Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 2 Trigonometry – I Ex 2.2 Questions and Answers.

11th Maths Part 1 Trigonometry – I Exercise 2.2 Questions And Answers Maharashtra Board

Question 1.
If 2sin A = 1 = \(\sqrt{2}\) cos B and \(\frac{\pi}{2}\) < A < π, \(\frac{3 \pi}{2}\)
Solution:
Given, 2sin A = 1
∴ sin A = 1/2
we know that,
cos² A = 1 – sin² A = 1 – \(\left(\frac{1}{2}\right)^{2}=1-\frac{1}{4}=\frac{3}{4}\)
∴ cos A = \(\pm \frac{\sqrt{3}}{2}\)
Since \(\frac{\pi}{2}\) < A < π
A lies in the 2nd quadrant.

We know that,
Sin² B = 1 – cos² B = 1 – \(\left(\frac{1}{\sqrt{2}}\right)^{2}\)\(\frac{1}{2}=\frac{1}{2}\)
∴ sin B = \(\pm \frac{1}{\sqrt{2}}\)
Since \(\frac{3 \pi}{2}\) < B < 2π
B lies in the 4th quadrant,

Question 2.
If \(\) and A, B are angles in the second quadran, then prove that 4cosA + 3 cos B = -5
Solution:
Given, \(\frac{\sin \mathrm{A}}{3}=\frac{\sin \mathrm{B}}{4}=\frac{1}{5}\)
∴ sin A = \(\frac{3}{5}\) and sin B = \(\frac{4}{5}\)
We know that,
cos² A = 1 – sin² = 1 – \(\left(\frac{3}{5}\right)^{2}\) = 1 – \(\frac{9}{25}=\frac{16}{25}\)
∴ Cos A = ± \([{4}{5}\)
Since A lies in the second quadrant,
cos A < 0
∴ Cos A = –\(\frac{4}{5}\)
Sin B = 4/5
We know that,
cos²B = 1 – sin²B = 1 – \(\left(\frac{4}{5}\right)^{2}=1-\frac{16}{25}=\frac{9}{25}\)
∴ Cos B = ±\(\frac{4}{5}\)
Since B lies in the second quadrant, cos B < 0

Question 3.
If tan θ = \(\frac{1}{2}\), evaluate \(\frac{2 \sin \theta+3 \cos \theta}{4 \cos \theta+3 \sin \theta}\)
Solution:

Question 4.
Eliminate 0 from the following:
i. x = 3sec θ, y = 4tan θ
ii. x = 6cosec θ,y = 8cot θ
iii. x = 4cos θ – 5sin θ, y = 4sin θ + 5cos θ
iv. x = 5 + 6 cosec θ,y = 3 + 8 cot θ
v. x = 3 – 4tan θ,3y = 5 + 3sec θ
Solution:
i. x = 3sec θ, y = 4tan θ
∴ sec θ = \(\frac{x}{3}\) and tan θ= \(\frac{y}{4}\)
We know that,
sec²θ – tan²θ = 1

∴ 16x² – 9y² = 144

ii. x = 6cosec θ and y = 8cot θ
.’. cosec θ = \(\) and cot θ = \(\)
We know that,
cosec² θ – cot² θ =

16x² – 9y² = 576

iii. x = 4cos θ – 5 sin θ … (i)
y = 4sin θ + 5cos θ .. .(ii)
Squaring (i) and (ii) and adding, we get
x² + y² = (4cos θ – 5sin θ)² + (4sin θ + 5cos θ)²
= 16cos²θ – 40 sinθ cosθ + 25 sin²θ + 16 sin² θ + 40sin θ cos θ + 25 cos² θ
= 16(sin² θ + cos² θ) + 25(sin² θ + cos² θ)
= 16(1) + 25(1)
= 41

iv. x = 5 + 6cosec θ andy = 3 + 8cot θ
∴ x – 5 = 6cosec θ and y – 3 = 8cot θ
∴ cosec θ = \(\frac{x-5}{6}\) and cot θ = \(\frac{y-3}{8}\)
We know that,
cosec² θ – cot² θ = 1
∴ \(\left(\frac{x-5}{6}\right)^{2}-\left(\frac{y-3}{8}\right)^{2}\) = 1

v. 2x = 3 – 4tan θ and 3y = 5 + 3sec θ
∴ 2x – 3 = -4tan θ and 3y – 5 = 3sec θ
∴ tan θ = \(\frac{3-2 x}{4}\) and sec θ = \(\frac{3 y-5}{3}\)θ
We know that, sec² θ – tan² θ = 1
∴ \(\left(\frac{3 y-5}{3}\right)^{2}-\left(\frac{3-2 x}{4}\right)^{2}\) = 1
∴ \(\left(\frac{3 y-5}{3}\right)^{2}-\left(\frac{2 x-3}{4}\right)^{2}\) = 1

