Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 3 आजी : कुटुंबाचं आगळ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Kumarbharti Chapter 3 आजी : कुटुंबाचं आगळ

Marathi Kumarbharti Std 10 Digest Chapter 3 आजी : कुटुंबाचं आगळ Textbook Questions and Answers

प्रश्न. पुढील उतारा वाचा आणि दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती १ : (आकलन)

प्रश्न 1.
विधाने पूर्ण करा :
(i) स्वत:च्या कपाळावरचे गोंदण दिसू नये, म्हणून आजी —————
उत्तर :
स्वत:च्या कपाळावरचे गोंदण दिसू नये, म्हणून आजी कपाळावर बुक्का लावत असे.

(ii) वर्ष-दीड वर्षाने जन्मणाऱ्या वासरांमध्ये एकाआड एक खोंड नक्की असे, म्हणून —————–
उत्तर :
वर्ष-दीड वर्षाने जन्मणाऱ्या वासरांमध्ये एकाआड एक खोंड नक्की असे, म्हणून दावणीला कायम कपिलीचे बैल असत.

(iii) सुनांनी चहा करून पिऊ नये, म्हणून —————-
उत्तर :
सुनांनी चहा करून पिऊ नये, म्हणून ढाळजेतून सोप्यात येऊन आजी सक्त पहारा करायची.

प्रश्न 2.
पुढील मुद्द्यांच्या आधारे आजीचे शब्दचित्र रेखाटा :

(i) आजीचे दिसणे : ——————–
उत्तर :
आजीचे दिसणे : आजीला साडेपाच फूट उंची लाभली होती. तिचा वर्ण गोरा होता. उन्हापावसामुळे तिची त्वचा काळपटली होती. आजीच्या वयाची माणसे कमरेत वाकतात. त्यामुळे चालताना काठी घ्यावी लागते. पण आजी अजूनही ताठ कण्याने चालत होती. अजूनही तिचे सगळे दात शाबूत होते. डोक्यावरचे सगळे केस पिकले होते.

(ii) आजीची शिस्त : ——————–
उत्तर :
आजीची शिस्त : आजीची शिस्त कडक होती. सगळ्यांना सगळी कामे करता आली पाहिजेत, असा तिचा कटाक्ष होता. तिने कामांची वाटणी केली होती. ती कामे आजी सर्व सुनांना आलटूनपालटून करायला लावी. दुपारच्या कामांचेही तिने नियोजन केलेले असे. सुनांनी मुलांच्या बाबतीत आपपरभाव करू नये म्हणून मुलांना खाऊपिऊ घालताना आजीचा सक्त पहारा असे. गल्लीतल्या बायका दुपारी गप्पागोष्टींना येत असत. त्या वेळी ती बायकांनी सांगितलेल्या गोष्टींची शहानिशा करीत असे.

(iii) आजीचे सौंदर्य : —————-
उत्तर :
आजीचे सौंदर्य : आजीचे वय आता सत्तर वर्षांचे होते. उन्हापावसामुळे आजीची त्वचा रापली होती. पण तिचा मूळ गोरा वर्ण लपत नव्हता. तिचे दात मोत्यांसारखे चमकत होते. विशाल कान व धारदार नाक यांनी आजीच्या सौंदर्यात भर पडत होती. चेहऱ्यावर सुरकुत्या पडल्या तरी तिच्या सौंदर्यात उणेपणा आला नव्हता.

(iv) आजीचे राहणीमान : ————-
उत्तर :
आजीचे राहणीमान : त्या काळात इरकली लुगडे उच्च राहणीमानाचे लक्षण होते. हिरव्या व लाल रंगांची नऊवारी इरकली लुगडी व अंगात चोळी हा तिचा पेहराव असे. कपाळावरचं गोंदण दिसू नये म्हणून त्यावर ती बुक्का लावी. ती नेहमी नाली ठोकलेल्या जुन्या वळणाच्या वहाणा वापरत असे.

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर सांगा :
(i) राहिलेली अर्धी चरवी घरात आली, की म्हातारी ढाळजंतनं सोप्यात. अवतरायची.
उत्तर :
बरोबर

(ii) आजीच्या डोक्यावरील सर्व केस पांढरे होते……………….
उत्तर :
बरोबर

(iii) सुनांच्या कामाबाबत आजी फारशी काटेकोर नसायची.
उत्तर :
चूक.

कृती २ : (आकलन)

प्रश्न 1.
विधाने पूर्ण करा :
(i) मुलांनी भरपूर खावे-प्यावे व त्यांची आबाळ होऊ नये, म्हणून —————-
उत्तर :
मुलांनी भरपूर खावे-प्यावे व त्यांची आबाळ होऊ नये, म्हणून आजी त्यांना धपाटे घालून घालून खायला घाली.

(ii) प्रत्येक सुनेला प्रत्येक काम आलेच पाहिजे, असा आजीचा आग्रह होता, म्हणून ती ——–
उत्तर :
प्रत्येक सुनेला प्रत्येक काम आलेच पाहिजे, असा आजीचा, आग्रह होता, म्हणून ती रोटेशनप्रमाणे काम बदलत जाई.

(iii) मुलांना दूध प्यायला देण्याबाबत सुना आपपरभाव करतील, अशी भीती आजीला वाटे, म्हणून ————–
उत्तर :
मुलांना दूध प्यायला देण्याबाबतं सुना आपपरभाव करतील, अशी भीती आजीला वाटे, म्हणून ती मुलांना गोठ्यातच दूध प्यायला लावी.

प्रश्न 2.
पुढीलपैकी चुकीची वाक्ये दुरुस्त करून बरोबर वाक्ये व दुरुस्त केलेली वाक्ये पुन्हा लिहा :
(i) दुपारची कामे आटोपून आजी ढाळजेत यायची.
उत्तर :
दुपारच्या कामांचे नियोजन करून आजी ढाळजेत यायची.

(ii) गाईने पान्हा सोडला की वासराला सोडायचे.
उत्तर :
गाईने पान्हा सोडला की वासराला धरून ठेवायचे.

(iii) आजीच्या घरी एक गावरान गाय होती.
उत्तर :
आमच्या घरी एक गावरान गाय होती.

कृती ३ : (व्याकरण)

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांतील वाक्प्रचार शोधून अधोरेखित करा :
(i) आजीच्या छत्रछायेखाली आमचे सर्व कुटुंब गुण्यागोविंदाने नांदत होते.
उत्तर :
आजीच्या छत्रछायेखाली आमचे सर्व कुटुंब गुण्यागोविंदाने नांदत होते.

(ii) सत्तरीनंतरही आजीच्या हातात काठी आली नव्हती.
उत्तर :
सत्तरीनंतरही आजीच्या हातात काठी आली नव्हती.

प्रश्न 2.
पुढील अधोरेखित शब्दांच्या जाती ओळखा आणि त्यांचे उपप्रकार लिहा :
(i) चार घरच्या चार सुना नांदायला आल्या.
उत्तर :
चार : विशेषण. संख्यावाचक विशेषण.
सुना : नाम. सामान्य नाम.
आल्या : क्रियापद. अकर्मक क्रियापद.

(ii) प्रत्येकीला काम आलंच पाहिजे.
उत्तर :
काम : नाम. भाववाचक नाम.

(iii) आजीला एकाही सुनेचा भरवसा नव्हता.
उत्तर :
ही : शब्दयोगी अव्यय.
भरवसा : नाम. भाववाचक नाम.

(iv) आमच्या घरी एक गावरान गाय होती.
उत्तर :
एक : विशेषण. संख्यावाचक विशेषण.
गावरान : विशेषण. गुणवाचक विशेषण.
गाय : नाम. सामान्य नाम.

कृती ४ : (स्वमत / अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
तुम्हांला आठवत असलेला किंवा तुमच्या आईबाबांनी सांगितलेला तुमच्या लहानपणचा एखादा प्रसंग लिहा.
उत्तर :
मी लहान होतो तेव्हा सकाळी उठलो की, दात घासून, तोंड धुऊन मी तडक रानातल्या आमच्या वाड्याकडे धावत सुटायचो. कोकणात गुरांच्या गोठ्याला वाडा म्हणतात. तेथे माझे आजोबा माझी वाटच बघत असत. दरदिवशी ते माझ्यासाठी एक तांब्याएवढे मडके भरून दूध गरम करून ठेवत. मी गेलो की, घटाघटा ते दूध पीत असे. त्यानंतर त्या मडक्याला चिकटलेली साय खरवडून खाणे हा माझा मोठा आनंदाचा भाग असे. माझ्या या अखंडित दिनक्रमामुळे कोणत्या गाई-म्हशीचे दूध कोणत्या चवीचे आहे, हे मी सहज ओळखू शकतो. दुधाला एक स्वत:चे माधुर्य असते. दूध पिताना लोक दुधात साखर का घालतात, हे मला अजून कळलेले नाही.

Marathi Kumarbharti Class 10 Textbook Solutions Chapter 3 आजी : कुटुंबाचं आगळ Additional Important Questions and Answers

प्रश्न. पुढील उतारा वाचा आणि दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती १ : (आकलन)

प्रश्न 1.
एका शब्दात उत्तर लिहा : (मार्च १९)

उत्तर :

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा :
(i)

उत्तर :

(ii)

उत्तर :

(iii)

उत्तर :

(iv)

उत्तर :

कृती २ : (आकलन)

प्रश्न 1.
दुपारच्या वेळी रूढ खेळांखेरीज मुले ज्या गमतीजमती करीत, त्या लिहा.
उत्तर :

• वडाच्या पारंब्यांना लटकत, लोंबत राहायचे आणि पारंब्यांच्या टोकाला फुटलेली पिवळी पालवी खात बसायचे.
• देवळातली घंटा वाजवाजवून झोपलेल्यांची झोपमोड करायची.
• विहिरीत मनसोक्त पोहायचे.
• शिवणापानी खेळायचे.
• हातपाय पोटाशी आवळून घेऊन शरीराचे मुटके करून विहिरीत धडादिशी उड्या घ्यायची.
• ओल्या अंगाने मातीत लोळायचे आणि पुन्हा पाण्यात इंबायचे आणि शेवटी थकून भागून घरी जायचे.

[टीप : परीक्षेत कोणतीही दोन किंवा चार नावे लिहायला सांगितली जाऊ शकतात.]

प्रश्न 2.
बालपणी लाभलेल्या रानमेव्यांची नावे सांगा. (कोणतीही चार नावे लिहा.)
उत्तर :

• गाभोळ्या चिंचा, मिठाचे खडे व कच्च्या कैऱ्या, बोरे, चिंचेची कोवळी पाने.
• उंबर, ढाळे, भाजलेली कणसे, हुरडा.
• कच्ची वांगी, गवार, टोमॅटो, शहाळे.
• कलिंगड, शिंगाडे (चिबूड), करडीची भाजी, ज्वारीचे कणीस.
• कवठ, तुरी-मटकीच्या शेंगा, उकडलेल्या शेंगा, कुळथाचे पिठले.

प्रश्न 3.
आकृत्या पूर्ण करा :
(i)

उत्तर :

(ii)

उत्तर :

(iii)

उत्तर :

प्रश्न 4.
पुढील घटना उताऱ्याच्या आधारे क्रमाने लिहा : (मार्च ‘१९)
(i) म्हातारीची ढाळज सुटायची
(ii) वाडा शांत व्हायचा
(iii) कडुसं पडायच्या आधी मैफिल मोडायची
(iv) माणसं ढाळजंत बसायची
उत्तर :
(iii) कडुसं पडायच्या आधी मैफिल मोडायची
(i) म्हातारीची ढाळज सुटायची
(iv) माणसं ढाळजंत बसायची
(ii) वाडा शांत व्हायचा

कृती ३ : (व्याकरण)

प्रश्न 1.
सहसंबंध लक्षात घेऊन उत्तरे लिहा :

उत्तर :

प्रश्न 2.
पुढील बोलीभाषेतील शब्दांना प्रचलित प्रमाण मराठी भाषेतील शब्द शोधून लिहा :

उत्तर :

प्रश्न 3.
तक्ता पूर्ण करा :

उत्तर :

प्रश्न 4.
पुढील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दाचे लिंग बदलून वाक्य पुन्हा लिहा :
आजी त्याची संपादक होती. (सराव कृतिपत्रिका-१)
उत्तर :
आजोबा त्याचे संपादक होते.

कृती ४ : (स्वमत / अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘आमची ढाळज म्हणजे गावाचं वर्तमानपत्र होतं,’ या वाक्याचा तुम्हांला कळलेला अर्थ लिहा.
उत्तर :
‘आगळ’ या कादंबरीच्या नायकाची आजी ही त्याच्या घराची सत्ताधीश होती. घरात तिचा वचक होता. घराबाहेरही तिच्या शब्दाला मान होता. दुपारपर्यंतच्या सर्व कामांचे नियोजन करून आजी ढाळजेत यायची. गल्लीतल्या बायकाही जमा व्हायच्या. निवडटिपण करता करता गप्पाटप्पा व्हायच्या. अनेक बातम्या, गुपिते उघड व्हायची. सगळ्याजणी बातम्यांवर चर्चा करीत. त्यातून बातम्यांची शहानिशा व्हायची.

वर्तमानपत्राचे वार्ताहर गावांतून बातम्या आणतात. संपादक या बातम्यांची शहानिशा करतात. मगच त्या बातम्या वर्तमानपत्रात छापल्या जातात. आजीच्या घराची ढाळज वर्तमानपत्रासारखीच होती. तिथे आलेल्या बातम्यांची शहानिशा झाल्यावरच बायका त्या बातम्या गावभर सांगायला मोकळ्या होत.

प्रश्न 2.
तुलना करा / साम्य लिहा :
आगळ : वाड्याचे संरक्षक कवच
आजी : कुटुंबाचे संरक्षक कवच किंवा
‘आजी म्हणजे घराचा आधार’ हे विधान सोदाहरण पटवून दया. (मार्च ‘१९)
उत्तर :
आगळ म्हणजे उंची-रुंदीला नऊ इंच आणि लांबीला सहा फूट असा भक्कम सागवानी वासा. एकदा आगळ लावली की चोऱ्यामाऱ्या होणे किंवा दरोडा पडणे शक्यच नसे. त्यामुळेच ही आगळ म्हणजे वाड्याला संरक्षणाचे एक भरभक्कम कवच लाभले होते.

प्रस्तुत उताऱ्यात आजीची भूमिकाही अगदी याच प्रकारची आहे. आजीमुळे कुटुंबात सुव्यवस्था नांदत होती. सुना आपापसात हेवेदावे करू शकत नव्हत्या. आपली कामे दुसरीवर ढकलू शकत नव्हत्या. सर्व कामे प्रत्येकीला करावी लागत. या वातावरणामुळे कोणावर अन्याय होत नव्हता. कोणालाही तक्रार करायला वावच राहत नसे. आजीमुळे प्रत्येकीला किंवा प्रत्येकाला भरभक्कम संरक्षण मिळाले होते. हे संरक्षण आगळेइतकेच भक्कम होते.

