Class 6

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
विजा केव्हा चमकल्या?
उत्तर:
विजा ऐन दुपारी चमकल्या.

प्रश्न आ.
सुटलेला वारा कसा होता?
उत्तर:
सुटलेला वारा भणाणवारा होता.

प्रश्न इ.
पाऊस आल्यामुळे आजोबांनी काय केले?
उत्तर:
पाऊस आल्यामुळे आजोबांनी छत्री शिवली.

प्रश्न ई.
आलेल्या पावसामुळे बाबांनी चडफड का केली?
उत्तर:
बाबांना आधीच उशीर झाला होता व त्यातच पाऊस पडला म्हणून बाबांनी चडफड केली.

प्रश्न उ.
पावसामुळे आईचे कोणते नुकसान झाले?
उत्तर:
पावसामुळे आईचे पापड भिजले.

2.

प्रश्न अ.
शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा. उदा., वारा-गारा
उत्तर:
(अ) कुत्री – छत्री
(आ) गिल्ला – किल्ला
(इ) पापड – चडफड
(ई) पळा – घोटाळा
(उ) कुट्टी – सुट्टी

प्रश्न आ.
कडकड, चडफड, तडफड यांसारखे आणखी शब्द तयार करा.
उत्तर:

1. धडधड
2. गडगड
3. बडबड
4. खडखड
5. रडरड
6. गडबड
7. पडझड

3. खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
उत्तर:
(अ) माणूस – माणसे
(आ) गाय – गाई
(इ) दप्तर – दप्तरे
(ई) पाणी – पाणी
(उ) वह्या – वही
(ऊ) पत्र – पत्रे

4. अचानक आलेल्या पावसामुळे तुमची कधी फजिती झाली आहे का? तो प्रसंग वर्गात सांगा. 

प्रश्न अ.
अचानक आलेल्या पावसामुळे तुमची कधी फजिती झाली आहे का? तो प्रसंग वर्गात सांगा.
उत्तर:
एकदा ताई आणि मी बाजारात गेलो होतो. अचानक पाऊस आला. छत्र्या नव्हत्या. आम्ही झाडाखाली उभे राहीलो पण पूर्ण भिजलो होतो. रस्त्यात पाणी तुंबले होते. रिक्षा बंद झाल्या होत्या. दोघे कसेबसे घरी पोहोचलो. आईने पापड, मिरच्या वाळवण ठेवले होते. तेही भिजले. बाबांना घरी यायला खूप उशीर झाला. बाहेर वाळत घातलेले कपडेही भिजले. पावसामुळे खूप धावपळ झाली.

5. अचानक आलेल्या पावसामुळे दिवाळीत तुम्ही केलेल्या तयारीचे कोणकोणते नुकसान होते ते चार-पाच वाक्यात लिहा.

प्रश्न अ.
अचानक आलेल्या पावसामुळे दिवाळीत तुम्ही केलेल्या तयारीचे कोणकोणते नुकसान होते ते चार-पाच वाक्यात लिहा.
उत्तर:
दिवाळीत आम्ही सर्व मुलांनी मिळून किल्ला बांधला होता. त्यावर शिपाई, रखवालदार ठेवले होते. मातीच्याच प्रतिमा असल्याने त्या तुटून गेल्या. किल्ला ढासळला. ताईने दारात काढलेली रांगोळी पुसली गेली. आमचे फटाकेही भिजले.

6. सुरुवातीला एक वाक्य दिले आहे. तुमच्या मनाने पुढील वाक्ये लिहा. 

प्रश्न अ.
रिमझिम पाऊस पडत होता.
उत्तर:

1. पाणी झुळझुळ वाहत होते.
2. खारूताई झाडावर सरसर चढली.
3. गांधीजी झरझर चालत जात.
4. आजीचे हात थरथर कापत होते.

प्रश्न आ.
रिक्षा खडखड करत थांबली.
उत्तर:

1. मुले भरभर चालत होती.
2. पंख्याची घरघर सुरू होती.
3. हृदय धडधड करीत होते.
4. पंखांची फडफड थांबली.

7. ‘वारा’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा. उदा. भणाणणारा वारा सुटला होता.

प्रश्न अ.
‘वारा’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा. उदा. भणाणणारा वारा सुटला होता.
उत्तरः

1. मंदमंद – पहाटे मंदमंद वारा सुटला होता.
2. गिरक्या – मैदानात वाऱ्याच्या गिरक्या येत होत्या.
3. जोरदार – जोरदार मोसमी वारे सुटले होते.
4. थंडगार – हिमालयाचा वारा थंडगार होता.
5. झोंबणारा – हिवाळ्यात नदीकाठचा वारा झोंबणारा होता.

8. पापड कशाकशापासून बनवले जातात याची माहिती आईला विचारून लिहा. 

प्रश्न अ.
पापड कशाकशापासून बनवले जातात याची माहिती आईला विचारून लिहा.
उत्तर:
पापड विविध प्रकारचे असतात. उडदाची डाळ, मिरे यांपासून उडदाचे पापड बनतात. तांदळापासून तांदळाचे पापड बनतात. काही पापड पोयांपासून तर काही नाचणीपासून बनतात. साबूदाण्यापासून व बटाट्यापासूनही उपवासाचे पापड बनतात.

9. उन्हाळ्यांमध्ये वाळवून साठवण्याचे कोणकोणते पदार्थ आई करते ते लिहा. 

प्रश्न अ.
उन्हाळ्यांमध्ये वाळवून साठवण्याचे कोणकोणते पदार्थ आई करते ते लिहा.
उत्तर:
उन्हाळ्यात वाळवून साठवण्याचे पदार्थ – पापड, कुर्डया, सांडगे, शेवया, मिरच्या, आंबापोळी, फणसपोळी, उपवासाच्या चकल्या, उपवासाचे पापड, आमचूर, बोरकूट इ.

10. पावसाळा सुरु होताच तुम्ही पावसातून बचाव करण्यासाठी कोणकोणती पूर्वतयारी करता?
उदा. छत्री खरेदी करणे.

प्रश्न अ.
पावसाळा सुरु होताच तुम्ही पावसातून बचाव करण्यासाठी कोणकोणती पूर्वतयारी करता?
उदा. छत्री खरेदी करणे.
उत्तर:
1. रेनकोट, चपला खरेदी करणे.

2. घराची डागडुजी करणे, दुरुस्ती करणे.
3. वाहने गंजू नये त्यासाठी उपाय करणे.

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 पाऊस आला! पाऊस आला! Important Additional Questions and Answers

रिकाम्या जागी कवितेतील योग्य शब्द लिहा.
प्रश्न 1.

1. ……………….. भणाण वारा.
2. दिवाळीतला ………………..
3. आजोबांनी ………………..
4. बाबा गेले ………………..
5. ……………….. पापड
6. हसत म्हणाल्या ………………..
7. ‘………………..’, शाळेला सुट्टी!

उत्तर:

1. कडाड कडकड
2. खचला किल्ला
3. शिवली छत्री
4. करीत चडफड
5. आईचेही भिजले
6. मॅडम कुट्टी
7. चला पळा.

प्रश्न 2.
एका शब्दांत उत्तरे लिहा.

1. ऐन दुपारी चमकल्या
2. जिकडे तिकडे
3. भुंकत सुटली सगळी
4. मुलांनी केला एकच

उत्तर:

1. विजा
2. गारा
3. कुत्री
4. गिल्ला

खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मॅडम हसत काय म्हणाल्या?
उत्तर:
मॅडम म्हणाल्या, ‘चला पळा, शाळेला सुट्टी!’

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ऐन दुपारी काय झाले?
उत्तर:
ऐन दुपारी विजा कडाड कडकड चमकल्या. भणाण वारा सुटला. जिकडे तिकडे गारा पडू लागल्या व पाऊस
पडू लागला.

प्रश्न 2.
पावसामुळे काय काय झाले?
उत्तर:
ऐन दुपारी पाऊस पडला. दिवाळीतला किल्ला खचला. सगळी कुत्री भुंकत सुटली. आजोबांनी छत्री शिवली. बाबांना आधीच उशीर झाला होता, त्यातच पावसाने घोटाळा केला. ते चडफड करीतच गेले. आईचे पापड भिजले.

प्रश्न 3.
शाळेतील मुलांनी गिल्ला का केला?
उत्तर:
अचानक दुपारी पाऊस पडू लागला. सर्व मुलांना मजा वाटली. त्यातच मॅडमनी शाळेला सुट्टी दिली. त्या आनंदात मुलांनी गिल्ला केला.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. छत्री
2. कुत्री
3. वीज
4. किल्ला

उत्तर:

1. छत्र्या
2. कुत्रा
3. विजा
4. किल्ले

जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आजोबा	(अ) आई
2. मॅडम	(ब) कुत्रा
3. बाबा	(क) सर
4. कुत्री	(ड) आजी

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. आजोबा	(ड) आजी
2. मॅडम	(क) सर
3. बाबा	(अ) आई
4. कुत्री	(ब) कुत्रा

शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा.
उदा. वारा – गारा

प्रश्न 1.
1. जिकडे
2. आला
उत्तर:
1. तिकडे
2. केला

प्रश्न 2.
‘पाऊस’ या शब्दाशी संबंधित आलेले शब्द वाचा. त्यांचा वाक्यात उपयोग करा.

उत्तर:

1. मुसळधार – मुसळधार पावसाने पूर आला.
2. रिपरिप – दिवसभर रिपरिप पाऊस होता.
3. झराळ – झराळ पावसात आम्ही ओलेचिंब झालो.
4. धोंधों – धोंधों पावसाने गावाचे नुकसान झाले.
5. रिमझिम – मुलांना रिमझिम पावसात भिजायला आवडते.

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. खचणे
2. चडफड
3. गिल्ला
4. ऐन दुपारी
5. भिजणे

उत्तर:

1. ढासळणे
2. राग
3. गोंगाट, गोंधळ
4. भर दुपारी
5. ओले होणे

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी अर्थाचे शब्द लिहा.

1. भिजणे
2. आला
3. शिवणे
4. खचणे
5. उशीर

उत्तर:

1. वाळणे
2. गेला
3. उसवणे
4. उभारणे
5. लवकर

पाऊस आला! पाऊस आला! Summary in Marathi

काव्य परिचय:

प्रस्तुत कवितेत पडणाऱ्या गारा, पावसामुळे आई बाबांची उडालेली तारांबळ, शाळेला मिळालेल्या सुट्टीचा आनंद वर्णन केला आहे.