Question 5.
If 2sin² θ + 3sin θ = 0, find the permissible values of cosθ.
Solution:
2sin² θ + 3sin θ = 0
∴ sin θ (2sin θ + 3) = 0
∴ sin θ = 0 or sin θ = \(\frac{-3}{2}\)
Since – 1 ≤ sin θ ≤ 1,
sin θ = 0
\(\sqrt{1-\cos ^{2} \theta}\) = 0 …[ ∵ sin² θ = 1- cos² θ]
∴ 1 – cos² θ = 0
∴ cos² θ = 1
∴ cos θ = ±1 …[∵ – 1 ≤ cos θ ≤ 1]

Question 6.
If 2cos² θ – 11 cos θ + 5 = 0, then find the possible values of cos θ.
Solution:
2cos²θ – 11 cos θ + 5 = 0
∴ 2cos² θ – 10 cos θ – cos θ + 5 = 0
∴ 2cos θ(cos θ – 5) – 1 (cos θ – 5) = 0
∴ (cos θ – 5) (2cos θ – 1) = 0
cos θ – 5 = 0 or 2cos θ – 1 = 0
∴ cos θ = 5 or cos θ = 1/2
Since, -1 ≤ cos θ ≤ 1
∴ cos θ = 1/2

Question 7.
Find the acute angle θ such 2cos² θ = 3sin θ.
Solution:
2cos²0 = 3sin θ
∴ 2(1 – sin² θ) = 3sin θ
∴ 2 – 2sin² θ = 3sin θ
∴ 2sin² θ + 3sin 9-2 = θ
∴ 2sin² θ + 4sin θ – sin θ – 2 = θ
∴ 2sin θ(sin θ + 2) -1 (sin θ + 2) = θ
∴ (sin θ + 2) (2sin θ – 1) = 0
∴ sin θ + 2 = 0 or 2sin θ – 1 = 0
∴ sin θ = -2 or sin θ = 1/2
Since, -1 ≤ sin θ ≤ 1
∴ Sin θ = 1/2
∴ θ = 30° …[ ∵ sin 30 = 1/2]

Question 8.
Find the acute angle 0 such that 5tan2 0 + 3 = 9sec 0.
Solution:
5tan² θ + 3 = 9sec θ
∴ 5(sec² θ – 1) + 3 = 9sec θ
∴ 5sec² θ – 5 + 3 = 9sec θ
∴ 5sec² θ – 9sec θ – 2 = 0
∴ 5sec² θ – 10 sec θ + sec θ – 2 = 0
∴ 5sec θ(sec θ – 2) + 1(sec θ – 2) = 0
∴ (sec θ – 2) (5sec θ + 1) = 0
∴ sec θ – 2 = 0 or 5sec θ + 1 = 0
∴ sec θ = 2 or sec θ = -1/5
Since sec θ ≥ 1 or sec θ ≤ -1,
sec θ = 2
∴ θ = 60° … [ ∵ sec 60° = 2]

Question 9.
Find sin θ such that 3cos θ + 4sin θ = 4.
Solution:
3cos θ + 4sin θ = 4
∴ 3cos θ = 4(1 – sin θ)
Squaring both the sides, we get .
9cos²θ = 16(1 – sin θ)²
∴ 9(1 – sin² θ) = 16(1 + sin² θ – 2sin θ)
∴ 9 – 9sin² θ = 16 + 16sin² θ – 32sin θ
∴ 25sin² θ – 32sin θ + 7 = 0
∴ 25sin² θ – 25sin θ – 7sin θ + 7 = 0
25sin θ (sin θ – 1) – 7 (sin θ – 1) = 0
∴ (sin θ – 1) (25sin θ – 7) = 0
∴ sin θ – 1 = 0 or 25 sin θ – 7 = 0
∴ sin θ = 1 or sin θ = \(\frac{7}{25}\)
Since, -1 ≤ sin θ ≤ 1
∴ sin θ = 1 or \(\frac{7}{25}\)
[Note: Answer given in the textbook is 1. However, as per our calculation it is 1 or \(\frac{7}{25}\).]

Question 10.
If cosec θ + cot θ = 5, then evaluate sec θ.
Solution:
cosec θ + cot θ = 5
∴ \(\frac{1}{\sin \theta}+\frac{\cos \theta}{\sin \theta}=5\)
∴ \(\frac{1+\cos \theta}{\sin \theta}=5\)
∴ 1 + cos θ = 5.sin θ
Squaring both the sides, we get
1 + 2 cos θ + cos² θ = 25 sin² θ
∴ cos² θ + 2 cos θ + 1 = 25 (1 – cos² θ)
∴ cos² θ + 2 cos θ + 1 = 25 – 25 cos² θ
∴ 26 cos² θ + 2 cos θ – 24 = 0
∴ 26 cos² θ + 26 cos θ – 24 cos θ – 24 = 0
∴ 26 cos θ (cos θ + 1) – 24 (cos θ + 1) = 0
∴ (cos θ + 1) (26 cos θ – 24) = 0
∴ cos θ + 1 = θ or 26 cos θ – 24 = 0
∴ cos θ = -1 or cos θ = \(\frac{24}{26}=\frac{12}{13}\)
When cos θ = -1, sin θ = 0
∴ cot θ and cosec x are not defined,
∴ cos θ ≠ -1
∴ cos θ = \(\frac{12}{13}\)
∴ sec θ = \(\frac{1}{\cos \theta}=\frac{13}{12}\)
[Note: Answer given in the textbook is -1 or \(\frac{13}{12}\).
However, as per our calculation it is only \(\frac{13}{12}\).]