प्रश्न 3.
आगळ लावण्याची/टाकण्याची पद्धत समजावून सांगा.
उत्तर :
आगळ म्हणजे एक सागवानी अवजड वासा होता. त्याच्या एका टोकाला वाघाचा मुखवटा बसवला होता. वाघाच्या जबड्यात एक भक्कम कडी बसवलेली होती. त्या कडीला धरून आगळ ओढायची किंवा ढकलायची असते. दरवाज्याच्या दोन बाजूंना आगळ अडकवण्यासाठी भिंतींत दोन कोनाडे केलेले असतात. त्यांपैकी एक कोनाडा आगळ पूर्ण सामावली जाईल इतका खोल असतो. कडीला धरून आगळ कोनाड्यात पूर्ण ढकलली की दरवाजा उघडता येतो.

रात्रीच्या वेळी, दरवाजा बंद करून कोनाड्यात ढकलून ठेवलेली आगळ कडीला धरून ओढून बाहेर काढली जाते आणि ते टोक दुसऱ्या भिंतीच्या कोनाड्यात अडकवले जाते. अशा त-हेने आगळ बसवली की दरवाजा कोणीही उघडू शकत नाही.

प्रश्न 4.
दुपारच्या वेळी मुलांकडून केल्या जाणाऱ्या कल्पक कृती सांगा.
उत्तर :
कधी कधी बैठ्या खेळांऐवजी मुले वेगवेगळ्या कल्पक कृती करीत असत. एखादया वेळी सरपणातली लाकडे काढून विटीदांडू किंवा भोवरे तयार करीत बसत. भिंगऱ्या तयार करण्यासाठी घेतलेला लाकडाचा तुकडा दगडावर घासून घासून त्याला गोल आकार देण्याचा मुले प्रयत्न करीत. हे मोठे कष्टाचे काम असे. चुलीची काजळी लागून लागून काळ्या कुळकुळीत बनलेल्या खापऱ्या पाटीवर घासून घासून पाठीला काळा कुळकुळीत रंग आणण्याचा प्रयत्न करीत बसत.

बैलगाड्या बनवण्यासाठी ज्वारीची ताटे वापरीत. लाल माती आणून बैल बनवत बसत. गोल आकाराचे गोटे जमवून ते सर्व बाजूंनी दगडावर घासून घासून त्याने छान गोल आकार दयायचा प्रयत्न करीत बसत. अशा अनेक कल्पक कृती करण्यात मुले दंग होत.

प्रश्न 5.
पाठात चित्रित झालेल्या एकत्र कुटुंबपद्धतीबाबतचे तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तर :
या पाठात ग्रामीण भागातील मागील पिढीचे चित्रण आले आहे. त्या काळातील हे एक एकत्र कुटुंब होते. आजी ही कुटुंबप्रमुख होती. कुटुंबाच्या सर्व बाबींवर, सर्व व्यक्तींवर आजीचीच सत्ता चालत असे. कोणी कोणकोणती कामे कधी व कशी करावीत, हे आजी ठरवत असे.

या पद्धतीमुळे कुटुंबातील सर्व व्यवहारांना एकसूत्रीपणा येतो आणि कामे सुरळीतपणे पार पडतात; याचा कुटुंबालाच फायदा होतो, हे खरे आहे. पण या पद्धतीमध्ये कोणालाही स्वातंत्र्य राहत नाही. सुनांना साधा चहासुद्धा करून पिण्याची मोकळीक नव्हती. म्हणजे कोणालाही जरासुद्धा हौसमौज करण्याची परवानगी नव्हती. याचाच अर्थ कुटुंबातल्या सदस्यांना जीवनातील लहानसहान आनंदसुद्धा घेता येत नव्हते. त्यातही स्त्रियांना तर पूर्ण पारतंत्र्यातच राहावे लागे. ही चांगली स्थिती अजिबात नाही. आधुनिक काळात म्हणूनच एकत्र कुटुंबपद्धत टिकली नाही.

प्रश्न 6.
पाठाच्या शीर्षकाची समर्पकता थोडक्यात स्पष्ट करा.
उत्तर :
ग्रामीण भागात पूर्वी घराभोवती एक भलीमोठी, मजबूत भिंत बांधली जाई. भिंतीत एक मजबूत दार असे. त्याला कड्याकोयंडे असतच; शिवाय एक भलीभक्कम आगळ बसवलेली असे. एकदा ही आगळ लावली की घर पूर्णपणे बंद होत असे. घरातील कोणीही बाहेर जाऊ शकत नसे किंवा कोणीही बाहेरून आत येऊ शकत नसे. घरावर कोणाचाही हल्ला होणे शक्य नसे. यामुळे घर पूर्णपणे सुरक्षित होई. म्हणून ग्रामीण जीवनात या आगळीला एक महत्त्वपूर्ण स्थान लाभले होते.

पाठाच्या शीर्षकावरून असे दिसते की, त्या कुटुंबातील आजी ही त्या कुटुंबाची एक प्रकारे आगळच होती. तिच्या दराऱ्यामुळे कुटुंबाचे सर्व व्यवहार सुरळीत चालत असत. कुटुंबाला आपोआपच पूर्ण संरक्षण लाभायचे. घराची आगळ लावल्यावर आपल्या माणसांना बाहेर जाता येत नसे. म्हणजेच त्यांच्यावर बंधने येत. त्याचप्रमाणे आजीच्या नियंत्रणामुळे कुटुंबातील व्यक्तींवर बंधने येत. या बंधनांचा एक चांगला फायदा होई. कुटुंबातील कोणीही गैरवर्तन करू शकत नसे. त्यामुळे कुटुंबाचे व्यवहार कोलमडून पडत नसत. कुटुंबाला अंतर्गत व बाह्य असे दोन्ही अंगांनी संरक्षण मिळे. म्हणून ‘आजी : कुटुंबाचं आगळ’ हे शीर्षक अत्यंत समर्पक आहे.

प्रश्न 7.
आजच्या काळात एकत्र कुटुंब पद्धतीची आवश्यकता वाटते का? तुमचे मत सोदाहरण लिहा. (सराव कृतिपत्रिका-१)
उत्तर :
एकत्र कुटुंब पद्धतीचे काही फायदे आहेत; तसे काही तोटेही आहेत. तोटे काढून टाकले, तर एकत्र कुटुंब पद्धत आजच्या काळात खूप उपयोगी होऊ शकते. एकत्र कुटुंब पद्धतीत व्यक्तीला स्वत:चा वैयक्तिक विकास करून घेण्याची संधी खूप कमी प्रमाणात मिळते. व्यक्ती कुटुंबाशी बांधली जाते. कुटुंबाच्या अडीअडचणी, कुटुंबाची कामे, जबाबदाऱ्या यांच्यात ती गुरफटली जाते. कुटुंब एका व्यक्तीच्या नियंत्रणात राहते.

एकत्र कुटुंब पद्धतीमुळे कुटुंबात सर्व वयोगटातील माणसे असतात. वयस्क माणसांची कार्यक्षमता खुप कमी झालेली असते. त्यांना स्वत:च्या गरज भागवणे जिकिरीचे बनते. त्या वयात त्यांना इतरांच्या मदतीची खूप गरज असते. त्यांना एकत्र कुटुंब पद्धतीमध्ये आधार मिळतो. त्याचप्रमाणे लहान मुलांनाही एकत्र कुटुंब पद्धतीत खूप आधार मिळतो. आजच्या काळात आई-बाबा दोघेही नोकरी करतात. त्यामुळे घरी मुलांची काळजी घेणारे कोणीही नसते. मुलांची आबाळ होते. त्यांचे खाणेपिणे, त्यांचा अभ्यास वगैरे बाबींकडे लक्ष देणारे कोणी नसते. अशा स्थितीत घरी आजी-आजोबा असतील, तर ते मुलांकडे लक्ष देऊ शकतात. आजीआजोबांना समाधानही मिळते. पगारी माणसे घरातल्या माणसांप्रमाणे काळजी घेऊ शकत नाहीत. म्हणून आजच्या काळात एकत्र कुटुंब पद्धतीचा फायदा होऊ शकतो.

व्याकरण व भाषाभ्यास

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न ४ (अ) आणि (आ) यांसाठी…

अ. व्याकरण घटकांवर आधारित कृती : .

१. समास :

प्रश्न 1.
पुढील विग्रहांवरून सामासिक शब्द ओळखा :

उत्तर :

प्रश्न 2.
तक्ता पूर्ण करा : (मार्च ‘१९)

उत्तर :

२. अलंकार :

प्रश्न 1.
पुढील उदाहरण वाचून तक्ता पूर्ण करा :
देवाहुनही महान आहे माझी आई

उत्तर :

३. शब्दसिद्धी :

प्रश्न 1.
‘बे’ हा उपसर्ग लागून तयार होणारे चार शब्द लिहा.
उत्तर :

• बेबंद
• बेजबाबदार
• बेहिशेब
• बेबनाव.

प्रश्न 2.
पुढील शब्दांना ‘अनीय’ हा प्रत्यय लावून शब्द तयार करा :
(i) श्रवण – ……………
उत्तर :
श्रवणीय

(ii) वाचन – ………….
उत्तर :
वाचनीय.

प्रश्न 4.
दोन अभ्यस्त शब्द लिहा.
उत्तर :

• लालेलाल
• गारेगार.

४. सामान्यरूप :

प्रश्न 1.
पुढील तक्ता पूर्ण करा :

उत्तर :

५. वाक्प्रचार :

(१) कंसातील वाक्प्रचारांचा त्या खालील वाक्यांत योग्य ठिकाणी वापर करून वाक्ये पुन्हा लिहा :
(शाबूत असणे, कानोसा घेणे, कडुसं पडणे, शहानिशा होणे, गुण्यागोविंदाने नांदणे)
प्रश्न 1.
शाळेतून घरी आलो की बाबा नेहमी अभ्यासाची चौकशी करायचे.
उत्तर :
शाळेतून घरी आलो की बाबा नेहमी अभ्यासाची शहानिशा करायचे.

प्रश्न 2.
मावळतीला सूर्य गेला नि अंधार पडला.
उत्तर :
मावळतीला सूर्य गेला नि कडुसं पडले.

प्रश्न 3.
घरातील दोन्ही जावा अगदी खेळीमेळीने राहत.
उत्तर :
घरातील दोन्ही जावा अगदी गुण्यागोविंदाने नांदत होत्या.

प्रश्न 4.
पाऊस पडणार आहे की नाही, याचा आमचा मोती कान टवकारून अंदाज घेतो.
उत्तर :
पाऊस पडणार आहे की नाही, याचा आमचा मोती कान टवकारून कानोसा घेतो.

(२) पुढील वाक्यांतील वाक्प्रचार शोधून अधोरेखित करा :

प्रश्न 1.
सहलीच्या वेळी शिस्तभंग होऊ नये याकडे शिक्षकांचा कटाक्ष असतो.
उत्तर :
सहलीच्या वेळी शिस्तभंग होऊ नये याकडे शिक्षकांचा कटाक्ष असतो.

प्रश्न 2.
दोन व्यक्तींतील संवादाचा तिसऱ्या व्यक्तीने कानोसा घेणे अयोग्यच.
उत्तर :
दोन व्यक्तींतील संवादाचा तिसऱ्या व्यक्तीने कानोसा घेणे अयोग्यच.

प्रश्न 3.
कारण नसताना हुकमत गाजवणाऱ्या व्यक्ती इतरांच्या नजरेतून उतरतात.
उत्तर :
कारण नसताना हुकमत गाजवणाऱ्या व्यक्ती इतरांच्या नजरेतून उतरतात.

आ. (भाषिक घटकांवर आधारित कृतीः

१. शब्दसंपत्ती :

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या जुळवा :

उत्तरे :
(i) आळस × उत्साह
(ii) आदर × अनादर
(iii) आस्था × अनास्था
(iv) आपुलकी × दुरावा

आजी : कुटुंबाचं आगळ Summary in Marathi

पाठाचा आशय या कथानकातील आजी खमकी आहे. तिच्या देहाची ठेवण, तिचे दिसणे, तिचा पेहराव इत्यादी बाबींमध्ये तिचा खमकेपणा दिसून येतो.

‘आगळ ‘मधील नायकाच्या घरी एक गाय होती. ती वरवर्षी व्यायची. त्यामुळे घरामध्ये दुधाची खूप रेलचेल होती. मुलांना भरपूर दुध प्यायला मिळे. आजीला चार सुना होत्या. आजीचा दरारा असल्यामुळे मुलांना खायलाप्यायला देताना सुना आपपरभाव करू शकत नव्हत्या. कामचुकारपणा करू शकत नव्हत्या. आपली कामे दुसरीवर टाकू शकत नव्हत्या. सर्व कामे प्रत्येकीला करावी लागत. या वातावरणामुळे कोणावर अन्याय होत नव्हता. कोणालाही तक्रार करायला वावच नसे. आजीमुळे प्रत्येकीला किंवा प्रत्येकाला भरभक्कम संरक्षण मिळाले होते. हे संरक्षण आगळइतकेच भक्कम होते.

दुपारच्या वेळी मुलांचे बैठे खेळ किंवा क्वचितप्रसंगी मैदानी खेळ खेळले जात. अशा प्रकारे मुलांचे बालपण तर निसर्गामध्ये सहजगत्या घडत होते. या सगळ्याला आजीच्या मायेच्या सावलीचा आधार होता.

दुपारपर्यंतची कामे आटोपल्यावर थोडीशी विश्रांती घेऊन आजी ढाळजेत येऊन बसायची. गल्लीतल्या बायका जमायच्या. निवडटिपण असली कामे करता करता गप्पा होत. गावभरच्या बातम्या कळत. आजीच्या समोरच बातम्यांची शहानिशा होई. ही ढाळज म्हणजे एक प्रकारे गावाचे वर्तमानपत्रच होती. रात्री आठ वाजता वाड्याचा दरवाजा बंद होई आणि आगळ बसवली जाई. आगळ बसवली की संरक्षणाची हमी मिळे.