शब्दर्थ:

1. ऐन दुपारी – भर दुपारी (in the afternoon)
2. खचला – ढासळला (collapse)
3. किल्ला – दुर्ग (fort)
4. जिकडेतिकडे – सर्वत्र (everywhere)
5. गारा – पावसाच्या पाण्याचे बर्फासारखे खडे (hailstones)
6. भुंकणे – कुत्र्याचा आवाज (to bark)
7. चडफड – आतल्या आत राग करणे (to get angry, restlessness)
8. गिल्ला – आवाज, गोंगाट (noise, shouting)
9. कुत्रा – श्वान (dog)
10. शिवणे – (to stitch)
11. घोटाळा – गडबड, गोंधळ (disorder, chaws)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 उपहार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Textbook Questions and Answers

नीचे दिए गए चित्रों को पहचानकर उनके नाम लिखिए?

Answer:
(१) घर
(२) बहती नदी
(३) अमरुद
(४) हिमालय पर्वत
(५) अनाज की बोरी
(६) चाबियों का गुच्छा
(७) दर्शक
(८) पानी से भरा गिलास
(९) बूढा व्यक्ति
(१०) आम की पेटी

भाषा की ओर

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द इस कहानी से ढूँढकर बताओ।

Answer:
सखा – मित्र
वृक्ष – पेड़
जननी – माँ
नयन – आँख
भगिनी – बहन

लेखन विभाग

खोजबीनः

गृहउद्योगो की जानकारी छात्र अपने अनुसार प्राप्त करेंगे एवं उस पर चर्चा करेंगे।
Answer:
आज हमारे देश में कई स्थानों पर घर की गृहिणियाँ एवं बेरोज़गार लोग कई प्रकार के छोटे-छोटे उद्योग घर में ही करते हैं और अपनी आजीविका के लिए कुछ धन प्राप्त करते हैं। घर पर ही किए जाने वाले इन छोटे-छोटे उद्योगों को गृहउद्योग कहा जाता है।
इसके अंतर्गत निम्नलिखित उद्योग आते हैं।
(१) घर में अगरबत्तियाँ बनाना।
(२) मोमबत्तियाँ बनाना।
(३) अगरबत्तियों को लगने वाली बांबू की पतली सीकें तैयार करना।
(४) आलू के वेफर तैयार करना।
(५) पापड़ और अचार बनाना।
(६) छोटी-छोटी टोकरियों एवं चटाई बनाना।
(७) झाडू बनाना।
(८) चित्र बनाना, बर्तनों पर नक्काशी करना।
(९) सौपियों से रंग-बिरंगी वस्तुएँ बनाना।
(१०) मिट्टी के बर्तन बनाना आदि।

बताओ तो सही:

बड़े होकर क्या बनना चाहते हो?
Answer:
मैं बड़ा होकर एक अच्छा व ईमानदार इंसान बनना चाहूँगा। जिंदगी तो सभी जीते हैं, किंतु वही असली जिंदगी जीता है, जिसे मरने के बाद भी सभी याद करते हैं। मैं एक सैनिक बनकर मरते दम तक अपने देश की सेवा करना चाहता हूँ।

वाचन जगत से:

महादेवी वर्मा की कहानी पढ़कर उसके पात्रों के नाम लिखिए:
Answer:
कहानी – नीलकंठ पात्र:
(१) लेखिका – महादेवी वर्मा
(२) बड़े मियाँ – चिड़िया बेचनेवाला
(३) नीलकंठ – मोर
(४) राधा – मोरनी
(५) कुब्जा – मोरनी
(६) कजली – लेखिका की कुतिया
(७) बूढा – खरगोश
(८) लक्का – कबूतर
(९) चित्रा . बिल्ली

सदैव ध्यान में रखें:

सच्चाई में ही सफलता किस तरह से निहित है:
Answer:
मनुष्य को अपने जीवन में हमेशा सच की राह पर चलना चाहिए। महात्मा गांधी एवं कई महापुरुषों ने अपने जीवन में सत्य का पालन किया है। भले ही सत्य की राह पर चलने वाले मनुष्य को कई मुसीबतों का सामना करना पड़ता है किंतु अंत में सत्य की ही विजय होती है।

जरा सोचो बताओ:

‘यदि तुम्हें परी मिल जाए तो …’ (काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि मुझे परी मिल जाए तो मैं स्वयं को बड़ा ही भाग्यशाली समझेंगा। परी से बातचीत करना मेरे मन की बड़ी पुरानी कामना है। यदि मुझे परी मिलेगी तो मैं उससे पहला प्रश्न करूँगा कि तुम कहाँ से आई हो? कहाँ रहती हो? क्या करती हो? उसकी जादुई छड़ी के बारे में पूछूगा। जादुई छड़ी से इस संसार में जो गरीब एवं दीन-दुखी हैं, उनके दुखों को दूर करने की प्रार्थना मैं उससे करूंगा। भूखों को अन्न, वस्त्रहीनों को कपड़ा और घर अपनी जादुई छड़ी से निर्माण करने के लिए कहूँगा। स्वयं के लिए कुछ न माँगकर समाज और देशवासियों को सुखी और संपन्न बनाए रखने एवं उनकी व्यवस्था बनाए रखने का निवेदन मैं परी से करूँगा। अंत में उसे इस कार्य को करने के लिए मैं उसका सदा आभारी रहूँगा। उसे धन्यवाद दूंगा। मैं परी से कहूँगा इस धरती को स्वर्ग से सुंदर बनाओ। इस वसुंधरा के गहने जो घने वृक्ष, हरियाली, पशु-पक्षी, मनुष्य हैं, सबको परिश्रमी, उद्योगी और स्वावलंबी बनने की इच्छा प्रदान करो।

अध्ययन कौशल:

किसी परिचित अन्य कहानी लेखन के लिए मुद्दे तैयार करोः
Answer:
संकेत: एक कुत्ता — रोटी का टुकड़ा मिलना — मुँह में दबाना — पुल पार करना — पानी में परछाई देखना — दूसरा कुत्ता समझना — उस पर भौंकना — रोटी का गिर जाना — सीख।

स्वयं अध्ययन:

नीचे दिए गए चित्रों के आधार पर उचित और आकर्षक विज्ञापन तैयार करोः

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
गाँव के पास क्या लगा हुआ था?
Answer: गाँव के पास पुस्तक मेला’ लगा हुआ था।

Question 2.
पेड़ के पास कौन खड़ी थी?
Answer:
पेड़ के पास सुनहरे पंखों वाली एक परी खड़ी थी।

Question 3.
रास्ते में ऋत्विक को क्या मिला?
Answer:
रास्ते में ऋत्विक को गिरी हुई एक पोटली मिली।

Question 4.
पोटली पर किसका चित्र बना था?
Answer:
पोटली पर एक परी का सुनहरे रंग में चित्र बना था।

Question 5.
पोटली किस रंग की थी?
Answer:
पोटली लाल रंग की थी।

Question 6.
परी ने ऋत्विक की किस भावना की परीक्षा ली?
Answer:
परी ने ऋत्विक की ईमानदारी की परीक्षा ली।

Question 7.
पोटली से क्या बाहर निकल आई?
Answer:
पोटली से सुंदर-सुंदर पुस्तकें बाहर निकल आई।

Question 8.
ऋत्विक ने किसके लिए पुस्तकालय खोला?
Answer:
ऋत्विक ने अपने मित्रों के लिए पुस्तकालय खोला।

Question 9.
ऋत्विक ने बड़े होकर क्या खोलने का निश्चय किया?
Answer:
ऋत्विक ने बड़े होकर एक बड़ा-सा पुस्तक भंडार’ खोलने का निश्चय किया।

Question 10.
ऋत्विक ने किसे अपना ध्येय बना लिया?
Answer:
ऋत्विक ने ‘पुस्तकालय’ को ही अपना ध्येय बना लिया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
ऋत्विक उदास क्यों हो गया?
Answer:
ऋत्विक के गाँव के पास ‘पुस्तक मेला’ लगा हुआ था। ऋत्विक भी पुस्तक मेला देखने जाना चाहता था किंतु माँ के मना करने पर ऋत्विक उदास हो गया।

Question 2.
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने क्या देखा?
Answer:
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने बहुत तेज़ रोशनी देखी। पेड़ के पास जाने पर उसने देखा कि वहाँ एक सुनहरे पखों वाली परी खड़ी है।

Question 3.
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का क्या कारण बताया?
Answer:
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का यह कारण बताया कि वह अपने दोस्तों के साथ पुस्तक-मेला देखने जाना चाहता था तथा मेले से पुस्तकें खरीदना चाहता था।

Question 4.
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को क्यों नहीं खोला?
Answer:
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को इसलिए नहीं खोला क्योंकि उसने मन में विचार किया कि अगर यह मेरी नहीं है, तो मुझे इसे खोलने का अधिकार नहीं है।

Question 5.
परी ने ऋत्विक को क्या समझाया?
Answer:
परी ने ऋत्विक को समझाया कि जो व्यक्ति ईमानदार होता है, उसे अपने जीवन में किसी चीज़ की कमी नहीं होती।

Question 6.
ऋत्विक और उसकी बहन को पूरा गाँव ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से क्यों जानने लगा?
Answer:
ऋत्विक ने अपनी बहन कृतिका की मदद से गाँव में एक पुस्तकालय खोला। गाँव के सभी बच्चे वहाँ आकर अपनी मनपसंद पुस्तकें पढ़ने लगे। ऋत्विक के इसी योगदान के कारण पूरा गाँव उन्हें ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से जानने लगा।

Question 7.
एक पुस्तक ने ऋत्विक से क्या पूछा?
Answer:
एक पुस्तक ने ऋत्विक पूछा, “ऋत्विक, अगर तुम अपने जीवन में बड़े आदमी बनोगे, तो क्या तुम हमारा साथ छोड़ दोगे? हमें भूल जाओगे?”

