिन्ह, एकेरी अवतरण
(आ) प्रश्नचिन्ह, उद्गारवाचक चिन्ह
(इ) दुहेरी अवतरण चिन्ह, स्वल्पविराम
उत्तर :
(अ) उद्गारवाचक चिन्ह, एकेरी अवतरण (रसिकहो! ‘वहिनींचा सल्ला’ या कार्यक्रमाचा आजचा शेवटचा प्रयोग)

प्रश्न 2.
पायच होऊ देत आता घट्ट मजबूत पोलादी पर्याय :

(अ) प्रश्नचिन्ह, लोपचिन्ह
(आ) स्वल्पविराम, अर्धविराम
(इ) लोपचिन्ह, स्वल्पविराम
उत्तर :
पर्याय : (इ) लोपचिन्ह, स्वल्पविराम (पायच होऊ देत आता… घट्ट, मजबूत, पोलादी)

प्रश्न 3.
जी ए कुलकर्त्यांचा एखादा कथासंग्रह तुम्ही वाचला आहे काय पर्याय :
(अ) स्वल्पविराम, अर्धविराम
(आ) पूर्णविराम, प्रश्नचिन्ह
(इ) अपूर्णविराम, अवग्रहचिन्ह
उत्तर :
(आ) पूर्णविराम, प्रश्नचिन्ह (जी. ए. कुलकर्त्यांचा एखादा कथासंग्रह तुम्ही वाचला आहे काय?)

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest व्याकरण शब्दांच्या जाती Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण शब्दांच्या जाती

शब्दांच्या जाती

• शब्द व शब्दांच्या जाती:
• ठराविक क्रमाने आलेल्या अक्षरांच्या समूहास काही अर्थ प्राप्त झाला तर त्यास शब्द असे म्हणतात.
• शब्दांचे विकारी (सव्यय – व्यय – बदल) व अविकारी (अव्यय – बदल न होणारे) असे दोन प्रकार आहेत.
• नाम, सर्वनाम, विशेषण व क्रियापदाच्या मूळ रूपात लिंग, वचन, विभक्ती व काळानुसार बदल होतात म्हणून त्यांना विकारी शब्द असे म्हणतात.
• लिंग तीन प्रकारची आहेत – पुल्लिंग, स्त्रीलिंग व नपुसकलिंग.
• वचनाचे दोन प्रकार आहेत – एकवचन, अनेकवचन.
• नाम / सर्वनामांचा वाक्यातील क्रियापदाशी / इतर शब्दांशी असणारा संबंध ज्या विकारांनी दर्शविला जातो त्यास विभक्ती असे म्हणतात.
• विभक्ती प्रत्यय लावण्यापूर्वी नामाच्या / सर्वनामांच्या रूपात जो बदल होतो त्यास सामान्यरूप असे म्हणतात.
• क्रियाविशेषण, शब्दयोगी, उभयान्वयी व केवलप्रयोगी अव्ययांच्या रूपात कोणताच बदल होत नाही. म्हणून त्यांना अविकारी शब्द असे म्हणतात.

11th Marathi Book Answers व्याकरण शब्दांच्या जाती Additional Important Questions and Answers

1. अधोरेखित केलेल्या शब्दांच्या जाती ओळखा.

प्रश्न 1.
उषावहिनींनी एकशेबावन्नाव्यांदा आरशात पाहिलं.
उत्तरः
उषावहिनी – विशेषनाम

प्रश्न 2.
तो कधी खाली पडत नाही.
उत्तरः
तो – सर्वनाम

प्रश्न 3.
काही पुस्तकं आपल्याला झपाटून टाकतात.
उत्तरः
पुस्तकं – सामान्यनाम

प्रश्न 4.
त्यात सहानुभूतीचा आणि कारुण्याचा ओलावा ओथंबलेला आहे.
उत्तरः
आणि – उभयान्वयी अव्यय

प्रश्न 5.
माझा एक कलावंत मित्र एका अपघातात मरण पावला होता.
उत्तरः
माझा – सार्वनामिक विशेषण

प्रश्न 6.
पुष्कळशी त्यांच्याबरोबर गेली.
उत्तरः
पुष्कळशी – क्रियाविशेषण अव्यय

प्रश्न 7.
अगदी पहिली आठवण अशी, की आपणास दुपट्यात घट्ट गंडाळून ठेवले आहे.
उत्तरः
की – उभयान्वयी अव्यय

प्रश्न 8.
तिथे संवाद नसतो.
उत्तरः
तिथे – क्रियाविशेषण अव्यय

प्रश्न 9.
उषावहिनींनी घड्याळाकडे पाहिलं.
उत्तरः
कडे – शब्दयोगी अव्यय

प्रश्न 10.
मोहरीएवढ्या बिजापासून प्रचंड अश्वत्थ वृक्ष उभा रहावा तशी ही कादंबरी वाढत गेली.
उत्तरः
पासून – शब्दयोगी अव्यय

प्रश्न 11.
अलंकारामुळे कवितेला सौंदर्य प्राप्त होते.
उत्तरः
सौंदर्य – भाववाचक नाम

प्रश्न 12.
हे हायस्कूल शंभर वर्षांवर जुनं आहे.
उत्तरः
शंभर – संख्यावाचक विशेषण

प्रश्न 13.
कुत्रा आपले शेपूट इमानीपणाच्या भावनेने हलवतो.
उत्तरः
इमानीपणाच्या – गुणवाचक विशेषण

प्रश्न 14.
त्याच्या वाचनाचा वेग उत्तम होता.
उत्तरः
उत्तम – विशेषण

प्रश्न 15.
समाधानी चर्येनं मामू स्टुलावरून खाली उतरतो.
उत्तरः
समाधानी – भाववाचक नाम

प्रश्न 16.
मामूनं केलेल्या कष्टमय चाकरीचं फळ म्हणून असेल, पण त्याची सगळीच मुलं गुणवान निघालीत.
उत्तरः
पण – उभयान्वयी अव्यय

प्रश्न 17.
ड्रायव्हर वर आला.
उत्तरः
वर – क्रियाविशेषण अव्यय

प्रश्न 18.
शीऽ, ही कसली साडी?
उत्तरः
शी – केवलप्रयोगी अव्यय

2. सूचनेनुसार सोडवा.

प्रश्न 1.
निशाने सर्व सूत्रे आपल्या हातात घेतली. (क्रियापदाचा प्रकार ओळखा) – ………………………………
उत्तरः
सकर्मक क्रियापद

प्रश्न 2.
भूमीवरही फार मोठा भार पडू लागला. (क्रियापदाचा प्रकार ओळखा) – ………………………………
उत्तरः
संयुक्त क्रियापद

Balbharti Maharashtra State Board Bookkeeping and Accountancy 11th Solutions Chapter 9 Final Accounts of a Proprietary Concern Textbook Exercise Questions and Answers.