Question 11.
If cot θ = \(\frac{3}{4}\) and π < θ < \(\frac{3 \pi}{2}\), then find the value of 4 cosec θ + 5 cos θ.
Solution:
We know that,
cosec²θ = 1 + cot² θ = \(\left(\frac{3}{4}\right)^{2}\) = 1 + \(\frac{9}{16}\)
∴ cosec² θ = \(\frac{25}{16}\)
∴ cosec θ = \(\pm \frac{5}{4}\)
Since π < θ < \(\frac{3 \pi}{2}\)
θ lies in the third quadrant.
∴ cosec θ < 0
∴ cosec θ = –\(\frac{5}{4}\)
cot θ = \(\frac{3}{4}\)
tan θ = \(\frac{1}{\cot \theta}=\frac{4}{3}\)
We know that,
sec² θ = 1 + tan² θ = 1 + \(\left(\frac{4}{3}\right)^{2}\)
= 1 + \(\frac{16}{9}=\frac{25}{9}\)
∴ sec θ = ±\(\frac{5}{3}\)
Since θ lies in the third quadrant,
sec θ < 0
∴ sec θ = –\(\frac{5}{3}\)
cos θ = \(\frac{1}{\sec \theta}=\frac{-3}{5}\)
∴ 4cosec θ + 5cos θ
= \(4\left(-\frac{5}{4}\right)+5\left(-\frac{3}{5}\right)\)
= -5 – 3 = -8
[Note: The question has been modified.]

Question 12.
Find the Cartesian co-ordinates of points whose polar co-ordinates are:
i. (3, 90°) ii. (1, 180°)
Solution:
i. (r, θ) = (3, 90°)
Using x = r cos θ and y = r sin θ, where (x, y) are the required cartesian co-ordinates, we get
x = 3cos 90° and y = 3sin 90°
∴ x = 3(0) = 0 and y = 3(1) = 3
∴ the required cartesian co-ordinates are (0, 3).

ii. (r, θ) = (1, 180°)
Using x = r cos θ and y = r sin θ, where (x, y) are the required cartesian co-ordinates, we get
x = 1(cos 180°) and y = 1(sin 180°)
∴ x = -1 and y = 0
∴ the required cartesian co-ordinates are (-1, 0).

Question 13.
Find the polar co-ordinates of points whose Cartesian co-ordinates are:
1. (5, 5) ii. (1, \(\sqrt{3}\))
ii. (-1, -1) iv. (-\(\sqrt{3}\), 1)
Solution:
i. (x, y) = (5, 5)
∴ r = \(\sqrt{x^{2}+y^{2}}\) = \(\sqrt{25+25}\)
\(=\sqrt{50}=5 \sqrt{2}\)
tan θ = \(\frac{y}{x}=\frac{5}{5}\) = 1
Since the given point lies in the 1st quadrant,
θ = 45° …[∵ tan 45° = 1]
∴ the required polar co-ordinates are (\(5 \sqrt{2}\), 45°).

ii. (x, y) = ( 1, \(\sqrt{3}\))
∴ r = \(\sqrt{x^{2}+y^{2}}=\sqrt{1+3}=\sqrt{4}=2\)
tan θ = \(\frac{y}{x}=\frac{\sqrt{3}}{1}=\sqrt{3}\)
Since the given point lies in the 1st quadrant,
θ = 60° …[∵ tan 60° = \(\sqrt{3}\)]
∴ the required polar co-ordinates are (2, 60°).

iii. (x, y) = (-1, -1)
∴ r = \(\sqrt{x^{2}+y^{2}}=\sqrt{1+1}=\sqrt{2}\)
tan θ = \(\frac{y}{x}=\frac{-1}{-1}=1\)
∴ tan θ = tan \(\frac{\pi}{4}\)
Since the given point lies in the 3rd quadrant,
tan θ = tan \(\left(\pi+\frac{\pi}{4}\right)\) …[∵ tan (n + x) = tanx]
∴ tan θ = tan \(\left(\frac{5 \pi}{4}\right)\)
∴ θ = \(\frac{5 \pi}{4}\) = 225°
∴ the required polar co-ordinates are (\(\sqrt{2}\), 225°).

iv. (x, y) = (-\(\sqrt{3}\) , 1)
∴ r = \(\sqrt{x^{2}+y^{2}}=\sqrt{3+1}=\sqrt{4}=2\)
tan θ = \(\frac{y}{x}=\frac{1}{-\sqrt{3}}\) = -tan \(\frac{\pi}{6}\)
Since the given point lies in the 2nd quadrant,
tan θ = tan \(\left(\pi-\frac{\pi}{6}\right)\) …[∵ tan (π – x) = – tanx]
∴ tan θ = tan \(\left(\frac{5 \pi}{6}\right)\)
∴ θ = \(\frac{5 \pi}{6}\) = 150°
∴ the required polar co-ordinates are (2, 150°)

