Class 6

Class 6 Hindi Swaym Aadyayan 1 Textbook Question Answer Maharashtra Board

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 वह देश कौन-सा है? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Std 6 Hindi Swaym Aadyayan 1 Textbook Question Answer Maharashtra Board

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions स्वयं अध्ययन २ Textbook Questions and Answers

चित्रवाचन करके अपने शब्दों में कहानी लिखो और उचित शीर्षक बताओ:

विद्यार्थियों से ऊपर दिए गए चित्रों का क्रमानुसार निरीक्षण कराएँ । चित्र में कौन-कौन-सी घटनाएं घटी होंगी, उन्हें सोचने के लिए कहें । उन्हें अन्य चित्रों एवं घटनाओं के आधार पर कहानी लिखने के लिए प्रेरित करें और उचित शीर्षक देने के लिए कहें।
Answer:
छात्र स्वयं करें

Hindi Sulabhbharati 6th Standard Digest Guide दूसरी इकाई

• उपयोग हमारे Question Answer
• तूफानों से क्या डरना Question Answer
• कठपुतली Question Answer
• साेना और लोहा Question Answer
• (अ) क्या तुम जान ते हो?, (ब) पहेलियाँ Question Answer
• स्वास्थ्य संपदा Question Answer
• कागज की थैली Question Answer
• टीटू और चिंकी Question Answer
• वह देश कौन-सा है? Question Answer

Class 6 Hindi Chapter 9 Vah Desh Kaun sa Hai Question Answer Maharashtra Board

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 वह देश कौन-सा है? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Std 6 Hindi Chapter 9 Vah Desh Kaun sa Hai Question Answer Maharashtra Board

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 वह देश कौन-सा है? Textbook Questions and Answers

चित्रकथाः

चित्र के आधार पर काल संबंधी वाक्य बनाओ और समझोः

Answer:
(१) रामू ने लड्डू खाया।
(२) रामू लड्डू खा रहा है।
(३) रामू लड्डू खाएगा।

जरा सोचो ….. बताओ:

‘यदि हिमालय की बर्फ पिघलना बंद हो जाए तो…’ (कहानी लेखन)
Answer:
यदि हिमालय की बर्फ पिघलना बंद हो जाए तो हमारे देश में जल-संकट उत्पन्न हो जाएगा। हिमालय पर जमी बर्फ ईश्वर द्वारा संचित जल का भंडार है, जो धीरे-धीरे पिघलती है। वहीं जल नीचे आते – आते नदियों का रूप धारण कर लेती है। इस प्रकार पूरे वर्ष जल की आपूर्ति वहाँ से होती रहती है। यदि यह बंद हो जाए तो नदियाँ सूख जाएँगी। नदियों के बिना जीना एकदम कठिन हो जाएगा।

खोजबीनः

‘परमवीर चक्र’ पुरस्कार प्राप्त सैनिकों की सूची बनाओ। (परियोजना-कार्य)
Answer:
(१) मेजर सोमनाथ शर्मा
(२) लांस नायक करम सिंह
(३) सेकेंड लेफ्टिनेंट राम राघोबा राने
(४) नायक जादुनाथ सिंह
(५) कंपनी हवलदार मेजर प्रभु सिंह
(६) कैप्टन गुरु बचन सिंह
(७) मेजर धनसिंह थापा
(८) सुबेदार जोगिन्दर सिंह
(९) मेजर शैल्तान सिंह
(१०) कंपनी हवलदार मेजर अब्दुल हमीद आदि

सुनो तो जराः

देशभक्ति पर आधारित कविता सुनो और सुनाओ। (कविता-लेखन)
Answer:
भारत कितना प्यारा है!
यहीं हिमालय – सा पहाड़ है, यहीं गंग की धारा है। यमुना लहराती है सुंदर, भारत कितना प्यारा है।
फल-फूलों से भरी भूमि है, खेतों में हरियाली है। आमों की डाली पर बैठी,
गाती कोयल काली है। बच्चों ! माँ ने पाल-पोसकर तुमको बड़ा बनाया है। लेकिन यह मत भूलो तुमने अन्न कहाँ का खाया है।
तुमने पानी पिया कहाँ का, खेले मिट्टी में किसकी। चले हवा में किसकी बोलो, बच्चे, प्यारे भारत की।

बताओ तो सही:

अपने परिवेश में शांति किस प्रकार स्थापित की जा सकती है? (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
अपने परिवेश में जब सब लोग मिल जुलकर प्रेम से रहने लगेंगे, तो शांति स्थापित की जा सकती है। इसके लिए सभी को याद रखना होगा कि हम सब एक देश के निवासी हैं। सभी लोग आपस में भाई – बहन हैं। पूरा विश्व ही हमारा परिवार है। इस प्रकार की भावना यदि सब में जागृत हो जाए, तो पूरे विश्व में शांति स्थापित की जा सकती है।

वाचन जगत से:

वैज्ञानिक की जीवनी पढ़ो और उसके आविष्कार लिखोः
Answer:
डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हमारे भारत के पूर्व राष्ट्रपति डॉ. अब्दुल पकीर जैनुलाबदीन अब्दुल कलाम का जन्म १४ अक्टूबर, सन् १९३१ ई. को रामेश्वरम में हुआ था। उनके पिता का नाम पकौर जैनुलाबदीन था। बी. एससी. करने के बाद इन्होंने मद्रास इंस्टीट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजी, चेन्नई में एरोनाटिकल इंजीनियरिंग में प्रवेश ले लिया। सन् १९६३ ई. में वे विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर में आ गए। इनके द्वारा तैयार किए गए प्रमुख प्रक्षेपास्त्र निम्नलिखित हैं – पृथ्वी, आकाश, त्रिशूल, नाग, अग्नि आदि। २५ नवंबर, १९९७ को उन्हें देश का सर्वोच्च सम्मान भारत रत्न से सम्मानित किया गया। दिनांक २५ जुलाई, २००२ ई. को वे भारत के राष्ट्रपति बने।

कलम से:

क्रमानुसार भारत के राष्ट्रपति, प्रधानमंत्री के नाम लिखो। (परियोजन-कार्य)
Answer:
भारत के राष्ट्रपति:

(१) डॉ. राजेंद्र प्रसाद
(२) डॉ. राधाकृष्णन
(३) डॉ. ज़ाकिर हुसैन
(४) वी. वी. गिरी
(५) डॉ. फकरुद्दीन अहमद
(६) नीलम संजीवा रेड्डी
(७) ज्ञानी जैल सिंह
(८) आर वेंकटरमन
(९) डॉ. शंकर दयाल शर्मा
(१०) के. आर. नारायणन
(११) डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम
(१२) प्रतिभा देवी सिंह पाटिल
(१३) प्रणव मुखर्जी

भारत के प्रधानमंत्री:

(१) जवाहरलाल नेहरू १९६४
(२) गुलज़ारीलाल नंदा १९६४, १९६६
(३) लालबहादुर शास्त्री १९६४ – १९६६
(४) इंदिरा गांधी १९६६-७७, १९८०-८४
(५) मोरार जी देसाई १९७७-७९
(६) चरण सिंह १९७९-८०
(७) राजीव गांधी १९८४ – ८९
(८) वी. पी. सिंह १९८९ – ९०
(९) चंद्रशेखर १९९० – ९१
(१०) पी. वी. नरसिंहाराव १९९१ – ९६
(११) अटल बिहारी बाजपेई १९९६, १९९८ – २००४
(१२) एच डी देवेगौड़ा १९९६ – ९७
(१३) इंद्रकुमार गुजराल १९९७ – ९८
(१४) मनमोहन सिंह २००४ – २०१४
(१५) नरेंद्र मोदी २०१४ से

इस कविता के आधार पर भारत की विविधता एवं विशेषताएँ सात – आठ वाक्यों में लिखो। (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
भारत विविधताओं से भरा देश है। एक तरफ हिमालय की बफीर्ली वादियाँ हैं, तो दूसरी तरफ रेगिस्तान। एक तरफ नदियों का अमृत जल धरती को हरा-भरा बना रहा है, तो दूसरी तरफ समुद्र। कहीं पहाड़, कहीं मैदान तो कहीं घनघोर जंगल हैं। धरती के अंदर कहीं कोयला, तो कहीं हीरा पन्ना आदि बहुमूल्य रल भरे पड़े हैं। अनेक बोलियाँ एवं भाषाएँ हैं। तीज-त्योहार भी अलग-अलग हैं। खान-पान, रहन-सहन अलग होते हुए भी हम सब एक हैं। यही भारत की विशेषता हैं।

सदैव ध्यान में रखोः

ऐतिहासिक वस्तुओं का संरक्षण हम किस तरह से करते है?
Answer:
ऐतिहासिक वस्तुओं का संरक्षण करना हमारा कर्तव्य है। ऐसी वस्तुओं से हमें अतीत के बारे में जानकारी मिलती है। अतीत में पूर्वजों जो ने गल्तियाँ कौं, उनसे बचने की प्रेरणा मिलती है। साथ ही हमें हमारी गौरवशाली परंपराओं पर गर्व होता है।

विचार मंथन:

‘स्वतंत्रता मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है।'(संस्मरण लेखन)
Answer:
आजादी सभी को प्रिय है। ईश्वर ने सभी प्राणियों को जीने का अधिकार दिया है। अत: सभी को स्वतंत्र रहने का अधिकार है। दुर्भाग्य से हमारा देश परतंत्र रहा और ऐसे गुलामी के समय लोकमान्य बाल गंगाधर तिलक ने यह नारा लोगों को दिया। लोगों ने इस बात को समझा और गुलामी की जंजीरों को तोड़ दिया। अब सब स्वतंत्र हैं और सभी को यह अधिकार जन्म से प्राप्त है।

स्वयं अध्ययनः

नीचे दिए गए राष्ट्रीय प्रतीकों के चित्र देखो और उनके नाम लिखो:

Answer:
(१) राष्ट्रीय ध्वज तिरंगा
(२) राष्ट्रीय पशु बाघ
(३) राष्ट्रीय पक्षी मोर
(४) राष्ट्रीय फल आम
(५) राष्ट्रीय फूल कमल
(६) राष्ट्रीय खेल हॉकी

स्वयं अध्ययन:

चित्रों का वाचन करके अपने शब्दों में कहानी लिखो और उचित शीर्षक बताओ? (कहानी लेखन)
Answer:
राष्ट्रीय पशु बाघ किसी गाँव में एक चित्रकार रहता था। उसका नाम कृष्ण कांत था। वह एक दिन प्राकृतिक दृश्य का चित्र बनाने के लिए नदी के किनारे पहुँचा। नदी की दूसरी ओर पहाड़ियाँ थीं। कृष्ण कांत को यह स्थान बहुत सुंदर लगा। वे उस स्थान का चित्र बनाने लगे। चित्र बनाते-बनाते वे एकदम लीन हो गए थे। तभी वहाँ एक बाघ आकर बैठ गया। चित्रकार अपनी धुन में मग्न थे। उन्होंने बाघ का भी चित्र बनाना शुरू कर दिया। थोड़ी देर बाद बाघ नदी की तरफ जाने लगा। चित्रकार कृष्ण कांत का चित्र अभी अधूरा था। वे नाव में बैठकर बाघ की ओर चल दिए। बाघ जब सामने आया, उन्होंने अपनी कलाकृति को पूरा किया और अपने गाँव की ओर चल दिए। शिक्षा – हमें अपना कार्य तन्मयता के साथ मन लगाकर करना चाहिए।

हमें जानो:

मार्ग पर चलते हुए तुमने कुछ यातायात संकेत देखे होंगे। इन सांकेतिक चिह्नों का क्या अर्थ है, लिखो:

Answer:
(१) रुको।
(२) घूमना मना है। (यू टर्न मना है)
(३) एक तरफ का मार्ग प्रतिबंधित है।
(४) एकल मार्ग।
(५) प्रवेश निषेध।
(६) हार्न बजाना मना है।
(७) भारी वाहन प्रवेश वर्जित।
(८) आगे विद्यालय है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 वह देश कौन-सा है? Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में लिखिए:

Question 1.
भारत किसकी गोद में बसा है?
Answer:
प्रकृति।

Question 2.
भारत का चरण कौन धो रहा है?
Answer:
रत्नेश।

Question 3.
भारत का मुकुट किसे कहा गया है?
Answer:
हिमालय।

Question 4.
भारत में सुधा की धारा कौन बहा रही हैं?
Answer:
नदियाँ।

Question 5.
मैदान, गिरि और वनों में क्या लहराती हैं?
Answer:
हरियालियाँ।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
भारत कैसी प्रकृति की गोद में बसा है?
Answer:
भारत मनमोहिनी प्रकृति की गोद में बसा है।

Question 2.
भारत के सब अंगों में क्या सजे हैं?
Answer:
भारत के सब अंगों में रसीले फल, कंद, अनाज और मेवे सजे हैं।

Question 3.
भारत की धरती कैसी है?
Answer:
भारत की धरती अनंत धन-धान्य से भरी पड़ी है।

Question 4.
संसार का शिरोमणि किसे कहा गया है?
Answer:
संसार का शिरोमणि भारत को कहा गया है।

Question 5.
भारत के लोग कैसे हैं?
Answer:
भारतवासी नवक्रांति के पुजारी, सेवक और सपूत हैं।

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
मनमोहिनी प्रकृति की जो ……………… में बसा है।
Answer:
गोद

Question 2.
सींचा हुआ ……………… वह देश कौन-सा है?
Answer:
सलोना

Question 3.
……………… हँस रहे हैं, वह देश कौन-सा है?
Answer:
दिन-रात

Question 4.
जिसके ……………… धन से धरती भरी पड़ी है।
Answer:
अनंत

Question 5.
भारत सिवाय दूजा वह ………………?
Answer:
देश कौन-सा है

उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

Answer:
१ – १
२ – घ
३ – क
४ – च
५ – ख
६ – ग

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

1. मनमोहिनी
2. प्रकृति
3. गोद
4. रत्नेश
5. सुधा
6. प्रसून
7. सलोना
8. दुलारा
9. सेवक
10. धरती

Answer:

1. मनोहारिणी
2. निसर्ग
3. अंक
4. समुद्र
5. अमृत
6. फूल
7. सुंदर
8. प्यारा
9. दास
10. वसुंधरा

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

1. नदी
2. धारा
3. रसीला
4. मेवा
5. हरियाली

Answer:

1. नदियाँ
2. धाराएँ
3. रसीले
4. मेवे
5. हरियालियाँ

‘खेलना’ इस क्रिया के सकर्मक, अकर्मक, संयुक्त, सहायक और प्रेरणार्थक दोनों रूपों का वाक्यों में प्रयोग करो और लिखोः
Answer:
सकर्मक . लड़की क्रिकेट खेल रही है। अकर्मक – लड़की खेलती है। संयुक्त – रमेश क्रिकेट खेलने लगा है। सहायक – रमेश ने क्रिकेट खेल लिया। प्रथम प्रेरणार्थक – शिक्षक वरुण को क्रिकेट खिलाता
द्वितीय प्रेरणार्थक- शिक्षक छात्रों को कोच से क्रिकेट खिलवाता है।

निम्नलिखित शब्द युग्मों से विशेषण शब्द छाँटिए:

1. मनमोहिनी प्रकृति
2. रसीले फल
3. सुंदर प्रसून
4. अनंत धन

Answer:

1. मनमोहिनी
2. रसीले
3. सुंदर
4. अनंत

Hindi Sulabhbharati 6th Standard Digest Guide दूसरी इकाई

• उपयोग हमारे Question Answer
• तूफानों से क्या डरना Question Answer
• कठपुतली Question Answer
• साेना और लोहा Question Answer
• (अ) क्या तुम जान ते हो?, (ब) पहेलियाँ Question Answer
• स्वास्थ्य संपदा Question Answer
• कागज की थैली Question Answer
• टीटू और चिंकी Question Answer
• वह देश कौन-सा है? Question Answer

Class 6 Hindi Chapter 6 Mera Ahobhagya Question Answer Maharashtra Board

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Std 6 Hindi Chapter 6 Mera Ahobhagya Question Answer Maharashtra Board

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Textbook Questions and Answers

नाम तुम्हारे:

चित्र देखकर उचित सर्वनाम में लिखो:

(तू, मैं, वह, यह, क्या, जैसा-वैसा, अपने-आप)
Answer:

1. मैं
2.  तू
3. यह
4. अपने-आप
5. वह
6. जैसा-वैसा
7. क्या?