Maharashtra State Board Bookkeeping and Accountancy 11th Solutions Chapter 9 Final Accounts of a Proprietary Concern

1. Answer in One Sentence.

Question 1.
What is Trading Account?
Answer:
An account in which direct expenses are compared with direct incomes to find out gross profit or gross loss for a given period is known as Trading Account.

Question 2.
What do you mean by Profit and Loss Account?
Answer:
An account in which indirect expenses are compared with indirect incomes to find out net profit or net loss for a given period is known as the Profit and Loss Account.

Question 3.
Why Balance Sheet is prepared?
Answer:
The balance sheet is prepared to ascertain the financial position of the business on a specific date usually at the end of the accounting year.

Question 4.
State the meaning of Final Accounts.
Answer:
Final Accounts are the group of Trading Account, Profit and loss account and Balance sheet prepared to know the results of business for a given period.

Question 5.
What is Net Profit?
Answer:
When the total credit side of Profit and Loss A/c is greater than the total of debit side, it indicates credit balance which is known as net profit.

Question 6.
What do you mean by Gross Profit?
Answer:
When the total credit side of Trading A/c is greater than the total of debit side, it indicates credit balance, which is called gross profit.

Question 7.
State the meaning of Accrued Income?
Answer:
Income that is due and accumulated but not yet actually received during the current accounting year is called accrued income.

Question 8.
State the meaning of Outstanding Expenses?
Answer:
The expenses which are incurred in the current year, but not paid partly or fully during the current accounting year are termed as outstanding expenses.

Question 9.
What is Depreciation?
Answer:
Depreciation means a continuous reduction in the value of property or asset due to wear and tear, accident, fall in the market price, the passage of time, etc.

Question 10.
What do you mean by Prepaid Expenses?
Answer:
The expense which is paid in advance before they are due for payment is called prepaid expenses.

2. Give a word, term, or phrase which can substitute each of the following statements:

Question 1.
Expenses are paid before it is due.
Answer:
Prepaid Expenses

Question 2.
Income due but not yet received.
Answer:
Accrued Income

Question 3.
Carriage paid on the sale of goods.
Answer:
Carriage Outwards

Question 4.
Statement of Assets and liabilities.
Answer:
Balance Sheet

Question 5.
Account prepared to know Net Profit or Net loss.
Answer:
Profit and Loss A/c

Question 6.
Value of goods remaining unsold at the end of the year.
Answer:
Closing Stock

Question 7.
The provision was made to compensate the loss on account of likely debts.
Answer:
Provision for Bad and Doubtful Debts

Question 8.
The accounts are prepared at the end of the accounting year to know the profit or loss and financial position of the business.
Answer:
Final Accounts

Question 9.
An amount spent on promoting the sale of goods.
Answer:
Selling Expenses

Question 10.
Additional information is provided below the Trial Balance.
Answer:
Adjustments

3. Select the most appropriate alternatives given below and rewrite the sentence:

Question 1.
_____________ is excess of assets over liabilities.
(a) Goodwill
(b) Capital
(c) Investments
(d) Drawings
Answer:
(b) Capital

Question 2.
Discount earned is transferred to credit side of _____________ account.
(a) Current
(b) Profit and Loss
(c) Trading
(d) Capital
Answer:
(b) Profit and Loss

Question 3.
_____________ is a statement which shows the financial position of business on a specific date.
(a) Trading Account
(b) Trial Balance
(c) Profit and Loss A/c
(d) Balance Sheet
Answer:
(d) Balance Sheet

Question 4.
Outstanding expenses are shown on the _____________ side of Balance sheet.
(a) Assets
(b) Liability
(c) Both
(d) None of these
Answer:
(b) Liability

Question 5.
Interest on Drawing is credited to _____________ Account.
(a) Trading
(b) Profit and Loss
(c) Capital
(d) All
Answer:
(b) Profit and Loss

Question 6.
Debit balance of Trading Account means _____________
(a) Gross Loss
(b) Net Loss
(c) Net Profit
(d) Gross Profit
Answer:
(a) Gross Loss

Question 7.
Carriage Inward is debited to _____________ Account.
(a) Trading
(b) Profit and Loss
(c) Capital
(d) Bank
Answer:
(a) Trading

Question 8.
Excess of credit over to debit in Profit and Loss A/c indicates _____________
(a) Net Profit
(b) Gross Profit
(c) Gross Loss
(d) Net Loss
Answer:
(a) Net Profit

Question 9.
Closing stock is always valued at cost or market price which is _____________
(a) more
(b) less
(c) zero
(d) equal
Answer:
(b) less

Question 10.
When specific date is not given, in that case interest on drawings is charged for _____________ month.
(a) Four
(b) Six
(c) Eight
(d) Nine
Answer:
(b) Six

4. State True or False with reasons:

Question 1.
In every adjustment at least there are three effects.
Answer:
This statement is False.
There are at least two effects in every adjustment of final accounts.

Question 2.
Every item of Trial Balance has only one effect.
Answer:
This statement is True.
Every transaction is recorded through journal or subsidiary books with the principle of the double-entry book-keeping system. Journal and subsidiary books are posted to the ledger account and trial balance is prepared from the balances of the ledger so there are already two effects passed. So every item of Trial Balance has only one effect.

Question 3.
Income due but not received is a liability.
Answer:
This statement is False.
Income due but not received is an Asset and not a liability.

Question 4.
Goodwill is not a fictitious asset.
Answer:
This statement is True.
Goodwill is the reputation or name and fame of a business organization in the market. It is the money value of a business reputation earned by a business. It is an intangible asset.
Fictitious assets are created by accounting entry in the books of accounts it doesn’t have any realizable value.
E.g.: Share issue expenses.

Question 5.
The credit balance of the Profit & Loss account shows a net profit.
Answer:
This statement is True.
The credit side of profit and loss A/c represents incomes when the credit side is greater than the debit side (expenses) it shows the Net Profit of the year.