आजी : कुटुंबाचं आगळ शब्दार्थ

• रापणे – त्वचेवर काळपटलेली छटा येणे.
• गोंदण – विशिष्ट प्रकारच्या सुईने त्वचेवर टोचून टोचून नक्षी काढणे.
• गावरान – गावठी. वेत – वासराला जन्म देणे.
• धार काढणे – गाई-म्हशीचे दूध काढणे.
• चरवी – दूध काढण्याचे भांडे.
• धारोष्ण – उष्णपणा निवला नाही असे ताजे दूध.
• सरपण – इंधन (विशेषतः लाकडांचे).
• ढाळज – मोठा वाडा वगैरेंसारख्या घराच्या मुख्य दरवाजाजवळची आतल्या बाजूची
• जागा, पडवी, वाकळ – गोधडी.
• शहानिशा – खातरजमा,
• कडुसं – काळोख होण्याची वेळ,
• आगळ – अडसर (येथे अर्थ-भक्कम आधार.).
• देवळी – भिंतीतला कोनाडा.
• चिंचोके – चिंचेच्या बिया.
• गजगे – सागरगोटे,
• जिबल्या – अर्धा कापलेला जोड्यांचा तळ.
• मुटके – हातपाय पोटाशी आवळून घेऊन आजूबाजूला खूप पाणी उडेल अशा रितीने पाण्यात मारलेली उडी.

आजी : कुटुंबाचं आगळ वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ

• हुकूमत गाजवणे : अधिकार गाजवणे.
• हातात काठी येणे : म्हातारपण येणे; तोल सांभाळता न येणे.
• गुण्यागोविंदाने नांदणे : समंजसपणे व आनंदाने राहणे.
• धार काढणे : गायी-म्हशीचे दूध काढणे.
• कटाक्ष असणे : खास लक्ष देणे.
• धान्य निवडणे : धान्यातले गोटे इत्यादी वेचून बाहेर काढणे.
• हुक्की येणे : लहर येणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 4 उत्तमलक्षण (संतकाव्य) Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Kumarbharti Chapter 4 उत्तमलक्षण (संतकाव्य)

Marathi Kumarbharti Std 10 Digest Chapter 4 उत्तमलक्षण Textbook Questions and Answers

प्रश्न. पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती १ : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा :
(i)

उत्तर :

(ii)

उत्तर :

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा :

उत्तर :

प्रश्न 3.
पुढील गोष्टींबाबत संत रामदास कोणती दक्षता घ्यायला सांगतात. (मार्च ‘१९)

उत्तर :

कृती २ : (आकलन)

प्रश्न 1.
शब्दजाल पूर्ण करा :
(i)

उत्तर :

(ii)

उत्तर :

(iii)

उत्तर :

प्रश्न 2.
पुढील व्यक्तींशी कसे वागावे, असे संत रामदास म्हणतात :

उत्तर :

प्रश्न 3.
पुढील गोष्टींबाबत कोणती दक्षता घ्यावी, ते लिहा :

उत्तर :
(i) तोंडाळासी भांडू नये.
(ii) संतसंग खंडू नये.
(iii) सत्यमार्ग सोडू नये.

प्रश्न 4.
असत्य विधान ओळखा :
(i) संतसंग सोडू नये.
(ii) अपकार घेऊ नये.
(iii) व्यापकपण सांडू नये.
(iv) खोटेपणाच्या पंथाला जाऊ नये.
उत्तर :
असत्य विधान – अपकार घेऊ नये.

प्रश्न 5.
अचूक विधान ओळखा : (मार्च ‘१९)
(i) पैज, होड लावावी.
(ii) सत्याची वाट धरावी.
(iii) पापद्रव्य सहज जोडावे.
(iv) नेहमी अभिमानाने वागावे.
उत्तर :
अचूक विधान – सत्याची वाट धरावी.

प्रश्न 6.
तुमच्यातील प्रत्येकी तीन गुण व तीन दोष शोधून लिहा.
उत्तर :
नमुना उत्तर :
गुण : (i) मी रोज व्यायाम करतो.
(ii) मी खोटे बोलत नाही.
(iii) मी आईला कामात मदत करतो.

दोष : (i) मला चटकन राग येतो.
(ii) मी ताटात अन्न टाकतो.
(iii) माझे अक्षर चांगले नाही.

कृती ३ : (काव्यसौंदर्य)

प्रश्न 1.
‘सभेमध्ये लाजों नये। बाष्कळपणे बोलों नये।’ या ओळीतील विचार स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘उत्तमलक्षण’ या कवितेमध्ये संत रामदास यांनी आदर्श गुणसंपन्न व्यक्तीची लक्षणे समजावून सांगितली आहेत. त्यांपैकी एक लक्षण उपरोक्त चरणात सूचित केले आहे.

मनुष्य हा समाजप्रिय प्राणी आहे. माणसांमध्ये तो नित्य वावरत असतो. समूहामध्ये आदर्श व्यक्तीचे वर्तन कसे असावे, हे सांगताना संत रामदास म्हणतात – सभेमध्ये वावरताना, आपले मत मांडताना कधीही लाजू नये. स्पष्टपणे आपले म्हणणे मांडावे; परंतु त्याच वेळी बालिशपणे बोलून आपले हसे करून घेऊ नये. निरर्थक असे वक्तव्य करू नये. बाष्कळपणे बोलू नये. उत्तम पुरुषाचे एक मर्मग्राही लक्षण या ओवीतून मांडले आहे.

प्रश्न 2.
‘आळसें सुख मानूं नये,’ या ओळीचा तुम्हांला समजलेला अर्थ स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘उत्तमलक्षण’ या ओव्यांमध्ये संत रामदास यांनी उत्तम व्यक्तीची लक्षणे विशद करताना आळस हा माणसाचा शत्रू आहे, असे ठासून प्रतिपादिले आहे.

‘आळस’ हा माणसाच्या अंगी असलेला दुर्गुण आहे. आळसामुळे कार्य करायला उत्साह राहत नाही व त्यामुळे बरीच कामे खोळंबून राहतात. ‘आळसे कार्यभाग नासतो!’ या समर्थ रामदासांच्या उक्तीमध्ये हेच तत्त्व सांगितले आहे. माणसाच्या मनाला जे षड्विकार जडतात, त्यात ‘आळस’ हा एक विकार आहे. दैनंदिन कामांमध्ये आळसाला स्थान देऊ नये. आळसामुळे प्रगती खुंटते, भविष्य अंधारते. आळसामुळे मनाला जडत्व प्राप्त होते व माणूस नाकर्ता होतो. आळशी माणसाला समाजात मान मिळत नाही. म्हणून आळसात सुख मानू नये, समाधान मानू नये, असे समर्थ रामदास सांगतात.

Marathi Kumarbharti Class 10 Textbook Solutions Chapter 4 उत्तमलक्षण Additional Important Questions and Answers

प्रश्न. पुढील कवितेसंबंधी त्याखाली दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा :

प्रश्न 1.
कविता-उत्तमलक्षण.

उत्तर : उत्तमलक्षण.
(१) प्रस्तुत कवितेचे कवी : संत रामदास.
(२) कवितेचा रचनाप्रकार : ओवी.
(३) कवितेचा काव्यसंग्रह : श्रीदासबोध.
(४) कवितेचा विषय : उत्तम माणसाची लक्षणे.
(५) कवितेतून व्यक्त होणारा (स्थायी) भाव : आदर्श माणसे घडवण्याचा ध्यास.

(६) कवितेच्या कवींची लेखनवैशिष्ट्ये : प्रस्तुत कवितेची रचना ओवी या छंदात केलेली आहे. ओवी हा उच्चारणाला सुलभ असा अत्यंत लवचीक रचनाप्रकार आहे. त्यामुळे या कवितेतील भाषा ओवी या छंदाला साजेशी सुबोध व सर्वसामान्यांना सहज समजेल अशी आहे. साहजिक कवितेची आवाहन शक्ती वाढली आहे. चुकीचे वर्तन व चांगले वर्तन या दोन्ही बाबी समर्थांनी स्पष्ट शब्दांत कोणतीही संदिग्धता न ठेवता सांगितल्या आहेत. समर्थांच्या या रचनेत प्रासादिकता आढळते.

(७) कवितेची मध्यवर्ती कल्पना : प्रस्तुत कवितेत संत रामदासांनी उत्तम, गुणसंपन्न, आदर्श व्यक्तीची लक्षणे सांगितली आहेत. समाजात वावरताना कसे वागावे, काय करावे व काय टाळावे यांचे सुस्पष्ट शब्दांत निवेदन केले आहे. समाज नीतिमान व कर्तबगार व्हावा, ही तळमळ या पदयपाठातून स्पष्टपणे जाणवते.

(८) कवितेतून व्यक्त होणारा विचार : प्रस्तुत कवितेत संत रामदासांनी, व्यक्तीने समाजात कसे वागावे याचे मार्गदर्शन केले आहे. नेहमीच सावध मनाने वागावे. इतरांना सहकार्य करावे. कोणाशीही कपटाने वागू नये. तोंडाळ, वाचाळ माणसांना टाळावे. आळस झटकून टाकावा. पूर्ण विचार करून वागावे. उपकाराची परतफेड करावी. नेहमी उदारपणाने वागावे. मनाचा मोठेपणा बाळगावा. परावलंबी होऊ नये. नेहमी सत्याने वागावे. कुप्रसिद्धी टाळावी इत्यादी अनेक गुणांचे आचरण करण्यास या कवितेत संत रामदासांनी सांगितले आहे.

(९) कवितेतील आवडलेलो ओळ :
अपकीर्ति ते सांडावी। सत्कीर्ति वाडवावी।।
विवेके दृढ धरावी । वाट सत्याची ।।

(१०) कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे : मला ही कविता खूप आवडली. एकतर हे विचार पटकन पटण्यासारखे आहेत. ही कविता उच्चारताना, वाचताना आनंद होतो. उच्च, उदात्त विचार मनात घोळवल्याने मनही आनंदित होते. सर्व गुण-अवगुण रामदासांनी अत्यंत स्पष्टपणे, परखडपणे सांगितले आहेत. कुठेही शब्दांचा बोजडपणा नाही. प्रत्येक शब्दागणीक अर्थ स्पष्ट होत जातो. मुख्य म्हणजे दैनंदिन जीवनात वागताना आवश्यक असलेल्या गुणांचे मार्गदर्शन घडत असल्याने कविता आपली, स्वतःची, स्वतःसाठी असलेली वाटत राहते.

(११) कवितेतून मिलणाग संदेश : प्रत्येक व्यक्तीने चांगले वागण्याचाच प्रयत्न केला पाहिजे. त्यासाठी वाईट गुण कोणते व चांगले गुण कोणते हे स्पष्टपणे समजून घ्यावे. प्रत्येकाने उत्तम माणूस बनण्याचा प्रयत्न करावा. यातूनच चांगला व समर्थ समाज निर्माण होतो.

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न २ (इ) साठी…

प्रश्न. पुढील ओळींचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत लिहा :

प्रश्न 1.
‘जनी आर्जव तोडूं नये । पापद्रव्य जोडूं नये ।
पुण्यमार्ग सोडूं नये । कदाकाळीं ।।’ (मार्च ‘१९)
उत्तर :
आशयसौंदर्य : ‘उत्तमलक्षण’ या श्रीदासबोधातील एका समासामध्ये समर्थ रामदासांनी गुणसंपन्न आदर्श व्यक्तिमत्त्वाची महत्त्वाची लक्षणे सांगितली आहेत. त्यांपैकी उपरोक्त ओवीमध्ये तीन लक्षणांचा ऊहापोह केला आहे.

काव्यसौंदर्य : समाजात वावरताना व्यक्तीने कोणते आचरण करावे हे सांगताना संत रामदास म्हणतात – लोकांचे मन मोडू नये. लोकांनी केलेली विनंती धुडकावू नये. उलट जनभावनांचा आदर . करावा. तसेच वाईट मार्गाने संपत्ती साठवू नये. अशी संपत्ती हे पापाचे धन असते. म्हणून सत्शील मार्गाने जीवन व्यतीत करावे. पुण्यमार्ग आचारावा. कधीही पुण्यमार्गाने जाण्याचे सोडू नये.

भाषिक वैशिष्ट्ये : वरील ओवीमध्ये जनांसाठी खूप सुगम निरूपण केले आहे. ‘तोडू नये, जोडू नये, सोडू नये’ अशा सोप्या यमकांद्वारे संदेशामध्ये आवाहकता आली आहे. ओवीछंदाला साजेशी सुबोध भाषा वापरल्यामुळे जनमानसावर तत्त्व ठसवणे सुलभ झाले आहे. पापद्रव्य व पुण्यमार्ग यांतील विरोधाभास ठळकपणे उठून दिसतो. ओवीमध्ये प्रासादिकता हा गुण आढळतो.

प्रश्न 2.
‘अपकीर्ति ते सांडावी। सत्कीर्ति वाडवावी।
विवेकें दृढ धरावी। वाट सत्याची।।’ (मार्च ‘१९)
उत्तर :
आशयसौंदर्य : संत रामदासांनी ‘उत्तमलक्षण’ या कवितेत आदर्श गुणवान व्यक्तीची वैशिष्ट्ये सांगताना या ओळींमधून सद्वर्तन कशा प्रकारे करावे, याची शिकवण दिली आहे.

काव्यसौंदर्य : संत रामदास म्हणतात – लोक आपल्याला दूषणे देतील व निंदा करतील असे वर्तन कदापिही करू नये. ज्या वागण्याने आपली अपकीर्ती होईल, असे वागणे टाळावे. उलट आपल्या व्यक्तिमत्त्वाची कीर्ती पसरेल, अशी वागणूक करायला हवी. स्वतः चांगले वागून सत्कीर्ती वाढवायला हवी. त्यासाठी बुद्धीचा विवेक महत्त्वाचा ठरतो. सद्विचाराने, विवेकाने सत्याचा मार्ग ठामपणे आचरावा. विवेकबुद्धी ठोस असणे गरजेचे आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये : सन्मार्गाचे लक्षण सांगताना जनसामान्यांना समजतील असे तीन मुद्दे या ओळीत सहजपणे सांगितले आहेत. अपकीर्ती व सत्कीर्ती तसेच सांडावी व वाढवावी या विरोधी शब्दांमुळे ओवीची खुमारी वाढली आहे. दृढ धरणे हा वाक्प्रचार चपखलपणे उपयोगात आणला आहे. जनमानसावर तत्त्व ठसवण्याची समर्थांची हातोटी समर्थपणे व्यक्त झाली आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न ४ (अ) आणि (आ) यांसाठी…

अ. व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

१. समास :

प्रश्न 1.
पुढील तक्ता पूर्ण करा : (ठळक अक्षरांत उत्तरे दिली आहेत.)

२. अलंकार :
पुढील ओळी वाचून तक्ता पूर्ण करा :
प्रश्न 1.
‘ऊठ पुरुषोत्तमा । वाट पाही रमा ।
दावि मुखचंद्रमा । सकळिकांसी।।’

प्रश्न 2.
‘नयनकमल’ हे उघडित हलके जागी हो जानकी.