जरा सोचो ………बताओ:

यदि मैं पुस्तक होता/होती तो …….
Answer:
यदि मैं पुस्तक होता…..
स्वयं पुस्तक होना अपने आप में एक बहुत बड़ी बात है। यदि मैं पुस्तक होता तो लोगों को और दुनिया को ज्ञान देने के मेरे कर्तव्य को मैं भली-भाँति निभाता। मैं विद्यार्थियों के बौद्धिक, शारीरिक और सर्वांगीण विकास का ध्यान रखते हुए उन्हें योग्य मार्गदर्शन करता। सारे संसार को जीवन उपयोगी और मूल्यवान विचार प्रदान करता। पूरी मानव जाति के लिए उनके भले के लिए अपना पूरा जीवन त्याग देता।

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों के लिंग और वचन बदलकर लिखिए:

Answer:

(१) बिल्ली, बिल्लियाँ, बिल्ले
(२) घोड़ियाँ, घोड़ा, घोड़े
(३) नागिन, नागिनें, नाग
(४) चुहिया, चूहा, चूहे

सुनो तो जराः

दैनिक समाचार सुनेंगे और मुख्य समाचार को फलक पर लिखकर कक्षा में सुनाएँगे:
Answer:
प्रश्न का उत्तर छात्र स्वयं तैयार करेंगे।

बताओ तो सही:

अपने मनपसंद व्यक्ति का साक्षात्कार लेने हेतु कोई पाँच प्रश्न लिखिए:
Answer:
मनपसंद व्यक्ति – प्रधानमंत्री श्री नरेंद्र मोदी जी

1. महोदय, आपका पूरा नाम क्या है?
2. आपका जन्म कब और कहाँ हुआ?
3. आप अपने जीवन में क्या बनना चाहते थे?
4. आप अपने देश के लिए और क्या करना चाहेंगे?
5. आपके विचार से देश के सामने खड़ी सबसे बड़ी समस्या कौन-सी है?

वाचन जगत से:

संत तुकाराम के अभंग पढ़ेंगे और गायेंगे:
Answer:
“तुका राम बहुत मीठा रे, भर राखें शरीर।
तनकी करूं नावरि, उतारूँ पैल तीर।।”

मेरी कलम से:

अपने परिवार से संबंधित कोई संस्मरण लिखिए:
(संस्मरण-लेखन / अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
मनुष्य के जीवन से उसके कई संस्मरण जुड़े होते हैं। गतवर्ष मैं अपने परिवार के साथ अहमदाबाद गया था। वहाँ जाकर मुझे हमारे राष्ट्रपिता महात्मा गांधी का साबरमती आश्रम देखने का सौभाग्य प्राप्त हुआ। उनके स्वतंत्रता संग्राम योगदान के कई चित्र तथा उनकी लिखी किताबें और वहाँ का विस्तृत पुस्तकालय देखकर मानो मैं कहीं खो गया। घर के सभी लोग मुझे पूरे आश्रम में ढूँढ रहे थे। मैं मानो गांधी जी द्वारा लिखित उन किताबों में कहीं खो गया था। काफ़ी देर बाद पिताजी ने वहाँ आकर मुझे आवाज़ दी। मैंने देखा काफ़ी समय बीत चुका था। मैं करीब २ घंटे उस पुस्तकालय में मानो खो गया था। साबरमती आश्रम की यह भेंट मुझे भुलाए नहीं भूलती। यह मेरे जीवन का सबसे सुंदर संस्मरण है।

एक वाक्य में उत्तर लिखो:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

स्वयं अध्ययन:

महान विभूतियों की सूची बनाकर उनके कार्यों का उल्लेख करते हुए निबंध लिखिए:
Answer:

1. महात्मा गांधी
2. सुभाषचंद्र बोस
3. लोकमान्य तिलक
4. लालबहादुर शास्त्री
5. सरदार वल्लभभाई पटेल
6. पंडित जवाहरलाल नेहरू

देश के महापुरुष – देश की महान विभूतियों का योगदान

हमारे देश में प्राचीन काल में देश को स्वतंत्र कराने के लिए कई वीरों ने अपने प्राणों का बलिदान कर दिया। जिनके बलिदान के कारण ही आज हम खुली हवा में साँस ले रहे हैं। महात्मा गांधीजी ने लोगों को सत्य और अहिंसा की सीख दी तथा “करो या मरों” इस नारे के माध्यम से लोगों का हौसला बढ़ाया। अपनी स्वतंत्रता हासिल करने के लिए लोकमान्य तिलक ने ब्रिटिश सरकार को बताया कि ‘स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है, उसे मैं लेकर ही रहूँगा।’ उनकी इस घोषणा ने लोगों में सराहनीय जोश का संचार किया। सुभाषचंद्र बोस ने ‘तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आजादी दूंगा।’ यह कहते हुए सभी युवकों और देशवासियों को संगठित होने का संदेश दिया।
लालबहादुर शास्त्री ने देशवासियों को स्वतंत्रता का महत्त्व समझाया और अंग्रेजों को देश से उखाड़ फेंकने के लिए लोगों में स्वतंत्रता की अलख जगाई। इस प्रकार देश के कई महापुरुषों ने स्वतंत्रता आंदोलन में अपना सहयोग दिया। इन सभी महापुरुषों के योगदान के कारण ही हमारा भारत देश १५ अगस्त, १९४७ को स्वतंत्र हो गया।

सदैव ध्यान में रखो:

उल्लेखनीय कार्य ही व्यक्ति को महान बनाते हैं।
Answer:
इस संसार में प्रतिदिन कई लोग जन्म लेते हैं, तो कई लोगों की मृत्यु होती है। संसार सभी को याद नहीं रखता। जो व्यक्ति अपने कार्य-काल में समाज, देश एवं अपनी संस्कृति के लिए कुछ अतुलनीय कार्य करता है, उसी व्यक्ति को संसार याद रखता है। व्यक्ति अपने धन, संपत्ति एवं पद की प्रतिष्ठा से महान नहीं बनता, बल्कि अपने उल्लेखनीय कार्यों से ही महान बनता है।

विचार मंथन:

हे विश्वचि माझे घर।

मराठी में लिखी इस उक्ति के लिए संस्कृत में एक उक्ति है- ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ अर्थात संपूर्ण विश्व ही मेरा घर है। बोली-भाषा, जाति-धर्म, रंग, संस्कृति, सरहद आदि के आधार पर हम भले ही अलग-अलग हों, पर सबसे पहले हम इंसान हैं। विश्व के प्रत्येक व्यक्ति को एक-दूसरे की आवश्यकता है। ऐसे में भेदभाव की दीवार को तोड़कर हम सभी को एक होना चाहिए।

खोजबीन:

नोबल पुरस्कार प्राप्त विभूतियों के चित्र चिपकाओ। उन्हें यह पुरस्कार किसलिए प्राप्त हुआ है, बताओ?

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(बरामदा, धन्यवाद, ग्रामीण, मानसिक, गीतांजली)

Question 1.
गुरुदेव की प्रारंभिक कहानियों में ……………… जीवन के संसर्ग का वर्णन है।
Answer:
ग्रामीण

Question 2.
हम सबके लिए यह एक ……………… खाद्य था।
Answer:
मानसिक

Question 3.
हम सबने गुरुदेव को ……………… दिया।
Answer:
धन्यवाद

Question 4.
गुरुदेव को उनकी रचना ……………… के लिए नोबल पुरस्कार प्राप्त हुआ।
Answer:
गीतांजली

Question 5.
कमरे के बाहर एक विस्तृत ……………… था।
Answer:
बरामदा

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
कार्यक्रम की अध्यक्षता लेखक करने वाले थे।
Answer:
गलत

Question 2.
मध्याह्न के बाद गुरुदेव की भेंट हुई।
Answer:
सही

Question 3.
गुरुदेव ने लगभग १० मिनट बात की।
Answer:
गलत

Question 4.
‘गीतांजली’ के लिए रवींद्रनाथ ठाकुर को भारत रत्न दिया गया।
Answer:
गलत

Question 5.
गुरुदेव की सेहत ठीक नहीं है – यह सुनकर लेखक को दुःख हुआ।
Answer:
सही

निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

Question 1.
लोकप्रिय
Answer:
‘गोदान’ एक लोकप्रिय उपन्यास है।

Question 2.
उल्लास
Answer:
अपने सामने पुराने मित्र को अचानक खड़ा देखकर राम का मन उल्लास से भर गया।

Question 3.
दर्जन
Answer:
आज कल महँगाई के कारण ४० रुपये में केवल १ दर्जन केले ही आते हैं।

Question 4.
उपवन
Answer:
मेरे घर के सामने एक उपवन है।

Question 5.
प्रात:काल
Answer:
मैं प्रात:काल घूमने जाता हूँ।

Question 6.
निराश
Answer:
अपने मित्र की मृत्यु का समाचार सुनकर मोहन निराश हो गया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को किस बात की जानकारी दी गई?
Answer:
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को इस बात की जानकारी दी गई कि गुरुदेव का स्वास्थ्य ठीक न होने के कारण वे कार्यक्रम की बैठक में नहीं आ पाएँगे।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियाँ संसार के किसी भी आदमी को क्यों भा सकती हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियाँ संसार में किसी भी आदमी को इसलिए भा सकती हैं, क्योंकि मनुष्य-स्वभाव तो दुनिया में हर जगह एक सा ही होता है।

Question 3.
लेखक की खुशियों का ठिकाना क्यों न रहा?
Answer:
लेखक की खुशियों का ठिकाना इसलिए नहीं रहा क्योंकि जिस कमरे में लेखक ठहरे हुए थे, उसी कमरे में गुरुदेव काफी समय तक रह चुके थे।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों का विलोम लिखिए:

1. दिन
2. जैसा
3. जीवन
4. छोटी
5. सच

Answer:

1. रात
2. वैसा
3. मरण
4. बड़ी
5. झूठ

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

1. खुशी
2. कहानी
3. भाषा
4. कल्पना
5. मंज़िल

Answer:

1. खुशियाँ
2. कहानियाँ
3. भाषाएँ
4. कल्पनाएँ
5. मंजिलें

निम्नलिखित बाक्यों में से सर्वनाम शब्द छाँटकर लिखिए:

1. मैं बहुत ही उल्लासित था।
2. यह अतिथि भवन अशोक वृक्षों के सघन उपवन के बीचो-बीच बनाया गया था।
3. हम लोगों को केवल पंद्रह मिनटों का समय दिया है।
4. इस मकान में जगह की भी कमी है।
5. वह कहानी कल्पना की सृष्टि है।

Answer:

1. मैं
2. यह
3. हम
4. इस
5. वह

निम्नलिखित सर्वनाम शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

मैं, यह, स्वयं, कब, जिसकी-उसकी
Answer:

• मैं कल मुंबई जाऊँगा।
• यह मेरा घर है।
• मैं अपना काम स्वयं कर लूँगा।
• तुम कब जाओगे?
• जिसकी लाठी, उसकी भैंस।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions पहली इकाई

• मेला
• सैर Question Answer
• बसंती हवा Question Answer
• उपहार Question Answer
• जोकर Question Answer
• (अ) आओ, आयु बताना सीखो, (ब) महाराष्ट्र की बेटी Question Answer
• मेरा अहोभाग्य Question Answer
• नदी कंधे पर Question Answer
• जन्मदिन Question Answer
• सोई मेरी छौना रे! Question Answer
• स्वयं अध्ययन १
• पुनरावर्तन १

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 7 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
चर्नी रोड उद्यानात केळूस्कर गुरुजी कशासाठी येत ?
उत्तर:
चर्नी रोड उद्यानात केळूस्कर गुरुजी बाकावर बसून पुस्तक वाचण्यासाठी येत.

प्रश्न आ.
उद्यानात गुरुजींचे कोणाकडे लक्ष गेले?
उत्तर:
उद्यानात गुरुजींचे लक्ष थोड्या अंतरावर बसून पुस्तक वाचणाऱ्या विद्यार्थ्याकडे गेले.

प्रश्न इ.
गुरुजींना उद्यानात वाचन करत बसलेल्या विदयार्थ्यांची विचारपूस करावी असे का वाटले ?
उत्तर:
गुरुजींना उद्यानात एक विद्यार्थी सलग तीन दिवस वाचन करत बसलेला दिसला. तो इतर मुलांसारखी मस्ती करताना दिसत नसे, म्हणून गुरुजींना त्याची विचारपूस करावी असे वाटले.

प्रश्न ई.
केळूस्कर गुरुजींची व डॉ. आंबेडकरांची गट्टी का जमली?
उत्तर:
केळूस्कर गुरुजी व डॉ. आंबेडकर यांची रोज उद्यानात भेट होऊ लागली. गुरुजी त्यांना चांगल्या लेखकांची पुस्तके वाचायला देऊ लागले, त्यामुळे दोघांची गट्टी जमली.

प्रश्न उ.
डॉ. आंबेडकरांनी कोणता नावलौकिक मिळवला?
उत्तर:
डॉ. आंबेडकरांनी मिळालेल्या उच्च शिक्षणाच्या संधीचे सोने करून, उच्चविद्याविभूषित होऊन, जगातील एक विद्वान म्हणून नावलौकिक मिळवला.

2. खालील वाक्ये कोण, कोणास व का म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न अ.
“बाळ, तुझं नाव काय?”
उत्तर:
भीमराव रोज उदयानात पुस्तक वाचत असलेला पाहून गुरुजी भीमरावला म्हणाले.

प्रश्न आ.
“चांगली पुस्तके वाचली पाहिजेत.”
उत्तर:
भीमरावला अवांतर वाचनाची आवड असलेली पाहून गुरुजी भीमरावला म्हणाले.

प्रश्न इ.
“मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील!”
उत्तर:
काही लेखकांची पुस्तके वाचायला देईन, असे गुरुजींनी सांगितल्यावर भीमराव गुरुजींना म्हणाले.

3. असे का घडले? ते लिहा.

प्रश्न अ.
केळूस्कर गुरुजींच्या मनात उदयानात वाचत बसलेल्या विदयार्थ्याबाबत कुतूहल निर्माण झाले.
उत्तर:
उदयानात वाचत बसलेला विदयार्थी इतर मुलांसारखी मस्ती करताना दिसत नव्हता तर सतत तीन दिवस गुरुजी त्याला वाचन करताना पाहत होते. म्हणूनच त्यांच्या मनात या मुलाबद्दल कुतूहल निर्माण झाले.

प्रश्न आ.
भीमराव उदयानात वाचत बसायचे.
उत्तर:
भीमरावांना शाळेतील पुस्तकांशिवाय अवांतर पुस्तके वाचण्याची आवड होती म्हणून शाळा सुटल्यानंतर उदयानात काही वेळ पुस्तक वाचत बसायचे.