5. Fill in the blanks:

Question 1.
Gross Profit is transferred to _____________ account.
Answer:
Profit and Loss A/c

Question 2.
Debit Balance of Trading Account indicates _____________
Answer:
Gross Loss

Question 3.
Income Receivable appears on _____________ side of Balance Sheet.
Answer:
Asset

Question 4.
Interest on Bank Loan is debited to _____________ A/c.
Answer:
Profit and Loss A/c

Question 5.
Profit and Loss account is prepared to find out _____________ results of the business.
Answer:
Net Working

Question 6.
All indirect/operating expenses are transferred to _____________ account.
Answer:
Profit and Loss A/c

Question 7.
Interest of proprietor’s drawing is credited to _____________ account.
Answer:
Profit and Loss A/c

Question 8.
An excess of debit over credit in the Profit & Loss A/c represents the _____________
Answer:
Net Loss

Question 9.
All direct expenses are transferred to _____________ account.
Answer:
Trading A/c

Question 10.
Balance Sheet is _____________ of assets & liabilities.
Answer:
Statement

6. Find the odd one:

Question 1.
Rent, Salary, Insurance, Plant, and Machinery.
Answer:
Plant and Machinery

Question 2.
Purchases, Closing stock, Debtors, Factory Rent.
Answer:

Question 3.
Capital, Bills Payable, Debtors, Outstanding wages.
Answer:
Debtors

Question 4.
Advertisement, Travelling Expenses, Factory Rent, Insurance.
Answer:
Factory Rent

Question 5.
Cash in Hand, Debtors, Outstanding Income, Reserve for Doubtful Debts.
Answer:
Reserve for Doubtful Debts

7. Do you agree or disagree with the following statements:

Question 1.
Reserve for bad debts is created by debiting Profit and Loss Account.
Answer:
Agree

Question 2.
A balance Sheet is a statement as well as an account.
Answer:
Disagree

Question 3.
Indirect Expenses are debited to Trading Account.
Answer:
Disagree

Question 4.
Bank Overdraft is treated as an Internal Liability.
Answer:
Disagree

Question 5.
Capital is excess of Liabilities over Assets.
Answer:
Disagree

8. Correct and Rewrite the following statements:

Question 1.
The balancing figure of the Trading Account is Net Profit or Net Loss.
Answer:
The balancing figure of the Trading Account is Gross Profit or Gross Loss.

Question 2.
All direct expenses are debited to the Profit and Loss Account.
Answer:
All direct expenses are debited to Trading Account.

Question 3.
When the credit side of the Profit and Loss Account is greater than the debit side, it is called Net Loss.
Answer:
When the credit side of the Profit and Loss account is greater than the debit side, it is called Net Profit.

Question 4.
Capital A/c……………..Dr.
To Profit and Loss Account
(Being Net Profit transferred to Capital A/c)
Answer:
Profit and Loss Account…………….Dr.
To Capital A/c
(Being Net Profit transferred to Capital A/c)

Question 5.
Trading A/c……………Dr.
To Sales A/c
(Being Sales transferred to Trading A/c)
Answer:
Sales A/c…………Dr
To Trading A/c
(Being sales transferred to Trading A/c)

9. Calculate the following.

Question 1.
Calculate the Capital

Solution:
Capital = Assets – Liabilities
= ₹ 1,00,000 – ₹ 39,950
= ₹ 60,050

Question 2.
The machinery of ₹ 35,500 is purchased on 1st July 2018 and on the same day ₹ 4,500 are spent on the installation of the Machinery. The proprietor has decided to Depreciate Machinery at the rate of 7% p.a. Calculate the amount of depreciation, assuming that accounting year is ending on 31st March every year.
Solution:
Cost of Machinery = Purchase Price + Installation Charges
= 35,500 + 4,500
= ₹ 40,000
Depreciation for 9 months = 40,000 × \(\frac{7}{100} \times \frac{9}{12}\) = ₹ 2,100

Question 3.
Mr. Pramod borrowed a Loan from the State Bank of India ₹ 3,50,000 on 1st Oct. 2018 at the rate of interest of 12% p.a. Calculate the Interest on a bank loan for the year 2018-19, assuming that the financial year-end on 31st March every year.
Solution:
Interest on Bank loan for 6 months = 3,50,000 × \(\frac{12}{100} \times \frac{6}{12}\) = ₹ 21,000

Question 4.
Annual Insurance Premium ₹ 8,000 is paid on 1st Dec 2018. Calculate the amount of Insurance Premium for the accounting year ending on 31st March 2019.
Solution:
Annual Insurance Premium for 12 months = ₹ 8,000
Less: Prepaid for 8 months = ₹ 5,333
Insurance for 4 months (01.12.18 to 31.03.19) = ₹ 2,667

Question 5.
Calculate the Gross Profit/Gross Loss
Purchases A/c ₹ 15,500, Sales A/c ₹ 30,000, Carriage Inward ₹ 1,200, Opening Stock ₹ 5,000, Purchases Returns ₹ 500, Closing Stock ₹ 18,000
Solution:
Cost of Goods Sold = Opening Stock + Purchases – Purchases Returns + Carriage Inward – Closing Stock
= 5,000 + 15,500 – 500 + 1,200 – 18,000
= ₹ 3,200
Gross Profit = Sales – Cost of goods sold
= 30,000 – 3,200
= ₹ 26,800

Practical Problems

Question 1.
From the following Balances of Jayashri Traders, you are required to prepare Trading Account for the year ended 31/03/2019.

Solution:
In the books of Jayashri Traders

Question 2.
Prepare Profit and Loss Account of Sanjay Brothers for the year ended 31st March 2018 from the following balances.
1. Bank charges ₹ 22,000
2. Interest (Cr.) ₹ 16,000
3. Sundry expenses ₹ 42,000
4. Insurance ₹ 35,000
5. Salaries ₹ 40,000
6. Rates and Taxes ₹ 13,000
7. Postage ₹ 8,000
8. Advertisement ₹ 40,000
9. Rent paid ₹ 32,000
10. Bad debts ₹ 10,000
11. Commission (Cr) ₹ 17,500
12. Printing & Stationery ₹ 21,000
13. Loss by fire ₹ 18,000
14. Discount (Dr) ₹ 23,000
15. Discount (Cr) ₹ 37,000
16. Misc. Income ₹ 14,000
17. Depreciation ₹ 34,000
18. Carriage Outwards ₹ 60,000
19. Godown Expenses ₹ 40,000
Note: Gross Profit ₹ 4,07,500
Solution:
In the books of the Sanjay Brothers.

Question 3.
From the following Trial Balance of Sanjiv & Sons. Prepare Trading Account and Profit & Loss Account for the year ending on 31st March 2019 and a Balance Sheet as on that date.

Additional information:
1. Closing stock on 31st March 2019, was at cost ₹ 60,000 and Market Price ₹ 70,000.
2. Outstanding expenses: Wages ₹ 4,000, Salary ₹ 2,400
3. Provide depreciation at 10% on Motor Van and 5% on Furniture.
4. Write off ₹ 2,000 for bad debts and create R.D.D. at 5% on debtors.
5. Provide 10% p.a. interest on capital.
Solution:
In the books of Sanjiv & Sons

Balance Sheet as of 31st March, 2019

Question 4.
From the following Trial Balance of Nandini & Co. as of 31st March 2019. Prepare Final Accounts after considering the adjustments given below.