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(उदास, गाँव, पोटली, समझ, ईमानदारी, आँखें, पुस्तकें,आँख)

Question 1.
कल मैने ही तुम्हारी ……………… की परीक्षा ली।
Answer:
ईमानदारी

Question 2.
एक ……………… में ऋत्विक नाम का लड़का रहता
Answer:
गाँव

Question 3.
उसे रास्ते में गिरी हुई एक ……………… मिली।
Answer:
पोटली

Question 4.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक ……………… हो गया।
Answer:
उदास

Question 5.
पुस्तक पढ़ते-पढ़ते ऋत्विक की …………….. गई।
Answer:
आँख

Question 6.
परी की बात ऋत्विक की ……………… में नहीं आ रही
Answer:
समझ

Question 7.
खुशी से उसकी ……………… भर आईं।
Answer:
आँखें

Question 8.
उसमें से सुंदर-सुंदर ……………….. बाहर निकल आई।
Answer:
पुस्तकें

किसने, किससे कहाः

Question 1.
“तुम यहाँ उदास क्यों बैठे हो?”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Question 2.
“मेरी पोटली गिर गई है कहीं रास्ते में।”
Answer:
राहगीर ने ऋत्विक से कहा।

Question 3.
“और कोई पहचान बताओ?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से कहा।

Question 4.
“नहीं-नहीं, अब तो तुम ही मेरे साथी हो, मित्र हो।”
Answer:
ऋत्विक ने पुस्तक से कहा।

Question 5.
“अपनी आँखें बंद करो! मैं तुम्हें इनाम दूंगी।”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Question 6.
“मैं भी मेला देखने जाऊँगा।”
Answer:
ऋत्विक ने माँ से कहा।

Question 7.
“कौन-सी परीक्षा है?”
Answer:
ऋत्विक ने परी से पूछा।

Question 8.
“किस रंग की थी?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से पूछा। व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द कहानी से ढूँढकर लिखिए:

1. सखा
2. वृक्ष
3. जननी
4. नयन
5. भगिनी
6. पुत्र
7. प्रकाश
8. सहायता
9. भोर
10. उत्तर

Answer:

1. मित्र
2. पेड़
3. माँ
4. आँख
5. बहन
6. बेटा
7. रोशनी
8. मदद
9. सुबह
10. जवाब

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

1. दिन
2. बड़ा
3. सोना
4. जीवन
5. पास
6. खुश
7. कम
8. उत्तीर्ण
9. सुबह
10. अंधकार
11. सवाल
12. दोस्त

Answer:

1. रात
2. छोटा
3. जागना
4. मरण
5. दूर
6. उदास
7. ज्यादा
8. अनुत्तीर्ण
9. शाम
10. प्रकाश
11. जवाब
12. दुश्मन

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

1. लड़का
2. आँख
3. परी
4. पुस्तक
5. चीज़

Answer:

1. लड़के
2. आँखें
3. परियाँ
4. पुस्तकें
5. चीजें

निम्नलिखित वाक्यों में सर्वनाम शब्द को छाँटकर लिखिए:

Question 1.
तुम अकेले कैसे जाओगे इतनी दूर?
Answer:
तुम

Question 2.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक उदास हो गया।
Answer:
अपनी

Question 3.
यह कहकर ऋत्विक खामोश हो गया।
Answer:
यह

Question 4.
उसने उसे खोलना चाहा, फिर सोचने लगा।
Answer:
उसने

Question 5.
वह बैठ गया।
Answer:
वह

Question 6.
हमें भूल जाओगे?
Answer:
हमें

Question 7.
कहानी में आए संज्ञा शब्दों (परी, ऋत्विक, ढेर, ईमानदारी, दूध) को इनका वाक्यों में प्रयोग करके भेद समझाइए:
Answer:
परी – मैंने एक परी को देखा। (जातिवाचक संज्ञा)
ऋत्विक – ऋत्विक बुद्धिमान बालक है।
(व्यक्तिवाचक संज्ञा)
ढेर – घर के सामने मिट्टी का ढेर पड़ा है।
(समूहवाचक संज्ञा)
ईमानदारी- हमें अपना काम ईमानदारी से करना चाहिए।
(भाववाचक संज्ञा)
दूध – मैं प्रतिदिन दूध पीता हूँ। (द्रव्यवाचक संज्ञा)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
मिनू मासोळी कुठे राहायची?
उत्तर:
मिनू मासोळी माशांच्या समूहात राहायची.

प्रश्न आ.
मिनूला समुद्र का बघायचा होता?
उत्तर:
मिनूला सतत उत्सुकता असायची की, नदीचे पाणी रोज कुठं जातं? तेव्हा आई म्हणायची, “समुद्रात जातं” तेव्हा तो समुद्र कसा असेल? तो केवढा असेल? हे जाणून घेण्यासाठी तिला समुद्र बघायचा होता.

प्रश्न इ.
नदीचे पाणी गढूळ का झाले?
उत्तर:
मुसळधार पाऊस पडू लागल्यामुळे पाण्याचे लोंढे वाहू लागले व त्यामुळे नदीचे पाणी गढूळ झाले.

प्रश्न ई.
खडकावर फुललेल्या फुलांचे रंग कोणते होते?
उत्तर:
खडकावर फुललेली फुले लाल, गुलाबी, अंजिरी अशा विविध रंगांची होती.

प्रश्न उ.
समुद्राच्या खोलवर अंधार का असतो?
उत्तर:
समुद्राच्या तळाशी सूर्यप्रकाश पोहचत नसल्याने समुद्राच्या तळाशी खोलवर अंधार असतो. प्रश्न ४.खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

2. तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
लेखिकेने नदीचे वर्णन कसे केले आहे?
उत्तरः
‘नदीत खूप खूप पाणी होते. ते पाणी निळे निळे, थंडगार व स्वच्छ होते. इतके स्वच्छ की वरून पाहिले, की तळाची वाळू दिसायची. गोल गोल गोटे दिसायचे अन् सुळसुळ पोहणारे छोटे मासेही दिसायचे.’ असे लेखिकेने नदीचे वर्णन केले आहे.

प्रश्न आ.
मिनूची व आईची चुकामुक का झाली?
उत्तर:
एक दिवस मुसळधार पाऊस पडू लागला. जमिनीवरून पाण्याचे लोंढे वाहायला लागले. नदीचे पाणी गढुळले. मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले; पण कोणीच कोणाला दिसेना. पाणी वेगाने वाहत होते. या गोंधळातच मिनूची व आईची चुकामूक झाली.

प्रश्न इ.
घोडमासा पाहून मिनूला हसू का आले?
उत्तर:
समुद्रातून थोडीशी चक्कर मारून परत जावे असा विचार करून मिनू पुढे जात असताना तिची एका विचित्र माशाशी टक्कर झाली. त्याचे तोंड घोड्यासारखे होते व पोटाला पिशवी होती व त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली पाहून मिनूला हसू आले.

3. कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न अ.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न आ.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न इ.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न ई.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

4. शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.

प्रश्न 1.
शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.
उत्तर:

1. नदीतील शंख-शिंपल्यात एक छोटासा किडा असतो.
2. या शिंपल्यात चुकून एखादा वाळूचा कण गेला की तो त्याच्या अंगाला टोचायला लागतो. मग तो आपल्या अंगातून पातळ रस काढून त्यावर गुंडाळतो.
3. मग त्यातूनच पुढे छानदार मोती तयार होतो.

5. चार – पाच ओळीत वर्णन करा.

प्रश्न अ.
घोडमासा
उत्तर:
घोडमासा हा विचित्र मासा आहे. त्याचे तोंड इतर माशांसारखे नसते. त्याचे तोंड घोड्यासारखे असते. त्याच्या पोटाला पिशवी असते. त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली असतात.

प्रश्न आ.
खेकडा
उत्तर:
खेकडा आपल्या पायांनी तिरका चालतो. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी पाहतो. त्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असते. त्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही. याला सहा तर कधी आठ पायही असतात. त्यांच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात, त्यामुळे त्याचं संरक्षण होते व त्याला भक्ष्यही पकडता येते.

6. इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. नबी नशी
2. को बळीशी
3. छानशी
4. सोनुलीशी

7.

प्रश्न अ.
समानार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.

उत्तरः

1. लांब – दूर
2. प्रचंड – मोठे
3. उष्ण – गरम
4. लहान – इवली

प्रश्न आ.
विरूद्धार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.

उत्तरः

1. पुढे × मागे
2. प्रकाश × अंधार
3. मऊ × टणक
4. मोठे × लहान

8. योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
योग्य जोड्या जुळवा.

उत्तर:

नाम	विशेषण
1. मिनू	(आ) इवलीशी
2. पाणी	(इ) खारट
3. डोळे	(ई) बटबटीत
4. पाऊस	(अ) मुसळधार

9. खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.

10. तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.

प्रश्न 1.
तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.
उत्तर:
‘आई, समुद्र हा खूप मोठा जलाशय असतो. त्यात दूरदूर पर्यंत पाणीच पाणी असते. त्याचा तळ खूप खोल असतो. त्याच्या तळाशी अंधार असतो. कारण तिथपर्यंत सूर्याचा प्रकाश पोहचत नाही. समुद्राचे पाणी चवीला खारट आहे. त्या पाण्यात मोठ्या माशांपासून ते लहान-लहान माशांपर्यंत विविध प्रकारचे मासे आहेत. समुद्रातून आपण जहाज व बोटीत बसून प्रवास करू शकतो. विविध प्रकारचे वायू व तेलाचे साठे समुद्राच्या तळाशी आहेत. त्याचा माणसाने पुरेपुर फायदा करून घेतला आहे. समुद्रातील मोती हे आपला अमुल्य ठेवा आहे.

11. शंख-शिंपल्यांपासून शोभेच्या वस्तू बनवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
अ. विसूने ‘ताजमहाल’, पाहिला.
आ. मंदाने सुरेशला सांगितले, ‘पायल तुझ्याकडे उदया येणार आहे.’
एखादया शब्दावर जोर दयावयाचा असता, दुसऱ्याचे मत अप्रत्यक्ष सांगताना (‘ – ‘) असे एकेरी अवतरणचिन्ह वापरले जाते.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील काळ ओळखा.

1. सूर्य पूर्वेला उगवतो.
2. मला लाडू आवडला.
3. आईचा स्वयंपाक झाला होता.
4. मी गावाला जाईन.
5. तू का रडतेस?
6. मी पोहायला शिकणार आहे.

उत्तरः

1. वर्तमानकाळ
2. भूतकाळ
3. भूतकाळ
4. भविष्यकाळ
5. वर्तमानकाळ
6. भविष्यकाळ

Class 6 Marathi Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यातील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

1. मिनू होती ………………
2. इतर मासे तिचे खूप खूप …………… करायचे.
3. आनंदाने तिने ……………………. उडीच मारली.
4. एक दिवस ……….. पाऊस पडू लागला.
5. जमिनीवरून पाण्याचे …………… वाहायला लागले.
6. पाणी वेगाने ……………. होते.
7. या गोंधळात मिनूची व आईची ……………… झाली.
8. इतक्यात तिची एका विचित्र माशाशी ………………. झाली.
9. मिनू …………….. पायऱ्या उतरत त्याच्याजवळ पोहोचली.
10. तो ………….. हात असलेला अष्टभुज मासा.
11. हा अगदी …………….. गोळा असतो गोळा.
12. मग त्यातून छानदार ……….. तयार होतो.
13. आता मात्र मिनूची ……….. उडाली.
14. काही माशांच्या अंगातून ……………… बाहेर पडतो.
15. कासवदादांनी तिला कितीतरी ………………. दाखवल्या होत्या.

उत्तरः

1. इवलीशी
2. लाड
3. टुणकन
4. मुसळधार
5. लोंढे
6. वाहत
7. चुकामूक
8. टक्कर
9. लाटांच्या
10. आठ
11. मांसाचा
12. मोती
13. घाबरगुंडी
14. उजेड
15. गमती

असे कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न 2.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न 3.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न 4.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मिनू कशी होती?
उत्तर:
मिनू इवलीशी, अगदी हाताच्या छोट्या बोटाएवढी होती.