Question 14.
Find the values of:
i. sin\(\frac{19 \pi^{e}}{3}\)
ii. cos 1140°
iii. cot \(\frac{25 \pi^{e}}{3}\)
Solution:
i. We know that sine function is periodic with period 2π.
sin \(\frac{19 \pi}{3}\) = sin \(\left(6 \pi+\frac{\pi}{3}\right)\) = sin \(\frac{\pi}{3}=\frac{\sqrt{3}}{2}\)

ii. We know that cosine function is periodic with period 2π.
cos 1140° = cos (3 × 360° + 60°)
= cos 60° = \(\frac {1}{2}\)

iii. We know that cotangent function is periodic with period π.
cot \(\frac{25 \pi}{3}\) = cot \(\left(8 \pi+\frac{\pi}{3}\right)\) = cot \(\frac{\pi}{3}\) = \(\frac{1}{\sqrt{3}}\)
dhana work.txt
Displaying dhana work.txt.

Class 11 Maharashtra State Board Maths Solution 

• Exercise 1.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 1.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 2 Class 11 Maths 1

Balbharti Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 2 Trigonometry – I Ex 2.1 Questions and Answers.

11th Maths Part 1 Trigonometry – I Exercise 2.1 Questions And Answers Maharashtra Board

Question 1.
Find the trigonometric functions of 0°, 30°, 45°, 60°, 150°, 180°, 210°, 300°, 330°, – 30°, – 45°, – 60°, – 90°, – 120°, – 225°, – 240°, – 270°, – 315°
Solution:
Angle of measure 0°:

Let m∠XOA = 0° = 0^c
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard
unit circle in P(1, 0).
Hence,x = 1 and y = 0
sin 0° = y = 0,
cos 0° = x = 1,
tan 0° = \(\frac{y}{x}=\frac{0}{1}\) = 0
cot 0° = \(\frac{x}{y}=\frac{1}{0}\) which is not defined
sec 0° = \(\frac{1}{x}=\frac{1}{1}\) = 1
cot 0° = \(\frac{1}{y}=\frac{1}{0}\) which is not defined,

Angle of measure 30°:
Let m∠XOA = 30°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y)
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP= 1

Since point P lies in 1st quadrant, x > 0, y > 0
∴ x = OM = \(\frac{\sqrt{3}}{2}\) and y = PM = \(\frac{1}{2}\)

Angle of measure 45°:
Let m∠XOA = 45°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 45° – 45° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 1st quadrant, x > 0, y > 0
∴ x = OM = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\) and
y = PM = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\)
∴ P = (\(\frac{1}{\sqrt{2}}\), \(\frac{1}{\sqrt{2}}\))

Angle of measure 60°:
Let m∠XOA = 60°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP= 1,

Angle of measure 150°:
Let m∠XOA = 150°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP= 1,

Since point P lies in the 2nd quadrant, x < 0, y > 0

Angle of measure 180°:
Let m∠XOA = 180°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(-1, 0).
∴ x = – 1 and y = 0
sin 180° =y = 0
cos 180° = x = -1

tan 180° = \(\frac{y}{x}\)
= \(\frac{0}{-1}\) = 0
Cosec 180° = \(\frac{1}{y}\)
= \(\frac{1}{0}\)
which is not defined.
sec 180°= \(\frac{1}{x}=\frac{1}{-1}\) = -1
cot 180° = \(\frac{x}{y}=\frac{-1}{0}\) , which is not defined.

Angle of measure 210°:
Let m∠XOA = 210°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP= 1,

Since point P lies in the 3rd quadrant, x < 0,y < 0
∴ x = -OM = \(\frac{-\sqrt{3}}{2}\) and y = -PM = \(\frac{-1}{2}\)
∴ P ≡( \(\frac{-\sqrt{3}}{2}, \frac{-1}{2}\) )

Angle of measure 300°:
Let m∠XOA = 300°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 1st quadrant, x > 0,y > 0
x = OM = \(\frac{1}{2}\) = and y = -PM = \(\frac{-\sqrt{3}}{2}\)
sin 300° = y = \(\frac{-\sqrt{3}}{2}\)
cos 300° = x = \(\frac{1}{2}\)
tan 300° = \(\frac{y}{x}=\frac{-\frac{\sqrt{3}}{2}}{\frac{1}{2}}=-\sqrt{3}\)

Angle of measure 330°:
Let m∠XOA = 330°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP= 1,

Since point P lies in the 4th quadrant, x > 0, y < 0

Angle of measure 30°
Let m∠XOA = -30°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x,y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60 — 90° triangle.
op = 1,

Since point P lies in the 4th quadrant x > 0, y < 0

Angle of measure 45°:
Let m∠XOA = 45°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 45° – 45° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 4th quadrant x > 0, y < 0