Adjustments:
1. Closing stock valued at ₹ 1,00,000.
2. Write off ₹ 2,000 as bad debts and create a provision for doubtful debts @ 5% on Sundry Debtor.
3. Depreciate Machinery by 10% p.a. and Loose Tools is valued at ₹ 1,00,000.
4. Charge Interest on Capital @ 2% p.a.
Solution:
In the books of Nandini & Co.

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 5.
Prepare Final accounts of Abdul Traders for the year ending 31st March 2019 with the help of the following Trial Balance and Adjustments.
Trial Balance as of 31st March 2019.

Adjustments:
1. Closing stock valued at ₹ 89,600
2. Outstanding expenses Salaries ₹ 2,000, Wages ₹ 4,000
3. Charge depreciation on Machinery @ 10%
4. Bad debts are written off ₹ 2,000 and create a provision for bad and doubtful debts 5% on Sundry Debtors.
Solution:
In the books of Abdul Traders.


Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 6.
Following is the Trial Balance of Geeta Enterprises. You are required to prepare a Trading and Profit & Loss Account for the year ended 31st March 2019 and the Balance Sheet as of that date after taking into account the additional information provided to you.
Trial Balance as of 31st March, 2019

Additional information:
1. Closing stock of goods on 31st March 2019 valued at ₹ 7,100 at cost price and ₹ 7,500/- as market price.
2. Travelling expenses include ₹ 125 spent on personal traveling.
3. ₹ 175 is to be written off as bad debts which were due from Mr. Ashok, a debtor, and 5% R.D.D. is to be maintained on debtors.
4. Reserve for discount on debtors as well as on creditors is to be maintained at 2% and 3% respectively.
5. Provide 10% depreciation on Plant & Machinery and Furniture.
Solution:
In the books of Geeta Enterprises.

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 7.
Following are the closing ledger balances of Deepak & Co. Prepare Trading Account and Profit & Loss Account for the year ended 31st March 2019 and Balance sheet as of that date.
Ledger Balances of Mr. Deepak and Co. as of 31st March, 2019

Adjustments:
1. Closing stock was valued at ₹ 60,000
2. An amount of ₹ 3,000 is still to be received on account of commission.
3. Provision for discount on debtors and Provision for discount on Creditors are to be created 2% and 3% respectively.
4. Amount of Furniture is to reduce by ₹ 4,500 and Building by 10%.
5. Outstanding expenses Salaries ₹ 4,500 and Wages ₹ 1,500.
Solution:
In the books of Deepak & Co.

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 8.
Following is the Trial Balance extracted from the books of Raju Traders. You are required to prepare Trading A/c, Profit & Loss A/c for the year ending on 31st March 2019 and Balance Sheet as of that date after Considering the additional information given below.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Closing stock is valued at ₹ 40,000 at Cost Price and ₹ 44,000 as Market Price.
2. Provide Depreciation on Plant & Machinery, Furniture, Computers @ 5%, 10%, 15% respectively.
3. Salaries are paid for 10 months only.
4. Further Bad debts amounted to ₹ 400 and provide 10% R.D.D. on Sundry Debtors.
5. Advertisement is paid for 2 years.
Solution:
In the books of Raju Traders.


Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 9.
From the following Trial Balance of Shradha Enterprises, you are required to prepare Final Accounts for the year ending on 31st March 2019.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Insurance is prepaid to the extent of ₹ 2,250
2. Closing stock is valued at ₹ 3,80,000 Cost price and ₹ 4,00,000 as Market price.
3. Outstanding Expenses are Wages ₹ 6,000 and Rent ₹ 5,000
4. Write off further had debts ₹ 1,500 and provide 5% Reserve for doubtful debts.
5. Depreciation on Furniture and Plant & Machinery at 10% p.a. and on Freehold Premises at 15% p.a.
Solution:
In the books of Shradha Enterprises

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 10.
From the following Trial Balance of Ayub & Co. as of 31st March 2019, you are required to prepare Trading Account, Profit and Loss Account for the year ending 31st March 2019, and Balance Sheet as of that date after making necessary adjustments.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Stock on hand on 31st March 2019 valued at ₹ 60,000
2. Rent amounting to ₹ 600 Prepaid.
3. Bad Debts ₹ 600 and create a Provision for Doubtful Debts 5%
4. Depreciation on Plant & Machinery by 10% and Furniture is valued at ₹ 4,500
5. Outstanding Salaries ₹ 900
Solution:
In the books of Ayub and Co.

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 11.
From the following Trial Balance of Rajnish & Sons and the additional information given below prepare Trading & Profit and Loss Account for the year ending on 31st March 2018 and Balance Sheet as on that date.
Trial Balance as of 31st March 2018

Adjustments:
1. Closing Stock valued at ₹ 3,00,000 cost price and ₹ 3,20,000 at Market price.
2. Salaries were paid for 10 months only.
3. Insurance is paid for one year ending on 30.06.2018
4. One of the debtors Mr. Amit became insolvent, from whom ₹ 10,000 was not received.
5. 5% R.D.D. is to be maintained on Debtors.
6. Depreciate Machinery & Furniture @ 10% and 5% respectively.
Solution:
In the books of Rajnish & Sons


Balance Sheet as of 31st March 2018

Question 12.
From the following Trial Balance of John & Sons, you are required to prepare Trading Account, Profit and Loss Account for the year ending 31st March 2019 and Balance Sheet as of that date.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Closing Stock ₹ 27,000
2. Charge Depreciation on Machinery and Motor car @ 10% and 5% respectively.
3. Create R.D.D. 5% on Sundry Debtors
4. Interest on Drawings @ 5% p.a.
5. Create Discount on Sundry Creditors 3%
6. Advertisement ₹ 1,000 is prepaid.
7. Outstanding Rent ₹ 1,500
Solution:
In the books of John and Sons

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 13.
From the following Trial Balance of Pushkraj, you are required to prepare Trading Account and Profit and Loss Account for the year ended 31st March 2019 and Balance Sheet as of that date.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Stock on 31st March 2019 was valued at ₹ 28,000
2. Create a Provision for doubtful debts on Sundry Debtors @ 5%
3. Depreciate Motor car by 5% p.a. and Machinery by 7% p.a.
4. Outstanding expenses Rent ₹ 800 & Wages ₹ 1,000
5. Charge interest on Capital @ 3% p.a.
6. Goods of ₹ 4,000 withdrawn by the proprietor for personal use.
Solution:
In the books of Pushkraj


Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 14.
From the following Trial Balance of Jyoti, Trading Co. Prepare the Trading Account and Profit and Loss Account for the year ended 31st March 2019 and Balance Sheet as of that date.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Closing stock valued at ₹ 58,000 Cost Price while the Market price is ₹ 60,000
2. Write off ₹ 1,200 as Bad debts and create provision for doubtful debts 2% on Sundry Debtors and also create provision for discount on Creditors 5%.
3. Loose Tools is valued at ₹ 52,000 and depreciate Furniture by 10% p.a.
4. Outstanding expenses Salary ₹ 1,000 and Wages ₹ 225
5. Charge interest on Capital 2% and on Drawings 10%.
Solution:
In the books of Jyoti Trading Co.