उत्तर :

३. वृत्त :
पुढील ओळींचे लगक्रम लिहा :

प्रश्न 1.
ऐकू न ये तुज पिकस्वर मंजुळे का?
उत्तर :

प्रश्न 2.
मना सज्जना भक्तिपंथेचि जावे.
उत्तर :

उत्तमलक्षण Summary in Marathi

कवितेचा भावार्थ :
उत्तम पुरुषाची (आदर्श व्यक्तीची) लक्षणे सांगताना संत रामदास श्रोत्यांना म्हणतात – श्रोतेहो, तुम्हांला आता मी उत्तम, गुणवान व्यक्तीची लक्षणे सांगतो, ती सावध मनाने ऐकावीत. ही लक्षणे ऐकून तुम्ही सर्व गोष्टी जाणण्याची खूण अंगी बाणवावी. ।।१।।

पूर्ण माहिती असल्याशिवाय कुठल्याही रस्त्याने जाऊ नये. वाटेमधील अडथळे जाणून घेतल्याशिवाय प्रवास करू नये. फळाचे अंतरंग (गुण) ओळखल्याशिवाय ते खाऊ नये. रस्त्यात पडलेली वस्तू अचानक पटकन उचलू नये. ।।२।।

लोकांनी केलेली विनंती लक्षात घ्यावी. तिला अमान्य करू नये. पाप किंवा कपट करून मिळवलेल्या संपत्तीचा साठा करू नये. कपट करून पैसा मिळवू नये. पुण्याचा मार्ग म्हणजे सच्छील मार्ग, सद्वर्तन कधीही सोडू नये. ।।३।।

जी तोंडाळ, भांडकुदळ व्यक्ती असेल, त्या व्यक्तीशी कधीही भांडू नये. व्यर्थ बडबड करणाऱ्या वाचाळ माणसाशी तंटा करू नये. सज्जनाची संगत कधी मध्येच सोडू नये, (हे कायम मनात ठेवा.) मनापासून झालेली संतांची मैत्री सोडू नये. ।।४।।

काम न करता ऐदीपणे, आळस करून आनंद घेऊ नये. आळसात सुख नसते. कुणाबद्दल उखाळ्यापाखाळ्या करून चहाडी करू नये. दुसऱ्याबद्दल खोटेनाटे बोलणे मनातही आणू नये. संपूर्ण शोध घेतल्याशिवाय कोणतेही काम करू नये. (काम अर्धवट सोडू नये.) ।।५।।

सभेमध्ये, समूहाच्या बैठकीमध्ये लाजू नये, मुखदुर्बळ राहू नये. मोकळ्या मनाने बोलावे परंतु बालिशपणे बोलू नये. बाष्कळ बडबड करू नये, कोणत्याही प्रकारची पैज, शर्यत लावू नये. कुणाशीही स्पर्धा करू नये. ।।६।।

कोणाचे उपकार सहसा घेऊ नयेत आणि घेतलेच तर त्यांची लगेच परतफेड करावी, उपकारातून लवकर उतराई व्हावे. दुसऱ्यांना दुःख देऊ नये, त्यांना व्यथित करू नये. कुणाचा विश्वासघात किंवा बेइमानी मुळीच करू नये. ।।७।।

स्वत:च्या मनाचा मोठेपणा कधी सोडून देऊ नये. मन कोते करू नये, ते व्यापक ठेवावे. परावलंबी होऊ नये. कुणावरी आपल्या आयुष्याचे ओझे लादू नये. ।।८।।

सत्याचा मार्ग कधी सोडू नये. खरेपणाने वागावे, असत्याच्या, खोटेपणाच्या मार्गाने जाऊ नये. खोटारडेपणा करून वागू नये. खोटेपणाचा कधीही वृथा अभिमान, व्यर्थ गर्व करू नये. ।।९।।

अपकीर्तीला बळी पडू नये. कुप्रसिद्धी टाळावी. चांगली कीर्ती वाढवावी. चांगल्या प्रकारे प्रसिद्ध पावावे. सारासार विचाराने, विवेकाने वर्तन करून सत्यमार्ग पत्करावा. ।।१०।।

उत्तमलक्षण शब्दार्थ

• उत्तम – आदर्श, गुणसंपन्न,
• लक्षण – गुणवैशिष्ट्य.
• श्रोतीं – ऐकणाऱ्या लोकांनो.
• सावधान – सावध होणे, सजग होणे.
• उत्तम – उत्कृष्ट, जेणें – ज्याने.
• बाणे – बाणणे, अंगिकारणे, सवय लागणे,
• सर्वज्ञ – सारे जाणणारा.
• पुसल्याविण – विचारल्याशिवाय,
• येकायेकी – एकदम, पटकन.
• जनीं – लोकांचे. आर्जव – विनंती.
• पापद्रव्य – पापाने (कपटाने) मिळवलेली संपत्ती.
• जोडू नये – साठवू नये.
• पुण्यमार्ग – चांगला रस्ता, सद्वर्तन,
• कदाकाळी – कोणत्याही वेळी.
• तोंडाळ – वाटेल ते बोलणारा, भांडकुदळ.
• वाचाळ – व्यर्थ बडबड करणारा.
• तंडो नये – तंटा (भांडण) करू नये.
• संतसंग – सज्जन माणसाची संगत.
• खंडू नये – तोडू नये.
• अंतर्यामी – मनातून, हृदयातून.
• आळस – काम न करणे.
• चाहाडी – एखादयाबद्दल वाईट सांगणे, आगलावेपणा.
• कार्य – काम,
• सभा – समूहाची बैठक.
• बाष्कळपणा – बालिशपणा.
• पैज – स्पर्धा, शर्यत.
• होड – पैज,
• परपीडा – दुसऱ्याला छळणे, दुःख देणे.
• विश्वासघात – बेइमानी.
• व्यापकपण – (मनाचा) मोठेपणा.
• पराधेन – परावलंबी, दुसऱ्यावर विसंबणे.
• वोझें – (स्वत:चा) भार,
• कोणीयेकासी – कोणावरही.
• सत्यमार्ग – खऱ्याचा मार्ग, सद्वर्तन.
• असत्य – खोटेपणा.
• पंथे – मार्गाने, वाटेने.
• कदा – कधीही.
• अभिमान – व्यर्थ गवं.
• अपकीर्ति – बेअब्रू, वाईट प्रसिद्धी,
• सत्कीर्ति – चांगली प्रसिद्धी.
• वाडवावी – वाढवावी.
• विवेके – चांगल्या विचाराने.
• दृढ – ठाम, मजबूत, ठोस.

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Miscellaneous Exercise 9 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Miscellaneous Exercise 9

Question 1.
A man buys a house for ₹ 10 lakh and rents it. He puts 10% of the annual rent aside for repairs, pays ₹ 1,000 as annual taxes, and realizes 8% on his investment thereafter. Find the annual rent of the house.
Solution:
Let ₹ ‘x’ be the annual rent of the house.
The man keeps 10% of the annual rent aside for repairs.
i.e., \(\frac{10}{100}\) × x or ₹ \(\frac{x}{10}\) aside tor repairs.
In addition, he pays ₹ 1000 as annual taxes.
After incurring these expenses he is left with an amount which is 8% of his investment for the house.

∴ The annual rent of the house is ₹ 90,000.

Question 2.
Rose got 30% of the maximum marks in an examination and failed by 10 marks. However, Lily who appeared for the same examination got 40% of the total marks and got 15 marks more than the passing marks. What were the passing marks in the examination?
Solution:
Let maximum marks be x
Rose scored 30% of maximum marks
i.e. Rose scored \(\frac{30}{100}\)x
Rose failed by 10 marks
∴ passing marks = \(\frac{30}{100}\)x + 10 …..(i)
Lily scored 40% of maximum marks
i.e. Lily scored \(\frac{40}{100}\)x
Lily scored 15 marks more than passing marks
∴ passing marks = \(\frac{40}{100}\)x – 15 ……(ii)
equating (i) and (ii),
\(\frac{30x}{100}\) + 10 = \(\frac{40x}{100}\) – 15
∴ 10 + 15 = \(\frac{40 x-30 x}{100}\)
∴ 10x = (25)(100)
∴ x = 250
From (i), passing marks = \(\frac{30}{100}\)(250) + 10
= 75 + 10
= 85
∴ Passing marks for the examination were 85.

Question 3.
Ankita’s Salary was reduced by 50%. Again the reduced salary was increased by 50%. Find loss in terms of percentage.
Solution:
Let Ankita’s initial salary be ₹ ‘x’.
Her salary was reduced by 50%.
∴ Ankita’s salary after reduction = x(1 – \(\frac{50}{100}\))
= x(1 – \(\frac{1}{2}\))
= \(\frac{x}{2}\)
Ankita’s reduced salary was then increased by 50%
∴ Ankita’s final salary after the increase

∴ Loss in Ankita’s salary after the decrease and increase = x – \(\frac{3 x}{4}\) = \(\frac{x}{4}\)

∴ Ankita lost 25% of her salary.

Question 4.
By selling 300 lunch boxes, a shopkeeper gains the selling price of 100 lunch boxes. Find his gain percent.
Solution:
Let ₹ x be the selling price (S.P.) of one lunch box.
∴ S.P. of 300 lunch boxes = 300x
and S.P. of 100 lunch boxes = 100x
Gain = 100x ……[given]
C.P. of 300 lunch boxes = S.P. – Gain
= 300x – 100x
= 200x

∴ The shopkeeper’s gain percentage is 50%.

Question 5.
A salesman sold an article at a loss of 10%. If the selling price has been increased by ₹ 80, there would have been a gain of 10%. What was the cost of the article?
Solution:
Let ₹ x be the cost price of the article.
S.P. of the article = x – \(\frac{10}{100}\)x = \(\frac{9x}{100}\) …….(i)
Given that, S.P. increased by ₹ 80 would have given 10% gain

∴ The cost price of the article is ₹ 400

Question 6.
Find the single discount equivalent to a series discount of 10%, 20%, and 15%.
Solution:
Let the marked price be ₹ 100
After 1st discount the price = 100(1 – \(\frac{10}{100}\)) = 90
After 2nd discount the price = 90(1 – \(\frac{20}{100}\)) = 72
After 3rd discount the price = 72(1 – \(\frac{15}{100}\)) = 61.2
∴ The selling price after 3 discounts is ₹ 61.2.
∴ Single equivalent discount = marked price – selling price
= 100 – 61.2
= ₹ 38.8
∴ The single equivalent discount is ₹ 38.8 on ₹ 100.
i.e. The single equivalent discount is 38.8%.

Question 7.
Reshma put an amount at simple interest at a certain rate for 3 years. Had it been put at 2% higher rate, she would have received ₹ 360 more. Find the sum.
Solution:
Let P and R represent the principal amount and rate of interest p.a. respectively.
Given duration = T = 3 years
Simple interest = \(\frac{\mathrm{PRT}}{100}=\frac{3 \mathrm{PR}}{100}\)
Given that, had the amount been kept at 2% more, then the gain would have been ₹ 360 more.

∴ The sum of money is ₹ 6,000.

Question 8.
The compound interest on ₹ 30000 at 7% p.a. is ₹ 4347. What is the period in years?
Solution:
Given that,
Principal (P) = ₹ 30,000
Rate of interest (R) = 7% p.a.
Compound interest = ₹ 4,347
Amount after compound interest

= \(\left(\frac{107}{100}\right)^{2}\)
= (1.07)²
∴ T = 2
∴ Amount is invested for 2 years.

Question 9.
The value of the machine depreciates at the rate of 15% p.a. It was purchased 2 years ago. Its present value is ₹ 7,225. What was the purchase price of the machine?
Solution:
Given,
Rate of depreciation = r = 15%
Number of years = n = 2 years
Present value of machine = P.V. = ₹ 7,225
The purchase price (V) of the machine can be found using

∴ The purchase price of the machine was ₹ 10,000/-.

Question 10.
A tree increases annually by \(\frac{1}{8}\) of its height. By how much will it increase after 2\(\frac{1}{2}\) years. If its length today is 8 m?
Solution:
The height of the tree today is 8m.
The height of the tree increases by \(\frac{1}{8}\)th of its height every year.
At the end of 1st year, height of the tree will be = 8 + \(\frac{1}{8}\) × 8 = 9 m
And, at the end of the 2nd year, height of the tree will be = 9 + \(\frac{1}{8}\) × 9
= 9(1 + \(\frac{1}{8}\))
= 9 × \(\frac{9}{8}\)
= \(\frac{81}{8}\)
After six more months, the height of the tree will be

∴ Increase in the height of the tree after 2\(\frac{1}{2}\) years = 10.75 – 8 = 2.75 m.

Question 11.
A building worth ₹ 1,21,000 is constructed on land worth ₹ 81,000. After how many years will the value of both be the same if land appreciates at 10% p.a and buildings depreciate at 10% p.a.
Solution:
Given,
Value of the building = V.B. = ₹ 1,21,000
Value of land = V.L. = ₹ 81,000/-
Rate of appreciation of land = rate of depreciation of building = r = 10%.
For the value of building and land to be the same.

∴ n = 2 years.
∴ After two years value of the building and land will be the same.

Question 12.
Varun invested 25%, 30%, and 20% of his savings in buying shares of three different companies, ‘A’, ‘B’, and ‘C’ which declared dividends, 10%, 12%, and 15% respectively. If his total income on account of dividends is ₹ 6,370/-, find the amount he invested in buying shares of company ‘B’.
Solution:
Let ‘T’ be Varan’s total savings.
∴ Investment of Varan in:
Company A = 25% of T = \(\frac{25}{100}\) × T = \(\frac{T}{4}\),
Company B = 30% of T = \(\frac{30}{100}\) × T = \(\frac{3T}{10}\),
Company C = 20% of T = \(\frac{20}{100}\) × T = \(\frac{T}{5}\)
Company A, B and C declared dividends 10%, 12% and 15% respectively.
∴ Dividend from company A = 10% of \(\frac{T}{4}\)

∴ Varan invested ₹ 21,000 in company B.

Question 13.
Find the annual dividend received from ₹ 25,000, 8% stock at ₹ 108.
Solution:
Amount invested = ₹ 25,000
Dividend = 8%
Assuming face value F.V. as ₹ 100
Annual income per share = \(\frac{\text { Dividend }}{100} \times \text { Face value }\)
= \(\frac{8}{100}\) × 100
= ₹ 8
Market value of the share M.V. = ₹ 108

Annual dividend on amount invested = Rate of return × amount invested
= \(\frac{7.4}{100}\) × 25,000
= ₹ 1850
∴ Annual dividend of ₹ 1,850 is received from 8% stock at ₹ 108.
Alternate approach
Assuming ₹ 25,000 as the total face value of all the shares.
Since the dividend is 8%,
Annual dividend = \(\frac{8}{100}\) × 25,000 = ₹ 2,000

Question 14.
A, B, and C enter into a partnership. A invests 3 times as much as B invests and B invests two-thirds of what ‘C’ invests. At the end of the year, the profit earned is ₹ 8,800. What is the share of ‘B’?
Solution:
Let ‘a’, ‘b’ and ‘c’ be the amounts invested by A, B and C respectively.
Given that, A invests 3 times as much as B and B invests two third of what ‘C’ invests.
∴ a = 3b and b = \(\frac{2}{3}\)c
∴ \(\frac{a}{b}=\frac{3}{1}\) and \(\frac{b}{c}=\frac{2}{3}\)
or \(\frac{a}{b}=\frac{6}{2}\) and \(\frac{b}{c}=\frac{2}{3}\)
∴ a : b = 6 : 2 and b : c = 2 : 3
∴ a : b : c = 6 : 2 : 3
Given that profit earned = ₹ 8800
∴ Share of ‘B’ in profit = \(\frac{2}{11}\) × 8800 = ₹ 1600
∴ B’share in profit is ₹ 1600.