प्रश्न इ.
गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.
उत्तर:
गुरुजी नेहमी भीमरावाला पुस्तके वाचायला देत. भीमरावच्या वाचनामुळे गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.

प्रश्न ई.
गुरुजींनी भीमरावच्या डोक्यावरून हात फिरवला.
उत्तर:
भीमरावला वाचन कसे करावे हे गुरुजींनी समजाविले. काही लेखकांची पुस्तके वाचायला देईन असे जेव्हा गुरुजी म्हणाले तेव्हा भीमरावने वाचनाची तयारी दर्शवली. तेव्हा मायेने गुरुजींनी भीमरावच्या डोक्यावरून हात फिरवला.

प्रश्न उ.
गुरुजींनी भीमरावच्या उच्च शिक्षणासाठी शिफारस केली.
उत्तर:
केळूस्कर गुरुजींनी भीमरावची तल्लख बुद्धिमत्ताओळखून महाविदयालयीन आणि उच्च शिक्षणासाठी अमेरिकेत पाठवण्यासाठी सयाजीराव गायकवाड महाराजांकडे शिफारस केली.

4. पाठातील खालील घटना योग्य क्रमाने लिहा. 

प्रश्न 1.
पाठातील खालील घटना योग्य क्रमाने लिहा.
(अ) गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली.
(आ) गुरुजींनी विद्यार्थ्याकडे फारसे लक्ष दिले नाही.
(इ) त्या विदयार्थ्यानेदेखील गुरुजींकडे बघितले.
(ई) डॉ. आंबेडकरांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली.
(उ) गुरुजींनी भीमरावाला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.
(ऊ) गुरुजी मुलाजवळ आले.
उत्तरः
(अ) गुरुजींनी विदयार्थ्याकडे फारसे लक्ष दिले नाही.
(आ) त्या विद्यार्थ्यानेदेखील गुरुजींकडे बघितले.
(इ) गुरुजींनी भीमरावाला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.
(ई) गुरुजी व भीमराव यांच्यात गट्टी जमली
(उ) डॉ. आंबेडकरांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली.

5. खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा व लिहा.
उदा., वाचनाला – वाचन, नाच, नाला, लावा, चना.
(अ) तुझ्याजवळ
(आ) दिवसापासून
(इ) मार्गदर्शन
(ई) आवडतील

प्रश्न 1.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा व लिहा.
उदा., वाचनाला – वाचन, नाच, नाला, लावा, चना.
उत्तरः

1. वाचनाला – वाचला, नाच, नाला, लावा, चना
2. दिवसापासून – दिवसा, सून, पान, वसा, दिन, पाव, सासू
3. मार्गदर्शन – मार्ग, दर्श, दमा, दर्शन, मान
4. आवडतील – वड, आड, आव, आतील, लव
5. महाविदयालयीन – मन, हाल, महाल, नदया, मल, विमल

6. खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
(अ) लेखक
(आ) पुस्तक
(इ) शाळा
(ई) भेट
(उ) शिफारस
(ऊ) शब्द
उत्तरः
(अ) लेखक
(आ) पुस्तके
(इ) शाळा
(ई) भेटी
(उ) शिफारसी
(ऊ) शब्द

7. आंतरजालावरून खालील मुद्द्यांच्या आधारे डॉ. आंबेडकर यांची माहिती मिळवा व लिहा.
(अ) पूर्ण नाव
(आ) जन्म स्थळ
(इ) जन्म दिनांक
(ई) आई – वडिलांचे नाव
(उ) शिक्षण
(ऊ) लिहिलेली पुस्तके
(ए) कार्य

प्रश्न 1.
आंतराजालावरून खालील मुद्द्यांच्या आधारे डॉ. आंबेडकर यांची माहिती मिळवा व लिहा.
उत्तर:
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे पूर्ण नाव भीमराव रामजी आंबेडकर. रत्नागिरी जिल्ह्यात आंबवडे गावात दिनांक 14 एप्रिल 1891 साली त्यांचा जन्म झाला. त्यांच्या आईचे नाव भीमाबाई व वडिलांचे नाव रामजी होते. त्यांनी एम.ए., पी.एच.डी. पर्यंत शिक्षण घेतलेच पण डी.एस.सी, एल.एल.डी., डी.लि.ट, बॅरिस्टर एंट लॉ. या पदव्याही प्राप्त केल्या. भगवान बुद्ध आणि धम्म, धर्मांतर कां? जातिप्रथेचे विध्वंसन, पुणे करार, शुद्र पूर्वी कोण होते, बुद्ध की कार्ल मार्क्स अशी अनेक पुस्तके त्यांनी लिहिली.

हिंदू स्त्रियांची उन्नती आणि अवनती हे स्त्रीविषयक माहितीपर व माझी आत्मकथा हे व्यक्तिचित्रण ही त्यांनी लिहिले आहे. त्यांनी महाडच्या तळ्यातील पाणी अस्पृश्यांना खुले करून दिले. नाशिकच्या काळाराम मंदिरात अस्पृश्यांना प्रवेश मिळवून दिला. ‘शिका, संघटीत व्हा व संघर्ष करा’ हा मुलमंत्र त्यांनी दलितांना दिला. त्यांना मरणोत्तर भारतरत्न’ हा किताब भारत सरकारने बहाल केला.

8. खालील शब्द शिक्षकांच्या मदतीने समजून घ्या.
(अ) शब्द – सुशब्द, अपशब्द.
(आ) स्पष्ट – सुस्पष्ट, अस्पष्ट.
(इ) बुद्धी – सुबुद्धी, बुद्धिमत्ता, बुद्धिमान, निर्बुद्ध, दुर्बुद्धी

9. खालील शब्द असेच लिहा.

उपक्रम: वेगवेगळ्या वृत्तपत्रांत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या कार्याविषयी आलेल्या माहितीची कात्रणे गोळा करा व वहीत चिकटवा. त्याचे वाचन करा.

सांगा पाहू.

प्रश्न 1.
कधी हातावर, कधी भिंतीवर जाऊन मी बसतो, तीन हात माझे सतत फिरवत मी असतो, वेळ वाया घालव नका असा नेहमी उपदेश करतो
उत्तर:
घड्याळ

प्रश्न 2.
शिस्तीचे धडे, उत्तम गडे, कणकण शोधते, कधीच न रडे
उत्तर:
मुंगी

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Important Additional Questions and Answers

चूक की बरोबर ते लिहा.

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा.

1. चर्नी रोड उद्यानात सायंकाळच्या वेळी अनेक नागरिक फिरायला यायचे.
2. गुरुजी सोबत आणलेले वर्तमानपत्र वाचत.
3. भीमरावाला अवांतर पुस्तके वाचनाची आवड होती.
4. इतर मुलांसारखा भीमरावही मस्ती करीत होता.
5. गुरुजींनी भीमरावला वाचन कसे करावे याविषयी माहिती दिली.

उत्तर:

1. बरोबर
2. चूक
3. बरोबर
4. चूक
5. बरोबर

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चर्नीरोड उद्यानात सायंकाळी कोण कोण येत?
उत्तर:
चर्नीरोड उदयानात सायंकाळी अनेक नागरिक फिरायला येत. तसेच विल्सन हायस्कूलचे मुख्याध्यापक आणि विदयाव्यासंगी लेखक केळूस्कर गुरुजी व भीमराव येत असत.

प्रश्न 2.
भीमरावांनी स्वत:बद्दलची कोणती माहिती गुरुजींना सांगितली?
उत्तर:
भीमराव एलफिन्स्टन हायस्कूल, भायखळा येथे शिकत आहेत. शाळेतील पुस्तकांशिवाय अवांतर पुस्तके वाचण्याची त्यांना आवड आहे व शाळा सुटल्यानंतर ते चर्नी रोड उदयानात काही वेळ पुस्तक वाचत बसतात ही माहिती भीमरावांनी गुरुजींना सांगितली.

प्रश्न 3.
भीमरावांनी संधीचे सोने कसे केले?
उत्तर:
आपल्या तल्लख बुद्धिमत्तेने, वाचनाने व कष्टाने ते जगातील एक विद्वान म्हणून नावलौकिक प्राप्त करणारे उच्च विदयाविभूषित डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर झाले. त्यांनी स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहिली. अशाप्रकारे भीमरावांनी संधीचे सोने केले.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. संधी
2. महाविदयालय
3. विद्वान
4. विदयार्थी

उत्तर:

1. संधी
2. महाविदयालये
3. विद्वान
4. विदयार्थी

खालील वाक्यांत योग्य ठिकाणी विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
बाळ तुझं नाव काय.
उत्तर:
“बाळ तुझं नाव काय?”

प्रश्न 2.
वा छान नाव आहे तुझं.
उत्तर:
“वा! छान नाव आहे तुझं!”

प्रश्न 3.
जरुर दया गुरुजी मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील.
उत्तर:
“जरुर दया गुरुजी! मला ती पुस्तके वाचायला आवडतील!”

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. मुख्याध्यापक
2. विदयार्थी
3. बालक
4. माता
5. महाराजा
6. विद्वान
7. शिक्षक
8. लेखक
9. मित्र

उत्तर:

1. मुख्याध्यापिका
2. विद्यार्थिनी
3. बालिका
4. पिता
5. महाराणी
6. विदूषी
7. शिक्षिका
8. लेखिका
9. मैत्रिण

खालील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
कुतूहल निर्माण होणे – जिज्ञासा निर्माण होणे.
उत्तर:
शास्त्रीय प्रयोगामुळे विदयार्थ्यांच्या मनात कुतूहल निर्माण झाले.

प्रश्न 2.
संधीचे सोने करणे – वेळेचा सदुपयोग करणे
उत्तर:
अपार कष्टाने डॉ. रघुनाथ माशेलकरांनी संधीचे सोने केले.

प्रश्न 3.
नावलौकिक मिळवणे – प्रसिद्धी मिळवणे
उत्तर:
गायनामुळे लता मंगेशकरने नावलौकिक मिळवला.

लेखन विभाग:

सांगा पाहू.

प्रश्न 1.
भिंतीवर चढतो, खाली पडतो प्रयत्नांची पराकाष्ठा करतो. जाळे विणतो, हार न मानतो.
उत्तर:
कोळी

उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Summary in Marathi

पाठ परिचयः

प्रस्तुत पाठात बालपणी डॉ. भीमराव आंबेडकरांना वाचनाची किती आवड होती व त्यांचा हा वाचननाद केळूस्कर गुरुजींनी कसा ओळखला याचे वर्णन केले आहे. पुढे त्यांच्या मार्गदर्शनाने व शिफारसीने भीमराव उच्च शिक्षण घेऊ शकले व उच्च विद्याविभूषित होऊन स्वतंत्र भारताची राज्यघटना लिहू शकले, ‘वाचाल तर वाचाल’ हे किती सार्थ आहे हे या पाठातून कळते.

शब्दर्थ:

1. उदयान – बाग (garden)
2. सायंकाळ – संध्याकाळ (evening)
3. नागरिक – रहिवासी (citizen)
4. विदयाव्यासंगी- अभ्यासाची आवड असणारे (studious)
5. बाक – बसण्याची जागा (bench)
6. कुतूहल – जिज्ञासा (curiosity)
7. आपुलकीने – आपलेपणाने (affectionately)
8. आदर – सन्मान (respect)
9. आतुरता – उत्सुकता (excitement, eagerness)
10. विस्तृत – अफाट, मोठे (vast)
11. अभेदय – तोडता न येणारी (imperitrable)
12. तल्लख – तीक्ष्ण (sharp)
13. गट्टी – मैत्री, दोस्ती (friendship)
14. शिफारस – नाव सुचविणे (recommendation)
15. नावलौकिक – प्रसिद्धी (fame, popularity)
16. राज्यघटना – संविधान (constitution)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. कुतूहल निर्माण होणे – जिज्ञासा निर्माण होणे
2. संधीचे सोने करणे – वेळेचा सदुपयोग करणे
3. नावलौकिक मिळवणे – प्रसिद्धी मिळवणे

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• भारतमाता (गाणे) Question Answer
• माझा अनुभव Question Answer
• पाऊस आला! पाऊस आला! (कविता) Question Answer
• माहिती घेऊया Question Answer
• सुगरणीचे घरटे Question Answer
• हे खरे खरे व्हावे… (कविता) Question Answer
• उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Question Answer
• कुंदाचे साहस Question Answer
• घर (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 मोठी आई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 13 मोठी आई Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 13 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 13 मोठी आई Textbook Questions and Answers

1. एका वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न अ.
घर बांधण्यासाठी कोणकोणत्या वस्तू लागतात?
उत्तर:
दगड, माती, विटा, चुना व लाकूड इत्यादी या वस्तू घर बांधण्यासाठी लागतात.

प्रश्न आ.
जमिनीच्या पोटात कोणकोणती खनिजे सापडतात?
उत्तर:
चांदी, रूपे, पितळ, तांबे, कथील, दगडी कोळसा, लोखंड इ. खनिजे जमिनीच्या पोटात सापडतात.

प्रश्न इ.
कारखान्यात धातूपासून कोणकोणत्या वस्तू तयार होतात?
उत्तर:
लोखंडी खुा, पलंग, सुया, टाचण्या, चाकू, कात्र्या, गुंड्या, काचेचे सामान, मोटारी, आगगाड्या, विमाने इत्यादी वस्तू कारखान्यात धातूपासून तयार होतात.

प्रश्न ई.
चुना कशासन तयार करतात?
उत्तर:
चुनखडीच्या खडकापासून चुना तयार करतात.

प्रश्न उ.
लेखिकेच्या मते मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगावा?
उत्तर:
माणसांना प्रत्येक गोष्ट या भूमीनेच दिली आहे, म्हणून लेखिकेच्या मते मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव बाळगायला हवा.

2. तुम्ही खात असलेल्या अन्नपदार्थांतील कोणकोणत्या वस्तू जमिनीकडून आपणांस मिळतात, यांची यादी बनवा.

प्रश्न 1.
तुम्ही खात असलेल्या अन्नपदार्थांतील कोणकोणत्या वस्तू जमिनीकडून आपणांस मिळतात, यांची यादी बनवा.
उत्तर:

1. धान्य – ज्वारी, बाजरी, नाचणी, गहू, मळा, तांदूळ इ.
2. कडधान्य – मूग, मटकी, चवळी, वाटाणा, हरभरा, वाल, तूर, उडीद इ.
3. पालेभाज्या – मेथी, शेपू, तांदळी, चाकवत, पालक, माठ इ.
4. फळभाज्या – वांगी, कोबी, फ्लॉवर, दुधीभोपळा, दोडका, कारले, टोमॅटो, गवार, शेवगा, भेंडी, घेवडा, राजमा इ.
5. कंदमुळे – कांदा, गाजर, बीट, मुळा, रताळे, भुईमुगाच्या शेंगा इ.
6. फळे – केळी, चिकू, पेरू, आंबा, फणस, अननस, द्राक्षे, सफरचंद, जांभळे, कवठ, बोरे, पपई, काजू, बदाम, अक्रोड इ.

3. आपण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगायला हवा ते तुमच्या शब्दांत लिहा.

प्रश्न 1.
आपण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव का बाळगायला हवा ते तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
मातृभूमी म्हणजेच जमीन, काळी आई आपणास अन्न-वस्त्र देते, दाग-दागिने देते, घरदार देते, धनधान्य देते, भांडीकुंडी देते, पाटी-पेन्सिल देते. त्या भूमीतले अन्न खाऊनच आपण मोठे झालो, शहाणे झालो. माणसांना प्रत्येक गोष्ट दिली ती या भूमीनेच. माती आहे म्हणूनच आपण जिवंत आहोत. म्हणून अशा या दातृत्वपूर्ण मातृभूमीबद्दल प्रेमभाव बाळगायला हवा.