Balance Sheet as of 31st March 2019

Question 15.
From the following Trial Balance of Manish Enterprise, Prepare the Trading Account and Profit and Loss Account for the year ended 31st March 2019 and Balance sheet as of that date.
Trial Balance as of 31st March 2019

Adjustments:
1. Closing Stock was ₹ 32,000.
2. Write off 50% of patents, depreciate Plant & Machinery by 10% p.a and Office Equipment by 20%.
3. Reserve for bad debts is to be created 5% and discount on Debtors 2%.
4. Outstanding expenses Mobile charges ₹ 300 and Freight ₹ 500
5. Charge Interest on Capital @ 5%.
6. Goods of ₹ 2,000 distributed on free samples.
Solution:
In the books of Manish Enterprise

Balance Sheet as of 31st March 2019

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest व्याकरण शब्दसिद्धी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण शब्दसिद्धी

11th Marathi Guide व्याकरण शब्दसिद्धी Textbook Questions and Answers

शब्दसिद्धी

भाषा व्यवहारामध्ये म्हणजेच लिहिताना वा बोलताना आपण नानाविध शब्दांचा वापर करतो. आपल्या भाषिक व्यवहारातील सर्वच शब्द आपल्या मूळ मराठी भाषेतील असतीलच असे नाही. बऱ्याचदा मूळ भाषेतील शब्दांपासून आपण नवनवीन शब्द बनतो. केव्हा केव्हा इतर भाषेतील शब्दांचाही स्वाभाविकपणे आपण वापर करतो. बऱ्याचदा तो शब्द दुसऱ्या भाषेतील आहे हेही आपल्या लक्षात येत नाही.

इतर भाषेतीलही काही शब्द मराठीत असे रुळले आहेत की त्यांचे वेगळेपणही बऱ्याचदा लक्षात न घेता तो आपल्याच भाषेतील शब्द आहे या पद्धतीने आपण त्याचा वापर करत असतो. यासाठीच आपल्या भाषेतील मूळ शब्द कोणते? आपल्या भाषेत रुळलेले कोणते शब्द आपण इतर भाषांमधून जसेच्या तसे घेतले आहेत वा कोणत्या शब्द रूपात कसा बदल केला आहे हे समजून घेणे भाषेच्या अभ्यासात अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

भाषेतील शब्द कसा बनतो वा सिद्ध होतो या प्रक्रियेलाच शब्दसिद्धी असे म्हणतात.

काही उपसर्गघटित शब्द :

उपसर्ग व त्याचा अर्थ	उपसर्गघटित साधित शब्दांची उदाहरणे
अति (= फार / पलीकडे)	अतिशय, अतिरेक, अतिक्रम, अतिलोभी, अतिसार इ.
आ (= पासून / पर्यंत / पलीकडे)	आजन्म, आमरण, आक्रमण, आक्रोश इ.
सु (= चांगले / सोपे)	सुग्रास, सुभाषित, सुकर, सुगम, सुशिक्षित इ.
अव (= हीन / कमी)	अवघड, अवजड, अवकळा, अवदसा, अवलक्षण इ.
दर (= प्रत्येक)	दररोज, दरसाल, दरमहा, दरमजल, दरशेकडा इ.
आड (= लहान / गौण)	आडनाव, आडवाट, आडकाठी, आडवळण, आडदांड इ.
दुर्, दुस् (= वाईट / दुष्ट)	दुर्गुण, दुर्दशा, दुर्जन, दुर्लभ, दुराचरण, दुर्लक्ष इ.
प्रति (= उलट / फिरून)	प्रतिकार, प्रतिबिंब, प्रतिदिन, प्रतिकूल, प्रत्येक इ.
वि (= विशेष / शिवाय)	विख्यात, विज्ञान, विधवा, विसंगती, विपत्ती इ.
भर (= मुख्य / पूर्ण)	भरधाव, भरजरी, भरदिवसा, भरचौकात, भरलोकात, भरपेट इ.
अनु (= मागून / सारखे)	अनुकरण, अनुक्रम, अनुभव, अनुवाद, अनुमती इ.
उत् (= श्रेष्ठ / उंच)	उत्कर्ष, उन्नती, उत्तीर्ण, उत्तम, उत्प्रेक्षा इ.
अभि (= पूर्वी/ जवळ)	अभिनय, अभिनंदन, अभिरुची, अभिप्राय, अभिमुख इ.
गैर (= वाचून / विना)	गैरहजर, गैरशिस्त, गैरसमज, गैरसोय, गैरहिशोबी इ.
सर (= मुख्य)	सरकार, सरपंच, सरहद्द, सरदार, सरनौबत इ.
बे (= वाचून / शिवाय / रहित)	बेडर, बेअब्रू, बेदम, बेईमान, बेइज्जत, बेशरम, इ.
ना (= अभाव)	नाउमेद, नाराज, नापसंत, नालायक, नाकबूल इ.
प्र (= अधिक / पुढे)	प्रताप, प्रबल, प्रगती, प्रवाह, प्रदोष, प्रस्थान, प्रसिद्ध इ.
बद (= वाईट)	बदनाम, बदसूर, बदफैली, बदलौकिक इ.
हर (= प्रत्येक)	हररोज, हरघडी, हरदम, हरकाम,

काही प्रत्ययघटित शब्द

1. कृदन्ते / धातुसाधिते : धातूस कृतप्रलय लागून तयार होणारे नवीन शब्द.

प्रत्यय	धातुसाधित शब्द (उदाहरणे)
अक	लेखक, पाचक, रक्षक, भक्षक, गायक, वाहक इ.
अनीय	श्रवणीय, मननीय, रमणीय, वंदनीय, पूजनीय इ.
आई	खोदाई, चराई, उजळाई, शिलाई, अंगाई इ.
रा	लाजरा, बुजरा, हसरा, कापरा, दुखरा इ.
ऊन	करून, देऊन, बसून, हसून इ.
अना	प्रार्थना, वेदना, कल्पना, तुलना, वंदना इ.
ण	धरण, जळण, तळण, चढण, भांडण, लोळण इ.
तव्य	कर्तव्य, तालव्य, भवितव्य इ.
आळू	झोपाळू, लाजाळू, कनवाळू, विसराळू इ.
णावळ	खाणावळ, जेवणावळ, धुणावळ, लिहिणावळ इ.