प्रश्न 2.
मिनूचे कल्ले कसे होते?
उत्तर:
मिनू रूपेरी कल्ल्यांची होती. / मिनूचे कल्ले रूपेरी होते.

प्रश्न 3.
मिनूला कशाचा कंटाळा आला होता?
उत्तर:
मिनूला नदीच्या खोलगट भागात राहायचा कंटाळा आला होता.

प्रश्न 4.
मासे कोणाला शोधू लागले?
उत्तर:
मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले.

प्रश्न 5.
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत कशाच्या रांगा होत्या?
उत्तरः
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत खडकांच्या रांगा होत्या.

प्रश्न 6.
पाण्याच्या तळाशी कोण बसले होते?
उत्तर:
पाण्याच्या तळाशी कासव बसले होते.

प्रश्न 7.
मिनू कासवाजवळ कशी पोहचली?
उत्तर:
मिनू लाटांच्या पायऱ्या उतरत कासवाजवळ पोहचली.

प्रश्न 8.
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये कोण बसलेला असतो?
उत्तर:
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये एक किडा बसलेला असतो.

प्रश्न 9.
बटबटीत डोळे कोणाचे आहेत?
उत्तर:
बटबटीत डोळे खेकड्याचे आहेत.

प्रश्न 10.
खेकड्यावर शत्रू हल्ला का करू शकत नाही?
उत्तर:
खेकड्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असल्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही.

प्रश्न 11.
खेकड्याला किती पाय असतात?
उत्तर:
खेकड्याला सहा तर कधी आठ पायही असतात.

प्रश्न 12.
तिरका तिरका चालणारा प्राणी कोणता?
उत्तर:
तिरका तिरका चालणारा प्राणी खेकडा होय.

प्रश्न 13.
खेकड्याच्या तोंडाजवळ काय असतात?
उत्तर:
खेकड्याच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात.

प्रश्न 14.
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला कोणता फायदा होतो?
उत्तर:
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला भक्ष्यही मिळते व त्याचे संरक्षणही होते.

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला काय सांगितले?
उत्तर:
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला सांगितले की, ‘तो आठ हात असलेला अष्टभुज मासा. तो कसा उलटा चालतोय, बघितलंस का? पाण्याच्या चुळा भरत हळूहळू मार्ग सरकतो. आपल्या आठ हातांनी मासे, खेकडे पकडून खातो.’ पाण्यात उतरणारी माणसंसुद्धा त्याला घाबरतात बरं का।

खालील वाक्यात एकेरी अवतरण चिन्हांचा वापर करून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी गाडगेबाबा म्हणत.
उत्तर:
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी ‘गाडगेबाबा’ म्हणत.

प्रश्न 2.
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने भारतरत्न ही पदवी बहाल केली.
उत्तर:
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने ‘भारतरत्न’ ही पदवी बहाल केली.

प्रश्न 3.
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी मराठा व केसरी ही वर्तमानपत्रे सुरू केली.
उत्तर:
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी ‘मराठा’ व ‘केसरी’ ही वर्तमानपत्र सुरू केली.

मिनूचा जलप्रवास Summary in Marathi

पाठपरिचयः

प्रस्तुत पाठात मिनू नावाच्या मासळीने केलेल्या जल प्रवासाचे वर्णन केले आहे. त्याचबरोबर समुद्रातील कासवाने दाखवलेल्या गमतीजमतीचे वर्णन केले आहे. त्याच्यातून आपणांस माशांमध्ये असलेल्या सामंजस्याचे दर्शन घडते.

शब्दार्थ:

1. जलप्रवास – पाण्यातून प्रवास (voyage)
2. निळे – (blue)
3. तळ – (to bottom)
4. वाळू – रेती (sand)
5. गोल गोटे – गोल लहान दगड (round stone)
6. सुळसुळ् – सहज (easy)
7. मासे – (fish)
8. समूह – समुदाय (crowd)
9. मासळी – मच्छी (fish)
10. इवलीशी – अगदी लहान (very small)
11. रूपेरी – चांदीच्या (silver)
12. नजरेआड – नजरेपासून दूर (out of sight)
13. खोलगट – किंचित खोल (slightly deep)
14. समुद्र – सागर (sea)
15. मुसळधार – खूप जोराचा (heavy, torrential)
16. लोंढे – प्रवाह (stream)
17. गढुळ – मातीमिश्रीत झालेले (not clear, muddy)
18. बावरून – गडबडून, गोंधळून (confusion)
19. वेगाने – गतीने (speedily)
20. गिरक्या – गोल गोल फिरत (whirling)
21. चक्कर – फेरफटका (stroll, around)
22. संग – ओळ (line)
23. गंमत – मौज, मजा (fun)
24. हळूहळू – सावकाश (slow)
25. टक्कर – आघात, धक्का (collision)
26. घोडमासा, – समुद्रातील वेगवेगळ्या माशांचे प्रकार समुद्रघोडा (one type of fish)
27. रोखाने – त्या दिशेने (towards)
28. कासव – (tortoise)
29. लाटा – पाण्याचा तरंग (waves)
30. पावला – प्रत्येक पावलावर (on each step) पावलांवर
31. अष्टभुज – आठ हत असलेला (having eight hands)
32. चुळा – तोंडाने पाणी बाहेर फेकणे (gurgle)
33. गुंडाळणे – आवरण घालणे (to cover)
34. कण – छोटा दाणा (particle)
35. तिरका – तिरकस (sloping, slanting)
36. बटबटीत – मोठे (big)
37. घाबरगुंडी – तीव्र भीती (panic)
38. कवच – आवरण (cover)
39. कठीण – कडक (hard)
40. शत्रू – दुश्मन (enemy)
41. हल्ला – चढाई (attack)
42. बेट्याला – (येथे अर्थ) खेकड्याला (to crab)
43. नांग्या – खेकड्याच्या तोंडाजवळील एक अवयव (part near mouth of a crab)
44. भक्ष्य – शिकार (prey)
45. प्रकाश – उजेड (light)
46. प्रचंड – खूप मोठे (huge)
47. क्षणभर – काही काळ (for some moments)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. नजरेआड न करणे – नजरेपासून दूर न करणे.
2. बावरून जाणे – गोंधळून जाणे.
3. चक्कर मारणे – फिरून येणे.
4. घाबरगुंडी उडणे – खूप घाबरणे.
5. डोळे विस्फारणे – डोळे मोठे करून बघणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 सैर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Textbook Questions and Answers

चित्रों का परिचयः

पहला चित्र बस स्थानक का है। बस स्थानक के सामने यात्रियों की यात्रा सुखद होने की कामना की गई है। बस स्थानक पर तीन विभाग दिखाई दे रहे हैं। विभाग क्रमांक १ के पास पीने के पानी की व्यवस्था की गई है। कुछ लोग बस पकड़ने के लिए बस की ओर जा रहे हैं तो कुछ लोग अपनी यात्रा पूरी कर बाहर जा रहे हैं। एक व्यक्ति समाचार पत्र बेच रहा है। बस स्थानक के बाईं ओर स्वच्छतागृह बना हुआ है। बस स्थानक पर स्वच्छता है। हमें सार्वजनिक स्थानों पर स्वच्छता रखनी चाहिए। राष्ट्रीय संपत्ति हमारी संपत्ति है। इसकी सुरक्षा करनी चाहिए।
दूसरे चित्र में बंदरगाह दिखाई दे रहा है। समुद्र के रास्ते जो सामग्रियाँ आती हैं, वे बंदरगाह पर उतारी जाती हैं। वहाँ से वे देश के अन्य हिस्सों में भेजी जाती हैं। इसी तरह विदेशों में भी इसी जगह से वस्तुओं को भेजा जाता है। बंदरगाह और जल को स्वच्छ रखने की सूचना दिखाई पड़ रही है। हमें जल को स्वच्छ रखना चाहिए। स्वच्छ भारत रखेंगे तो ही भारत स्वस्थ होगा।
तिसरे चित्र में आवागमन के साधन दिखाई दे रहे हैं। चित्र में अंतरराष्ट्रीय हवाई अड्डा दिखाई दे रहा है। हवाई अड्डे पर कार, बस, ट्रक आदि खड़े हैं।
चौथा चित्र रेल स्थानक का है। कुछ लोग स्थानक से बाहर निकल रहे हैं। एक व्यक्ति सफाई कर रहा है। हमें सार्वजनिक स्थानों | पर स्वच्छता रखनी चाहिए।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Additional Important Questions and Answers

उपर दिए गए चित्रों को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
बस स्थानक पर कितनी बस दिखाई दे रही हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
बस पर क्या लिखा हुआ है?
Answer:
राष्ट्रीय संपत्ति, हमारी संपत्ति।

Question 3.
बंदरगाह पर पानी के वाहन कितने दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
चौदह।

Question 4.
‘पानी में कचरा न डालें।’ कहा लिखा हुआ है?
Answer:
बंदरगाह पर।

Question 5.
स्वस्थ भारत के लिए क्या आवश्यक है?
Answer:
स्वच्छता।

सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(यात्रा, लाल, बस स्थानक, तीन, बंदरगाह)

Question 1.
पहला चित्र ……………… का है।
Answer:
बसस्थानक

Question 2.
दूसरे चित्र में ……………… दिखाई दे रहा है।
Answer:
बंदरगाह

Question 3.
बस स्थानक पर ……………… विभाग क्रमांक हैं।
Answer:
तीन

Question 4.
आपकी ………………सुखद हो।
Answer:
यात्रा

Question 5. सरकारी बस ……………… रंग की होती हैं।
Answer:
लाल

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
बस स्थानक पर पुस्तकालय दिखाई दे रहा है।
Answer:
✗

Question 2.
बस स्थानक पर कूडेदान रखा है।
Answer:
✗

Question 3.
बंदरगाह के पास पक्षी उड़ रहे हैं।
Answer:
✓

Question 4.
बंदरगाह के पास पीने का पानी दिखाई दे रहा है।
Answer:
✓

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
यातायात के साधनों के नाम लिखिए।
Answer:
कार, बस, रेलगाड़ी, हवाई जहाज़ आदि।

Question 2.
यातायात के साधनों को कितने वर्गों में बाँटा जा सकता
Answer:
यातायात के साधनों को तीन वर्गों में बाँटा जा सकता है।

Question 3.
आवागमन के साधनों के तीनों वर्गों के नाम लिखिए।
Answer:
जल, थल और वायु मार्ग।

Question 4.
थल मार्ग के द्वारा यात्रा के कौन – कौन से साधन हैं?
Answer:
साइकिल, मोटर साइकिल, रिक्शा, कार, बस, रेलगाड़ी आदि।

Question 5.
यातायात के किस मार्ग के लिए बंदरगाह बनाए जाते
Answer:
बंदरगाह का उपयोग जलमार्ग के लिए किया जाता है।