Question 15.
The ratio of investment of two partners Santa and Banta is 11 : 12 and the ratio of their profits is 2 : 3. If Santa invested the money for 8 months, then for how much time did Banta his money?
Solution:
Let ‘x’ be the time in months for which Banta invested his money
Santa and Banta invested their money in the ratio 11 : 12.
Santa invested his money for 8 months and the ratio of their profits is 2 : 3.
∴ 11 × 8 : 12 × x = 2 : 3
∴ \(\frac{88}{12 x}=\frac{2}{3}\)
∴ x = \(\frac{88 \times 3}{2 \times 12}\)
∴ x = 11
∴ Banta invested his money for 11 months.

Question 16.
Akash, Sameer, and Sid took a house on rent for one year for ₹ 16,236. They stayed together for 4 months and then Sid left the house. After 5 more months, Sameer also left the house. How much rent should each pay?
Solution:
Let ‘R’ be the rent per month to be paid to the landlord.
Given that, Sid left the house after 4 months
∴ Rent paid by Sid = \(\frac{R}{3}\) × 4 = \(\frac{4R}{3}\)
Sameer left the house after another 5 months,
∴ Rent paid by Sameer = \(\frac{R}{2}\) × 5 + \(\frac{R}{3}\) × 4
= R(\(\frac{5}{2}+\frac{4}{3}\))
= \(\frac{23R}{6}\)
Akash stayed in the house for the entire year.
∴ Rent paid by Akash = 3R + \(\frac{R}{2}\) × 5 + \(\frac{R}{3}\) × 4
= R(3 + \(\frac{5}{2}+\frac{4}{3}\))
= \(\frac{41R}{6}\)
∴ The rent paid by the three of them, over that period of one year must be in the proportion.
\(\frac{41 \mathrm{R}}{6}: \frac{23 \mathrm{R}}{6}: \frac{4 \mathrm{R}}{3}\)
i.e. in the proportion
41 : 23 : 8 …..(multiplying throughout by \(\frac{6}{R}\))
Let x be the constant of proportionality.
Rent to be paid by Akash = ₹ 41x
Rent to be paid by Sameer = ₹ 23x
and rent to be paid by Sid = ₹ 8x
The total rent for the house was ₹ 16236.
∴ 41x + 23x + 8x = ₹ 16236
∴ 72x = 16236
∴ x = 225.5
∴ Akash should pay 41x = 41 × 225.5 = ₹ 9245.5
Sameer should pay 23x = 23 × 225.5 = ₹ 5186.5
and Sid should pay 8x = 8 × 225.5 = ₹ 1804

Question 17.
Ashwin Auto Automobiles sold 10 motorcycles. Total sales amount was ₹ 6,80,000. 18% GST is applicable. Calculate how much CGST and SGST the firm has to pay.
Solution:
Given, total sales amount for Ashwin Automobiles was ₹ 6,80,000.
18% GST is applicable.
∴ GST payable = 18% of 6,80,000
= \(\frac{18}{100}\) × 6,80,000
= ₹ 1,22,400
Now CGST = SGST = 9%
= \(\frac{\text { GST payable }}{2}\)
= \(\frac{1,22,400}{2}\)
= ₹ 61,200
∴ CGST = SGST = ₹ 61,200

Question 18.
‘Sweet 16’ A ready made garments shop for Women’s garments, purchased stock for ₹ 4,00,000 and sold that stock for ₹ 5,50,000 (12% GST is applicable) Find,
(i) Input Tax Credit
(ii) CGST and SGST paid by the firm.
Solution:
Given that, stock purchased by ‘Sweet 16’ was worth ₹ 4,00,000
GST applicable is 12%.
∴ Input tax = 12% of 4,00,000
= \(\frac{12}{100}\) × 4,00,000
= ₹ 48,000
∴ Input tax Credit (ITC) = ₹ 48,000
The garment stock was sold for ₹ 5,50,000
Output tax = 12% of 5,50,000
= \(\frac{12}{100}\) × 5,50,000
= ₹ 66,000
∴ GST payable = output tax – ITC
= 66,000 – 48,000
= ₹ 18,000
∴ CGST = SGST = \(\frac{\text { GST payable }}{2}\) = ₹ 9,000

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.7 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.7

Question 1.
Shantanu has a choice to invest in ₹ 10 shares of two firms at ₹ 13 or at ₹ 16. If the first firm pays a 5% dividend and the second firm pays a 6% dividend per annum, find:
(i) Which firm is paying better?
(ii) If Shantanu invests equally in both the firms and the difference between the return from them is ₹ 30. Find how much, in all, does he invest.
Solution:
(i) For firm 1:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 10
Market value of the share (M.V.) = ₹ 13
Dividend = 5%
∴ Annual income from the share = \(\frac{5}{100}\) × 10 = ₹ 0.5

For firm 2:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 10
Market value of the share (M.V.) = ₹ 16
Dividend = 5%
∴ Annual income from the share = \(\frac{6}{100}\) × 10 = ₹ 0.6

Since, the profit percentage from firm 1 > profit percentage from firm 2, the first firm is paying better.

(ii) Let ‘X’ be the amount Shantanu invests in each of the firms.
Given that difference between the return from them is ₹ 30, we have

In all, Shantanu invests = 2X
= 2 × 31,200
= ₹ 62,400/-

Question 2.
A dividend of 9% was declared on ₹ 100 shares selling at a certain price in the stock market. If the rate of return is 7.5% calculate
(i) The market price of each share, and
(ii) The amount to be invested to obtain an annual dividend of ₹ 630.
Solution:
(i) Given that,
Face value of the share (F.V) = ₹ 100
Dividend = 9%
Rate of return = 7.5%
Annual income from the share = \(\frac{9}{100}\) × 100 = ₹ 9

∴ The market price of the share is ₹ 120.

(ii) Let ‘X’ be the amount to be invested to obtain an annual dividend of ₹ 630.
∴ 7.5% of X is ₹ 630
∴ \(\frac{7.5}{100}\) × X = 630
∴ X = \(\frac{630 \times 100}{7.5}\)
∴ X = 8400
∴ ₹ 8400 need to be invested to obtain an annual dividend of ₹ 630.

Question 3.
Nilesh has the option of investing his money in 8% ₹ 10 shares at a premium of ₹ 3.50 or 7% ₹ 100 shares at a premium of 20%. Which of the two investments will be more profitable for him?
Solution:
For share 1:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 10
Premium = ₹ 3.5
∴ Market value of the share (M.V.) = 10 + 3.5 = ₹ 13.5
Dividend = 8 %
∴ Annual income from the share = \(\frac{8}{100}\) × 10 = ₹ 0.8

= \(\frac{800}{135}\)
= 5.93%

For share 2:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 100
Premium = 20%
∴ Market value of the share (M.V.) = 100 + (\(\frac{20}{100}\) × 100) = ₹ 120
Dividend = 7%
Annual income from the share = \(\frac{7}{100}\) × 100 = ₹ 7

Since, profit percentage from share 1 > profit percentage from share 2, investing in the first kind of shares will be more profitable for Nilesh.

Question 4.
Sudhakar invests ₹ 1344 in buying shares of face value ₹ 24 selling at a 12% premium. The dividend on the shares is 15% per annum. Calculate
(i) The number of shares Sudhakar buys, and
(ii) The dividend he receives annually.
Solution:
Given that,
Face value of the share (F.V.) = ₹ 24
Premium = 12%
∴ Market value of the share (M.V.) = 24 + (\(\frac{12}{100}\) × 24) = ₹ 26.88
(i) Sudhakar invests ₹ 1344 in the shares
∴ Number of shares purchased by Sudhakar = \(\frac{1344}{26.88}\) = 50
∴ Sudhakar buys 50 shares.
(ii) Dividend on the share = 15%
Annual income on one share = \(\frac{15}{100}\) × 24 = ₹ 3.6
∴ The total dividend he receives annually = 50 × 3.6 = ₹ 180
∴ Sudhakar receives ₹ 180 as his annual dividend.

Question 5.
Sameer invests ₹ 5625 in a company paying 7% per annum when the share of ₹ 10 stands for ₹ 12.50. Find Sameer’s income from this investment. If he sells 60% of these shares of ₹ 10 each, find his gain or loss in this transaction.
Solution:
Given:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 10
Market value of the share (M.V.) = ₹ 12.5
Amount invested in shares = ₹ 5625
∴ Number of shares purchased by Sameer = \(\frac{5625}{12.5}\) = 450
Dividend = 7%
Annual income from one share = \(\frac{7}{100}\) × 10 = ₹ 0.7
∴ Sameer’s income from this investment = number of shares × annual income from one share
= 450 × 0.7
= ₹ 315
Sameer sells 60 % of these shares = \(\frac{60}{100}\) × 450 = 270 shares
Sameer purchased these shares at ₹ 12.5 per share.
∴ Purchase price for these shares = 270 × 12.5 = ₹ 3375
If he sells these shares at ₹ 10 per share, he would receive 270 × 10 = ₹ 2700
∴ In this transaction, Sameer would incur a loss of 3375 – 2700 = ₹ 675

Question 6.
Geeta buys ₹ 100 shares of a company that pays a 15% dividend. She buys the shares at a price from the market that gives her a 10% return on her investment. At what price did she buy each share?
Solution:
Given that,
Face value of the share (F.V.) = ₹ 100
Dividend = 15%
∴ Annual income from the share = \(\frac{15}{100}\) × 100 = ₹ 15
Rate of return on investment = 10%

∴ Geeta bought each share from the market at ₹ 150.

Question 7.
Tejas invests in 9% ₹ 100 shares at ₹ 145 but Shail invests in 7% ₹ 100 shares at ₹ 116. Whose investment is better?
Solution:
Investment of Tejas:
Given that, the Face value of the share (F.V.) = ₹ 100
The market value of the share (M.V.) = ₹ 145
Dividend = 9%
Annual income from the share = \(\frac{9}{100}\) × 100 = ₹ 9

Investment of Shail:
Face value of the share (F.V.) = ₹ 100
Market value of the share (M.V.) = ₹ 116
Dividend = 7%
Annual income from the share = \(\frac{7}{100}\) × 100 = ₹ 7

Since the rate of return for Tejas’s investment is greater than that for Shail’s, Tejas’s investment is better.

Question 8.
A 6% share yields 8%. Find the market value of a ₹ 100 share.
Solution:
Given that,
Face value of the share = ₹ 100
Dividend = 6%
Yield = 8%
Annual income on the share = \(\frac{6}{100}\) × 100 = ₹ 6

∴ The market value of the share = ₹ 75

Question 9.
Ashwini bought ₹ 40 shares at a premium of 40%. Find the income, if Ashwini invests ₹ 14,000 in these shares and receives a dividend at the rate of 8% on the nominal value of the shares.
Solution:
Given,
Face value of the shares (F.V.) = ₹ 40
Premium = 40%
Market value of the shares (M.V.) = 40 + (40 × \(\frac{40}{100}\))
= 40 + 16
= ₹ 56
Ashwini invests ₹ 14000 in these shares
∴ Number of shares bought by Ashwini = \(\frac{Amount Invested}{Market value of one share}\)
= \(\frac{14000}{56}\)
= 250
Dividend = 8%
∴ Annual income on one share = \(\frac{8}{100}\) × 40 = ₹ 3.2
∴ Income of Ashwini on 250 shares = 250 × 3.2 = ₹ 800
∴ Ashwini earns ₹ 800 on her investment.

Question 10.
Mr. Rutvik invests ₹ 30,000 in buying shares of a company that pays a 12% dividend annually on ₹ 100 shares selling at a premium of ₹ 50. Find
(i) The number of shares bought Mr. Rutvik and
(ii) His annual income from the shares.
Solution:
Given that,
Face value of a share (F.V.) = ₹ 100
Premium = ₹ 50
∴ Market value of a share (M.V.) = 100 + 50 = ₹ 150
Dividend =12%
Mr. Rutvik invests ₹ 30,000 in the shares.
(i) Number of shares bought by Mr. Rutvik = \(\frac{Amount invested}{Market value}\)
= \(\frac{30000}{150}\)
= 200

(ii) Dividend on the share = 12%
∴ Annual income from one share = \(\frac{12}{100}\) × 100 = ₹ 12
∴ His annual income from shares = number of shares × income from one share
= 200 × 12
= ₹ 2400

Question 11.
Rasika bought ₹ 40 shares at a discount of 40%. Find the income, if she invests ₹ 12,000 in these shares and receives a dividend at the rate of 11% on the nominal value of the shares.
Solution:
Given,
Face value of the shares (F.V.) = ₹ 40
Discount = 40%
∴ Market value of the shares (M.V.) = 40 – (40 × \(\frac{40}{100}\))
= 40 – 16
= ₹ 24
Rasika invests ₹ 12,000 in these shares.
∴ Number of shares bought by Rasika = \(\frac{Amount invested}{Market value of one share}\)
= \(\frac{12000}{24}\)
= 500
Dividend = 11%
∴ Annual income on one share = \(\frac{11}{100}\) × 40 = ₹ 4.4
∴ Rasika’s income on 200 such shares = 500 × 4.4 = ₹ 2200
∴ Rasika earns ₹ 2200 from her investment.