2. तद्धिते / शब्दसाधितेः धातूखेरीज अन्यशब्दांना प्रत्यय लागून तयार होणारे नवीन शब्द

प्रत्यय	शब्द साधिते (उदाहरणे)
इक	कायिक, वाचिक, मानसिक, धार्मिक, लौकिक इ.
कर	सुखकर, खेळकर, खोडकर, दिनकर, प्रभाकर इ.
की	माणुसकी, भावकी, गावकी, शेतकी, उनाडकी इ.
खोर	भांडखोर, चिडखोर, चहाडखोर, चेष्टेखोर, मस्तीखोर इ.
दार	दुकानदार, फौजदार, जमिनदार, इमानदार, धारदार, डौलदार इ.
कट	तेलकट, मातकट, धुरकट, मळकट, पोरकट इ.
गर, गार	सौदागर, जादूगार, गुन्हेगार, माहितगार, कामगार इ.
खाना	कारखाना, तोफखाना, दवाखाना, हत्तीखाना, दारूखाना इ.
नामा	करारनामा, हुकूमनामा, पंचनामा, जाहीरनामा इ.
आई	लढाई, नवलाई, दांडगाई, शिष्टाई, खोदाई. इ.

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest Bhag 5.5 व्याकरण शब्दभेद Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 5.5 व्याकरण शब्दभेद

11th Marathi Digest Chapter 5.5 व्याकरण शब्दभेद Textbook Questions and Answers

कृती

प्रश्न 1.
शब्दांतील उच्चार साधर्म्यावरून कृती करा.

उत्तर :

प्रश्न 2.
शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल.

उत्तर :

प्रश्न 3.
संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन.

उत्तर :

प्रश्न 4.
अक्षर फरकाने अर्थबदल.

उत्तर :

11th Marathi Book Answers Chapter 5.5 व्याकरण शब्दभेद Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
शब्दांतील उच्चार साधर्म्यानुसार कृती करा.
उत्तर :

प्रश्न 2.
शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदलानुसार कृती करा.
उत्तर :

प्रश्न 3.
संदर्भानुसार शब्दप्रयोजन कृती करा.
उत्तर :

प्रश्न 4.
अक्षरफरकाने होणारा अर्थबदल कृती करा.
उत्तर :

शब्दभेद प्रास्ताविक:

दैनदिन जीवनात आपण भाषेतील अनेकविध शब्दांचा वापर अगदी सहजतेने करत असतो. चांगले बोलणे व चांगले लिहिणे यांसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता असते. शब्दज्ञान, त्या शब्दाचा विशिष्ट अर्थ, सूक्ष्म अर्थच्छटा, शब्दांचे योग्य लेखन, शब्दांच्या अचूक संदर्भाचे ज्ञान आवश्यक आहे. प्रभावी अभिव्यक्तीसाठी शब्दज्ञानाची आवश्यकता आहे.

शब्दांच्या योग्य ज्ञानाअभावी आपले बोलणे व लिहिणे प्रभावशाली होत नाही. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे. चांगले बोलणे हे चांगले ऐकण्यातून आकारास येते. चांगले ऐकणे म्हणजे श्रवण, समजून बोलणे म्हणजे भाषण, आकलन करून ग्रहण करणे म्हणजे वाचन आणि या तिहींचा समन्वय म्हणजे लेखन.

शब्दभेदाचे आकलन जर नीट झाले नाही, तर अर्थभेद, अर्थहानी आणि अर्थविसंगती होते. म्हणूनच शब्दभेद समजून घेणे आवश्यक आहे.

1. शब्दांचे उच्चार साधर्म्य

शब्दाच्या उच्चारातून व लेखनातून जेव्हा सूक्ष्म बदल जाणवतात व अर्थाच्या दृष्टीने खूप फरक निदर्शनास येतात तेव्हा तिथे शब्दभेद असतो.

भाषेतील दोन शब्दांच्या उच्चारात काहीसे साधर्म्य (सारखेपणा) असते. परंतु संदर्भ साधर्म्य अजिबात नसते. दोन शब्दांचा उच्चार वरवर जरी सारखा वाटत असला तरी योग्य संदर्भ पूर्णपणे जाणून न घेतल्यामुळे शब्दांचा योग्य प्रकारे वापर केला जात नाही.

यांसारखे अन्य काही शब्द

• कळ – वेदना, भांडणाचे मूळ
• घाट – डोंगरातील वळणाचा रस्ता, नदीवरील पायऱ्यांचे बांधकाम
• तट – किनारा, किल्ल्याची संरक्षक भिंत.
• दर्प – वास, गर्व
• पात्र – लायक, नाटकातील भूमिका, भांडे
• वार – दिवस, धारदार शस्त्राचा घाव, लांबी मोजण्याचे एकक.
• सुमन – फूल, निर्मळ मन

2. शब्दलेखनातील सूक्ष्म बदल

भाषा विषयात शुद्धलेखनाचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. शब्दलेखन करताना हस्व – दीर्घ, अनुस्वार, काना, मात्रा यांकडे जाणीवपूर्वक लक्ष दयावे. शब्दलेखनात चूक झाली तर बराचसा चुकीचा अर्थ प्राप्त होतो.

यांसारखे अन्य काही शब्द

• अध्ययन – शिकारी, अध्यापन – शिकविणे
• खत – पिकाला घालायचे खत, खंत – काळजी
• गृह – घर, ग्रह – सूर्यमालेतील ग्रह.
• पिक – कोकिळ पक्षी, पीक – शेतात उत्पन्न आलेले धान्य
• मास – महिना, मांस – प्राण्यांचे मांस वदन – तोंड, वंदन – नमस्कार
• शिव – शंकर, शीव – सीमा
• सन – वर्ष, सण – उत्सव
• सुर – देव, सूर – स्वर
• तण – गवत, तन – शरीर

3. शब्दांच्या संदर्भाची अचूक जाण

बोलताना वा लेखन करताना कोणता शब्द कोठे वापरावा याबद्दल काही संकेत असतात. या संकेतांना विशिष्ट अशा संदर्भाची पार्श्वभूमी असते. संदर्भ आणि संकेत यांत अंतर पडल्यास अर्थातही फरक पडतो. बोलण्या, लिहिण्यातली ही अर्थविसंगती मनाला खटकते.