[Note : Answer given in the textbook of sin (45°) = – 1/2. However, as per our calculation it is \(-\frac{1}{\sqrt{2}}\) ]

Angle of measure (-60°):
Let m∠XOA = -60°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard
unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 4’ quadrant,
x > 0, y < 0
x = OM =\(\frac{1}{2}\) and y = -PM = \(-\frac{\sqrt{3}}{2}\)

Angle of measure (-90°):
Let m∠XOA = -90°
It terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(0, -1)
∴ x = 0 and y = -1
sin (-90°) = y = -1
cos (-90°) = s = 0

Angle of measure (-120°):
Let m∠XOA = – 120°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30° – 60° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 3rd quadrant, x < 0, y < 0

Angle of measure (- 225°):
Let m∠XOA = – 225°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
ΔOMP is a 45° – 45° – 90° triangle.
OP = 1,

Since point P lies in the 2nd quadrant, x < 0, y > 0

Angle of measure 2400):
Let m∠XOA = 240°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard
unit circle at P(x, y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
∴ ΔOMP is a 30°  – 60° –  900 triangle.

Since point P lies in the 2nd quadrant, x<0, y>0

Angle of measure (- 270°):
Let m∠XOA = – 270°
Its terminal arm (ray OA)
intersects the standard unit,
circle at P(0, 1).
∴ x = 0 and y = 1
sin (- 270°) = y = 1
cos (- 270°) = x = 0
tan(-270°)= \(\frac{y}{x}=\frac{1}{0}\)
which is not defined.

Angle of measure ( 315°):
Let m∠XOA 315°
Its terminal arm (ray OA) intersects the standard unit circle at P(x,y).
Draw seg PM perpendicular to the X-axis.
ΔOMP is a 45° – 45° – 90° triangle.
OP = 1,

Question 2.
State the signs of:
i. tan 380°
ii. cot 230°
iii 468°
Solution:
1. 380° = 360° + 20°
∴ 380° and 20° are co-terminal angles.
Since 0° < 20° <90°0,
20° lies in the l quadrant.
∴ 380° lies in the 1st quadrant,
∴ tan 380° is positive.

ii. Since, 180° <230° <270°
∴ 230° lies in the 3rd quadrant.
∴ cot 230° is positive.

iii. 468° = 360°+108°
∴ 468° and 108° are co-terminal angles.
Since 90° < 108° < 180°,
108° lies in the 2nd quadrant.
∴ 468° lies in the 2nd quadrant.
∴ sec 468° is negative.

Question 3.
State the signs of cos 4^c and cos 4°. Which of these two functions is greater?
Solution:
Since 0° < 4° < 90°, 4° lies in the first quadrant. ∴ cos4° >0 …(i)
Since 1^c = 57° nearly,
180° < 4^c < 270°
∴ 4^c lies in the third quadrant.
∴ cos 4^c < 0 ………(ii)
From (i) and (ii),
cos 4° is greater.

Question 4.
State the quadrant in which 6 lies if
i. sin θ < 0 and tan θ > 0
ii. cos θ < 0 and tan θ > 0
Solution:
i. sin θ < 0 sin θ is negative in 3rd and 4th quadrants, tan 0 > 0
tan θ is positive in 1st and 3rd quadrants.
∴ θ lies in the 3rd quadrant.

ii. cos θ < 0 cos θ is negative in 2nd and 3rd quadrants, tan 0 > 0
tan θ is positive in 1st and 3rd quadrants.
∴ θ lies in the 3rd quadrant.

Question 5.
Evaluate each of the following:
i. sin 30° + cos 45° + tan 180°
ii. cosec 45° + cot 45° + tan 0°
iii. sin 30° x cos 45° x lies tan 360°
Solution:
i. We know that,
sin30° = 1/2, cos 45° = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\) =, tan 180° = 0
sin30° + cos 45° +tan 180°
= \(\frac{1}{2}+\frac{1}{\sqrt{2}}+0=\frac{\sqrt{2}+1}{2}\)

ii. We know that,
cosec 45° = \(\sqrt{2}\) , cot 45° = 1, tan 0° = 0
cosec 45° + cot 45° + tan 0°
= \(\sqrt{2}\) + 1 + 0 = \(\sqrt{2}\) + 1

iii. We know that,
sin 30° = \(\frac{1}{2}\), cos 45° = \(\frac{1}{\sqrt{2}}\) =, tan 360° = 0
sin 30° x cos 45° x tan 360°
= \(\left(\frac{1}{2}\right)\left(\frac{1}{\sqrt{2}}\right)\) = 0

Question 6.
Find all trigonometric functions of angle in standard position whose terminal arm passes through point (3, – 4).
Solution:
Let θ be the measure of the angle in standard position whose terminal arm passes through P(3, -4).
∴ x = 3 and y = -4
r = OP