Question 12.
Nisha invests ₹ 15,840 in buying shares of nominal value ₹ 24 selling at a premium of 10%. The company pays a 15% dividend annually. Find
(i) The dividend she receives annually, and
(ii) The rate of return from her investment.
Solution:
Given that,
Face value of the share (F.V.) = ₹ 24
Premium = 10%
∴ Market value of the share (M.V.) = 24 + (24 × \(\frac{10}{100}\))
= 24 + 2.4
= ₹ 26.4
Dividend = 15%
∴ Annual income on the share = \(\frac{15}{100}\) × 24 = ₹ 3.6
Nisha invests ₹ 15,840 in these shares.
∴ Number of shares bought by Nisha

(i) Annual dividend received by Nisha = Number of shares × annual income from one share
= 600 × 3.6
= ₹ 2160

(ii) Rate of return from the investment

Question 13.
Ashutosh buys 80, ₹ 100 shares at a discount of 20% and receives a return of 12% on his money. Calculate
(i) The amount invested by Ashutosh.
(ii) The rate of dividend paid by the company.
Solution:
Given
Face value of the shares (F.V.) = ₹ 100
Discount = 20%
∴ Market value of the shares (M.V.) = 100 – (100 × \(\frac{20}{100}\)) = ₹ 80
(i) Amount invested by Ashutosh = number of shares × market value of the shares
= 80 × 80
= ₹ 6400

(ii) Ashutosh receives a return of 12% on his money.
∴ Ashutosh’s income from shares = \(\frac{12}{100}\) × 6400 = ₹ 768
∴ Ashutosh’s annual income from one share = \(\frac{768}{80}\) = ₹ 9.6
Annual income from one share = \(\frac{\text { Dividend }}{100} \times \text { Face value }\)
∴ 9 6 = \(\frac{\text { Dividend }}{100} \times 100\)
∴ Rate of dividend = 9.6%

Question 14.
Vaishnavi bought 1000, ₹ 100 shares from the stock market carrying 8% dividend quoted at ₹ 130. A few days later the market value of the shares went up by 10%. Vaishnavi sold all her shares. What was her total income from this transaction?
Solution:
Given that,
Face value of the shares (F.V.) = ₹ 100
The market value of the shares (M.V.) = ₹ 130
Dividend = 8%
Income from the each share = \(\frac{8}{100}\) × 100 = ₹ 8
Number of shares bought by Vaishnavi = 1000
∴ Vaishnavi’s income from dividend = 1000 × 8 = ₹ 8000
The price of the shares went up by 10%
New market value of the shares = 130 + (130 × \(\frac{10}{100}\)) = ₹ 143
Vaishnavi sold the shares at ₹ 143 which she bought at ₹ 130 each.
∴ Vaishnavi’s profit on one share =143 – 130 = ₹ 13
∴ Vaishnavi’s profit after selling all her shares =1000 × 13 = ₹ 13,000
Vaishnavi’s total income from this transaction = Income from dividend + income from sale of shares
= 8,000 + 13,000
= ₹ 21,000
∴ Vaishnavi’s total income from this transaction was ₹ 21,000.

Question 15.
Mr. Dinesh invests ₹ 20,800 in 6% ₹ 100 shares at ₹ 104, and ₹ 14,300 in 10.5% ₹ 100 shares at ₹ 143. What will be his annual income from the shares?
Solution:
For 1st kind of shares,
Face value of shares (F.V.) = ₹ 100
Dividend = 6%
∴ Annual income from one share = \(\frac{6}{100}\) × 100 = ₹ 6
Market value of the share (M.V.) = ₹ 104
Total amount invested = ₹ 20,800

∴ Total income from 1st kind of shares = 200 × 6 = ₹ 1200
For 2nd kind of shares,
Face value of shares (F.V.) = ₹ 100
Dividend = 10.5%
∴ Annual income from one share = \(\frac{10.5}{100}\) × 100 = ₹ 10.5
Market value of the share (M.V.) = ₹ 143
Total amount invested = ₹ 14300

∴ Total income from 2nd kind of shares = 100 × 10.5 = ₹ 1050
∴ Total annual income of Dinesh from both these shares = 1200 + 1050 = ₹ 2250

Question 16.
A company declares a semi-annual dividend of 5%. Daniel has 400 shares of the company. If Daniel’s annual income from the shares is ₹ 1,000, find the face value of each share.
Solution:
Given that,
Semi-annual dividend = 5%
∴ Annual dividend = 10%
Number of shares with Daniel = 400
Daniel’s annual income from the shares = ₹ 1000
∴ Annual income from one share = \(\frac{1000}{400}\) = ₹ 2.5
But annual income from one share = \(\frac{\text { Annualdividend }}{100} \times \text { Face value }\)
∴ 2.5 = \(\frac{10}{100}\) × Face value of the share
∴ Face value of the share = ₹ 25

Question 17.
Bhargav buys 400, ₹ 20 shares at a premium of ₹ 4 each and receives a dividend of 12%. Find
(i) The amount invested by Bhargav.
(ii) His total income from the shares.
(iii) Percentage return on his money.
Solution:
Given that,
Face value of the shares (F.V.) = ₹ 20
Premium = ₹ 4
∴ Market value of the shares (M.V.) = ₹ 24
Dividend = 12%
∴ Annual income from the share = \(\frac{12}{100}\) × 20 = ₹ 2.4
Bhargav buys 400 shares
(i) The amount invested by Bhargav = number of shares × market value
= 400 × 24
= ₹ 9600

(ii) Bhargav’s income from the shares = number of shares × annual income from one share
= 400 × 2.4
= ₹ 960

(iii) Percentage return on Bhargav’s money

∴ Bhargav gets 10% as the rate of return on his money.

Question 18.
Anil buys 350 ₹ 100 shares of a company at a premium of 20% from the market. The company pays 12% dividend annually. Find
(i) the investment made by Anil,
(ii) his annual income from the shares, and
(iii) the rate of return from the shares.
Solution:
Given that,
Face value of shares (F.V.) = ₹ 100
Premium = 20%
∴ Market value of shares (M.V.) = 100 + (\(\frac{20}{100}\) × 100) = ₹ 120
Dividend = 12%
∴ Annual income from one share = \(\frac{12}{100}\) × 100 = ₹ 12
Anil buys 350 shares.
(i) Amount invested by Anil = number of shares × market value
= 350 × 120
= ₹ 42,000

(ii) Anil’s annual income from the shares = number of shares × annual income from one share
= 350 × 12
= ₹ 4200

(iii) Rate of return from shares

∴ The rate of return from Anil’s shares is 10%.

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.6 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.6

Question 1.
M/s Janaseva sweet mart sold sweets of ₹ 3,86,000. What CGST and SGST he will pay if the rate of GST is 5%?
Solution:
Given that M/s Janaseva sweet mart sold sweets of ₹ 3,86,000
∴ Bill amount = ₹ 3,86,000
GST payable at the rate 5%
∴ CGST and SGST applicable is 2.5% each
∴ CGST on the bill = \(\frac{2.5}{100}\) × 3,86,000 = ₹ 9650
and SGST on the bill = \(\frac{2.5}{100}\) × 3,86,000 = ₹ 9650

Question 2.
Janhavi Gas Agency purchased some gas cylinders for ₹ 5,00,000 and sold them to the customers for ₹ 5,90,000. Find the amount of GST payable and the amount of ITC. 5% GST is applicable.
Solution:
Given that, Janhavi Gas Agency purchased some gas cylinders for ₹ 5,00,000 and GST applicable is 5%.
∴ Input tax (ITC) = 5% of 5,00,000
= \(\frac{5}{100}\) × 5,00,000
= ₹ 25,000
Janhavi Gas Agency sold the gas cylinders for ₹ 5,90,000
∴ Output tax for Janhavi Gas Agency = 5% of 5,90,000
= \(\frac{5}{100}\) × 5,90,000
= ₹ 29,500
GST payable = Output tax – Input tax (ITC)
= 29,500 – 25,000
= ₹ 4500
∴ GST payable for Janhavi Gas Agency is ₹ 4,500 and ITC is ₹ 25,000.

Question 3.
A company dealing in mobile phones purchased mobile phones worth ₹ 5,00,000 and sold the same to customers at ₹ 6,00,000. Find the amount of ITC and amount of GST if the rate of GST is 12%.
Solution:
Given that the rate of GST applicable is 12%.
The company purchased mobile phones worth ₹ 5,00,000.
∴ Input tax (ITC) = 12% of 5,00,000
= \(\frac{12}{100}\) × 5,00,000
= ₹ 60,000
The company dealing in mobile phones sold the same to customers at ₹ 6,00,000.
∴ Output tax of the company = 12% of 6,00,000
= \(\frac{12}{100}\) × 6,00,000
= ₹ 72,000
GST payable for the company = Output tax – Input tax (ITC)
= 72,000 – 60,000
= ₹ 12,000
∴ The ITC for the company is ₹ 60,000 and GST payable is ₹ 12,000.

Question 4.
Prepare business to customers (B2C) tax invoice using given information. Write the name of supplier, address, state, Date, Invoice Number, GSTIN etc. as per your choice
Supplier: ___________
Address: ___________
State: ___________
Date: ___________
Invoice No: ___________
GSTIN: ___________
Particular: Rate of Sarees – ₹ 2750
Rate of GST 5% HSN 5407 – 2 pcs
Rate of Kurta – ₹ 750
Rate of GST 12% HSN 5408
Solution:
Supplier: M/s Swaglife Fashions
Address: 143, Shivaji Rasta, Mumbai 400001
Mobile No. 9263692111
Email: abc@gmail.com
State: Maharashtra
Date: 31/08/19
Invoice No: GST/110
GSTIN: 27ABCDE1234HIZS

∴ Rate of 1 saree = ₹ 2750
∴ Rate of 2 sarees = 2 x 2750 = ₹ 5500
∴ GST on sarees = 12% of 5500
= \(\frac{12}{100}\) × 5500
= ₹ 660
∴ CGST = SGST = ₹ 330
∴ Rate of 1 Kurta = ₹ 750
∴ GST on Kurta = 12% of 750
= \(\frac{12}{100}\) × 750
= ₹ 90
∴ CGST = SGST = ₹ 45

Question 5.
Heena Enterprise sold cosmetics worth ₹ 25,000 to Leena traders, a retailer. Leena Traders sold it further to Meena Beauty Products for ₹ 30,000. Meena Beauty Product sold it further to the customers for ₹ 40,000. The rate of GST is 18%. Find
(i) GST Payable by each party
(ii) CGST and SGST
Solution:
The trading chain,

∴ Output tax for Heena Enterprises = 18% of 25,000
= \(\frac{18}{100}\) × 25,000
= ₹ 4,500
∴ GST payable by Heena Enterprises
Now output tax for Leena traders = 18% of 30,000
= \(\frac{18}{100}\) × 30,000
= ₹ 5,400
∴ GST payable by Leena traders = Output tax – Input tax
= 5,400 – 4,500
= ₹ 900
∴ Output tax for Meena beauty products = 18% of 40,000
= \(\frac{18}{100}\) × 40,000
= ₹ 7,200
∴ GST payable by Meena beauty products = Output tax – Input tax
= 7,200 – 5,400
= ₹ 1,800

(ii) Now, CGST = SGST = \(\frac{\text { GST }}{2}\) = 9%
∴ Statement of GST payable at each stage can be tabulated as:

Question 6.
‘Chitra furnishings’ purchased tapestry (curtain cloth) for ₹ 28,00,000 and sold for ₹ 44,80,000. Rate of GST is 5%. Find
(i) Input Tax
(ii) Output Tax
(iii) ITC
(iv) CGST and SGST
Solution:
Given, that ‘Chitra furnishings’ purchased tapestry (curtain cloth) for ₹ 28,00,000 and rate of GST is 5%
(i) Input tax = 5% of 28,00,000
= \(\frac{5}{100}\) × 28,00,000
= ₹ 1,40,000
The tapestry was sold at ₹ 44,80,000

(ii) Output tax = 5% of 44,80,000
= \(\frac{5}{100}\) × 44,80,000
= ₹ 2,24,000

(iii) Now ITC = Input tax = ₹ 1,40,000
GST payable = Output tax – ITC
= 2,24,000 – 1,40,000
= ₹ 84,000

(iv) CGST = SGST = \(\frac{\text { GST Payable }}{2}\)
= \(\frac{84,000}{2}\)
= ₹ 42,000
∴ CGST = SGST = ₹ 42,000

Question 7.
Two friends ‘Aditi’ and ‘Vaishali’ went to a restaurant. They ordered 2 Masala Dosa costing ₹ 90 each 2 coffee costing ₹ 60 each and 1 sandwich costing ₹ 80. GST is charged at 5%. Find the Total amount of the bill including GST.
Solution:
Aditi and Vaishali ordered for 2 Masala Dosas, 2 Coffees and 1 Sandwich
∴ Total price of their order = 2 × 90 + 2 × 60 + 80 = ₹ 380
GST is charged at 5%
∴ GST on the total order = 5% × 380
= \(\frac{5}{100}\) × 380
= ₹ 19
∴ Total bill amount including GST = 380 + 19 = ₹ 399

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.5 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.5

Question 1.
Three partners shared the profit in a business in the ratio 5 : 6 : 7. They had partnered for 12 months, 10 months, and 8 months respectively. What was the ratio of their investments?
Solution:
Let the ratio of investments of the three partners be p : q : r.
They partnered for 12 months, 10 months, and 8 months respectively.
∴ The profit shared by the partners will be in proportion to the product of capital invested and their respective time periods.
∴ 12 × p : 10 × q : 8 × r = 5 : 6 : 7

From (i) & (ii), we have
p : q : r = 50 : 72 : 105
∴ The ratio of their investments was 50 : 72 : 105.

Question 2.
Kamala, Vimala and Pramila enter into a partnership. They invest ₹ 40,000, ₹ 80,000 and ₹ 1,20,000 respectively. At the end of the first year, Vimala withdraws ₹ 40,000, while at the end of the second year, Pramila withdraws ₹ 80,000. In what ratio will the profit be shared at the end of 3 years?
Solution:
Given that, Kamala, Vimala, and Pramila invest ₹ 40,000, ₹ 80,000, and ₹ 1,20,000 respectively.
The ratio of profits is to be calculated at the end of 3 years.
Vimala withdraws ₹ 40,000 at the end of the first year.
∴ Vimala invested ₹ 80,000 for one year and 40,000 for 2 years.
Pramila withdraws ₹ 80,000 at the end of the second year.
∴ Pramila invested ₹ 1,20,000 for two years and 40,000 for one year.
Kamala invested ₹ 40,000 for all the 3 years.
∴ The ratio of profits to be shared at the end of 3 years will be
= 40,000 × 3 : 80,000 × 1 + 40,000 × 2 : 1,20,000 × 2 + 40,000 × 1
= 1,20,000 : 1,60,000 : 2,80,000
= 12 : 16 : 28
= 3 : 4 : 7

Alternate Method:
Given that, Kamala, Vimala and Pramila invest ₹ 40,000, ₹ 80,000 & ₹ 1,20,000 respectively.
Given, information can be tabulated as:

∴ The profits to be shared at the end of 3 years will be
= 1,20,000 : 1,60,000 : 2,80,000
= 12 : 16 : 28
= 3 : 4 : 7

Question 3.
Sanjeev started a business investing ₹ 25,000 in 1999. In 2000, he invested an additional amount of ₹ 10,000 and Rajeev joined him with an amount of ₹ 35,000. In 2001, Sanjeev invested another additional amount of ₹ 10,000 and Pawan joined them with an amount of ₹ 35,000. What will be Rajeev’s share in the profit of ₹ 1,50,000 earned at the end of 3rd year from the start of the business in 1999?
Solution:
The given information can be tabulated as:

∴ The ratio of profits to be shared at the end of 3 years will be 1,05,000 : 70,000 : 35,000
i.e. in the proportion 3 : 2 : 1
Given, profit earned ₹ 1,50,000/-
∴ Rajeev’s share in the profit = \(\frac{2}{6}\) × 1,50,000 = ₹ 50,000/-

Question 4.
Teena, Leena, and Meena invest in a partnership in the ratio: 7/2, 4/3, 6/5. After 4 months, Teena increases her share by 50%. If the total profit at the end of one year is ₹ 21,600, then what is Leena’s share in the profit?
Solution:
Investment of Teena, Leena and Meena are in the ratio \(\frac{7}{2}: \frac{4}{3}: \frac{6}{5}\)
After 4 months, Teena’s share increases by 50%.
i.e. \(\frac{7}{2}+\left(\frac{7}{2} \times \frac{50}{100}\right)=\frac{7}{2}+\frac{7}{4}\)
i.e. \(\frac{21}{4}\)
The profit will be shared in the proportion of product of capitals and respective time periods in months.
i.e. \(\frac{7}{2} \times 4+\frac{21}{4} \times 8: \frac{4}{3} \times 12: \frac{6}{5} \times 12\)
i.e. 56 : 16 : \(\frac{72}{5}\)
i.e. 7 : 2 : \(\frac{9}{5}\)
i.e. in the proportion 35 : 10 : 9 …..[Multiplying throughout by 5]
Given that profit at the end of one year = ₹ 21,600/-
∴ Leena’s share in the profit = \(\frac{10}{54}\) × 21,600
= 5 × 800
= 4000
∴ Leena’s share in the profit is ₹ 4000/-.