4. ‘मोठी आई’ साठी पाठात वापरले गेलेले शब्द शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
‘मोठी आई’ साठी पाठात वापरले गेलेले शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. भूमी
2. जमीन
3. भूमाता
4. धरणीमाता
5. मातृभूमी
6. मायभूमी

5. पाटीपेन्सिल’ सारखे जोडशब्द पाठातून शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
पाटीपेन्सिल’ सारखे जोडशब्द पाठातून शोधून लिहा.
उत्तरः

1. सोनेरूपे
2. दागदागिने
3. दगडमाती
4. दूधदही
5. गाई-म्हशी
6. अन्न-वस्त्र
7. चहासाखर
8. धरणीमाता
9. मायभूमी
10. प्रेमभाव

6. खालील शब्दांचे समनार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समनार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:
(अ) मातृभूमी – धरित्री, धरती, पृथ्वी
(आ) आई – माता, माय, जननी

7. हे शब्दा असेच लिहा.

प्रश्न 1.
हे शब्दा असेच लिहा.
उत्तर:

8. खालील पदार्थ कशापासून बनतात ते लिहा.

प्रश्न 1.
खालील पदार्थ कशापासून बनतात ते लिहा.
उदा. साखर – ऊस
उत्तर:
(अ) फुटाणे – चणे
(आ) मनुके – द्राक्षे
(इ) भाकरी – ज्वारी, बाजरी, तांदूळ, नाचणी
(ई) चपाती – गहू
(उ) वेफर्स – बटाटे
(ऊ) सॉस – टोमॅटो
(ए) सरबत – कोकम, लिंबू इ.
(ऐ) चिक्की – गुळ, शेंगदाणे, तीळ.

9. खालील शब्दांचे अनेकवचन लिहा.

(अ) तुळई – तुळया
(आ) बिजागरी – बिजागऱ्या
(इ) झाड – झाडे
(ई) दागिना – दागिने
(उ) कवठ – कवठे

10. खालील तक्ता भरा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता भरा.

उत्तर:

मनुष्याचे खादय	घरबांधणीला उपयुक्त वस्तू	विविध खनिजे	प्राण्यांचे खादय
धान्य, कडधान्य	लाकूड	लोखंड	पाला, पाचोळा
भाज्या	लोखंड	सोने	गवत
फळे	माती	चांदी	मांस
मांस, मटण	चुना	पितळ	कडबा

11. शेतात पीक यावे म्हणून शेतकरी कोणकोणती कामे करतो ते खालील वेबमध्ये लिहा.

प्रश्न 1.
शेतात पीक यावे म्हणून शेतकरी कोणकोणती कामे करतो ते खालील वेबमध्ये लिहा.
उत्तरः

12. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तर:

लोखंडी वस्तू	काचेच्या वस्तू	लाकडी वस्तू	मातीच्या वस्तू
1. खुर्ध्या	ग्लास	खुर्ध्या	घागर
2. पलंग	बाटली	टेबल	माठ
3. सुया	मूर्त्या	पलंग	रांजण
4. टाचण्या	फुलदाणी	कपाट	हंडी
5. चाकू	आरसा	खेळणी	खेळणी
6. कात्र्या	बरणी	बैलगाडी	भांडी
7. गाड्या	बांगड्या	नांगर	कुंड्या
8. मोटारी	बशी	कुळव	घरे
9. आगगाड्या	दिवे	पाट	फुलदाण्या
10. विमाने	घड्याळ	दरवाजे	बरणी

13. जमिनीच्या खाली येणारी पिके व जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची माहिती करून घ्या. त्यांची यादी तयार करा.

प्रश्न 1.
जमिनीच्या खाली येणारी पिके व जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची माहिती करून घ्या. त्यांची यादी तयार करा.
उत्तरः

14. खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ तयार केले जातात. याविषयी आपापसांत गप्पा मारा.

प्रश्न 1.
खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ तयार केले जातात. याविषयी आपापसांत गप्पा मारा.

उत्तरः

15. मोठ्या आईपासून प्राप्त होणाऱ्या गोष्टी लिहून आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
मोठ्या आईपासून प्राप्त होणाऱ्या गोष्टी लिहून आकृती पूर्ण करा.

उपक्रम: आई, मातृभूमी या विषयावरील कवितांचा संग्रह करून त्या कवितांचे वर्गात वाचन करा.
प्रकल्प: शिक्षक किंवा पालकांच्या मदतीने जवळच्या शेताला भेट दया. शेतात येणाऱ्या विविध पिकांचे निरीक्षण करून शेतातील अन्नधान्याबद्दल माहिती मिळवा.
उत्तरः

16. खालील वाक्यांत (?, !, ‘-‘, “-“, . , ,) ही विरामचिन्हे घालून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न अ.
आवडले का तुला पुस्तक आई म्हणाली.
उत्तर:
“आवडले का तुला पुस्तक?” आई म्हणाली.

प्रश्न आ.
तो प्रामाणिक आहे बाबांनी सांगितले.
उत्तर:
तो ‘प्रामाणिक’ आहे बाबांनी सांगितले.

प्रश्न इ.
गणू म्हणाला अगं आई उदया सुट्टी आहे असे दिनूने सांगितले म्हणून मी शाळेत गेलो नाही
उत्तरः
गणू म्हणाला, “अगं आई, उदया सुट्टी आहे, असे दिनूने सांगितले. म्हणून मी शाळेत गेलो नाही.”

प्रश्न ई.
अहाहा किती छान चित्र आहे.
उत्तर:
अहाहा! किती छान चित्र आहे!

प्रश्न उ.
तुला लाडू आवडतो भका.
उत्तर:
तुला लाडू आवडतो का?

प्रश्न ऊ.
माझे काका मुंबईला राहतात
उत्तरः
माझे काका ‘मुंबईला’ राहतात.

प्रश्न ए.
मधू राजा रझिया व मारिया गप्पा मारत बसले
उत्तर:
मधू, राजा, रझिया व मारिया गप्पा मारत बसले.

Class 6 Marathi Chapter 13 मोठी आई Additional Important Questions and Answers

रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य पूर्ण करून लिहा.

प्रश्न 1.
आपली आई आपल्यावर किती …………… करते.
उत्तर:
माया

प्रश्न 2.
तिचे नाव भूमी ! ……………!
उत्तर:
जमीन

प्रश्न 3.
माती आहे म्हणूनच आपण …….. आहोत.
उत्तर:
जिवंत

प्रश्न 4.
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक ………….. मोठ्या आईने दिला.
उत्तर:
जिन्नस

प्रश्न 5.
दाराच्या कड्या, तुळया व बिजागऱ्या आहेत.
उत्तर:
लोखंडी

प्रश्न 6.
त्या मोठ्या आईचे केवढे …..मानले पाहिजेत!
उत्तर:
उपकार

प्रश्न 7.
त्या भूमीतले …………….. खाऊनच आपण मोठे झालो.
उत्तर:
अन्न

प्रश्न 8.
माणसांना प्रत्येक गोष्ट दिली ती या …………………
उत्तर:
भूमीनेच

प्रश्न 9.
त्या मायभूमीबद्दल आपण मनात नेहमी ………………….. बाळगावयास नको का?
उत्तर:
प्रेमभाव

प्रश्न 10.
पली मोठी ………………… म्हणजेच आपली मायभूमी!
उत्तर:
आई

खालील प्रश्नांची एक ते दोन वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
आपल्या आईहूनही एक मोठी आई आहे ती कोण?
उत्तर:
आपल्या आईहूनही एक मोठी आई आहे, तिचे नाव ‘भूमी! जमीन’!

प्रश्न 2.
जमिनीत काय आहे?
उत्तर:
जमिनीत माती आहे.

प्रश्न 3.
आपण आज जिवंत कोणामुळे आहोत?
उत्तर:
माती आहे म्हणून आज आपण जिवंत आहोत.

प्रश्न 4.
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक जिन्नस आपणास कोणी दिला?
उत्तर:
जेवणाच्या ताटातला प्रत्येक जिन्नस आपणास मोठ्या आईने दिला.

प्रश्न 5.
गहू, तांदूळ व जोंधळे कोठे तयार होतात?
उत्तर:
गहू, तांदूळ व जोंधळे आपणास शेतातूनच म्हणजेच मातीतून मिळतात.

प्रश्न 6.
कापूस कोठून मिळतो?
उत्तर:
कापूस कपाशीच्या झाडापासून मिळतो.

प्रश्न 7.
रेशीम कोठून मिळते?
उत्तर:
रेशीम रेशमाच्या किड्यापासून मिळते.

प्रश्न 8.
रेशमाचे किडे कोणत्या झाडावर जगतात?
उत्तर:
रेशमाचे किडे तुतीच्या झाडावर जगतात.

प्रश्न 9.
प्रत्येक गिरणी व प्रत्येक कारखाना कशामुळे चालतो?
उत्तर:
प्रत्येक गिरणी व प्रत्येक कारखाना लोखंड व कोळसा यामुळे चालतो.

प्रश्न 10.
विटा कशापासून बनवल्या जातात?
उत्तर:
विटा लाल मातीपासून बनवल्या जातात.

प्रश्न 11.
लाकूड कोठून आणतात?
उत्तर:
मोठमोठ्या रानांतील वाळलेली प्रचंड झाडे तोडून लाकूड आणतात.

प्रश्न 12.
गाई-म्हशींपासून आपण काय मिळवतो?
उत्तर:
दूध, दही, तूप आपण गाई-म्हशींपासून मिळवतो.

प्रश्न 13.
गाई-म्हशी कशावर जगतात?
उत्तर:
गवत व कडबा यांवर गाई-म्हशी जगतात.

व्याकरण व भाषाभ्यास.

प्रश्न 1.
एक- अनेक लिहा.

1. गोष्ट
2. छान
3. जिन्नस
4. घर
5. भूमी
6. फूल
7. औषध
8. झाड
9. कापूस
10. रूपे
11. दागिने
12. उत्तर
13. दार
14. प्रचंड

उत्तर:

1. कथा, कहाणी
2. सुंदर
3. नग, वस्तू
4. सदन
5. जमीन
6. पुष्प, सुमन
7. दवा
8. वृक्ष, तरू
9. कपासी
10. चांदी
11. अलंकार
12. जवाब
13. दरवाजा
14. मोठा

प्रश्न 2.
एक – अनेक लिहा.
उत्तर:

प्रश्न 3.
पाठात आलेले जोडशब्द शोधून लिहा.
उत्तरः

1. जिन्नस
2. प्रचंड
3. प्रत्येक
4. खुर्ध्या
5. काव्या
6. गुंड्या
7. तुळ्या
8. गोष्ट
9. उत्पन्न
10. वस्त्र
11. कड्या
12. म्हशी
13. अन्न
14. पेन्सिल
15. टाचण्या
16. साऱ्या
17. धनधान्य
18. पाटीपेन्सिल

प्रश्न 13.
खालील वस्तूंपासून तुमच्या घरी कोणकोणते पदार्थ करतात ते वेब मध्ये लिहा.
उत्तरः

लेखन विभाग

प्रश्न अ.
जमिनीच्या वर येणारी पिके यांची यादी खालील वेबमध्ये लिहा.
उत्तरः

मोठी आई Summary in Marathi

काव्य परिचय:

आपल्या आईपेक्षाही आपणास अजून एक मोठी आई असते. ती म्हणजे ‘भूमी ! जमीन!’ याच आईचा मोठेपणा या पाठात लेखिकेने गायला आहे. आज आपण सर्व व आपणास जन्म देणारी आई ही सुद्धा याच आईची लेकरे आहेत. तिनेच आपणास या सर्व वस्तू पुरवल्या आहेत. ती नसती तर आपले अस्तित्वच या भूतलावर नसते आणि म्हणून त्या भूमीविषयी कृतज्ञतेची भावना आपण सतत मनात जपली पाहिजे हाच संदेश या पाठातून लेखिकेने दिला आहे.

शब्दार्थ:

1. आई – माता,जननी (mother)
2. माया – प्रेम, ममता (love)
3. पोटोशी – गरोदर (pregnant)
4. गोष्ट – कथा (story)
5. स्वरूप – रूप (charm, beauty)
6. जिन्नस – वस्तू (an article)
7. भूमी – जमीन, धरित्री, धरती (Land, earth)
8. जोंधळा – ज्वारी (jowar)
9. पाटी – (slate)
10. ऊस – (sugarcane)
11. तुतीचे झाड – (murberry tree)
12. सापडणे – मिळणे (to be found)
13. लोखंड – लोह (iron)
14. गिरणी – मिल (a mill)
15. खांब – स्तंभ (a pillar)
16. दार – दरवाजा (a door)
17. खिडकी – झरोका (window)
18. तुळई – घराच्या मध्यावरील लाकूड
19. बिजागरी – सांधपट्टी (hinger)
20. कडबा – कणसे कापून घेऊन उरलेला गुरांना खाण्याचा भाग, वैरण (fodder)
21. दागिने – अलंकार (jewellery)
22. मायभूमी – पृथ्वी (motherland)
23. भांडीकुंडी – छोटी मोठी भांडी (vessles and pots)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. माया करणे – प्रेम करणे.
2. लक्षात येणे – कळणे, समजणे, ध्यानात येणे.
3. प्रेमभाव बाळगणे – मनात प्रेम बाळगणे.

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• बाबांचं पत्र Question Answer
• मिनूचा जलप्रवास Question Answer
• चंद्रावरची शाळा (कविता) Question Answer
• मोठी आई Question Answer
• अप्पाजींचे चातुर्य Question Answer
• होळी आली होळी (कविता) Question Answer
• मुक्या प्राण्यांची कैफियत Question Answer
• पाणपोई (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 17 पाणपोई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 17 पाणपोई Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 17 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 17 पाणपोई Textbook Questions and Answers

1. एक – दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अंगाची लाही लाही कशामुळे होते?
उत्तर:
उन्हामुळे अंगाची लाही लाही होते.

प्रश्न 2.
अवखळ वारा सुटल्यावर काय होते?
उत्तर:
अवखळ वारा सुटल्यावर पालापाचोळा धुळीबरोबर उडतो.

प्रश्न 3.
थकलेल्या वाटसरूला ग्लानी का येते?
उत्तर:
रखरखत्या उन्हामुळे थकलेल्या वाटसरूला ग्लानी येते.

प्रश्न 4.
पाणपोईवर पाणी पिण्यास कोण कोण येतात?
उत्तर:
पाणपोईवर पाणी पिण्यास गरीब श्रीमंत दोन्हीही येतात.

प्रश्न 5.
ज्यांनी पाणपोई थाटली त्याला आशीर्वाद का देतात?
उत्तर:
रखरखत्या उन्हात रांजणातले थंडगार पाणी पिऊन सर्व तृप्त होतात म्हणून त्याला आशीर्वाद देतात.

2. उष्णगरम, थंडगार, पालापाचोळा या शब्दांतील दोन्ही शब्द एकाच अर्थाचे आहेत, असे शब्द शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
उष्णगरम, थंडगार, पालापाचोळा या शब्दांतील दोन्ही शब्द एकाच अर्थाचे आहेत, असे शब्द शोधा व लिहा.

3. घामेजणे, लाहीलाही होणे, उष्णगरम झळाई, रखरखते ऊन, तहान लागणे या शब्दसमुहांचा वापर करून पाच-सहा वाक्ये लिहा.