दिए गए चित्र को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
हवाई अड्डे पर कितने हवाई जहाज़ दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
हवाई अड्डे पर क्या सूचना लिखी ह?
उत्तरः
धूमपान मना है।

Question 3.
चौथे चित्र में रेलगाड़ी की संख्या कितनी है?
Answer:
एक।

Question 4.
टिकट घर के ऊपर क्या सूचना लिखी है?
Answer:
लावारिस वस्तुओं को हाथ न लगाएँ।

Question 5.
रेल स्थानक पर सामान ढोने वाले को क्या कहते हैं?
Answer:
कुली।

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
_______ वस्तओं को हाथ न लगाएँ।
Answer:
लावारिस

Question 2.
अपने ________ का ध्यान रखें।
Answer:
सामान

Question 3.
________ मना है।
Answer:
धूम्रपान

Question 4.
यात्रा में ________ और _________ सहायता करनी चाहिए।
Answer:
महिलाओं, वृद्धों

Question 5.
सुंदरता और स्वच्छता से राष्ट्र का नाम ________ होता है।
Answer:
ऊँचा

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
आवागमन के साधनों का क्या महत्त्व है?
Answer:
आवागमन के साधनों से समय की बचत होती है।

Question 2.
आवागमन के साधनों में सबसे तेज़ी से कौन चलता है?
Answer:
हवाई जहाज़ आवागमन का सबसे तेज़ साधन है।

Question 3.
रेल द्वारा क्या-क्या कार्य किया जाता है?
Answer:
रेल द्वारा यात्रा करने और माल ढुलाई का कार्य किया जाता है।

Question 4.
लावारिस सामान को हाथ लगाने से क्या होता है?
Answer:
लावारिस सामान विस्फोटक हुआ तो जान जा सकती है।

Question 5.
धूम्रपान क्यों नहीं करना चाहिए?
Answer:
धूम्रपान स्वास्थ्य के लिए खतरनाक होता है, इसलिए धूम्रपान नहीं करना चाहिए।

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 भारतमाता Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 भारतमाता Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.

1. रंग वेगळे ……….. वेगळे, तरी येथली सर्व फुले.
2. मानव सारे ………… असती, शिकवण ही जगतास दिली.
3. या मातेची मुले ………. सदा तिचा ध्वज उंच धरु.
4. प्रियतम अमुचे …………… हे, प्रियतम या गंगा जमुना.

उत्तर:

1. गंध
2. समान
3. सद्गुणी
4. सह्यविंध्य

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. पाणी	(अ) डुलणारी
2. हिमालय	(ब) सळसळते
3. वारे	(क) धवल
4. भारतमाता	(ड) झुळझुळते
5. शेते	(इ) प्रियतम

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. पाणी	(ड) झुळझुळते
2. हिमालय	(क) धवल
3. वारे	(ब) सळसळते
4. भारतमाता	(इ) प्रियतम
5. शेते	(अ) डुलणारी

प्रश्न 3.
कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

1. प्रियतम अमुची …………………. तिची मुले.
2. रंग वेगळे …………….. सर्व फुले.
3. प्रिय आम्हाला …………… झुळझुळते.
4. प्रियकर ही डुलणारी ……………. सळसळते.
5. प्रियतम आमुचा ………….. जो गगना.
6. प्रियतम अमुचे सह्यविंध्य …………. जमुना.
7. या मातेची …………. प्रिय झाली.
8. या मातेची ………….. उंच धरु.

उत्तर:

1. भारतमाता, आम्ही सारी
2. गंध वेगळे, तरी येथली
3. येथील माती, प्रिय हे पाणा
4. शेते, प्रिय हे वारे
5. धवल हिमालय, बघे भिडाया
6. हे, प्रियतम या गंगा
7. मुले सद्गुणी, सर्व जगाला
8. मुले लाडकी, सदा तिचा ध्वज प्रश्न

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सारी मुले कुणाची आहेत?
उत्तर:
सारी मुले भारतमातेची आहेत.

प्रश्न 2.
फुले कशी आहेत?
उत्तर:
फुले विविध रंगांची व गंधाची आहेत.

प्रश्न 3.
हिमालय कसा आहे?
उत्तर:
हिमालय धवल व गगनाला भिडणारा आहे.

प्रश्न 4.
भारतमातेने जगतास कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
सारे मानव समान आहेत ही शिकवण भारतमातेने जगतास दिली.

प्रश्न 5.
भारतमातेची मुले काय करणार आहेत?
उत्तर:
भारतमातेची मुले ध्वज उंच करणार आहेत.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोण कोण प्रिय आहे?
उत्तर:
कवयित्रीला भारतमाता, सर्व फुले, माती, पाणी, शेते, वारे, हिमालय, सह्याद्री व विध्य पर्वत, गंगा, जमुना, सर्व मुले प्रिय आहेत.

प्रश्न 2.
भारतमातेची मुले कशी आहेत? त्यांनी कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
भारतमातेची मुले सद्गुणी आहेत. त्यांनी मानव सारे समान आहेत ही शिकवण सर्व जगाला दिली.

प्रश्न 3.
भारतमातेविषयी कृतज्ञता कशी व्यक्त केली आहे?
उत्तर:
भारतमाता सर्वांना प्रिय आहे. तिला सर्व वंदन करत आहेत. तिचा ध्वज उंच फडकवून तिच्याविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
वचन बदला.

1. मुलगा
2. माती
3. पाणी
4. नदी
5. किडा
6. भाजी
7. घर
8. झाड
9. शेत

उत्तर :

1. मुले
2. माती
3. पाणी
4. नदया
5. किडे
6. भाज्या
7. घरे
8. झाडे
9. शेते

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. वंदन
2. माता
3. सदा
4. गंध
5. लाडकी

उत्तर:

1. नमस्कार
2. आई
3. नेहमी
4. सुवास
5. आवडती, प्रिय

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी अर्थाचे शब्द लिहा.

1. प्रियतम
2. समान
3. उंच
4. सद्गुणी

उत्तर:

1. अप्रिय
2. असमान
3. बुटका, ठेंगणा
4. दुर्गुणी

प्रश्न 4.
कवितेमध्ये आलेले यमक जुळणारे शब्द शोधा.

1. मुले
2. झुळझुळते
3. गगना
4. दिली
5. करू

उत्तर:

1. फुले
2. सळसळते
3. जमुना
4. झाली
5. धरू

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
‘भारतमाता’ शब्द वापरून चार वाक्ये लिहा.
उत्तर:

1. भारतमाता आम्हाला प्रिय आहे.
2. आम्ही भारतमातेला वंदन करू.
3. भारतमातेचा ध्वज उंच धरू,
4. आम्ही भारतमातेची मुले आहोत.

प्रश्न 2.
भारतमाता विविध गोष्टींनी नटलेली आहे. चौकटीत त्यांची नावे लिहा.

उत्तर:

1. हिमालय
2. फुले
3. माती
4. पाणी
5. गंगा, जमुना
6. सयविंध्य

भारतमाता (गाणे) Summary in Marathi

काव्य परिचय:

भारतमाता ही भारतभूमीचे वैशिष्ट्य सांगणारी कविता आहे. भारताच्या मातीत विविधता आहे. निसर्ग भरभरून फुलला आहे. पर्वतराजी उंच उंच आहेत. हिची प्रजा गुणी असून जगतासाठी आदर्श आहे. भारतमातेविषयी आदर व कृतज्ञता बाळगून आपण तिचा गौरव वाढवू व ध्वज उंच फडकवू हा अर्थ या कवितेतून प्रतित होतो.

शब्दार्थ:

1. प्रियतम – आवडती, प्रियकर (darling)
2. अमुची – आपली (ours’)
3. गंध – वास (odour, smell)
4. माती – मृत्तिका (earth, soil)
5. डुलणारी – वाऱ्यावर हलणारी (oscillating)
6. शेते – शेती (farming)
7. धवल – पांढराशुभ्र, सफेद (white)
8. भिडणे – पोहोचणे (to meet)
9. गगन – आकाश (sky)
10. सयविंध्य – सह्याद्री, विंध्याचल पर्वत (Sahyadri)
11. मानव – माणूस (human being)
12. शिकवण – उपदेश (to advise, teaching)
13. सद्गुणी – गुणवान (virtuous)
14. सदा – नेहमी (always)
15. ध्वज – झेंडा (flag)
16. वंदन – नमस्कार (salutation)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. भिडणे – जाऊन ठेपणे, पोहोचणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati मेला Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Textbook Questions and Answers

चित्रों का परिचयः
गाँवों में किसी विशेष अवसर पर मेला लगता है। वहाँ तरह – तरह की दुकानें लगती हैं। बच्चे अपने माता – पिता के साथ मेला घूमने जाते हैं। मेले में जगह – जगह कूड़ेदान रखे जाते हैं। पीने के लिए पानी की व्यवस्था होती है। लोगों की सहायता के लिए सहायता-कक्ष होते हैं। चोर-उचक्कों से सुरक्षा के लिए सुरक्षा-चौकी बनाई जाती है। आग से बचाव के लिए दमकल की गाड़ियाँ तैयार रहती हैं। मेले में साफ-सफाई रखनी चाहिए। मेले में लोगों का अच्छा मनोरंजन होता है, इसलिए इस अवसर पर सभी के चेहरों पर हँसी ही हँसी छलकती है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
कुछ लोग झूला झूल रहे हैं।
Answer:
✓

Question 2.
खिलौने वाला खिलौना फेंक रहा है।
Answer:
✗

Question 3.
एक लड़की गुब्बारा खरीद रही है।
Answer:
✓

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर लोगों की भीड़ लगी है।
Answer:
✗

Question 5.
नल से पानी बह रहा है।
Answer:
✗

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
मेले में दमकल की ……………… गाड़ियाँ खड़ी हैं।
Answer:
दो

Question 2.
‘बूंद – बूंद पानी बचाओ।’ ……………… के पास लिखा
Answer:
नल

Question 3.
हमें कचरा ……………… में डालना चाहिए।
Answer:
कूड़ा-दान

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर ……………… बैठा है।
Answer:
सिपाही

Question 5.
मेला घूमने के लिए ……………… तैयार रहते हैं।
Answer:
बच्चे

Question 6.
मेले में सभी ……………… दिखाई देते हैं।
Answer:
खुश

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
आप मेला किसके साथ जाते हैं?
Answer:
हम मेला अपने माता-पिता के साथ जाते हैं।

Question 2.
मेले में दमकल की गाड़ियाँ क्यों खड़ी रहती हैं?
Answer:
मेले में आगजनी से सुरक्षा प्रदान करने के लिए दमकल की गाड़िया खड़ी रहती हैं।

Question 3.
मेले में स्वच्छता के लिए क्या किया जाता है?
Answer:
मेले में स्वच्छता के लिए जगह-जगह पर कूड़ा-दान रखा जाता है।

Question 4.
सहायता कक्ष क्या काम करता है?
Answer:
सहायता कक्ष मेले में खो जाने वाले बच्चों को उनके माता-पिता से मिलाता है।

Question 5.
मेले में आप क्या-क्या करते हैं?
Answer:
मेले में हम खाते हैं, खिलौने खरीदते हैं और झूला झूलते हैं।

Question 6.
मेले में शांति बनाए रखने का काम कौन करता है?
Answer:
मेले में शांति बनाए रखने का काम सुरक्षा-चौकी करती है।

Maharashtra Board Class 6 Civics Solutions Chapter 5 District Administration

Class 6 Civics Chapter 5 District Administration Textbook Questions and Answers

1. Answer in one sentence:

Question 1.
Who heads the District Administration?
Answer:
The District Collector heads the District Administration.