Question 7.
If cos θ = \(\frac{12}{13}, 0<\theta<\frac{\pi}{2}\) find the value of \(\frac{\sin ^{2} \theta-\cos ^{2} \theta}{2 \sin \theta \cos \theta}, \frac{1}{\tan ^{2} \theta}\)
Solution:
cos θ = \(\frac{12}{13}\)
We know that,
sin² θ = 1 – cos²θ

∴ sin θ = ± \(\frac{5}{13}\)
Since 0 < θ < \(\frac{\pi}{2}\) , θ lies in the 1st quadrant, ∴ sin θ > 0

Question 8.
Using tables evaluate the following:
i. 4 cot 45° – sec2 60° + sin 30°
ii.\(\cos ^{2} 0+\cos ^{2} \frac{\pi}{6}+\cos ^{2} \frac{\pi}{3}+\cos ^{2} \frac{\pi}{2}\)
Solution:
i. We know that,
cot 45° = 1, sec 60° = 2, sin 30° = 1/2
4 cot 45° – sec² 60° + sin 30°
= 4(1) – (2)² + \(\frac{1}{2}\)
= 4 – 4 + \(\frac{1}{2}=\frac{1}{2}\)

ii. We know that,

Question 9.
Find the other trigonometric functions if
i. cot θ = \(-\frac{3}{5}\), and 180 < θ < 270
ii. Sec A = \(-\frac{25}{7}\) and A lies in the second quadrant.
iii cot x = \(\frac{3}{4}\), x lies in the third quadrant.
iv. tan x = \(\frac{-5}{12}\) x lies in the fourth quadrant.
Solution:
i. cot θ = \(-\frac{3}{5}\)
we know that,
sin²θ = 1 – cos²θ
= 1 – \(\left(-\frac{3}{5}\right)^{2}\)
= 1 – \(\frac{9}{25}=\frac{16}{25}\)
∴ sin θ = ± \(\frac{4}{5}\)
Since 180° < 0 < 270°,
θ lies in the 3rd quadrant.
∴ sin θ < 0

Since A lies in the 2nd quadrant,
tan A < 0

iii. Given, cot x = \(\frac{3}{4}\)
We know that,
cosec² x = 1 + cot² x
= 1 + \(\left(\frac{3}{4}\right)^{2}=1+\frac{9}{16}=\frac{25}{16}\)
∴ cosec x = ± \(\frac{5}{4}\)
Since x lies in the 3rd quadrant, cosec x < 0

iv. Given, tan x = \(-\frac{5}{12}\)
sec² x = 1 + tan²
= 1 + \(\left(-\frac{5}{12}\right)^{2}\)
= 1 + \(\frac{25}{144}=\frac{169}{144}\)
∴ sec x = ± \(\frac{13}{12}\)
Since x lies in the 4th quadrant,
sec x > 0

Class 11 Maharashtra State Board Maths Solution 

• Exercise 1.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 1.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 2 Class 11 Maths 1

Balbharti Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 1 Angle and its Measurement Miscellaneous Exercise 1 Questions and Answers.

11th Maths Part 1 Angle and its Measurement Miscellaneous Exercise 1 Questions And Answers Maharashtra Board

I. Select the correct option from the given alternatives.

Question 1.
\(\left(\frac{22 \pi}{15}\right)^{c}x\) is equal to
(A) 246°
(B) 264°
(C) 224°
(D) 426°
Answer:
(B) 264°

Question 2.
156° is equal to

Answer:
(B)

Question 3.
A horse is tied to a post by a rope. If the horse moves along a circular path, always keeping the rope tight and describes 88 metres when it traces the angle of 12° at the centre, then the length of the rope is
(A) 70 m
(B) 55 m
(C) 40 m
(D) 35 m
Answer:
(A) 70 m

Question 4.
A pendulum 14 cm long oscillates through an angle of 12°, then the angle of the path described by its extremities is


Answer:
(D)

Question 5.
Angle between hands of a clock when it shows the time 9 :45 is
(A) (7.5)°
(B) (12.5)°
(C) (17.5)°
(D) (22.5)°
Answer:
(D) (22.5)°

Question 6.
20 metres of wire is available for fencing off a flower-bed in the form of a circular sector of radius 5 metres, then .the maximum area (in sq. m.) of the flower-bed is
(A) 15
(B) 20
(C) 25
(D) 30
Answer:
(C) 25
r + r + rθ = 20m
2r + rθ = 20

Question 7.
If the angles of a triangle are in the ratio 1:2:3, then the smallest angle in radian is
(A) \(\frac{\pi}{3}\)
(B) \(\frac{\pi}{6}\)
(C) \(\frac{\pi}{2}\)
(D) \(\frac{\pi}{9}\)
Answer:
(B) \(\frac{\pi}{6}\)

Question 8.
A semicircle is divided into two sectors whose angles are in the ratio 4:5. Find the ratio of their areas?
(A) 5:1
(B) 4:5
(C) 5:4
(D) 3:4
Answer:
(B) 4:5

Question 9.
Find the measure of the angle between hour- hand and the minute hand of a clock at twenty minutes past two.
(A) 50°
(B) 60°
(C) 54°
(D) 65°
Answer:
(A) 50°