प्रश्न 1.
घामेजणे, लाहीलाही होणे, उष्णगरम झळाई, रखरखते ऊन, तहान लागणे या शब्दसमुहांचा वापर करून पाच-सहा वाक्ये लिहा.
उत्तर:
उन्हाळ्याचे दिवस होते. रखरखते ऊन होते. मामाच्या शेतावर जायचे होते. अंगाची लाहीलाही होत होती. आम्ही घामेजलो होतो. उष्णगरम झळाई लागत होती. घसा कोरडा पडला होता. तहान लागली होती. जवळच्या झऱ्यातून थंडगार गोड पाणी प्यायलो. मन तृप्त झाले.

4. रखरख, गरगर यांसारखे अक्षरांची पुनरावृत्ती होणारे शब्द शोधा.

प्रश्न 1.
रखरख, गरगर यांसारखे अक्षरांची पुनरावृत्ती होणारे शब्द शोधा.
उत्तर:

1. लाहीलाही
2. सारखीसारखी
3. झरझर
4. भरभर
5. पटपट

5. पाणपोई हा पाण्याशी संबंधित शब्द आहे. तसेच खालील शब्द वाचा व समजून घ्या.

पाणबुड्या, पाणलोट, पाणवठा, पाणथळ, पाणकोंबडा, पाणघोडा, पाणवनस्पती.

6. ऊन या शब्दाला विशेषणे लावलेली आहेत. ती वाचा व समजून घ्या.

7. खालील विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील विरूद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. गार × गरम
2. रंक × राव
3. ऊन × सावली
4. तृप्त × अतृप्त
5. दुवा × शाप
6. सज्जन × दुर्जन

8. तुम्हांला खूप तहान लागली असताना अचानक पाणपोई दिसली, तर तुमच्या मनात कोणते विचार येतील ते लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्हांला खूप तहान लागली असताना अचानक पाणपोई दिसली, तर तुमच्या मनात कोणते विचार येतील ते लिहा.
उत्तर:
डांबरी रस्त्यावरून चालताना उष्णतेच्या झळा लागत होत्या. थंडगार पाणी प्यावेसे वाटत होते आणि अचानक एक पाणपोई दिसली. माझ्या मनात विचार येतील की ही पाणपोई कोणी ठेवली असेल? त्या सज्जन माणसास मला भेटता येईल का? हे पाणी थंडगार कसे राहते? लाल फडके कोण बांधून जाते? त्या सज्जनाचे मला आभार मानता येतील का? इत्यादी.

9. चालून चालून थकलेल्या वाटसरूला थंडगार पाणी मिळाल्यावर काय वाटत असेल, कल्पना करा व लिहा.

प्रश्न 1.
चालून चालून थकलेल्या वाटसरूला थंडगार पाणी मिळाल्यावर काय वाटत असेल, कल्पना करा व लिहा.
उत्तर:
मे महिन्याची दुपार होती. वाटसरू दुसऱ्या गावाला जायला निघाला. जवळ पाणीही नव्हते. रखरखत्या उन्हात चालवत नव्हते. ग्लानी येत होती. कडक ऊन होते. थोडे पुढे जाऊन पहातो तो काय एका मोठ्या वृक्षाखाली पाणपोई दिसली. मनाला खूप बरे वाटले. ज्यानी कोणी ती पाणपोई ठेवली होती त्याला खूप दुवा दिला. समाजसेवेची ही पद्धत किती न्यारी आहे असे वाटले. तहान शमली. तृप्तता झाली.

10. तुमच्या गावातील एखादया पाणपोईवर जा. तीकोणी काढली, ती काढण्यामागचा उद्देश, त्याची निगा कशी राखतात, पाणी कसे भरले जाते याची माहिती घ्या. ती एक मोठी समाजसेवा कशी आहे, याबद्दल सात-आठ ओळी लिहा.
उत्तर:
राजापूर आमचे गाव. उन्हाळा सुरू झाला की गावातील एक ज्येष्ठ व्यक्ती व त्यांचा तरूण मुलगा मोठ्या झाडाच्या पारावर सुंदर मोठे काळे माठ आणतात. त्यात स्वच्छ गोड पाणी भरतात. त्या माठाला ओले लाल फडके बांधतात. त्यामुळे माठातील पाणी थंडगार रहाते. वाटसरूंना, तहानलेल्यांना एवढ्या प्रचंड उष्णतेत गार पाणी मिळावे व त्यांची तहान शमावी हा त्यामागील उद्देश. वाटसरूने पाणी काढण्यासाठी ठेवलेल्या डावानेच पाणी घ्यायचे हा दंडक असतो.

त्यात उष्टे भांडे किंवा हात बुडवता येत नाही. हे रांजण नीट झाकलेले असते. केरकचरा त्यात जात नाही. गाळलेले नळाचे पाणी यात भरले जाते. ते जंतुविरहीत असते. ‘तहान शमविण्यासाठी’ स्वेच्छेने केलेली ही सेवा म्हणजे समाजसेवेचे एक उत्तम उदाहरण आहे. यातून ‘परोपकार’ हा मुख्य उद्देश दिसून येतो. आपणासही यातून शिकण्यासारखे आहे. घरातील गॅलरीत व खिडकीबाहेर पक्ष्यांनाही दाणा पाण्याची सोय करता येते. करून तर पहा!

विचार करून सांगा !

प्रश्न 1.
पाराची वाडी या गावातील मुलांनी केलेल्या उपक्रमाबद्दल तुमचे मत सांगा.

प्रश्न 2.
आपण एखादी गोष्ट किंवा उपक्रम करतो, तेव्हा घरातील मोठ्या माणसांना सांगणे आवश्यक आहे का? तुमचे मत सांगा.
उत्तरः
कोणताही उपक्रम हा समाजाच्या हितासाठी असेल तर घरातील मोठ्या माणसांना निश्चितच आनंद होतो. ते देखील तुमची योजना राबवण्यासाठी पुढाकार घेतात. कमी खर्चात योग्य काम कसे होईल हे शिकवितात. त्यासाठी लागणारी शिस्त, नियोजनाचे धडे देतात. म्हणून मोठया माणसांना सांगणे आवश्यक आहे असे मला वाटतेय.

प्रश्न 3.
अशा प्रकारचे कोणकोणते सामाजिक उपक्रम करावे असे तुम्हांला वाटते? ते उपक्रम थोडक्यात सांगा.

प्रश्न 4.
‘पाणी’ या विषयावरची घोषवाक्ये तयार करून त्याच्या पाट्या तयार करा.
उत्तर:

प्रश्न 5.
‘पाणी हेच जीवन’ यांवर आधारित दहा ओळी लिहा.

प्रश्न 6.
तुम्ही एखादा उपक्रम केला असेल, तर त्याबाबतची माहिती मित्राला पत्राने कळवा.

प्रश्न 7.
खालील उतारा वाचा. त्या उताऱ्यात पूर्णविराम (.) स्वल्पविराम (,) प्रश्नचिन्ह (?) उद्गारचिन्ह (!) आणि एकेरी अवतरणचिन्ह (‘-‘) घाला व उतारा पुन्हा लिहा.

प्रश्न 8.
इयत्ता पाचवीमध्ये तुमचा शब्दसंग्रह तुम्ही तयार केला आहे. शब्दसंग्रह किंवा शब्दकोश कसा पाहावा हे आपण पाहूया.

प्रश्न 9.
वर दिलेले ‘अ’ गटातील व ‘ब’ गटातील शब्द वाचा.
‘अ’ गटातील शब्द हे बाराखडीतील स्वरचिन्हानुसार दिलेले नाहीत.
मात्र ‘ब’ गटातील शब्द हे बाराखडीतील स्वरचिन्हानुसार दिलेले आहेत.

प्रश्न 10.
पाठ्यपुस्तकातील पाठ 2 आणि पाठ 3 मधील शब्दार्थ खालील चौकटीत दिले आहेत.

प्रश्न 11.
पाठ्यपुस्तकातील पाठ 2 आणि पाठ 3 मधील शब्दार्थ शब्दकोशाप्रमाणे खालील चौकटीत दिले आहेत.

‘अ’ गट

लुकलुकणे-चमकणे.
तल्लीन होणे-दंग होणे, गुंग होणे.
कडकडून भेटणे-प्रेमाने मिठी मारणे.
बिलगणे-प्रेमाने जवळ येणे.
गहिवरून येणे-मन भरून येणे.
धमाल-मजा.
पाडाचा आंबा-अर्धवट पिकलेला आंबा.
आमराई-आंब्याच्या झाडांची बाग.
ऐन दुपारी- भर दुपारी.
भणाण वारा – वाऱ्याचा भयभीत करणारा आवाज.
खचणे-खाली खाली जाणे, ढासळणे.
चडफड- राग,
गिल्ला करणे-गोंधळ करणे.

‘ब’ गट

आमराई-आंब्याच्या झाडांची बाग,
ऐन दुपारी- भर दुपारी.
कडकडून भेटणे-प्रेमाने मिठी मारणे.
खचणे- खाली खाली येणे, ढासळणे.
गहिवरून येणे-मन भरून येणे.
गिल्ला करणे-गोंधळ करणे.
चडफड- राग.
तल्लीन होणे-दंग होणे, गुंग होणे.
धमाल-मजा.
पाडाचा आंबा-अर्धवट पिकलेला आंबा.
बिलगणे-प्रेमाने जवळ येणे.
भणाण वारा – वाऱ्याचा भयभीत करणारा आवाज.
लुकलुकणे-चमकणे.

आले का लक्षात?

‘क, ख ….. ज्ञ’ या अक्षरांच्या क्रमानुसार व बाराखडीतील चिन्हानुसार वरील शब्द लिहिले आहेत. शब्दकोश पाहताना याच पद्धतीने पाहा. पाठ्यपुस्तकातील किंवा पाठ्येतर साहित्यातील शब्दांचे अर्थ पाहताना या पद्धतीने शब्दकोश पाहा. पाठ्यपुस्तकातील इतर पाठांमध्ये आलेले शब्दार्थ पाहा व शब्दकोशाप्रमाणे लिहून अधिकचा सराव करा.

Class 6 Marathi Chapter 17 पाणपोई Additional Important Questions and Answers

योग्य पर्याय निवडून उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
उन्हाने अंगाची ……………. होते. (लाहीलाही / आग)
उत्तर:
लाहीलाही

प्रश्न 2.
…………….. सावलीत पाणपोई थाटली आहे. (आंब्याच्या / वटवृक्षाच्या)
उत्तर:
वटवृक्षाच्या

प्रश्न 3.
रखरखत्या उन्हात …………….. वारा सुटला आहे. (उष्णगरम / अवखळ)
उत्तर:
अवखळ

प्रश्न 4.
पाणी पिण्यास ……………… ठेवतात. (रांजण / माठ)
उत्तर:
रांजण

प्रश्न 5.
पाणी पिऊन ………………. दुवा देतात. (लोकांना / सज्जनास)
उत्तर:
सज्जनास

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
रांजण कसे होते?
उत्तर:
रांजण गार पाण्याने भरलेले व लाल कापडाने झाकलेले होते.

प्रश्न 2.
कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.
उत्तर:

1. ……………. होतीया लाहीलाही.
2. आठवते दग्ध ………………….
3. …………………. अवखळ वारा.
4. …………………. उंच अंबरा.
5. …………………. मोठी तहान.
6. ‘रंक असो ………………….
7. धन्य असो ………………….
8. पिऊनीया ………………….

उत्तरः

1. उन्हात घामेजुनी अंगाची होतीया लाहीलाही.
2. आठवते दग्ध उन्हातली थंडगार सराई.
3. रखरखत्या उन्हात सुटतो अवखळ वारा.
4. धुळीसंगे पालापाचोळा जाई या उंच अंबरा.
5. सारखीसारखी लागते साऱ्यांना मोठी तहान.
6. ‘रंक असो वा राव,’ हे पाणी पितात सारेजण!
7. धन्य असो ज्याने थाटिली ही पाणपोई उन्हात.
8. पिऊनीया पाणी दुवा देती सारे त्या सज्जनास.

व्याकरण व भाषाभ्यास

विशेषण:
नामाबद्दल अधिक माहिती सांगणाऱ्या शब्दास विशेषण म्हणतात.
उदा. सुंदर, कोवळे, लहान, लुसलुशीत, कडक, गोजिरवाणे इ.

प्रश्न 1.
जोड्या जुळवा.

नाम	विशेषण
1. ताजमहाल	अ. नरम
2. वारा	ब. थंडगार
3. बर्फ	क. कडक
4. लाकूड	ड. सोसाट्याचा
5. कापूस	इ. सुंदर

उत्तर:

नाम	विशेषण
1. ताजमहाल	इ. सुंदर
2. वारा	ड. सोसाट्याचा
3. बर्फ	ब. थंडगार
4. लाकूड	क. कडक
5. कापूस	अ. नरम

प्रश्न 2.
‘वारा’ या शब्दाला विशेषणे लावा..
उत्तर:

प्रश्न 3.
एकाच अर्थाचे शब्द शोधा. जसे की – उष्णगरम, थंडगार, पालापाचोळा.
उत्तर:

1. केरकचरा
2. गोरागोमटा
3. गरमागरम
4. घनदाट
5. काळाकभिन्न

प्रश्न 4.
संबंधित शब्द लिहा.
उत्तर:

1. पाणपोई – पाणबुड्या, पाणबोट, पाणवठा, पाणथळ, पाणकोंबडा, पाणघोडा, पाणवनस्पती
2. जलचर – जलविद्युत, जलसाठा, जलसमाधी, जलाशय, जलसंपत्ती, जलधी

प्रश्न 6.
खालील विरूद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

1. थाटणे × मोडणे
2. आठवणे × विसरणे
3. थकलेला × ताजातवाना
4. मोठी × लहान
5. भरलेले × रिकामे
6. झाकणे × उघडणे

खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
अंगाची लाहीलाही होणे – उन्हामुळे अंगाची आग होणे.
उत्तर:
वैशाख महिन्यात अंगाची लाहीलाही होते.

प्रश्न 2.
तृप्त होणे – समाधानी होणे.
उत्तर:
भुकेलेला भिकारी भाजीभाकरी खाऊन तृप्त झाला.

विचार करून सांगा !

प्रश्न 1.
कोणकोणते सामाजिक उपक्रम करावेत असे तुम्हांला वाटते? ते उपक्रम थोडक्यात सांगा.
उत्तरः
1. जलसाक्षरता अभियान राबवणे – पाणी ही निसर्गाची अमूल्य देणगी आहे. पाण्याचा योग्य वापर करणे ही प्रत्येकाची जबाबदारी आहे. पाण्याचे सिंचन, नियोजन, वापर अतिशय काळजीपूर्वक करण्यासाठी खेडोपाडी, शहरातून जलसाक्षरता शिबीरे घ्यायला हवी.

2. तंत्रज्ञान साक्षरता – आजच्या तंत्रज्ञान आणि माहितीच्या युगात दररोज नवनवीन बदल घडत आहेत. त्याला सामोरे
जाण्यासाठी संगणक, टॅब, मोबाईलची ओळख व त्यात कौशल्य प्राप्त करून घेण्यासाठी वृद्धांचे व जिज्ञासूंचे तंत्रज्ञान साक्षरता वर्ग मोफत घेतले पाहिजे. त्यामुळे संभाव्य अडचणींवर ते मात करू शकतील. उदा. रांगेत उभे न राहता एखादया वृद्ध व्यक्तिला ऑनलाईन बुकींग कसे करतात ते शिकविणे.

पाणपोई Summary in Marathi

काव्यपरिचयः
‘पाणपोई’ या कवितेत उन्हात अंगाची लाहीलाही होत असताना, रखरखते ऊन असताना वाटसरूंना ग्लानी येते व पाणी हवेहवेसे वाटते. तर त्या ठिकाणी स्वच्छ, थंडगार पाणी प्यायला मिळाले तर अत्यंत तृप्तता मिळते. वाटसरूंना पाणी पिण्यासाठी केलेली सोय म्हणजेच पाणपोई. भूतदयेचे हे उत्तम उदाहरण आहे.