Question 2.
What is the responsibility of the Tahsildar?
Answer:
As a judicial officer he gives judgements to resolve conflicts at the local level, he also has the responsibility of maintaining peace and order in Taluka.

Question 3.
Which court is at the apex of the judiciary?
Answer:
The Supreme Court of India is at the apex of the judiciary.

Question 4.
Which disaster can we be forewarned about?
Answer:
We can be forewarned about floods and storms.

2. Match the following:

Question 1.

Group A	Group B
(a) District Collector	(1) Taluka Magistrate
(b) District court	(2) Maintaining law and order
(c) Tahsildar	(3) Resolving disputers
Disaster management	(4) Scientific and organized manner

Answer:
a – 2
b – 3
c – 1
d – 4

3. Discuss the following issues:

Question 1.
Disaster Management
Answer:

(a) Sometimes, we may have to face a calamity. It could be a natural disaster like floods, fire, a cloudburst, cyclone, earthquake, landslide or problems like riots, bomb blasts, breaking of a dam, epidemics, etc.

(b) These disasters lead to loss of human lives and displacement of people beside tremendous financial losses.

(c) Therefore, the issues of rehabilitation becomes important.

(d) Disaster management is a process which enables one to face a disaster in a scientific and organized manner. The entire machinery of a district is involved in the process.

Question 2.
Functions of the District Collector.
Answer:
(a) The District Collector is the head of the district administration.

(b) He has to perform many functions from collecting agricultural tax to maintaining law and order in the district. To ensure smooth conduct of elections and disaster management.

4. Which of the following positions would you like to be in, and why?

Question 1.
District Collector, Chief of the District Police, Judge.
Answer:
I would like to be the chief of the District Police. Joining the Police Department is my childhood dream. I would like to maintain law and order in the society and provide people a sense of security. I have the qualities of patriotism and determination which are vital to join the police service. I will work for my fitness too and serve my country with total commitment.

Activities:

1. Visit the police station nearest to you and obtain information about the work that is done there.
2. Make a chart of the different disasters showing what precautions are to be taken and important phone numbers. Display the chart in your class.
3. Send New Year greetings to the District Collector, Chief of the District Police and the District Judge.

Class 6 Civics Chapter 5 District Administration Additional Important Questions and Answers

Fill in the blanks by choosing the correct option from the brackets:

Question 1.
The _______ is a part of the rural local government system.
(a) District Collector
(b) District Police
(c) Zilla Parishad
Answer:
Zilla Parishad

Question 2.
District Collector is appointed by the _______ government.
(a) Central
(b) State
(c) Union
Answer:
State

Question 3.
The ______ has the responsibility of maintaining peace and order in the taluka.
(a) District Collector
(b) Tahsildar
(c) Police Inspector
Answer:
Tahsildar

Question 4.
The Constitution of India has established an _______ judiciary.
(a) independent
(b) dependent
(c) system
Answer:
independent

Question 5.
______ is the process which enables one to face a disaster in a scientific and organised manner.
(a) Event management
(b) Disaster management
(c) Management
Answer:
Disaster management.

Answer in one sentence:

Question 1.
Name the lower courts in the Indian judiciary.
Answer:
District courts, Taluka courts, Revenue courts.

Question 2.
What are the effects of disasters?
Answer:
Disasters leads to loss of lives and displacement of people besides tremendous financial losses.

Question 3.
Explain the term: Disaster management.
Answer:
Disaster management is a process which enables one to face a disaster in a scientific and organised manner.

Which of the following positions would you like to be in, and why?

Question 1.
District Collector, Chief of the District Police, Judge.
Answer:
I would like to be the chief of the District Police. Joining the Police Department is my childhood dream. I would like to maintain law and order in the society and provide people a sense of security. I have the qualities of patriotism and determination which are vital to join the police service. I will work for my fitness too and serve my country with total commitment.

Question 2.
Complete the tree diagram and write a short note on the District Court.
Answer:

• The court at the district level is known as the District court.
• The district court has a Chief District Judge and some other judges.
• Their main function is to hear the various cases in the district and deliver the final judgement.
• One can appeal against the judgement of the Taluka Court in the District Court.

Question 3.
Complete the table to enlist different functions of the District Collector.

Answer:
District Collector

Agriculture	Law and Order	Election Officer	Disaster Management
To collect agricultural tax.	Establish peace in the district.	To ensure smooth conduct of elections.	To take quick decisions during time of disaster and prevent or minimise the damage.
To implement laws relating to agriculture.	To maintain social harmony.	To take necessary decisions related to the electoral process.	To give orders to the disaster management units/cells.
To provide relief in case of drought and scarcity of fodder.	To restrict unlawful assembly, impose curfew if required.	To update the voters’ lists	To rehabiliate/those affected by a disaster.

Complete the analogy:

Question 1.
Superintendent of Police : District :: Police Commissioner : ________.
Answer:
City

Question 2.
______ : natural :: Bomb blast : man made calamity
Answer:
Floods

Question 3.
Civil Judge : Civil cases :: Magistrate 2nd grade : ______.
Answer:
Criminal cases

Name the following:

Question 1.
The rural local government system of which the Zilla Parishad is a part:
Answer:
Panchayati Raj system.

Question 2.
It appoints Head of the district administration:
Answer:
State Government.

Question 3.
Any one function of the courts at the district level:
Answer:
Resloving disputes.

Question 4.
The court below the Supreme Court of India:
Answer:
High Court.

State whether the following statements are True or False with reasons:

Question 1.
In Maharashtra the sole responsibility of the administration of the district is on Zilla Parishad:
Answer:
False.
In Maharashtra, the administration of the district is shared by both the Zilla Parishad and District Collector. The Union Goverment and State Government both participate in the administration.

Question 2.
The Court at the district level play an important role in resolving conflicts.
Answer:
True.
The Courts at the district level have to perform the function of resolving disputes, delivering judgements and ensuring that conflicts are resolved at the earliest.
So the courts at the district level play an important role in resolving conflicts.

Question 3.
There is a hierarchy in the Indian Judiciary
Answer:
True.
The Constitution of India has established an independent judiciary. At the apex of the system is the Supreme Court of India. Below this are the High Court, and below them, the lower courts. These include District Courts, Taluka Courts and Revenue Courts.

Maharashtra Board Class 6 Civics Solutions Chapter 4 Urban Local Government Bodies

Class 6 Civics Chapter 4 Urban Local Government Bodies Textbook Questions and Answers

1. Choose the right option and fill in the blanks:

Question 1.
The first city in India to have a Municipal
Corporation is
(a) Delhi
(b) Mumbai
(c) Agra
Answer:
Mumbai

Question 2.
The body that looks after the administration of places that are in the process of becoming cities:
(a) Municipal Council
(b) Municipal Corporation
(c) Nagar Panchayat
Answer:
Municipal Council

Question 3.
The office bearer who supervises the work of the Municipal Council is the
(a) Chief Officer
(b) Executive Officer
(c) Commissioner
Answer:
Executive officer

2. Answer in brief:

Question 1.
What problems do people face in cities?
Answer:
There are several problems in cities: Shortage of housing, insufficient space, traffic congestion, problem of waste disposal, increase in crime and a large proportion of slum population.

Question 2.
Name the various committees of the Municipal Corporation.
Answer:
Education committee, Health committee, Transport committee, Standing committee, Ward committee, Women and Child Welfare committee, etc.

3. Make a chart giving information about the urban local government bodies according to the points given below.

Points	Nagar Panchayat	Municipal Council	Municipal Corporation
(1) Office Bearers and Officers
(2) Number of Members

Answer:

Points	Nagar Panchayat	Municipal Council	Municipal Corporation
(1) Office Bearers and Officers	President and Vice President Chairman Executive officer Councillors	President Vice president Corporators Executive officer	Mayor Deputy Mayor Corporators Municipal Commissioner
(2) Number of Members	10 elected ward members, 3 nominated members	Determined so as to be in proportion to the population of the city	Determined so as to be in proportion to the population of the city

4. Can you tell?

Question 1.
Which are essential functions of the Municipal Council.
Answer:
The essential functions of Municipal Council are:

• Lighting of public streets.
• Providing drinking water.
• Maintaining public hygiene.
• Sewage disposal.
• Registration of birth/death/marriage, etc.

Question 2.
Where does the Nagar Panchayat function?
Answer:
Nagar Panchayat functions in those areas which are neither fully rural nor fully urban.

5. Make different lists of places in your district according to whether they have a Nagar Panchayat, Municipal Council or a Municipal Corporation.

Activities:

• Make your own health awareness slogans to help prevent the spread of infectious diseases, and display them in your classroom.
• Visit the Municipal Corporation nearest to you and find out which new schemes have been taken up.
• Discuss in class what you could do to contribute to them.

Class 6 Civics Chapter 4 Urban Local Government Bodies InText Questions and Answers

What would you do?

Question 1.
When you hand over your household waste to the waste pickers.
Answer:

• I will ensure that I separate organic and inorganic waste.
• I will ensure that if there is anything which can be reused and recycled then it is sent to the recycling centre.
• E-waste if any, will be collected and sent to the e-waste processing centre.

Question 2.
The road is waterlogged as the water pipe has broken.
Answer:

• I will immediately inform the public works department.
• I will ensure that quick steps are taken to avoid the waste of the precious resource.

Question 3.
You notice that unclean, impure water is being used for pani puns.
Answer:

• I will immediately inform the food safety and sanitation department about the same.
• I will ensure that strict action is taken against the vendor.

Question 4.
Many people are throwing plastic bags from the bridge into the river.
Answer:

• I will inform the Municipal Commissioner about the same.
• I will request him to create awamess about the need to take steps to control pollution of water bodies.
• I will also request him to develop environment consciousness amongst the people about the hazards of using plastics and its disposal in water bodies.

Question 5.
The Municipal Councils’ programme to clean the slum areas has been published in the newspaper, but you think that one of the planned actions is improper.
Answer:
I will write a letter to the editor and express my views about the same. I will explain why the action may not have the desired effect and suggest an alternative measure.