Question 5.
Dilip and Pradeep invested amounts in the ratio 2 : 1, whereas the ratio between amounts invested by Dilip and Sudip was 3 : 2. If ₹ 1,49,500 was their profit, how much amount did Sudip receive?
Solution:
Let the amounts invested by Dilip, Pradeep and Sudip be ₹ ‘d’, ₹ ‘p’ and ₹ ‘s’ respectively.
Given that, d : p = 2 : 1
∴ d : p = 6 : 3 …..(i)
and d : s = 3 : 2
∴ d : s = 6 : 4 …..(ii)
From (i) and (ii),
d : p : s = 6 : 3 : 4
∴ The ratio of profits to be shared among Dilip, Pradeep and Sudip will be 6 : 3 : 4.
Given, profit earned = ₹ 1,49,500/-
∴ Sudip’s share in the profit = \(\frac{4}{13}\) × 1,49,500
= 4 × 11,500
= ₹ 46,000/-

Question 6.
The ratio of investments of two partners Jatin and Lalit is 11 : 12 and the ratio of their profits is 2 : 3. If Jatin invested the money for 8 months, find for how much time Lalit invested his money.
Solution:
Let ‘x’ be the time in months for which Lalit invested his money
Jatin and Lalit invested their money in the ratio 11 : 12.
Jatin invested his money for 8 months and the ratio of their profits is 2 : 3.
∴ 11 × 8 : 12 × x = 2 : 3
∴ \(\frac{88}{12 x}=\frac{2}{3}\)
∴ x = \(\frac{88 \times 3}{2 \times 12}\)
∴ x = 11
∴ Lalit invested his money for 11 months.

Question 7.
Three friends had dinner at a restaurant. When the bill was received, Alpana paid \(\frac{2}{3}\) as much as Beena paid and Beena paid \(\frac{1}{2}\) as much as Catherin paid. What fraction of the bill did Beena pay?
Solution:
Let ‘T’ be the total bill amount at the restaurant and ‘a’, ‘b’, and ‘c’ be the share of Alpana, Beena, and Catherin respectively.
Given, that Alpana paid \(\frac{2}{3}\) as much as Beena paid
∴ a = \(\frac{2}{3}\) b …..(i)
Also, Beena paid \(\frac{1}{2}\) as much as Catherin paid.
∴ b = \(\frac{1}{2}\) c
∴ c = 2b …….(ii)
∴ Three friends paid the total bill amount.
∴ a + b + c = T …..(iii)
Using (i) and (ii) in (iii), we get

Thus, Beena paid \(\left(\frac{3}{11}\right)^{\text {th }}\) fraction of the total bill amount.

Question 8.
Roy starts a business with ₹ 10,000, Shikha joins him after 2 months with 20% more investment than Roy, after 2 months Tariq joins him with 40% less than Shikha. If the profit earned by them at the end of the year is equal to twice the difference between the investment of Roy and ten times the investment of Tariq. Find the profit of Roy?
Solution:
Given that, Roy starts the business with ₹ 10,000.
Shikha joins him after 2 months with 20% more investment than Roy.
∴ Shikha’s investment = 10,000 + (10,000 × \(\frac{20}{100}\)) = ₹ 12,000
Tariq joins after two more months with an investment 40% less than Shikha.
∴ Tariq’s investment = 12,000 – (12,000 × \(\frac{40}{100}\)) = ₹ 7,200
Now, the profit will be shared in the proportion of product of capitals and respective periods in months.
i.e. 10,000 × 12 : 12,000 × 10 : 7,200 × 8
i.e. in the proportion, 25 : 25 : 12 …..(i) [Dividing throughout by 4,800]
Given that, profit at the end of the year = twice of the difference between investment of Roy and ten times the investment of Tariq.
∴ Profit = 2 [(10 × 7,200) – 10,000]
= 2[72,000 – 10,000]
= 2 × 62,000
= ₹ 1,24,000
∴ Roy’s share of profit = \(\frac{25}{62}\) × 1,24,000 …..[From (i)]
= ₹ 50,000/-

Question 9.
If 4(P’s Capital) = 6(Q’s Capital) = 10 (R’s Capital), then out of the total profit of ₹ 5,580, what is R’s share?
Solution:
Let ‘p’, ‘q’ and ‘r’ be P, Q and R’s Capital for the business respectively.
∴ 4p = 6q = 10r
L.C.M of 4, 6, 10 = 60
∴ We take 4p = 6q = 10r = 60x
∴ p = 15x, q = 10x, r = 6x
∴ p : q : r = 15 : 10 : 6
Given that total profit = ₹ 5580
R’s share in the profit = \(\frac{6}{31}\) × 5580 = ₹ 1080/-

Question 10.
A and B start a business, with A investing the total capital of ₹ 50,000, on the condition that B pays interest at the rate of 10% per annum on his half of the capital. A is a working partner and receives ₹ 1,500 per month from the total profit and any profit remaining is equally shared by both of them. At the end of the year, it was found that the income of A is twice that of B. Find the total profit for the year?
Solution:
Let ‘x’ and ‘y’ be the profits earned by A and B respectively and let ‘z’ be the total profit for the year.
A is the working partner and receives ₹ 1500 per month from the total profit.
i.e. 12 × 1500 = ₹ 18,000 at the end of the year.
The remaining profit is shared between A and B equally.
∴ y = \(\frac{z-18000}{2}\) …..(i)
Thus, profit earned by A at the end of that year is given by
x = 18000 + \(\left(\frac{z-18000}{2}\right)\)
∴ x = \(\frac{z+18000}{2}\) ……(ii)
A invests the entire capital on the condition that B pays A interest at the rate of 10% per annum on his half of the capital.
∴ At the end of the first year,
A will receive \(\frac{10}{100}\) × 25,000 i.e. ₹ 2500/- over and above his share of profit.
∴ A’s income = Profit of A + 2500 = x + 2500
Given that,
income of A = twice the income of B
∴ x + 2500 = 2y …..(iii)
Using (i) and (ii) in (iii), we get
\(\frac{z+18000}{2}\) + 2500 = 2\(\left(\frac{z-18000}{2}\right)\)
z + 18000 + 5000 = 2(z – 18000)
z + 23000 = 2z – 36000
∴ z = 59,000
∴ The total profit for the year = ₹ 59,000/-

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.4 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.4

Question 1.
Kanchan purchased a Maruti car for ₹ 2,45,000/- and the rate of depreciation is 14\(\frac{2}{7}\)% per annum. Find the value of the car after two years?
Solution:
Given, purchase price of the car = V = ₹ 2,45,000
Rate of depreciation per annum = r
= 14\(\frac{2}{7}\)%
= \(\frac{100}{7}\)%
∴ Value of the car after two years = \(\mathrm{V}\left(1-\frac{\mathrm{r}}{100}\right)^{\mathrm{n}}\)

∴ The value of the car after two years is ₹ 1,80,000.

Question 2.
The value of a machine depreciates from ₹ 32,768 to ₹ 21,952/- in three years. What is the rate of depreciation?
Solution:
Given, initial value of machine = V = ₹ 32,768/-
Depreciated value of the machine = D.V. = ₹ 21,952/-
Numher of years = n = 3

∴ r = 12.5%
∴ Rate of depreciation is 12.5% per annum.

Question 3.
The value of a machine depreciates at the rate of 10% every year. It was purchased 3 years ago. Its present value is ₹ 2,18,700/-. What was the purchase price of the machine?
Solution:
Given, the rate of depreciation per annum = r = 10%
Number of years = n = 3
Present value of the machine = P.V. = ₹ 2,18,700/-
∴ Purchase price of the machine

∴ The purchase price of the machine is ₹ 3,00,000.

Question 4.
Mr. Manish purchased a motorcycle at ₹ 70,000/-. After some years he sold his motorcycle at its exact depreciated value of it that is ₹ 51,030/-. The rate of depreciation was taken as 10%. Find out how many years he sold his motorcycle.
Solution:
Given, purchase price of the motorcycle = V = ₹ 70,000/-
Depreciated value of the motorcycle = D.V. = ₹ 51,030/-
∴ Rate of depreciation = r = 10%

∴ n = 3
∴ Manish sold his motorcycle after 3 years.

Question 5.
Mr. Chetan purchased furniture for his home at ₹ 5,12,000/-. Considering the rate of depreciation as 12.5%, what will be the value of furniture after 3 years.
Solution:
Given, purchase price of furniture = V = ₹ 5,12,000/-
Rate of depreciation = r = 12.5%
Number of years = n = 3 years
∴ Value of furniture after 3 years = \(\mathrm{V}\left(1-\frac{\mathrm{r}}{100}\right)^{\mathrm{n}}\)
= 5,12,000 \(\left(1-\frac{12.5}{100}\right)^{3}\)
= 5,12,000 \(\left(1-\frac{1}{8}\right)^{3}\)
= 5,12,000 \(\left(\frac{7}{8}\right)^{3}\)
= 5,12,000 × \(\frac{343}{512}\)
= 3,43,000
∴ The value of furniture will be ₹ 3,43,000/-

Question 6.
Grace Fashion Boutique purchased a sewing machine at ₹ 25,000/-. After 3 years machine was sold at depreciated value of ₹ 18,225/-. Find the rate of depreciation.
Solution:
Given, purchase price of sewing machine = V = ₹ 25,000/-
Selling price of machine = D.V. = ₹ 18,225/-
Number of years = n = 3 years

∴ 100 – r = 90
∴ r = 10%
∴ Rate of depreciation is 10% per annum.

Question 7.
Mr. Pritesh reduced the value of his assets by 5% each year, which were purchased for ₹ 50,00,000/-. Find the value of assets after 2 years.
Solution:
Given, initial value of assets = V = ₹ 50,00,000/-
Rate of depreciation per annum = r = 5%
Number of years = n = 2 years
∴ Value of assets aftertwo years = \(V\left(1-\frac{r}{100}\right)^{n}\)

= 12,500 × 361
= 45,12,500
∴ The value of assets after two years is ₹ 45,12,500/-.

Question 8.
A manufacturing company is allowed to charge 10% depreciation on its stock. The initial value of the stock was ₹ 60,000/-. After how many years value of the stock will be ₹ 39366?
Solution:
Given, rate of depreciation = r = 10%
Initial value of stock = V = ₹ 60,000
Depreciated value of stock = D.V. = ₹ 39,366/-
By using,

∴ n = 4
∴ The value of the stock will be ₹ 39,366/- after 4 years.

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.3 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.3

Question 1.
What would be the simple interest on an amount of ₹ 9,600 at the rate of 6% per annum after 3 years?
Solution:
Given Principal P = ₹ 9600
Rate of interest R = 6% p.a.
Number of years = T = 3
Simple Interest I = \(\frac{\text { PRT }}{100}\)
= \(\frac{9600 \times 3 \times 6}{100}\)
= 96 × 18
= 1728
∴ Simple interest after 3 years would be ₹ 1728

Question 2.
What would be the simple interest at the rate of 9\(\frac{1}{2}\)% per annum on ₹ 6,000 for 2\(\frac{1}{2}\) years?
Solution:
Rate of interest per annum R = 9\(\frac{1}{2}\)% = \(\frac{19}{2}\)%
Principal P = ₹ 6000
Duration T = 2\(\frac{1}{2}\) = \(\frac{5}{2}\) years
∴ Simple Interest, I = \(\frac{\text { PRT }}{100}\)
= 6000 × \(\frac{19}{2} \times \frac{5}{2} \times \frac{1}{100}\)
= 15 × 19 × 5
= 1425
∴ Simple interest would be ₹ 1425.

Question 3.
What would be the simple interest on ₹ 8,400 in 9 months at the rate of 8.25 percent per annum?
Solution:
Principal P = ₹ 8400
Rate of interest R = 8.25%
Duration T = 9 months = \(\frac{3}{4}\) years

∴ Simple interest would be ₹ 519.75.

Question 4.
What would be the compound interest on ₹ 4200 for 18 months at 10% per annum compounded half yearly?
Solution:
Principal P = ₹ 4200
Rate of interest R = 10%
Duration T = 18 months = 1.5 years
compounding is done half yearly

= \(\frac{4200 \times 9261}{2000}\)
= 4862.025
I = A – P
= 4862.025 – 4200
= 662.025
∴ Compound interest would be ₹ 662.025.

Question 5.
Find compound interest on ₹ 10,000 for 2 years at 8% per annum compounded half yearly.
Solution:
Principal P = ₹ 10,000
Rate of interest R = 8% p.a. compounded half yearly
Duration T = 2 years

I = A – P
= 11648.58 – 10000
= 1698.58
∴ Compound interest is ₹ 1698.58.

Question 6.
In how many years ₹ 1,00,000 will become ₹ 1,33,100 at compound interest rate of 10% per annum?
Solution:
Principal P = ₹ 1,00,000
Amount A = ₹ 1,33,100
Rate of interest R = 10% p.a.

∴ ₹ 1,00,000 will become ₹ 1,33,100 after 3 years.