शब्दार्थ:

1. दग्ध ऊन – भाजणारे ऊन (burning heat)
2. वाटवृक्ष – वडाचे झाड (Banyan tree)
3. पाणपोई – उन्हाळ्यामध्ये वाटसरूंसाठी केलेली पिण्याच्या पाण्याची सोय (stand to supply water to travellers)
4. अवखळ – खोडकर (naughty, mischevous)
5. थकलेला – दमलेला (tired)
6. ग्लानी – चक्कर, सुस्ती (ennui, fatigue)
7. रांजण – मोठे माठ (big earthen pot)
8. तृप्त – संतुष्ट (satisfied)
9. रंक – गरीब (poor)
10. राव – श्रीमंत (rich)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. अंगाची लाही लाही होणे – उन्हामुळे अंगाची आग होणे.
2. तृप्त होणे – समाधानी होणे.

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• बाबांचं पत्र Question Answer
• मिनूचा जलप्रवास Question Answer
• चंद्रावरची शाळा (कविता) Question Answer
• मोठी आई Question Answer
• अप्पाजींचे चातुर्य Question Answer
• होळी आली होळी (कविता) Question Answer
• मुक्या प्राण्यांची कैफियत Question Answer
• पाणपोई (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 घर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 9 घर (कविता) Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 9 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 घर Textbook Questions and Answers

1. एक – दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ
माणसाची पहिली शाळा कुठे सुरू होते?
उत्तर:
माणसाची पहिली शाळा घरात सुरू होते.

प्रश्न आ
घराने कोणत्या गोष्टी जवळ कराव्यात?
उत्तर:
घराने नवी मूल्ये व नवीन ज्ञान जवळ करावे.

प्रश्न इ
आईच्या हातचे जेवण कसे असते?
उत्तर:
आईच्या हातचे जेवण चविष्ट असते.

2. कवीने घराचे वर्णन कोणत्या शब्दांत केले आहे ते लिहा. 

प्रश्न 1.
कवीने घराचे वर्णन कोणत्या शब्दांत केले आहे ते लिहा.
उत्तर:
घर म्हणजे नुसते दगड, विटा, सिमेंटपासून बनवलेल्या चार भिंतीने तयार केलेली वस्तू नसून ती एक सुंदर कलाकृती असते. ती एक आनंदी वास्तू असते. घरात फक्त वेगवेगळ्या खोल्या असून चालत नाही तर घर म्हणजे जिव्हाळा व प्रेमाने भरलेल्या ओल्या भावना असते. घरातच आपण शिक्षणाच्या पहिल्या शाळेत शिकत असतो. घर म्हणजे फक्त पसारा किंवा केवळ निवारा नसून त्याला स्वत:चा असा एक चेहरा व कहाणी असते. घराला स्वत:ची अशी एक ओळख असते.

घरापासूनच आपण पाहायला, चालायला, धावायला, लढायला व दुःखाचे डोंगर चढायला शिकतो. घराने सतत सावधान व समाधानी असावे. घराने सतत काळाचे भान ठेवावे. त्याने नवीन-नवीन मूल्य स्विकारावीत व नवीननवीन ज्ञान आत्मसात करावे. घरात आई अपार कष्ट करत असते. आजी सतत घरातल्या लहानग्या मुलांना गोष्टी सांगते तर आजोबा सतत सर्वांशी गप्पा मारत असतात. घरी आई जे सर्वांसाठी जेवण बनविते ते अतिशय चविष्ट व रूचकर असते. अशा प्रकारे कवी ‘धुंडिराज जोशी’ यांनी घराचे वर्णन केले आहे.

3. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.

उत्तर:

3. शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधून लिहा. 

वस्तू, खोल्या, जिव्हाळा, पसारा, पाहायला, सावधान, भान, गोष्ट, चविष्ट

प्रश्न 1.
शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधून लिहा.
वस्तू, खोल्या, जिव्हाळा, पसारा, पाहायला, सावधान, भान, गोष्ट, चविष्ट
उत्तर:

1. वस्तू – वास्तू
2. खोल्या – ओल्या
3. जिव्हाळा – शाळा
4. पसारा – निवारा
5. पाहायला – चालायला
6. लढायला – चढायला
7. सावधान – समाधान
8. भान – ज्ञान
9. गोष्ट – कष्ट
10. चविष्ट – गप्पिष्ट

4. योग्य पर्याय निवडून लिहा.

प्रश्न अ.
घरात हव्या भावना ओल्या – म्हणजे
(अ) घरातील व्यक्तींनी रडावे
(आ) घरातील व्यक्तींनी परस्परांवर प्रेम करावे.
(इ) घरातील व्यक्तीत एक व्यक्ती भावना नावाची असावी.
उत्तर:
(आ) घरातील व्यक्तींनी परस्परांवर प्रेम करावे.

प्रश्न ब.
घर शिक्षणाची पहिली शाळा – म्हणजे
(अ) घरामध्ये बालमंदिर भरते.
(आ) घरापासून शिक्षणाला सुरूवात होते.
(इ) घराच्या शाळेत नाव घातले जाते.
उत्तर:
(आ) घरापासून शिक्षणाला सुरूवात होते.

प्रश्न क.
जवळ करावीत नवी मूल्ये नवीन ज्ञान – म्हणजे
(अ) नवी मूल्ये व नवीन ज्ञानाच्या जवळ राहायला जावे.
(आ) रोज नवीन मूल्यांची व ज्ञानाची पुस्तके वाचावीत.
(इ) काळानुसार मूल्य व ज्ञानातील बदल स्वीकारावे.
उत्तर:
(आ) रोज नवीन मूल्यांची व ज्ञानाची पुस्तके वाचावीत.

5. तुमच्या परिसरातील घराला दिलेली नावे पाहा. यादी करा. 

प्रश्न 1.
तुमच्या परिसरातील घराला दिलेली नावे पाहा. यादी करा.
उत्तर:

1. मातृछाया
2. गोकुळधाम
3. शांतीनिवास
4. कृष्णकुंज
5. गीताई
6. ग्रीनव्हिला
7. दिपांजली
8. शिवसदन
9. राधाकृष्णनिवास
10. मातोश्री
11. सह्याद्री व्हिला
12. मनःस्मृती
13. केशवधाम
14. शांतनुनिवास
15. वृंदावन
16. उत्कर्ष

6. खालील शब्द व त्यांचे अर्थ लक्षात ठेवा.

प्रश्न 1.
खालील शब्द व त्यांचे अर्थ लक्षात ठेवा.
उत्तर:

1. चविष्ट – चव असणारे
2. विशिष्ट – ठरावीक प्रकारचा
3. भ्रमिष्ट – भ्रम झालेला
4. गप्पिष्ट – गप्पा मारणारा
5. कोपिष्ट – रागावलेला
6. अनिष्ट – योग्य नसलेले

7. खालील शब्दांचे लिंग ओळखा व वचन बदला. 

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखा व वचन बदला.

उत्तर:

शब्द	लिंग	वचन
1. घर	नपुंसकलिंगी	घरे
2. भिंत	स्त्रीलिंगी	भिंती
3. चेहरा	पुल्लिंगी	चेहरे
4. निवारा	पुल्लिंगी	निवारे
5. आई	स्त्रीलिंगी	आया
6. डोंगर	पुल्लिंगी	डोंगर
7. हवा	स्त्रीलिंगी	हवा
8. आजोबा	नपुंसकलिंगी	आजोबा

8. खालील शब्द शिक्षकांच्या मदतीने समजून घ्या.

9. खालील शब्द वाचा लिहा.

10. वस्तू आणि वास्तू या दोन शब्दांतील लेखनामध्ये फक्त ‘काना’ दिल्याने फरक पडतो; परंतु अर्थामध्ये खूप फरक आहे. खाली दिलेल्या शब्दांचे अर्थ शोधा. लिहा. उदा., वस्तू – जिन्नस, नग वास्तू – घर
कप – काप, तार – तारा, खरे – खारे, गर – गार, घर – घार, चार – चारा, पर – पार, वर – वार

प्रश्न 1.
कप – काप
उत्तर:

प्रश्न 2.
तार – तारा
उत्तर:

प्रश्न 3.
खरे – खारे
उत्तर:

प्रश्न 4.
गर – गार
उत्तर:

प्रश्न 5.
घर – घार
उत्तर:

प्रश्न 6.
चार – चारा
उत्तर:

प्रश्न 7.
पर – पार
उत्तर:

प्रश्न 8.
वर – वार
उत्तर:

11. तुमच्या घराचे चित्र काढून रंगवा व त्यांचे सहा सात वाक्यांत वर्णन करा. 

प्रश्न अ.
तुमच्या घराचे चित्र काढून रंगवा व त्यांचे सहा सात वाक्यांत वर्णन करा.
उत्तर:
माझ्या घराचे नाव ‘गोकुळधाम’ आहे. माझ्या घरात मी, माझे आई-बाबा व मोठी ताई असे चार जण राहतो. माझी आई घरातील सर्व कामे करते. माझे बाबा शेताची सर्व कामे करतात. मी व ताई आम्ही रोज शाळेत जातो व अभ्यास करतो. माझ्या घराभोवती विविध प्रकारची झाडे आहेत. माझ्या घरासमोरून एक नदी वाहते. तिचे पाणी स्वच्छ व चवदार आहे. माझे घर म्हणजे फक्त दगड व माती पासून बनवलेल्या भिंती नसून त्यात एक प्रकारचा जिव्हाळा आहे.

प्रश्न आ.
चित्राच्या जागी योग्य शब्दाचा वापर करून खालील म्हणी पूर्ण करा.

उत्तर:

प्रश्न 1.

उत्तरः
पाण्यात राहून माशाशी वैर करू नये,

प्रश्न 2.

उत्तर:
वासरात लंगडी गाय शहाणी.

प्रश्न 3.

उत्तर:
अडला हरी गाढवाचे पाय धरी.

प्रश्न इ.
खालील चित्रांच्या सहसंबंध लावून गोष्ट तयार करा.

उत्तर:
काही मुले स्वच्छंदी मनाची असतात. माझे मनही तसेच आहे. मी एके दिवशी क्रिकेटचे सामान घेऊन मोकळ्या माळरानावर खेळायला गेलो होतो. तिथे गेल्यावर मी काही फुलपाखरे पाहिली. ती त्या माळावर स्वच्छंदी उडत होती. बागडत होती. त्यांच्या पंखावरील विविध रंग पाहून मी आश्चर्यचकितच झालो. निसर्ग ही रंगांची किमया कशी साधतो ते मला कळेना. त्याच मोकळ्या माळावर काही मुले पतंग उडवताना दिसली. त्यांचे त्या पतंगांचे विविध रंग पाहून मलाही पतंग उडवण्याचा मोह झाला आणि मी क्रिकेट सोडून पतंग उडवण्यात गुंग झालो.

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 9 घर Important Additional Questions and Answers

खालील पदयपंक्तींच्या रिकाम्या जागा भरून ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

1. घर नाही चार …………….. घर असते देखण्या ……………..
2. घर नाही एक……………… .घर म्हणजे आनंदी …………….. .
3. घर नाही नुसत्या ……………. घरात हव्या भावना …………….. .
4. घरात हवा ………………., घर शिक्षणाची पहिली …………….. .
5. घर नाही पसारा, घर नाही ………………… निवारा.
6. घराला असते …………….., घराला असतो आपला .
7. घराने असावे …………….. घराने द्यावे …………….. .
8. घराने ठेवावे …………….. भान, जवळ करावीत नवी …………….. नवीन ……………….
9. घरात आईचे अपार …………….. ,आजी सांगते ……………… गोष्ट,
10. घरात आजोबा …………….. , आईच्या हातचे जेवण …………….. .

उत्तर:

1. भिंती, कृती
2. वस्तू, वास्तू
3. खोल्या, ओल्या
4. जिव्हाळा, शाळा
5. नुसता, केवळ
6. कहाणी, चेहरा
7. सावधान, समाधान
8. काळाचे, मूल्ये, ज्ञान
9. कष्ट, सुंदर
10. गप्पिष्ट, चविष्ट

खालील प्रश्नांची एक ते दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
घर कसल्या कृती असते?
उत्तर:
घर देखण्या कृती असते.

प्रश्न 2.
घर म्हणजे कशी वास्तू असते?
उत्तर:
घर म्हणजे आनंदी वास्तू असते..

प्रश्न 3.
घरात कशा भावना हव्यात?
उत्तर:
घरात ओल्या भावना हव्यात.

प्रश्न 4.
घराला स्वत:चा असा काय असतो?
उत्तर:
घराला स्वत:चा असा आपला चेहरा असतो.

प्रश्न 5.
घर काय काय शिकवते?
उत्तर:
घर पाहायला, चालायला, धावायला, लढायला, दुःखाचा डोंगर चढायला शिकवते.

प्रश्न 7.
घराने कशाचे भान ठेवावे?
उत्तर:
घराने काळाचे भान ठेवावे.

प्रश्न 8.
घरात अपार कष्ट कोण करते?
उत्तर:
घरात अपार कष्ट आई करते.

प्रश्न 9.
घरात सुंदर गोष्ट कोण सांगते?
उत्तर:
घरात सुंदर गोष्ट आजी सांगते.

प्रश्न 10.
घरात गप्पा करणारे कोण आहेत?
उत्तर:
घरात आजोबा गप्पा करणारे आहेत.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
समानार्थी शब्द लिहा.

1. घर
2. जिव्हाळा
3. पहिली
4. शाळा
5. कहाणी
6. चेहरा
7. डोंगर
8. काळ
9. मूल्ये
10. कष्ट ङ्के

उत्तर:

1. सदन, पास्त, निवास
2. प्रेम
3. प्रथम
4. विद्यालय
5. गोष्ट, कथा
6. तोंड, वदन
7. पर्वत
8. वेळ
9. आदर्श
10. परिश्रम

प्रश्न 5.
विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

1. देखणा
2. एक
3. आनंद
4. ओल्या
5. जिव्हाळा
6. पहिली
7. असते
8. ज्ञान
9. सुंदर
10. आजी
11. जवळ

उत्तर:

1. विद्रुप
2. अनेक
3. दु:ख
4. सुक्या
5. द्वेष, मत्सर
6. शेवटची
7. नसते
8. अज्ञान
9. कुरूप
10. आजोबा
11. दूर

प्रश्न 6.
खालील शब्दांचे वचन बदला,

1. घर
2. भिंत
3. खोली
4. ओली
5. शाळा
6. निवारा
7. कहाणी
8. चेहरा
9. मूल्य
10. गोष्ट

उत्तर:

1. घरे
2. भिंती
3. खोल्या
4. ओल्या
5. शाळा
6. निवारे
7. कहाण्या
8. चेहरे
9. मूल्ये
10. गोष्टी

प्रश्न 2.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
1.

2.

खालील शब्द व त्यांचे अर्थ लक्षात ठेवा.

प्रश्न 1.
खालील शब्द व त्यांचे अर्थ लक्षात ठेवा.
उत्तर:

1. नादिष्ट – छंद असणारा
2. गर्विष्ट – गर्व असणारा
3. कनिष्ट – लहान असणारा
4. वरिष्ट – मोठा असणारा
5. इष्ट – चांगले

चित्राच्या जागी योग्य शब्दाचा वापर करून खालील म्हणी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

उत्तरः
हातच्या कंकणाला आरसा कशाला.

प्रश्न 2.
नाकापेक्षा जड
उत्तर:
नाकापेक्षा मोती जड.