Why did the Corporation do it?

Question 1.
The corporation has refused permission for any construction work that would require the cutting down of trees.
Answer:
The corporation wants to ensure that the environment is conserved and preserved and that the environmental balance is not disturbed in the name of progress.

Question 2.
It has implemented many programmes to control the spread of diseases like dengue, swine flu, etc.
Answer:
To take steps towards creating a healthy society and contain the spread of epidemics.

Question 3.
Modernised the Fire Brigade.
Answer:
To be armed with state of art technology in case of emergency caused due to fire.

Question 4.
Inspected the weighing scales in the vegetable market.
Answer:
To ensure that people are not cheated by vendors and that they get the right quantity of vegetables for the money paid.

What did you feel on reading this?

Question 1.
The Metro will soon run in your city.
Answer:
The Urban local government bodies in the city are working towards infrastructural development of the city.

Question 2.
Permission has been given for the construction of a 24 storey building.
Answer:
It is important to take permission from the Municipal authorities before construction of building.

Question 3.
Gardens and Leisure Centres will be established in every ward.
Answer:
The urban local government bodies ensure that proper facilities are provided to the people for rest, recreation and general well being.

Question 4.
Action will be taken against those who use purified water to water the gardens or to wash their cars.
Answer:
The local gemment bodies take steps to ensure that water, a scarce resource, is not wasted.

Question 5.
It has bee made compulsory to dispose of wet garbage within one’s locality.
Answer:
Waste management is given priority by the local government bodies.

Question 6.
Old age homes will be constructed for the benefit of senior citizens.
Answer:
The local government bodies take steps to ensure that all citizens including senior citizens experience safety and security. They want to ensure that the senior citizens lead a life of dignity.

Students Activity:

Question 1.
Find out:
In how many cities of Maharashtra State is the administration carried out through Corporations?
In which year was the Municipal Corporation of your city established?

Question 2.
Try this:
Form an Education Committee for your class. The committee should have an equal number of boys and girls as representatives. They should discuss the following issues and prepare a report.
(a) Facilities in the classroom.
(b) A proposal for setting up a small library for the class.
(c) Oraganising a sports competition.

Question 3.
Do this:
Find out the hospital run by the Municipal Council or Corporation in your area. What facilities are offered to the patients there? What is a person required to do if she/he wants to take treatment there?

Question 4.
Make different lists of places in your district according to whether they have a Nagar Panchayat, Municipal Council or a Municipal Corporation.

Class 6 Civics Chapter 4 Urban Local Government Bodies Additional Important Questions and Answers

Name the following:

Question 1.
The Urban local Government bodies:
Answer:

Nagar Panchayat.
Municipal Council.
The Municipal Corporation.

Question 2.
The Nagar Panchayat elects these members from amongst themselves:
Answer:

President.
Vice-president.

Question 3.
The chairman of all the meetings of Municipal Council:
Answer:
President.

Question 4.
In the absence of the President, he looks after the work of the Municipal Council:
Answer:
Vice-president.

Question 5.
The elected members of Municipal Corporation:
Answer:
Corporators.

Question 6.
Any two committees of the Municipal Corporation:
Answer:
Health committee, Transport committee.

Question 7.
He prepares the annual budget of the Municipal Corporation:
Answer:
The Municipal Commissioner.

State whether the following statements are True or False giving reasons:

Question 1.
There is a Nagar Panchayat in every city.
Answer:
False.
There is a Nagar Panchayat in those areas which are neither fully rural nor fully urban.

Question 2.
Lighting public streets is the discretionary function of the Municipal Council.
Answer:
False.

• There are some functions that are binding on the Council which are known as obligatory functions.
• Lighting public street is one such obligatory function.

Question 3.
The total number of members in a Municipal Corporation is determined so as to be in proportion to those who contest elections
Answer:
False.
The total number of members in a Municipal Corporation is determined so as to be in proportion to the population of the city.

Answer in brief:

Question 1.
Name the sources of revenue of the Municipal Council.
Answer:
Property tax, education tax, water tax, grants from State Government, tax on markets, etc.

Question 2.
All local government bodies have to carry out some essential functions. What, according to you, are the essential functions of a Nagar Panchayat?
Answer:

• Providing essential facilities and other services to the citizens.
• Implementing sanitation programmes.
• Providing infrastructure facilities like roads.
• Providing educational facilities.
• Water supply.
• Ensure that a drainage system is in place.
• Maintain records of births and deaths.

Do you know?

Question 1.
For every Municipal council, there is a Chief Officer. He implements the decisions taken by the Municipal Council. There are several officers who assist him.
Would you like to become such an officer? If you become a Health Officer, what functions would you perform?
Answer:
Yes I would like to become an officer in the Municipal Council.
If I become a Health officer my functions would be:

• Ensure that community health is maintained through health check-ups, Vaccination drives ,etc.
• Take step to control epidemics.
• Create awareness amongst the citizens regarding health and sanitation.
• Supervise the working of the health centre.
• Training of the professionals working towards community health.

Question 2.
Appeal from Municipal Council:
Calling all citizens – to take the following measures to stop breeding of mosquitoes and curb the spread of dengue:

1. Do not stock old tyres, cocount shells, empty cans or boxes on your terrace or around your house.
2. In case of persistent fever go to a doctor without delay.
3. Keep your surroundings clean.

In response to the above, what would you do in your house and in the surroundings?
Answer:
I will ensure that I keep my surroundings clean. If there is any waste water accumulation, I will inform the authorities and request them to take necessary steps. I will pay special attention to waste disposal. I will also put into practice the maxim: ‘Reduce, Reuse, Recycle…. Restore’ for a clean and healthy environment.

Maharashtra Board Class 6 Civics Solutions Chapter 3 Rural Local Government Bodies

Class 6 Civics Chapter 3 Rural Local Government Bodies Textbook Questions and Answers

1. Put a tick (✓) in the right box:

Question 1.
The ______ looks after the local adiministration of the village.
(a) Gram Panchayat
(b) Panchayat Samiti
(c) Zilla Parishad
Answer:
(a) Gram Panchayat

Question 2.
It is binding to hold at least ______ meetings of the Gram Sabha in each financial year.
(a) four
(b) five
(c) six
Answer:
(c) six

Question 3.
At present, there are _______ districts in Maharashtra.
(a) 34
(b) 35
(c) 36
Answer:
(c) 36

2. Make a list of the functions of the Panchayat Samiti.
Answer:

• Building roads, gutters, wells and borewells.
• Organising vaccination drives.
• Providing clean drinking water.
• Maintaining cleanliness of roads and arrange for the disposal of waste.
• Helping the farmers improve agriculture and livestock.
• Provide primary education.
• Promote handicrafts and cottage industries.
• Provide financial aid to the weaker sections

3. What is your opinion?

Question 1.
The Gram Panchayat levies various taxes.
Answer:

• The Gram Panchayat looks after the administration of the village.
• It carries out the functions relating to water supply, electricity, registration of births, deaths and marriages.
• To carry out these functions money is required and taxes are one of the sources of income of Gram Panchayat.

Question 2.
The number of Zilla Parishads is less than the total number of districts in Maharashtra.
Answer:

• Every district has a Zilla Parishad. At present, the state of Maharashtra has 36 districts but only 34 Zilla Parishads.
• The reason is that Mumbai city district and Mumbai Suburban District do not have a rural population.
• Therefore, they do not have Zilla Parishads.

4. Complete the Table:

My Taluka, My Panchayat Samiti :
Name of the Taluka: ______.
The name of the chairman of the Panchayat Samiti: ____.
The name of the Deputy Chairman of the Panchayat Samiti: _____.
The name of the Block Development Officer: ______.
The name of the Block Education Officer: _______.

5. Write a brief note on:

Question 1.
The Sarpanch:
Answer:

• The elections to a Gram Panchayat are held every five years.
• The elected members elect a Sarpanch and Deputy Sarpanch from amongst themselves.
• The meetings of the Gram Panchayat are held under the chairmanship of the Sarpanch.
• It is his responibility to implement the development schemes of the village.
• The members of the Gram Panchayat can bring a motion of no confidence against Sarpanch who is not carrying out his responsibilities properly.
• In the absence of the Sarpanch, the Deputy Sarpanch looks after the work of a Gram Panchayat.

Question 2.
The Chief Executive Officer:
Answer:

• The decisions taken by the Zilla Parishad are implemented by the Chief Executive Officer of the Zilla Parishad.
• He is appointed by the State Government.

Project:

• Organize a mock Gram Sabha and enact the roles of the Sarpanch, members of the Gram Panchayat,voters, Gram Sevak.
• Make a chart depicting the possible structure of a Balsansad and display it in the class.
• Obtain information about the schemes run by the Zilla Parishad in your area or near your city.

Class 6 Civics Chapter 3 Rural Local Government Bodies Additional Important Questions and Answers

Fill in the blanks by appropriate words from the options given below:

Question 1.
If the population of a village is less than ______ then two or more such villages come under one Gram Panchayat, this is then called a ‘Group Gram Panchayat’.
(a) 750
(b) 500
(c) 600
Answer:
500

Question 2.
The state of Maharashtra has _____ Zilla Parishads.
(a) 34
(b) 35
(c) 36
Answer:
(a) 34

Question 3.
Elections of the Zilla Parishad are held every _______ years.
(a) six
(b) five
(c) three
Answer:
(b) five

Question 4.
The chief executive officer of the Zilla Parishad is appointed by the ______.
(a) State Government
(b) Central Government
(c) Elected member of Zilla Parishad from among themselves
Answer:
(a) State Government

Name the following:

Question 1.
The local government bodies at the rural level :
Answer:

1. The Gram Panchayat.
2. The Panchayat Samiti.
3. The Zilla Parishad.

Question 2.
He implements the development schemes of the village :
Answer:
Sarpanch.

Question 3.
In the absence of the Sarpanch the office bearer who looks after the work of the Gram Panchayat :
Answer:
Deputy Sarpanch.

Question 4.
The secretary of the Gram Panchayat :
Answer:
The Gram Sevak.

Question 5.
The assembly of all the voters of the village or rural area :
Answer:
Gram Sabha.

Question 6.
Minimum number of meetings which must be held in each financial year:
Answer:
Six.

Question 7.
Any two issues raised by women before the meeting of the Gram Sabha :
Answer:

1. Employment
2. Health

Question 8.
Any two sources of the revenue of the Gram Panchayat :
Answer:

1. Water tax
2. Pilgrimage tax

Question 9.
The link between the Zilla Parishad and Gram panchayat:
Answer:
Panchayat Samiti.

Question 10.
The office bearer who has the responsibility of calling the meetings and conducting business of the meetings of the Panchayat Samiti:
Answer:
The chairman.