Question 10.
The central angle of a sector of circle of area 9π sq.cm is 60°, the perimeter of the sector is
(A) π
(B) 3 + π
(C) 6 + π
(D) 6
Answer:
(C) 6 + π

II. Answer the following.

Question 1.
Find the number of sides of a regular polygon, if each of its interior angles is \(\frac{3 \pi^{c}}{4}\).
Solution:
Each interior angle of a regular polygon
= \(\frac{3 \pi}{4}=\left(\frac{3 \pi}{4} \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}\) = 135°
Interior angle + Exterior angle = 180°
∴ Exterior angle = 180° – 135° = 45°
Let the number of sides of the regular polygon be n.
But in a regular polygon, exterior angle = \(\frac{360^{\circ}}{\text { no.of sides }}\)
∴ 45° = \(\frac{360^{\circ}}{\mathrm{n}}\)
∴ n = \(\frac{360^{\circ}}{45^{\circ}}\) = 8
∴ Number of sides of a regular polygon = 8.

Question 2.
Two circles each of radius 7 cm, intersect each other. The distance between their centres is 7√2 cm. Find the area common to both the circles.
Solution:
Let O and O₁ be the centres of two circles intersecting each other at A and B.
Then OA = OB = O₁A = O₁B = 7 cm
and OO₁ = 7√2 cm
OO₁² = 98 ………………(i)
Since OA² + O₁A² = 7²
= 98
= OO₁² …..[ from (i)]
m∠OAO₁ = 90°
□ OAO₁B is a square.
m∠AOB = m∠AO₁B = 90°

A(□ OAO₁B) = (side)² = (7)² = 49 sq.cm
∴ Required area = area of shaded portion = A(sector OAB) + A(sector O₁AB)) – A(□ OAO₁B)

Question 3.
∆PQR is an equilateral triangle with side 18 cm. A circle is drawn on segment QR as diameter. Find the length of the arc of this circle within the triangle.
Solution:
Let ‘O’ be the centre of the circle drawn on QR as a diameter.
Let the circle intersect seg PQ and seg PR at points M and N respectively.
Since l(OQ) = l(OM),
m∠OM Q = m∠OQM = 60°
m∠MOQ = 60°
Similarly, m∠NOR = 60°
Given, QR =18 cm.
r = 9 cm

θ = 60° = (60 x \(\frac{\pi}{180}\))^c
= \(\left(\frac{\pi}{3}\right)^{c}\)
∴ l(arc MN) = S = rθ = 9 x \(\frac{\pi}{3}\) = 3π cm.

Question 4.
Find the radius of the circle in which a central angle of 60° intercepts an arc of length 37.4 cm.
Solution:
Let S be the length of the arc and r be the radius of the circle.
θ = 60° = \(\left(60 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{3}\right)^{c}\)
S = 37.4 cm
Since S = rθ,

Question 5.
A wire of length 10 cm is bent so as to form an arc of a circle of radius 4 cm. What is the angle subtended at the centre in degrees?
Solution:
S = 10 cm and r = 4 cm
Since S = rθ,
10 = 4 x θ

Question 6.
If two arcs of the same length in two circles subtend angles 65° and 110° at the centre. Find the ratio of their radii.
Solution:
Let r₁ and r₂ be the radii of the two circles and let their arcs of same length S subtend angles of 65° and 110° at their centres.
Angle subtended at the centre of the first circle,

Angle subtended at the centre of the second circle,

Question 7.
The area of a circle is 81TH sq.cm. Find the length of the arc subtending an angle of 300° at the centre and also the area of corresponding sector.
Solution:
Area of circle = πr²
But area is given to be 81 n sq.cm
∴ πr² = 81π
∴ r2 = 81
∴ r = 9 cm
θ = 300° = \(=\left(300 \times \frac{\pi}{180}\right)^{\mathrm{c}}=\left(\frac{5 \pi}{3}\right)^{\mathrm{c}}\)
Since S = rθ
S = 9 x \(\frac{5 \pi}{3}\) = 15π cm
Area of sector = \(\frac{1}{2}\) x r x S
= \(\frac{1}{2}\) x 9 x 15π = \(\frac{135 \pi}{2}\) sq.cm

Question 8.
Show that minute-hand of a clock gains 5° 30′ on the hour-hand in one minute.
Solution:
Angle made by hour-hand in one minute
\(=\frac{360^{\circ}}{12 \times 60}=\left(\frac{1}{2}\right)^{\circ}\)
Angle made by minute-hand in one minute = \(\frac{360^{\circ}}{60}\) = 6°
∴ Gain by minute-hand on the hour-hand in one minute
= \(6^{\circ}-\left(\frac{1}{2}\right)^{\circ}=\left(5 \frac{1}{2}\right)^{\circ}\) = 5°30′
[Note: The question has been modified.]