घर Summary in Marathi

काव्य परिचयः

‘घर’ या कवितेत धुंडिराज जोशी यांना घर म्हणजे केवळ चार भिंती नसून त्यापलिकडेही बरेच काही असल्याचा विचार मांडला आहे. घर एक आनंदी वास्तू असून त्या घराशी जिव्हाळा, अनके भावना निगडित असतात. हे घरच आपल्याला अनेक गोष्टी शिकवते, आपल्याला समाधान देते. याच घरात आजी, आजोबा या सगळ्यांच्या आठवणीदेखील सामावलेल्या असतात. घरासंबंधीचे फार सुंदर विचार या कवितेत मांडले आहेत.

शब्दार्थ:

1. घर – निवास, निवारा (house)
2. भिंत – तट (wall)
3. देखण्या – सुंदर (beautiful)
4. कृती – काम (work)
5. वस्तू – (things)
6. वास्तू – इमारत (building)
7. नुसत्या – फक्त, केवळ (only)
8. खोली – (room)
9. हव्या – पाहिजेत (want)
10. ओल्या भावना – प्रेमळ भावना (loving feelings)
11. जिव्हाळा – आत्मीयता (attachment)
12. पहिली – प्रथम (first)
13. शाळा – विद्यालय (school)
14. नुसता – फक्त, केवळ (only)
15. निवारा – आसरा (shelter)
16. कहाणी – गोष्ट, कथा (story)
17. चेहरा – मुखवटा, तोंड (face)
18. डोंगर – पर्वत (mountain)
19. चढायला – (toclimb)
20. सावधान – जागृत (to alert, vigilant)
21. ठेवावे – मांडणे (to keep)
22. काळ – समय (period, time)
23. भान – जाणीव (consciousnest)
24. नवी – नवीन (new)
25. मूल्ये – किंमत (value)
26. ज्ञान – माहिती (knowledge)
27. अपार – खूप, जास्त (to much)
28. कष्ट – परिश्रम (hard work)
29. आजी – (grandmother)
30. सुंदर – छान (lovely)
31. आजोबा – (grandfather)
32. सांगते – (to tell) बोलणे
33. गप्पिष्ट – गप्पा करणारे (talkative, chatter)
34. चविष्ट – रूचकर, चवदार (tasty, delicious)

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• भारतमाता (गाणे) Question Answer
• माझा अनुभव Question Answer
• पाऊस आला! पाऊस आला! (कविता) Question Answer
• माहिती घेऊया Question Answer
• सुगरणीचे घरटे Question Answer
• हे खरे खरे व्हावे… (कविता) Question Answer
• उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Question Answer
• कुंदाचे साहस Question Answer
• घर (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 12 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Textbook Questions and Answers

1. एका वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न अ.
चंद्रावरती शाळा कोणत्या शतकात भरेल ?
उत्तर:
चंद्रावरती शाळा एकविसाव्या शतकात भरेल.

प्रश्न आ.
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना कशाचे ओझे नसेल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना दप्तराचे ओझे नसेल.

प्रश्न इ.
चंद्रावरच्या शाळेत कशाची कटकट राहणार नाही ?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत भाजी पोळीच्या डब्याची कटकट राहणार नाही.

प्रश्न ई.
चंद्रावरच्या शाळेत अभ्यास कसा करावा लागेल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त बटणे दाबायचाच अभ्यास करावा लागेल.

2. दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
चंद्रावरच्या शाळेत पास केव्हा केले जाते?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत खडू व फळा नाही. दप्तराचे ओझे मुलांच्या पाठीवर नाही. बटणे दाबायची एवढाच फक्त तिथे अभ्यास असतो. बटणे दाबून अभ्यास केला की तिथेच पास केले जाते.

प्रश्न आ.
चंद्रावरच्या शाळेत चांदण्यांशीच का खेळावे लागणार आहे?
उत्तर:
शाळेत गेल्यावर जसे खेळाचे साहित्य असते, खेळण्यासाठी मैदान असते. त्याप्रमाणे चंद्रावर कोणत्याही प्रकारचे खेळाचे साहित्य नसणार. तेथे फक्त चांदण्याच काय त्या खेळण्यासाठी उपलब्ध असणार म्हणून चंद्रावरच्या शाळेत मुलांना चांदण्यांशीच खेळावे लागणार आहे.

3. योग्य कारण शोधून उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना ऑक्सिजनचा सिलिंडर न्यावा लागेल कारण ………………….
(अ) दप्तराऐवजी सिलिंडर न्यावा हा नियम असल्यामुळे.
(आ) चंद्रावरती प्राणवायूचे प्रमाण कमी असल्यामुळे.
(इ) सिलिंडर नेला तर शाळेत येऊ देतात म्हणून.
उत्तर:
(आ) चंद्रावरती प्राणवायूचे प्रमाण कमी असल्यामुळे.

प्रश्न 2.
चंद्रावर एक उडी मारताच तरंगत राहतात कारण ……………………
(अ) शिक्षक अशीच पी.टी. शिकवतात.
(आ) विदयार्थ्याचे वजन कमी असते म्हणून तरंगतात.
(इ) चंद्रावर गेल्यावर गुरुत्वाकर्षण कमी होते म्हणून तरंगतात.
उत्तर:
(इ) चंद्रावर गेल्यावर गुरुत्वाकर्षण कमी होते म्हणून तरंगतात.

4. शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा. उदा., भरेल – नसेल
उत्तर:

1. शाळा – फळा
2. मुले – खुले
3. कटकट – पटपट
4. पहाल – राल
5. अभ्यास – पास

5. ‘पटपट’ यासारखे शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
‘पटपट’ यासारखे शब्द लिहा.
उत्तर:

1. कटकट
2. धडधड
3. चटचट
4. बडबड
5. वटवट
6. खटपट
7. चटपट
8. कळकळ
9. तळमळ
10. चळवळ इ.

6. कवितेत आलेले इंग्रजी शब्द शोधून यादी करा.

प्रश्न 1.
कवितेत आलेले इंग्रजी शब्द शोधून यादी करा.
उत्तर:

1. ऑक्सिजन
2. सिलिंडर
3. पी. टी
4. बटण
5. पास

7. तुम्ही डब्यात रोज कोणकोणते पदार्थ नेता? त्याची नावे लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही डब्यात रोज कोणकोणते पदार्थ नेता? त्याची नावे लिहा.
उत्तर:

1. पोळी – भाजी
2. पाव – भाजी
3. बिस्किटे
4. केचप – पाव
5. कांदेपोहे
6. उपमा
7. पराठे
8. वाटाण्याची उसळ
9. चण्याची उसळ
10. वडापाव इ.

8. कोणते पदार्थ डब्यात आणायचे नाहीत असे शिक्षक तुम्हाला वारंवार सांगतात? का ते लिहा.

प्रश्न 1.
कोणते पदार्थ डब्यात आणायचे नाहीत असे शिक्षक तुम्हाला वारंवार सांगतात? का ते लिहा.
उत्तर:
तिखट, चमचमीत पदार्थ खाऊ नका, असे शिक्षक नेहमी सांगत असतात. कारण तिखट व चमचमीत पदार्थ खाल्ले की, आपली प्रकृती बिघडते. अपचन होणे, ढेकर येणे यासारखे आजार होतात. मग शाळेत आपली अनुपस्थिती होते. आपण शाळेत गैरहजर राहतो. मग त्याचा परिणाम अभ्यासावर होतो. तेव्हा आपण शाळेत वडापाव, समोसे वगैरे सारखे पदार्थ आणू नयेत असे शिक्षक नेहमी सांगत असतात.

9. चंद्रावरच्या शाळेत तुम्ही शिकत आहात. तुम्हाला ‘पृथ्वीचे वर्णन करायला सांगितले आहे. कल्पना करा व लिहा.

प्रश्न 1.
उपक्रम: चंद्रावरच्या शाळेचे चित्र तुमच्या कल्पनेने काढून रंगवा.
प्रकल्प: चंद्रावरच्या पाच कविता मिळवा व संग्रह करा.
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्याही सुख-सुविधा नसणार आहेत. त्या सर्व पृथ्वीवरील शाळेतच असतात. या सर्व सुविधा
पृथ्वीवरच्या शाळेत असणे याचे कारण पृथ्वीवरचा अजब, सुंदर, रमणीय व विलोभनीय परिसर होय. पृथ्वीवरचा निसर्ग आहेच असा! तिथे वाहणारी थंड, शीतल हवा आहे, पाणी आहे. मोकळा सूर्यप्रकाश आहे. त्यामुळे चंद्रापेक्षा पृथ्वीवर सजीव सृष्टीला अतिशय पोषक असेच वातावरण असल्यामुळे पृथ्वी कशी नव्या नवरीने हिरवा शालू नेसून सजून यावी अशीच वाटते. त्यामुळे मला चंद्रावरच्या शाळेपेक्षा पृथ्वीवरच्या शाळेतच शिकायला खूप आवडेल.

प्रश्न 2.
खालील वाक्ये वाचा.

प्रश्न अ.
गणेश आईला म्हणाला मी कधीही चुकीचे वागणार नाही.
उत्तर:
गणेश आईला म्हणाला, “मी कधीही चुकीचे वागणार नाही.”

प्रश्न आ.
ताई दादाला म्हणाली मला उदया शाळेला सोडशील का? बोलणाऱ्याच्या तोंडचे शब्द दाखवण्याकरता ” – ” असे दुहेरी अवतरणचिन्ह वापरले जाते.
उत्तर:
ताई दादाला म्हणाली, “मला उदया शाळेला सोडशील का?”

Class 6 Marathi Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
एकविसाव्या शतकात भरेल …………………
………………… खडू आणि फळा
उत्तर:
चंद्रावरती शाळा, चंद्रावरच्या शाळेत नसेल

प्रश्न 2.
पी.टी. चा तास
……………….. तसेच तरंगत रहाल.
उत्तर:
कसा होतो ते पहाल, एक उडी मारताच

प्रश्न 3.
अशी असेल भारी ………………….
……………………. चांदण्यांशीच खेळा.
उत्तर:
चंद्रावरची शाळा, चंद्रावरच्या शाळेत फक्त

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्या गोष्टी नसणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत ‘खडू’ आणि ‘फळा’ या दोन गोष्टी नसणार आहेत.

प्रश्न 2.
चंद्रावरती मुले कशातून शाळेत जाणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरती मुले छोट्या छोट्या यानांतून शाळेत जाणार आहेत.

प्रश्न 3.
शाळेचे दार कधी खुले होईल?
उत्तर:
बटण दाबताच शाळेचे दार खुले होईल.

प्रश्न 4.
पी.टी.च्या तासाला काय होईल?
उत्तर:
पी.टीच्या तासाला एक उडी मारताच मुले तशीच तरंगत राहतील.

प्रश्न 5.
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त कोणासोबत खेळता येईल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त चांदण्यांशीच खेळता येईल.

प्रश्न 6.
‘चंद्रावरची शाळा’ या कवितेच्या कवयित्रीचे नाव काय आहे?
उत्तर:
‘चंद्रावरची शाळा’ या कवितेच्या कवयित्रीचे नाव ‘चारूता पेंढरकर’ आहे.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत कोणकोणत्या गोष्टी नसणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत खडू आणि फळा नसणार आहे. तेथील शाळेच्या दारांना कडी व कुलूप नसणार आहे. मुलांच्या पाठीवर दप्तराचे ओझे नसणार आहे. भाजी-पोळीच्या डब्याची कटकट तेथे नसणार आहे. तेथे तासन् तास बसून करण्याचा अभ्यास नसणार आहे. तेथील शाळेत कोणत्याच प्रकारची
खेळाची साधनं नसणार आहेत.

व्याकरण व भाषाभ्यास.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. शतक
2. शाळा
3. फळा
4. बटण
5. दार.
6. ओझे
7. पोळी
8. कटकट
9. अभ्यास
10. पास
11. भारी
12. चंद्र

उत्तरः

1. शंभर
2. विद्यालय
3. श्यामपटल
4. कळ
5. दरवाजा
6. भार
7. चपाती
8. त्रास
9. सराव
10. उत्तीर्ण
11. चांगली
12. शशी

खालील वाक्यांत दुहेरी अवतरण चिन्हांचा वापर करून लिहा.

प्रश्न 1.
मला माहीत नाही बाळ आई म्हणायची.
उत्तर:
“मला माहीत नाही बाळ.” आई म्हणायची.

चंद्रावरची शाळा Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

एकविसावे शतक हे विज्ञानाचे शतक म्हणून ओळखले जाते. या शतकात विज्ञानाने खूप प्रगती केली व माणूस चंद्रावरती जाऊन पोहोचला. शाळेतील मुलांनासुद्धा चंद्राविषयी माहिती मिळाली. परंतु चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्या गोष्टी नसतील याचे सुंदर वर्णन या कवितेत कवयित्रीने केले आहे. व चंद्रावरची व पृथ्वीवरच्या शाळेची तुलना केली आहे.

शब्दार्थ:

1. चंद्र – चांदोबा (moon)
2. शतक – शंभर (hundred)
3. छोट्या – लहान (small)
4. खुलणे – उघडणे (open)
5. दप्तर – (school bag)
6. ओझे – वजन, भार (weight)
7. न्यावा – नेणे (to carry)
8. यान – अवकाशातून प्रवास करणारे सुसज्ज वाहन (spacecraft)
9. गोळी – (tablet)
10. पटपट – झटपट (hurry)
11. पी.टी. – शारीरिक शिक्षण (physical training)
12. पाहणे – बघणे (to see)
13. तरंगणे – अधांतरी राहणे (to float)
14. भारी – चांगली (good)
15. चांदण्या – चमकणारे छोटे तारे (stars)

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• बाबांचं पत्र Question Answer
• मिनूचा जलप्रवास Question Answer
• चंद्रावरची शाळा (कविता) Question Answer
• मोठी आई Question Answer
• अप्पाजींचे चातुर्य Question Answer
• होळी आली होळी (कविता) Question Answer
• मुक्या प्राण्यांची कैफियत Question Answer
• पाणपोई (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 15 होळी आली होळी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 15 होळी आली होळी (कविता) Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 15 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 15 होळी आली होळी Textbook Questions and Answers

1. एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
होळीला करावयाचा गोड पदार्थ?
उत्तर:
पुरण पोळी

प्रश्न आ.
केरकचरा टाकण्याचे ठिकाण?
उत्तर:
कचरा पेटी, खड्डा

2. एक-दोन वाक्यातं उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवीने काय तोडण्यास मनाई केली आहे?
उत्तर:
कवीने झाडे व फांदया तोडण्यास मनाई केली आहे.

प्रश्न आ.
होळीच्या वेळी झोळी कशाने भरावी?
उत्तर:
होळीच्या वेळी झोळी सद्गुणांनी भरावी.

प्रश्न इ.
होळीसाठी मोळी कशाची बांधावी?
उत्तर:
अनिष्ट रूढी व प्रथांची मोळी होळीसाठी बांधावी.

प्रश्न ई.
कवीने होळीच्या दिवशी कोणती शपथ घ्यायला सांगितली आहे?
उत्तर:
‘होळीच्या दिवशी वृक्ष राजी तोडणार नाही’ ही शपथ घ्यायला कवीने सांगितले आहे.

प्रश्न उ.
कवीच्या मताप्रमाणे होळी साजरी केल्यास त्याच्या घरी कोण पाणी भरेल?
उत्तर:
कवीच्या मताप्रमाणे होळी साजरी केल्यास त्याच्या घरी निसर्गराजा पाणी भरेल.