Question 11.
Any two sources of income of the Panchayat Samiti :
Answer:

1. Money from district fund.
2. Grants from the State Government.

Question 12.
Local self government at the district level :
Answer:
Zilla Parishad.

Question 13.
He implements the decisions taken by the Zilla Parishad :
Answer:
Chief excutive officer.

Make a list of the functions of the:

Question 1.
Gram Panchayat.
Answer:

1. The Gram Panchayat looks after the administration of the village.
2. The Gram Panchayat carries out the functions relating to water supply, electricity, registration of births, deaths and marriages.

Question 2.
Gram Sevak.
Answer:

1. Looks after the day-to-day functioning of the Gram Panchayat.
2. Explains its development scheme to the residents of the village.

Question 4.
Zilla Parishad provides the following facilities.
Answer:
Education facilities, health facilities, water supply facilities, making provision of seeds, supply of electricity, tree plantation drives in the village.

Question 5.
President of the Zilla Parishad
Answer:

1. He presides over the meetings of the Zilla Parishad.
2. He exercise control over business conducted during the meetings.
3. He control the financial transactions of the Zilla Parishad.

What is your opinion?

Question 1.
Local self government bodies at the rural level have an important role to play.
Answer:

1. Local self government bodies play an important role in providing good governance to the rural areas.
2. People too get an opportunity to take part in the decision making.
3. It is also a training ground for democracy.

What would you do?

Where would you tell Dinesh and Naina to go for the following things?

Question 1.
To get their younger sibling vaccinated :
Answer:
Primary Health centre.

Question 2.
To accompany their father to get the 7/12 extract:
Answer:
Reveue department.

Question 3.
To learn about the use of a new manure :
Answer:
Agriculture department.

Question 4.
To complain against contaminated water supply :
Answer:
Sanitation department.

Question 5.
To get a birth certificate :
Answer:
Health Department.

Question 6.
To get the income / caste certificate :
Answer:
Revenue Department.

Write a brief note on:

Question 1.
Women’s participation in the Gram Sabha:
Answer:
A meeting of the women of a village is held before the meeting of the Gram Sabha. Here, women feel free to discuss a variety of issues. During the Gram Sabha, they speak with greater concern about issues such as drinking water, prohibition, employment, fuel, health etc. They also suggest measures for bringing about necessary changes.

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 History Solutions Chapter 11 Ancient India and the World Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra Board Class 6 History Solutions Chapter 11 Ancient India and the World

Class 6 History Chapter 11 Ancient India and the World Textbook Questions and Answers

1. Name the following:

Question 1.
Places where articles made in Rome were found.
Answer:
Kolhapur and Arikamedu in Tamil Nadu.

Question 2.
A new style of art emerged during the Kushana period in India.
Answer:
Gandhara style of art.

Question 3.
The language of the books Mahavansa and Deepvansa.
Answer:
Pali language.

Question 4.
A country to which Buddhism had spread in the ancient period.
Answer:
Sri Lanka.

2. Think and expand/elaborate:

Question 1.
Indian culture had an impact on southeast Asia.
Answer:

• Indian culture had a deep impact on the art and cultural life of southeast Asia.
• Dance-dramas based on stories from Ramayana and Mahabharata are popular in Indonesia even today.
• In later years, temples of Lord Shiva and Vishnu were also built there.

Question 2.
The spread of Buddhism in China became easier.
Answer:

• In the first century CE, the Ming emperor of China invited the Buddhist bhikkhus Dharmarakshaka and Kashyapmatanga to China.
• The Bhikkhus translated many Indian Buddhist texts into Chinese language.
• This made the spread of Buddhism in China easier.

3. What would you do if you are encouraged in your favourite hobby ?
Answer:
If someone encouraged me, it will make me very happy and boost my self-confidence. Thus I will further expand my horizon by gaining more knowledge and enhancing my hobby.

4. Describe a picture:

A picture of the Gandhara style sculpture on a stupa in Hadda, Afghanistan is given in this chapter. Observe it and write about it.

5. Find out more about:

Question 1.
The Gandhara style of art.
Answer:
Under the influence of the Greek art of sculpture, a new form of art emerged in India during the Kushana period. It is called Gandhara school of art. In the Gandhara, art school images of Gautam Buddha were mainly carved in Gandhara.

Question 2.
The Silk Route.
Answer:
Chinese silk was in great demand in India. Merchants in ancient India supplied Chinese silk to western countries. The land route by which the silk trade was carried on was called the silk route. Some ancient places in India were connected to this route. The Chinese Buddhist Bhikkhus also came to India through this silk route.

6. Mark the countries of Southeast Asia mentioned in the chapter on an outline map.

Activity:

Obtain information about a form of art of your choice and present it in your class.

Class 6 History Chapter 11 Ancient India and the World Additional Important Questions and Answers

Complete the sentence by choosing the correct option:

Question 1.
People of the Harappan civilisation had developed trade relations with the countries of the ______.
(a) north
(b) west
(c) south
Answer:
(b) west

Question 2.
________ had spread to Afghanistan and to many countries of Central Asia.
(a) Zoroastrianism
(b) Jainism
(c) Buddhism
Answer:
(c) Buddhism

Question 3.
The writings of the Greek historians introduced India to the ______ world.
(a) western
(b) eastern
(c) central
Answer:
(a) western

Question 4.
Under the influence of the Greek art of sculpture, a new form of art emerged in India during the ____ period.
(a) Gupta
(b) Kushana
(c) Vakataka
Answer:
(b) Kushana

Question 5.
In the Gandhara art school images of _______ were mainly carved.
(a) Gautam Buddha
(b) Vardhaman Mahavir
(c) Guru Nanak
Answer:
(a) Gautam Buddha

Question 6.
The early coins that were minted in India were also like _________ coins.
(a) Sri lanka
(b) Chinese
(c) Greek
Answer:
(c) Greek

Question 7.
The excavations at Arikamedu in Tamil Nadu have also brought to light many articles made in ______.
(a) Afghanistan
(b) Rome
(c) China
Answer:
(b) Rome

Question 8.
______was an important port in Egypt.
(a) Funan
(b) Kolhapur
(c) Alexandria
Answer:
(c) Alexandria

Question 9.
Beside Indian goods, the _______ also conveyed Indian philosophy and science to Europe.
(a) Chinese
(b) Arabs
(c) Greeks
Answer:
(b) Arabs

Question 10.
The concept of ‘__________ ‘ is one of India’s major contributions to the world.
(a) zero
(b) one
(c) mathematics
Answer:
(a) zero

Question 11.
Sanghamitra carried a branch of the _________ tree to Sri Lanka.
(a) Banyan
(b) Bodhi
(c) Pipal
Answer:
(b) Bodhi

Question 12.
There was a great demand in India for Sri Lankan _________ and other precious stones.
(a) diamonds
(b) rubies
(c) pearls
Answer:
(c) pearls

Question 13.
The wall paintings in Sigiriya caves bear a resemblance to the paintings in the _______ caves.
(a) Ellora
(b) Ajanta
(c) Nashik
Answer:
(b) Ajanta

Question 14.
Right from the ancient times, India and __________ had established trade and cultural relations.
(a) China
(b) Maharashtra
(c) Rome
Answer:
(a) China

Question 15.
Emperor Harshavardhan had even sent an ambassador to the _______ court.
(a) Greek
(c) Roman
(c) Chinese
Answer:
(c) Chinese

Question 16.
Chinese _______ was known as .’Chinanshuka’ and was in great demand in India.
(a) pearls
(b) diamond
(c) silk
Answer:
(c) silk

Question 17.
Merchants in ancient India supplied Chinese silk to _______ countries.
(a) eastern
(b) western
(c) northern
Answer:
(b) western

Question 18.
The land route by which the silk trade was carried on, was called the ________.
(a) Silk Route
(b) Trade Route
(c) Horse Route
Answer:
(a) Silk Route

Question 19.
The Chinese Buddhist bhikkhus Fa-hien and Yuan Chwang also came to ______ through this silk route.
(a) Nepal
(b) Rome
(c) India
Answer:
(c) India

Question 20.
The bhikkhus translated many Buddhist texts into the _____ language.
(a) Chinese
(b) Japanese
(c) Prakrit
Answer:
(a) Chinese

Question 21.
People of Funan knew ______ language.
(a) Marathi
(b) Chinese
(c) Sanskrit
Answer:
(c) Sanskrit

Question 22.
Indian culture had a deep impact on the art and cultural life of ________ Asia.
(a) Southeast
(b) Southwest
(c) Northeast
Answer:
(a) Southeast

Question 23.
Dance-dramas based on stories from the two Indian epics are popular in ______ even today.
(a) China
(b) Indonesia
(c) Japan
Answer:
(b) Indonesia

Question 24.
In the later years, ______ of Lord Shiva and Vishnu were also built.
(a) caves
(b) muttas
(c) temples
Answer:
(c) temples

Answer in one sentence:

Question 1.
What has India exchanged with the outside world?
Answer:
Having developed trade relations, India began economic and cultural exchange with the outside world.

Question 2.
Who introduced India to the western world?
Answer:
The writings of the Greek historians introduced India to the western world.

Question 3.
Besides Indian goods, what did the Arabs convey to Europe?
Answer:
Besides Indian goods, the Arabs also conveyed Indian philosophy and science to Europe.

Question 4.
Who were sent to Sri Lanka to spread Buddhism?
Answer:
King Ashoka sent his son Mahendra and daughter Sanghamitra to Sri Lanka to spread Buddhism.

Question 5.
Who introduced the Bodhi tree to Sri Lanka?
Answer:
Sanghamitra carried a branch of the Bodhi tree to Sri Lanka.

Question 6.
What is similar between the caves at Ajanta and Sigiriya?
Answer:
The wall paintings at Sigiriya bear resemblance to the paintings in the Ajanta caves.

Question 7.
What provides information about the dose relations between India and Sri Lanka?
Answer:
The Sri Lankan Buddhist works ‘Dipavamsa’ and ‘Mahavamsa’ provide information about the close relations between India and Sri Lanka.

Question 8.
Who sent an ambassador to the Chinese court?
Answer:
Emperor Harshavardhan sent an ambassador to the Chinese court.

Question 9.
What gave an impetus to the spread of Buddhism in China?
Answer:
The Bhikkhus translated many Indian Buddhist texts into Chinese Language. This gave an impetus to spread of Buddhism in China.

Question 10.
In the later years, which temples were built in South-Asian countries?
Answer:
the later years, temples of Lord Shiva and Vishnu were built in south-asian countries.

Elaborate:

Question 1.
Alexandria was an important port in Egypt?
Answer:
The Arab merchants carried Indian goods up to Alexandria. From there, they were sent to the countries in Europe. Besides Indian goods, the Arabs also conveyed Indian philosophy and science to Europe. The concept of ‘zero’ is one of India’s major contribution’ to the world . It was the Arabs who introduced this Indian concept to Europe.