4. शब्दांच्या लेखनात एखादया अक्षराचा फरक

दोन शब्दांच्या एखादया अक्षराचा जरी फरक असला तरी अर्थात खूप मोठा फरक पडतो. हा फरक समजण्यासाठी शब्दांच्या अर्थाची योग्य जाण असणे आवश्यक आहे.

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 11th Digest Bhag 5.4 व्याकरण काळ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Marathi Yuvakbharati Solutions Bhag 5.4 व्याकरण काळ

11th Marathi Digest Chapter 5.4 व्याकरण काळ Textbook Questions and Answers

कृती

1. खालील वाक्यांतील रीती काळाचा प्रकार ओळखा.

प्रश्न 1.
नजमा उत्तम कविता लिहीत असे. …………………………………………
उत्तर :
रीती भूतकाळ

प्रश्न 2.
मी लोकांना मदत करत राहीन. …………………………………………
उत्तर :
रीती भविष्यकाळ

प्रश्न 3.
अभिजित सतार उत्तम वाजवत असतो. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

प्रश्न 4.
शिक्षक जे सांगतात, ते विदयार्थी लक्षपूर्वक ऐकत असतात. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

प्रश्न 5.
एका गावात एक उत्तम चित्रकार राहत होता. …………………………………………
उत्तर :
रीती भूतकाळ

प्रश्न 6.
राहल प्रार्थनेला नेहमीच उशिरा येत असतो. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

प्रश्न 7.
माधवराव नेहमीच सुगम संगीत ऐकत असत. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

प्रश्न 8.
दादासाहेब दररोज फिरायला जात असतात. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

प्रश्न 9.
तो सदोदित आजारी पडत असतो. …………………………………………
उत्तर :
रीती वर्तमानकाळ

2. खालील वाक्यांतील काळ ओळखून त्यापुढे दिलेल्या कंसातील सूचनेनुसार वाक्यबदल करा.

प्रश्न 1.
मी तबला वाजवतो. (रीती भूतकाळ करा.)
उत्तर :
मी तबला वाजवत असे.

प्रश्न 2.
मुले खो-खो खेळत होती. (पूर्ण भूतकाळ करा.)
उत्तर :
मुले खो-खो खेळली होती.

प्रश्न 3.
रस्त्याच्या डाव्या बाजूने चालावे. (साधा वर्तमानकाळ करा.)
उत्तर :
रस्त्याच्या डाव्या बाजूने चल.

प्रश्न 4.
तो विदयार्थी अडखळत वाचत असतो. (साधा भूतकाळ करा.)
उत्तर :
तो विदयार्थी अडखळत वाचत होता

प्रश्न 5.
वर्गातील विद्यार्थी लक्षपूर्वक ऐकत होते. (साधा भविष्यकाळ करा.)
उत्तर :
वर्गातील विदयार्थी लक्षपूर्वक ऐकतील / वर्गातील विदयार्थी लक्षपूर्वक ऐकत असतील.

11th Marathi Book Answers Chapter 5.4 व्याकरण काळ Additional Important Questions and Answers

1. खालील कृती सोडवा व काळाचे नाव लिहा. (कंसातील क्रियापदांचे योग्य रूप वापरा)

प्रश्न 1.
या वर्षी मी काश्मीर सहलीला ……………………………. (जाणे)
उत्तर :
या वर्षी मी काश्मीर सहलीला जाईन. [भविष्यकाळ]

प्रश्न 2.
काल झालेल्या निबंध स्पर्धेत मी उत्तम निबंध ……………………………. (लिहिणे)
उत्तर :
काल झालेल्या निबंध स्पर्धेत मी उत्तम निबंध लिहिला. [भूतकाळ]

प्रश्न 3.
हे बघ आनंद, उदया तू सहलीला असल्यामुळे लवकर ……………………………. (जाणे, उठणे)
उत्तर :
हे बघ आनंद, उदया तू सहलीला असल्यामुळे लवकर ऊठ. [वर्तमानकाळ]

प्रश्न 4.
परवा सुरेशने सुरेल गीत ……………………………. (गाणे)
उत्तर :
परवा सुरेशने सुरेल गीत गायले. [भूतकाळ]

प्रश्न 5.
काल बाळूने बागेतील आंबे शेजाऱ्यांना ……………………………. (देणे)
उत्तर :
काल बाळूने बागेतील आंबे शेजाऱ्यांना दिले. [भूतकाळ]

प्रश्न 6.
वकिलाने आरोपीला आपली बाजू मांडू ……………………………. (देणे)
उत्तर :
वकिलाने आरोपीला आपली बाजू मांडू दिली. [भूतकाळ]

प्रश्न 7.
भविष्यात मी कधीतरी विमानातून प्रवास ……………………………. (करणे)
उत्तर :
भविष्यात मी कधीतरी विमानातून प्रवास करेन. [भविष्यकाळ]

प्रश्न 8.
हसणे हा मनुष्यस्वभाव ……………………………. असणे.
उत्तर :
हसणे हा मनुष्यस्वभाव आहे. [वर्तमानकाळ]

प्रश्न 9.
काल रात्री सारखा विजांचा गडगडाट ……………………………. (होणे)
उत्तर :
काल रात्री सारखा विजांचा गडगडाट होता. [भूतकाळ]

प्रश्न 10.
उदया मी ही मालिका पुन्हा ……………………………. (बघणे)
उत्तर :
उदया मी ही मालिका पुन्हा बघेन. [भविष्यकाळ]

सरावासाठी कृती :

1. खालील वाक्यांतील काळ ओळखा.

प्रश्न 1.
(a) दहा वर्षांपूर्वी मी या शाळेत रुजू झाले.
(b) आणखी वर्षानंतर मामू या शाळेतून सेवानिवृत्त होणार!
(c) माझ्या हाती पुस्तक देताना त्यानं त्यावरून मायेनं हात फिरविला.
(d) या मंडळींनी गेल्या पंचवीस वर्षांत साऱ्या जगाचं एका ‘मॉल’ मध्ये रूपांतर केलं.
(e) या वयातही ठणठणीत प्रकृती आहे माझी.
उत्तर :
(a) भूतकाल
(b) भविष्यत्काल
(c) वर्तमानकाल
(d) भूतकाल
(e) वर्तमानकाल

2. कंसातील सूचनेनुसार वाक्यबदल करा.

प्रश्न 1.
ही शाळा सरकारी आहे. (रीती भविष्यकाळ करा)
उत्तर :
ही शाळा सरकारी असेल.

प्रश्न 2.
सोपानदेवांची आणि माझी वीस-बावीस वर्षांची मैत्री आहे. (पूर्ण भूतकाळ करा)
उत्तर :
सोपानदेवांची आणि माझी वीस-बावीस वर्षांची मैत्री होती.