Question 7.
A certain sum of money becomes three times of itself in 20 years at simple interest. In how many does it become double of itself at the same rate of simple interest?
Solution:
Given that, sum of money triples itself in 20 years
∴ P + I = 3P
∴ I = 2P
and T = 20 years
Now simple interest I = \(\frac{\text { PRT }}{100}\)
∴ 2P = \(\frac{\mathrm{P} \times \mathrm{R} \times 20}{100}\)
∴ R = 10
∴ Rate of interest = 10% per annum
The time period is to be calculated for the condition that the sum doubles itself i.e. for the condition
P + I = 2P
i.e. I = P
\(\frac{\mathrm{P} \times \mathrm{R} \times \mathrm{T}}{100}\) = P
∴ \(\frac{10 \times T}{100}\) = 1
∴ T = 10
∴ The sum will become double of itself in 10 years.

Question 8.
A person borrows 10,000 for 2 year at 4% p.a. simple interest he immediately lends it to another person at 6.5% p.a. for 2 years. Find his total gain in the transaction.
Solution:
Person borrows money at 4% per annum and lends it at 6.5% per annum.
∴ His gain is (6.5 – 4) = 2.5% on ₹ 10000 for 2 years
i.e. gain = \(\frac{1000 \times 2.5 \times 2}{100}\)
= 100 × 5
= ₹ 500
∴ The person will gain ₹ 500 in this transaction.

Question 9.
A man deposits X 200 at the end of each year in recurring account at 5% compound interest. How much will it become at the end of 3 years?
Solution:
At end of 1st year, 2nd year and 3rd year ₹ 200 were deposited.
Rate of interest R = 5% p.a.
At end of 3 years, amount
= 200 + \(200\left[1+\frac{5}{100}\right]+200\left[1+\frac{5}{100}\right]^{2}\)
= 200 [1 + 1.05 + (1.05)2]
= 200 [2.05 + 1.1025]
= 200 [3.1525]
= 630.5
At end of 3 years, the account will have a balance of ₹ 630.5.

Question 10.
A man gets a simple interest of ₹ 2,000 on a certain principal at the rate of 5% p.a. in 4 years. What compound interest will the man get on twice the principal in 2 years at the same rate.
Solution:
Let Principal amount = P
Simple Interest I = ₹ 2000
Rate of interest R = 5% p.a.
Time duration T = 4 years
I = \(\frac{\text { PRT }}{100}\)
∴ 2000 = \(\frac{\mathrm{P} \times 5 \times 4}{100}\)
∴ P = 10000
Twice the principal was invested for compound interest with the same rate of interest for 2 years.
Here, P = 2 × 10,000 = ₹ 20,000
∴ Amount received,

I = A – P = 22050 – 20000 = 2050
The man will receive ₹ 2050 as compound interest.

Question 11.
The difference between simple interest and compound interest on a certain sum of money is ₹ 32 at 8% per annum for 2 years. Find the amount.
Solution:
Compound Interest = A – P = \(\mathrm{P}\left(1+\frac{\mathrm{R}}{100}\right)^{\mathrm{T}}-\mathrm{P}\)
Simple interest = \(\frac{\text { PRT }}{100}\)
Given R = 8%, T = 2 years and
compound interest – simple interest = ₹ 32

∴ The man will receive a compound interest of ₹ 5000.

Balbharati Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solution Book Pdf Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.2 Questions and Answers.

Maharashtra State Board 11th Commerce Maths Solutions Chapter 9 Commercial Mathematics Ex 9.2

Question 1.
Mr. Sarad purchased a laptop for ₹ 24,000 and sold it for ₹ 30,000. What was the profit percentage?
Solution:
Cost price (C.P.) = ₹ 24000
Selling price (S. P.) = ₹ 30,000
Profit = S.P. – C.P.
= 30,000 – 24,000
= 6,000

∴ Profit Percentage = 25%

Question 2.
Shraddha purchased a mobile phone and refrigerator for ₹ 18,000 and ₹ 15,000 respectively. She sold the refrigerator at a loss of 20% and the mobile at a profit of 20%. What is her overall profit or loss?
Solution:
C.P. of mobile phone = ₹ 18,000
Profit percentage on mobile phone = 20%
Selling price (S.P.) of mobile phone = 18,000 (1 + \(\frac{20}{100}\))
= 18,000 (1 + \(\frac{1}{5}\))
= 18,000 × \(\frac{6}{5}\)
= ₹ 21,600
C.P. of refrigerator = 15,000
Loss percentage on refrigerator = 20%
∴ Selling price (S.P.) = 15,000(1 – \(\frac{20}{100}\))
= 15,000(1 – \(\frac{1}{5}\))
= 15,000 × \(\frac{4}{5}\)
= ₹ 12,000
∴ Total gelling price for the transaction = 21,600 + 12,000 = ₹ 33,600
Total cost price (purchase price) for the transaction = 18,000 + 15,000 = ₹ 33,000
∴ Overall profit made by Shraddha = Total S.P. – Total C.P.
= 33,600 – 33,000
= ₹ 600
Thus, Shraddha made on overall profit of ₹ 600.

Question 3.
A vendor bought toffees at 6 for ₹ 10. How many for ₹ 10 must he sell to gain 20%?
Solution:
Vendor bought toffees at the rate of 6 for ₹ 10
∴ Cost price of one toffee = \(\frac{10}{6}\)
i.e. C.P. = \(\frac{10}{6}\) …….(i)
Let x be the number of toffees he must sell in ₹ 10 to gain 20%
i.e. S.P. = \(\frac{10}{x}\) …….(ii)
Profit percentage = \(\frac{\text { S.P. }-\text { C.P. }}{\text { C.P. }}\)
Using (i) and (ii) we have

∴ 30(6 – x) = 6x
∴ 180 – 30x = 6x
∴ 36x = 180
∴ x = 5
The vendor must sell 5 toffees for ₹ 10 in order to gain 20%.

Question 4.
The percentage profit earned by selling an article for ₹ 2,880 is equal to the percentage loss incurred by selling the same article for ₹ 1,920. At what price the article should be sold to earn a 25% profit?
Solution:
Let x be C.P. of the article
Let y % be both, the gain and loss made when article is sold at ₹ 2,880 and ₹ 1,920 respectively. Then
x + \(\frac{y}{100}\) x = 2880 ……(i)
x – \(\frac{y}{100}\) x = 1920 …..(ii)
Adding (i) and (ii), we get
2x = 4800
∴ x = 2400
i.e. C.P. of the article = ₹ 2400
Required profit percentage = 25%

∴ The article should be sold at ₹ 3000 to earn 25% profit.

Question 5.
A cloth merchant advertises for selling cloth at a 4% loss. By using a faulty meter scale, he is earning a profit of 20%. What is the actual length of the scale?
Solution:
Let the cost price of the cloth be ₹ ‘x’ per meter
He claims a loss of 4%
∴ Selling price of the cloth
S.P. = C.P.(1 – \(\frac{loss%}{100}\))
= x(1 – \(\frac{4}{100}\))
= 0.96x …..(i)
The actual cost price of the cloth is lower as the cloth is measured by a faulty meter scale.
Given that shopkeeper’s profit = 20%

∴ The actual cost price is 0.8 times the cost price as advertised.
In other words, the meter scale used for the fraud is 0.8 times the meter scale that should have been used.
∴ The length of the faulty meter scale used = 0.8 × 1 = 0.8 meter
∴ The actual length of the scale is 0.8 meters.

Question 6.
Sunil sells his bike worth ₹ 25,000 to Rohit at a profit of 20%. After 6 months Rohit sells the bike back to Sunil at a loss of 20%. Find the total profit percent of Sunil considering both the transactions.
Solution:
Sunil sells his bike to Rohit at 20% profit.
So S.P. of the bike for Sunil
= 25000 + \(\frac{20}{100}\) × 25000
= 25000 + 5000
= 30000
∴ Cost price of bike to Rohit = ₹ 30000
Rohit sells the bike back to Sunil at 20% loss
∴ S.P. of the bike for Rohit = 30000 – \(\frac{20}{100}\) × 30000
= 30000 – 6000
= 24000
∴ In second transaction Sunil pays 24000 to Rohit
In the first transaction, he had received 30000 from Rohit
∴ Sunil made a profit of ₹ (30000 – 24000) = ₹ 6000
Sunil earned this profit on the bike which costed him ₹ 25000
∴ Total profit % that Sunil makes = \(\frac{6000}{25000}\) × 100
= \(\frac{600}{25}\)
= 24
∴ Sunil makes 24% profit considering both the transactions.

Question 7.
By selling a book at ₹ 405 bookseller incurs a loss of 25%. Find the cost price of the book.
Solution:
S.P. = ₹ 405
Loss% = 25
S.P. when there is a loss is given by
S.P. = C.P. × \(\frac{\text { Loss } \%}{100}\)

∴ The cost price of the book is ₹ 540.

Question 8.
A cloth costs ₹ 675. If it is sold at a loss of 20%, what is its cost price as a percentage of its selling price?
Solution:
C.P. = ₹ 675
Loss% = 20%
∴ Loss made in selling = \(\frac{20}{100}\) × 675 = ₹ 135
S.P. = C.P. – Loss
= 675 – 135
= ₹ 540
Let C.P. be x % S.P.,
Then 675 = \(\frac{x}{100}\) × 540
∴ x = \(\frac{675 \times 100}{540}\) = 125
∴ Cost price is 125% of the selling price.

Question 9.
Ashwin buys an article for ₹ 500. He marks it for sale at 75% more than the cost price. He offers a 25% discount on the marked price to his customer. Calculate the actual percentage of profit made by Ashwin.
Solution:
C.P. = ₹ 500
Marked price = C.P. + \(\frac{75}{100}\) × C.P.
= \(\frac{75}{100}\) × 500
= 500 + 75 × 5
= 500 + 375
= 875
25% discount was given on marked price
∴ Discount = \(\frac{25}{100}\) × 875 = \(\frac{875}{4}\)
Selling price = marked price – discount

∴ Ashwin makes 31.25% profit.

Question 10.
The combined cost price of a refrigerator and a mixer is ₹ 12,400. If the refrigerator costs 600% more than the mixer, find the cost price of the mixer.
Solution:
Let ₹ x be the cost price of the mixer.
The cost price of the refrigerator = x + \(\frac{600}{100}\) x
= x + 6x
= 7x
Total cost price =12400 …..[Given]
i.e. x + 7x = 12400
i.e. 8x = 12400
∴ x = \(\frac{12400}{8}\) = 1550
∴ The cost price of mixer is ₹ 1550.

Question 11.
Find the single discount equivalent to the discount series of 5%, 7%, and 9%.
Solution:
Let the marked price be ₹ 100
After 1st discount the price = 100(1 – \(\frac{5}{100}\)) = 95
After 2nd discount the price = 95(1 – \(\frac{7}{100}\)) = \(\frac{95 \times 93}{100}\)
After 3rd discount the price = \(\frac{95 \times 93}{100}\left(1-\frac{9}{100}\right)\)
= \(\frac{95 \times 93 \times 91}{100 \times 100}\)
= \(\frac{803985}{10000}\)
= 80.3985 ~ 80.4
Selling price after 3 discounts is ₹ 80.4
Single equivalent discount = Marked price – Selling price
= 100 – 80.4
= ₹ 19.6
∴ Single equivalent discount is 19.6%.

Question 12.
The printed price of a shirt is ₹ 390. Lokesh pays ₹ 175.50 for it after getting two successive discounts. If the first discount is 10%, find the second discount.
Solution:
Marked price = ₹ 390
After the first discount of 10%, the price of the shirt

∴ x = 50
∴ Second discount is 50%

Question 13.
Amar, a manufacturer, gives a discount of 25% on the list price to his distributor Akbar, Akbar sells at a 10% discount on the list price to his customer Anthony. Anthony paid ₹ 540 for the article. What is the profit percentage of Akbar on his cost price?
Solution:
Let ₹ ‘x’ be the list price of the article.
Amar gives a discount of 25% on the list price.
∴ Selling price for Amar = \(x\left(1-\frac{25}{100}\right)\)
= \(x\left(1-\frac{1}{4}\right)\)
= ₹ \(\frac{3 x}{4}\)
Amar sells the article to Akbar
Cost price of article for Akbar = ₹ \(\frac{3 x}{4}\) ……(i)
Akbar sells the article to Anthony at 10% discount on list price
∴ Selling price for Akbar = \(x\left(1-\frac{10}{100}\right)\)
= \(x\left(1-\frac{1}{10}\right)\)
= ₹ \(\frac{9 x}{10}\) …..(ii)
Profit percentage = \(\frac{\text { S.P. }-\text { C.P. }}{\text { C.P. }} \times 100\)
Using (i) and (ii), we have the profit percentage for Akbar as,

∴ Akbar gets a profit of 20% on his cost price.

Question 14.
A man sells an article at a profit of 25%. If he had bought it at a 10% loss and sold it for ₹ 7 less, he would have gained 35%. Find the cost price of the article.
Solution:
Let ₹ ‘x’ be the C.P. of the article
∴ Article was sold at 25% profit
∴ S.P. of the article = \(x\left(1+\frac{25}{100}\right)\)
= \(x\left(1+\frac{1}{4}\right)\)
= 1.25x
If the article was bought at 10% loss
i.e., the new C.P. = \(x\left(1-\frac{10}{100}\right)\)
= \(x\left(\frac{9}{10}\right)\)
= 0.9x
and sold at ₹ 7 less
∴ New S.P. = 1.25x – 7
Then, the profit would have been 35%
Using profit percentage = \(\frac{\text { S.P.-C.P. }}{\text { C.P. }} \times 100\)

∴ Cost price of the article is ₹ 200

Question 15.
Mr. Mehta sold his two luxury cars at ₹ 39,10,000 each. On one he gains 15% but on the other, he loses 15%. How much does he gain or lose in the whole transaction?
Solution:
Let x, y be the C.P. of two cars.
S.P. of both the cars = 39,10,000 …..[Given]
∴ One car is sold at 15% loss
∴ S.P. of the first car = x – \(\frac{15}{100}\)x
∴ \(\frac{85}{100}\)x = 39,10,000
∴ x = \(\frac{39,10,000 \times 100}{85}\)
∴ x = 46,000 × 100
∴ x = 46,00,000
Other car is sold at 15% gain
∴ S.P. of second car = y + \(\frac{15}{100}\) y
∴ y + \(\frac{15}{100}\) y = 39,10,000
∴ \(\frac{115}{100}\)y = 39,10,000
∴ y = \(\frac{39,10,000 \times 100}{115}\)
∴ y = 34,000 × 100
∴ y = 34,00,000
x + y = Total C.P. of two cars
= 46,00,000 + 34,00,000
= 80,00,000
Total S.P. = 39,10,000 + 39,10,000 = 78,20,000
∴ S.P. < C.P.
∴ There is a loss of ₹ (80,00,000 – 78,20,000) = ₹ 1,80,000
∴ Loss % = \(\frac{1,80,000}{80,00,000} \times 100\)
= \(\frac{18}{8}\)
= 2.25
∴ Mr. Mehta bears a 2.25% loss in the whole transaction.