3. ‘पर्यावरणाचे भान ठेवून होळी साजरी करा.’ याबाबत तुमचे मत दोन – तीन वाक्यांत लिहा.

प्रश्न 1.
‘पर्यावरणाचे भान ठेवून होळी साजरी करा.’ याबाबत तुमचे मत दोन – तीन वाक्यांत लिहा.
उत्तर:
‘होळी’ च्या सणादिवशी गल्लोगल्ली, जागोजागी होळी पेटवली जाते. या होळीमध्ये जाळण्यासाठी आपण झाडे मोठ्या प्रमाणावर तोडतो. ही झाडे जाळल्यामुळे वायू प्रदूषण एकाच दिवशी मोठ्या प्रमाणात होते. झाडे तोडल्यामुळे जीवनावश्यक ऑक्सीजनचे प्रमाण कमी झाले आहे. एकाच सार्वजनिक ठिकाणी आपण होळी जाळून तिची सर्वांनी सामूहिक पूजा केली तर होणारे मोठ्या प्रमाणावरील प्रदूषण आपणास टाळता येईल. होळीच्या दिवशी झाडे न तोडता झाडे लावण्याचा संकल्प करूयात व आपल्या पृथ्वीचे संवर्धन करूयात. पर्यावरणाचे रक्षण करूया.

4. ‘होळी’ च्या सणाची तयारी तुम्ही कशी कराल ते लिहा.

प्रश्न 1.
‘होळी’ च्या सणाची तयारी तुम्ही कशी कराल ते लिहा.
उत्तर:
प्रथम मी घराच्या अंगणात पाण्याचा सडा शिंपडून अंगण स्वच्छ करून घेईन. नंतर होळीसाठी अंगणात एक छोटासा खड्डा तयार करेन. त्या खड्ड्यात थोड्या प्रमाणात वाळलेले गवत व शेणाच्या शेणी /गोवऱ्या उभ्या करून रचून ठेवेन. नंतर होळी भोवती सुंदर रांगोळी काढेन. घरात आईच्या कामात मदत करेन.

5. तुमच्या परिसरात ‘आदर्श होळी’ साजरी करण्यासाठी एक सूचना फलक तयार करा.

प्रश्न 1.
तुमच्या परिसरात ‘आदर्श होळी’ साजरी करण्यासाठी एक सूचना फलक तयार करा.

उत्तर:

6. होळी हा सण ‘फाल्गुन’ या मराठी महिन्यात येतो. त्याप्रमाणे खालील तक्ता दिनदर्शिका पाहून पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
होळी हा सण ‘फाल्गुन’ या मराठी महिन्यात येतो. त्याप्रमाणे खालील तक्ता दिनदर्शिका पाहून पूर्ण करा.

उत्तर:

प्रश्न 2.
खालील सूचना वाचा. अशा आणखी सूचना तयार करा.

Class 6 Marathi Chapter 15 होळी आली होळी Additional Important Questions and Answers

एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
एक प्रकारचे वस्त्र?
उत्तर:
बंडी

खालील कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
होळी आली होळी
खावी …………………………
…………………… तोडू नका,
केर-कचरा खड्ड्यात टाका.
उत्तर:
होळी आली होळी
खावी पुरणाची पोळी,
झाडे, फांदया तोडू नका,
केर-कचरा खड्ड्यात टाका.

प्रश्न 2.
होळी आली होळी
ठेवू ……………………………
……………………. वृक्ष राजी
घ्यावी आज अशी आण.
उत्तर:
होळी आली होळी
ठेवू पर्यावरणाचे भान,
नका तोडू वृक्ष राजी
घ्यावी आज अशी आण

प्रश्न 3.
होळीचा हा सण असा
……………………………….
……………………………….
स्वत: येऊन पाणी भरील.
उत्तर:
होळीचा हा सण असा
जो कोणी साजरा करील,
निसर्गराजा त्याच्या घरी
स्वत: येऊन पाणी भरील.

खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणत्या गोष्टीचे भान ठेवण्यास कवीने सांगितले आहे?
उत्तर:
पर्यावरणाचे भान ठेवण्यास कवीने सांगितले आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न अ.
‘होळी – पोळी’ यासारखे कवितेतील शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

1. नका – टाका
2. झोळी – मोळी
3. भान – आण
4. थंडी – बंडी
5. करील – भरील

प्रश्न आ.
खालील अक्षरांवर अनुस्वार (-) देऊन शब्द पुन्हा लिहा.
उत्तर:

1. फादया – फांदया
2. बाधू – बांधू
3. थडी – थंडी
4. बडी – बंडी
5. अडी – अंडी
6. बाधा – बांधा

होळी आली होळी Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

प्रस्तुत कवितेत कवी दिलीप पाटील यांनी ‘होळी’ या सणाचे महत्त्व विशद केले आहे. त्याचबरोबर या सणाच्या निमित्ताने | कोणत्या गोष्टी सोडाव्या व कोणत्या गोष्टी आत्मसात कराव्यात याचे वर्णन केले आहे.

शब्दार्थ:

1. होळी – भारतातील एक सण (holi)
2. अनिष्ट – वाईट (evil)
3. रूढी – परंपरा (tradition, custom)
4. पर्यावरण – भोवतालचा परिसर (environment)
5. वृक्ष राजी – वन, जंगल (forests)
6. आण – शपथ (an oath)
7. बंडी – बनियन (under garment)
8. पाणी भरणे – मदत करणे (to help)

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• बाबांचं पत्र Question Answer
• मिनूचा जलप्रवास Question Answer
• चंद्रावरची शाळा (कविता) Question Answer
• मोठी आई Question Answer
• अप्पाजींचे चातुर्य Question Answer
• होळी आली होळी (कविता) Question Answer
• मुक्या प्राण्यांची कैफियत Question Answer
• पाणपोई (कविता) Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 6th Marathi Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे… (कविता) Question Answer Maharashtra Board

Std 6 Marathi Chapter 6 Question Answer

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Textbook Questions and Answers

1. एका-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवयित्रीला अवकाशात कसे फिरावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला हवेवर स्वार होऊन अवकाशात पक्ष्यासारखे फिरावेसे वाटते.

प्रश्न आ.
कवयित्रीला गवतावर कसे उतरावेसे वाटते?
उत्तरः
कवयित्रीला दवबिंदू होऊन गवतावर उतरावेसे वाटते.

प्रश्न इ.
धुके बनून कवयित्रीला काय करावेसे वाटते?
उत्तर:
धुके बनून कवयित्रीला पूर्ण जग झाकून मिश्कीलतेने पहावेसे वाटते.

प्रश्न ई.
कवयित्रीला सूर्यकिरण का व्हावेसे वाटते?
उत्तर:
सूर्यकिरण काळोखाला चिरणारा असतो म्हणून कवयित्रीला सूर्यकिरण व्हावेसे वाटते.

2. खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न अ.
सूर्यप्रकाशे वाफ होऊनी पुन्हा पुन्हा परतावे.
1. सूर्यकिरणांची वाफ व्हावी.
2. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनावी.
3. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.
उत्तर:
सूर्य किरण होऊन काळोख नष्ट करावा.

प्रश्न आ.
भास नको मज, तुम्हा सांगतो हे खरे खरे व्हावे.
1. निसर्गातल्या रंगात रंगून जावे.
2. वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.
3. कोणतीच गोष्ट भासमान नसावी.
उत्तर:
वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.

3. कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा

प्रश्न 1.
कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा
उत्तरः
(अ) अवकाशी विहरणारा – पक्षी
(आ) गवतावर उतरणारे – दवबिंदू
(इ) धरणीवर उतरणारे – धुके
(ई) उर्जेचा स्त्रोत असणारा – सूर्य
(उ) काळोखाला चिरणारा – सूर्यकिरण

4. ‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.

प्रश्न 1.
‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.
उत्तरः

5. ‘मी झाड झाले तर…’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

प्रश्न 1.
‘मी झाड झाले तर…………….’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.
उत्तर:
किती छान कल्पना आहे ही! मी झाड झाले तर पोपट, मैना, बुलबुल, कोकीळ यांच्या घरट्यांची सोय होईल. सर्व लोकांना माझ्या फळांनी तृप्त करीन. गार गार सावली देईन. जमिनीची धूप थांबवीन. सर्वप्रकारे मी मदत करीन. सर्वांत महत्त्वाचे मी टाहो फोडून सांगेन, “लोकहो! मला तोडू नका. पर्यावरण सांभाळा. तरच तुमचे जीवन सुखमय होईल.”

6. हे शब्द असेच लिहा.

प्रश्न 1.
हे शब्द असेच लिहा.

उत्तर:
क्षितिज, ऊर्जा, मिष्किल, स्रोत, स्वार, सूर्यप्रकाश, चंद्र, निसर्ग, पुन्हा.

7. ‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.

प्रश्न 1.
‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.
उत्तर:
वरील उपक्रम विद्यार्थ्यांनी स्वत: करावा.

8. ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

प्रश्न 1.
ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

9. कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.
उत्तर:
मला एक छोटीशी, सुंदर, नाजूक परी व्हावेसे वाटते. परी झाल्यावर मी माझ्या हातातील जादूच्या कांडीने सगळी कामे पटपट पूर्ण करेन. सगळ्यांना मदत करेन. तसेच, मला एक लेखणी (पेन) व्हावेसे वाटते. मी माझ्या शाईच्या व टोकाच्या मदतीने पांढऱ्याशुभ्र मऊ कागदावर नाचेन. त्यामुळे, सुंदर नक्षी तयार होईल किंवा कविता लिहिली जाईल. मला विमानही व्हावेसे वाटते. उंच आकाशातून उडत वेगवेगळ्या देशांत जावेसे वाटते. कधी कधी मला फुलपाखरू व्हावेसे वाटते. सुंदर, नाजूक फुलांवर बसावेसे वाटते.

10. खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

प्रश्न 1.
खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
हे एक सुंदर निसर्ग चित्र आहे. आकाशात ढग आहेत. पक्षी उडत आहेत. डोंगरांच्या रांगेतून सूर्योदय होत आहे. सुंदर हिरवळ, झाडे आहेत. एक टुमदार घर आहे. घराला कुंपण आहे. सकाळची प्रसन्न वेळ आहे. सर्वत्र गवत उगवले आहे. घराच्या आसपास गर्द झाडी आहे.

11. खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उपक्रम: तुमच्या कल्पनेने या कवितेचे वर्णन करणारे निसर्गचित्र काढा व रंगवा.

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.

खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.

(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)

प्रश्न 1.
खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उत्तर:

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.
उत्तर:
(अ) ती, (आ) त्यांनी, (इ) आपण, (ई) स्वतः

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.
(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)
उत्तर:
(अ) तुम्ही, (आ) तिचा, (इ) आम्ही, (ई) तो, (उ) तिने, (ऊ) आमचे

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Important Additional Questions and Answers

खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न 1.
काळोखाला चिरत चिरत मी सूर्य किरण व्हावा.
1. सूर्यकिरण होऊन काळोख नष्ट करावा.
2. उर्जेचा स्त्रोत पहावा.
3. सूर्याच्या प्रकाशाने उर्जा मिळावी.
उत्तर:
सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
उर्जेचा स्त्रोत कोणता आहे?
उत्तरः
सूर्य उर्जेचा स्त्रोत आहे.

प्रश्न 2.
कवयित्रीला कशात रंगून जावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावेसे वाटते.

प्रश्न 3.
कवितेतून शोधा.
उदा. चंद्राशी खेळणारा – भरारणारा वारा.
उत्तर:
आकाशात झुलणारा – ढग

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोणकोणत्या गोष्टी खऱ्या व्हाव्यात असे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, ढग होऊन झुलावे, वारा होऊन चंद्राशी खेळावे, धुक्यासारखे अलगद व्हावे, सूर्याला जवळून पहावे व निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावे असे वाटते. या सर्व गोष्टींचा भास नको तर त्या खऱ्या व्हाव्यात असे तिला वाटते.

प्रश्न 2.
दवबिंदू कसा परतणार आहे ?
उत्तरः
सूर्यप्रकाशाने पाण्याची वाफ होईल व थंडीत पहाटे ते दवबिंदू होऊन परत गवतावर उतरतील. असाच क्रम पुन्हा-पुन्हा चालू राहील.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः, त्याला)

प्रश्न 1.
मी आणि रोहन रोज शाळेत जातो. मी जातांना हाक मारते.
उत्तर:
त्याला

प्रश्न 2.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. स्वार होणे	(अ) आकाशात उडणे
2. विहरणे	(आ) भ्रम
3. अलगद	(इ) आरूढ होणे
4. भास	(ई) हळूच

उत्तर:

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. स्वार होणे	(इ) आरूढ होणे
2. विहरणे	(अ) आकाशात उडणे
3. अलगद	(ई) हळूच
4. भास	(आ) भ्रम

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचा, वाक्प्रचारांचा वाक्यांत उपयोग करा.
उत्तर:

1. मिश्कील – लहान मुले मिश्कील असतात.
2. स्वार होणे – राजा घोड्यावर स्वार होऊन शिकारीला निघाला.
3. अलगद – सीमाने काचेचे भांडे अलगद जमिनीवर ठेवले.
4. काळोखाला चिरणे – बॅटरीचा झोत काळोखाला चिरत होता.
5. विहरणे – पक्षी आनंदात आकाशात विहरतात.

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
खालील चित्र पहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
काश्मीरचे निसर्ग सौंदर्य
चित्रात हिमालयाच्या रांगा आहेत. त्यावर पांढराशुभ्र बर्फ आहे. देवदारचे उंच उंच वृक्ष आहेत. धबधब्याचे पाणी पडत आहे. पक्षी उडत आहेत. निसर्ग सौंदर्य अप्रतिम आहे.

प्रश्न 2.
मी झाड झाले तर ………… अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

उत्तर:
1 – मासा
2 – फुलपाखरु
3 – मोर
4 – चांदणी

हे खरे खरे व्हावे Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

प्रस्तुत कवितेत कवयित्रीच्या मनातील विचार खरे खरे व्हावे, असे तिला वाटते. पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, चंद्राशी खेळावे, | सूर्याला जवळून पहावे अशा अनेक अशक्य गोष्टी करता याव्या, असे तिला वाटते. निसर्गातील रंगांमध्ये रंगून जाण्याची तिची इच्छा आहे.

शब्दर्थ:

1. स्वार होणे – आरूढ होणे (to ride on)
2. विहरणे – आकाशात उडणे (to fly)
3. पक्षी – खग (bird)
4. दवबिंदू – पानावरील पाण्याचा थेंब (dew drops)
5. क्षितिज – आकाश जेथे जमिनीला टेकल्याचा भास होतो ती रेषा (horizon)
6. गडद – भडक (dark)
7. भरारणारा – वेगात वाहणारा (violent vind)
8. धुके – (fog, mist)
9. अलगद – हळूच (softly)
10. धरणी – जमीन (land)
11. मिश्कील – खोडकर (naughty, mischievous)
12. उर्जा – उष्णता (energy)
13. भास – भ्रम (illusion)
14. स्त्रोत – जेथून मिळते तो मार्ग (source)

वाक्प्रचार व अर्थ :

1. काळोखाला चिरणे – काळोख भेदून जाणे.

Marathi Sulabhbharati Class 6 Solutions

• भारतमाता (गाणे) Question Answer
• माझा अनुभव Question Answer
• पाऊस आला! पाऊस आला! (कविता) Question Answer
• माहिती घेऊया Question Answer
• सुगरणीचे घरटे Question Answer
• हे खरे खरे व्हावे… (कविता) Question Answer
• उद्यानात भेटलेला विद्यार्थी Question Answer
• कुंदाचे साहस Question Answer
• घर (कविता) Question Answer