प्रश्न 3.
प्रास्ताविकानंतर कार्यक्रमाला सुरुवात झाली. (पूर्ण भविष्यकाळ करा)
उत्तर :
प्रास्ताविकानंतर कार्यक्रमाला सुरुवात होईल.

प्रश्न 4.
एक फळ मात्र मी रोज नेमानं खात असतो. (रीती भूतकाळ करा)
उत्तर :
एक फळ मात्र मी रोज नेमानं खात असे.

प्रश्न 5.
सभागृहात टाचणी पडेल अशी शांतता पसरली. (काळ ओळखा)
उत्तर :
वर्तमानकाळ

3. खालील वाक्यातील रीती काळाचा प्रकार ओळखा.

प्रश्न 1.
a. विदयार्थी मामूचा हात खेचून त्याला आग्रहाने चहाला नेतात.
b. टी.व्ही.ची गाडी रोजच्यासारखी चारला येणार होती.
c. उषा वहिनी नेहमीप्रमाणे पर्स घ्यायला आत जातील.
d. ही आजची भीषण स्थिती असे.
e. पुस्तकांचा अविट सुगंध मनाच्या गाभाऱ्यात दरवळत जाईल.
उत्तर :
a. रीती वर्तमानकाळ
b. रीती भूतकाळ
c. रीती भविष्यकाळ
d. रीती भूतकाळ
e. रीती भविष्यकाळ

काळ प्रास्ताविकः

वाक्याचा अर्थ पूर्ण करणाऱ्या क्रियावाचक शब्दास क्रियापद असे म्हणतात. उदा. विदयार्थ्यांनी नियमित अभ्यास करावा. यातील ‘करावा’ या शब्दातून अभ्यास करण्याची क्रिया दर्शविली जाते. वाक्यात दिलेल्या क्रियापदावरून जसा क्रियेचा बोध होतो. तसाच ती क्रिया कोणत्या वेळी घडत आहे याचा बोध होतो. क्रिया कोणत्या वेळी घडत आहे याचा जो बोध होतो त्यास काळ असे म्हणतात.

उदा.

• माधुरी गीत गाते. (गाण्याची क्रिया सुरू आहे – आता घडत आहे)
• माधुरीने गीत गाईले/गायले (गाण्याची क्रिया पूर्वी घडत आहे – पूर्वी कधी तरी)
• माधुरी गीत गाईल. (गाण्याची क्रिया पुढे घडणार आहे – भविष्यात कधी तरी)

यावरून काळाचे तीन मुख्य प्रकार पडतात.

• वर्तमानकाळ – (क्रिया आता घडली आहे.)
• भूतकाळ – (क्रिया पूर्वी घडली आहे.)
• भविष्यकाळ – (क्रिया पुढे कधी तरी घडेल)

काळ व काळाचे प्रकार :

‘वाचणे’ ही क्रिया काळाच्या सर्व प्रकारांत खालीलप्रमाणे दर्शविली जाते.

वर्तमानकाळ	भूतकाळ	भविष्यकाळ
साधा/सामान्य उदा. मी पुस्तक वाचतो. (क्रिया सुरू / घडत आहे.)	साधा/सामान्य उदा. मी पुस्तक वाचले. (क्रिया पूर्वी घडली आहे.)	साधा/सामान्य उदा. मी पुस्तक वाचेन. (क्रिया पुढे घडणार आहे.)
अपूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचत आहे. (वाचन संपलेले नाही. क्रिया सुरू आहे, परंतु अपूर्ण आहे.)	अपूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचत होतो.	अपूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचत असेन.
पूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचले आहे. (पुस्तक वाचन पूर्ण झाले आहे.)	पूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचले होते.	पूर्ण उदा. मी पुस्तक वाचले असेन.
रीती उदा. मी पुस्तक वाचत असतो. (पुस्तक वाचन क्रिया नेहमी घडत असते.)	रीती उदा. मी पुस्तक वाचत असे.	रीती उदा. मी पुस्तक वाचत जाईन.

लक्षात ठेवा :

• वाक्यात क्रियापद एकटेच असेल तर तो साधा काळ असतो.
• क्रिया सुरू आहे म्हणजेच संपलेली नाही तर अपूर्ण आहे हे समजते तो अपूर्ण काळ असतो.
• क्रिया पूर्ण झाली याचा बोध होतो तेव्हा तो पूर्ण काळ असतो.
• एखादी क्रिया नेहमी वा सतत घडत असेल तर तो रीती काळ असतो.

रीती काळ :

क्रियापदाच्या स्वरूपावरून त्या विशिष्ट क्रियेची रीत, पद्धत, सवय, वहिवाट समजते तेव्हा तो रीती काळ असतो.
उदा.

• धावपटू धावण्याचा सतत सराव करत असतात. (रीती वर्तमानकाळ) (धावण्याच्या कृतीचा सराव – रीत)
• माझ्या एकत्र कुटुंबात आजी उत्तम संस्कार करत असे. (रीती भूतकाळ) (आजीची उत्तम संस्काराची रीत)

हिरव्या पालेभाज्या आवश्यक असल्यामुळे सर्वच व्यक्ती रोजच्या आहारात त्या खात जातील. (रीती भविष्यकाळ) (हिरव्या पालेभाज्यांची आवश्यकता सर्वांना – खात जातील.)

रीती काळाची वैशिष्ट्ये :

वैशिष्ट्ये	उदाहरण
1. रीती काळात सामान्यपणे संयुक्त क्रियापदांचा वापर असतो.	1. सुरेखा गीत गात असते. (वर्तमानकाळ) (नेहमी गीत गाण्याची सवय) गात असते संयुक्त क्रियापद
2. संयुक्त क्रियापदावरून क्रियेचे सतत चालणारे रूप समजते. क्रियेची पुनरावृत्ती दिसते.	2. तो वर्गात नेहमी बोलत असे. (भूतकाळ) (पूर्वी त्याला असणारी बोलण्याची सवय)
3. क्रियापदाच्या स्वरूपावरून सतत चालणारी क्रिया कोणत्या काळात घडत आहे हे समजते.	3. क्रीडांगणावर मुले खेळत असतील. (भविष्यकाळ) (मुलांची खेळण्याची सवय)
4. धातूला प्रत्यय लावून क्रियापद तयार होते. उदा. खात, बोलत, करत इ.	4. समीर पुस्तक वाचत असे. (भूतकाळ) (वाच पासून वाचत हे धातूसाधित रूप असे – क्रियावाचक शब्द वाचत असे संयुक्त क्रियापद