Question 9.
A train is running on a circular track of radius 1 km at the rate of 36 km per hour. Find the angle to the nearest minute, through which it will turn in 30 seconds.
Solution:
r = 1km = 1000m
l(Arc covered by train in 30 seconds)
= 30 x \(\frac{36000}{60 \times 60}\)m
∴ S = 300 m
Since S = rθ,
300 = 1000 x θ

= (17.18)°
= 17° +(0.18)°
= 17° + (0.18 x 60)’ = 17° + (10.8)’
∴ θ = 17°11′(approx.)

Question 10.
In a circle of diameter 40 cm, the length of a chord is 20 cm. Find the length of minor arc of the chord.
Solution:

Let ‘O’ be the centre of the circle and AB be the chord of the circle.
Here, d = 40 cm
∴ r = \(\frac{40}{2}\) = 20 cm
Since OA = OB = AB,
∆OAB is an equilateral triangle.
The angle subtended at the centre by the minor
arc AOB is θ = 60° = \(\left(60 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{3}\right)^{c}\)
= l(minor arc of chord AB) = rθ = 20 x \(\frac{\pi}{3}\)
= \(\frac{20 \pi}{3}\) cm

Question 11.
The angles of a quadrilateral are in A.P. and the greatest angle is double the least. Find angles of the quadrilateral in radians.
Solution:
Let the measures of the angles of the quadrilateral in degrees be a – 3d, a – d, a + d, a + 3d, where a > d > 0
∴ (a – 3d) + (a – d) + (a + d) + (a + 3d) = 360°
… [Sum of the angles of a quadrilateral is 360°]
∴ 4a = 360°
∴ a = 90°
According to the given condition, the greatest angle is double the least,
∴ a + 3d = 2.(a – 3d)
∴ 90° + 3d = 2.(90° – 3d)
∴ 90° + 3d = 180° – 6d 9d = 90°
∴ d = 10°
∴ The measures of the angles in degrees are
a – 3d = 90° – 3(10°) = 90° – 30° = 60°,
a – d = 90° – 10° = 80°,
a + d = 90°+ 10°= 100°,
a + 3d = 90° + 3(10°) = 90° + 30° = 120°

Class 11 Maharashtra State Board Maths Solution 

• Exercise 1.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 1.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 2 Class 11 Maths 1

Balbharti Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 1 Angle and its Measurement Ex 1.2 Questions and Answers.

11th Maths Part 1 Angle and its Measurement Exercise 1.2 Questions And Answers Maharashtra Board

Question 1.
Find the length of an arc of a circle which subtends an angle of 108° at the centre, if the radius of the circle is 15 cm.
Solution:
Here, r = 15cm and
θ = 108° = \(\left(108 \times \frac{\pi}{180}\right)^{\mathrm{c}}=\left(\frac{3 \pi}{5}\right)^{\mathrm{c}}\)
Since S = r.θ
S = 15 x \(\frac{3 \pi}{5}\)
= 9π cm.

Question 2.
The radius of a circle is 9 cm. Find the length of an arc of this circle which cuts off a chord of length equal to length of radius.
Solution:
Here, r = 9cm
Let the arc AB cut off a chord equal to the radius of the circle.
Since OA = OB = AB,
ΔOAB is an equilateral triangle.
m∠AOB = 60°
θ = 60°
= \(\left(60 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{3}\right)^{c}\)
Since S = r.θ,
S = 9 x \(\frac{\pi}{3}\) = 3π cm.

Question 3.
Find the angle in degree subtended at the centre of a circle by an arc whose length is 15 cm, if the radius of the circle is 25 cm.
Solution:
Here, r = 25 cm and S = 15 cm
Since S = r.θ,
15 = 25 x θ

∴ The required angle in degree is \(\left(\frac{108}{\pi}\right)^{0}\) or (34.40)°(approx.).

Question 4.
A pendulum of length 14 cm oscillates through an angle of 18°. Find the length of its path.
Solution:

Question 5.
Two arcs of the same length subtend angles of 60° and 75° at the centres of the two circles. What is the ratio of radii of two circles?
Solution:
Let r₁, and r₂ be the radii of the two circles and let their arcs of same length S subtend angles of 60° and 75° at their centres.
Angle subtended at the centre of the first circle,
θ₁ = 60° = \(\left(60 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{3}\right)^{c}\)
∴ S = r₁θ₁ = r₁(\(\left(\frac{\pi}{3}\right)\))
Angle subtended at the centre of the second circle,

Question 6.
The area of the circle is 2571 sq.cm. Find the length of its arc subtending an angle of 144° at the centre. Also find the area of the corresponding sector.
Solution:
Area of circle = πr²
But area is given to be 25 π sq.cm
∴ 25π = πr²
∴ r² = 25
∴ r = 5 cm
θ = 144° = \(=\left(144 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{4 \pi}{5}\right)^{\mathrm{c}}\)
Since s = rθ
S = 5(\(\frac{4 \pi}{5}\)) = 4π
Also, A(sector) = \(\frac{1}{2}\) x r x S = \(\frac{1}{2}\) x 5 x 4π
= 10π sq. cm

Question 7.
OAB is a sector of the circle having centre at O and radius 12 cm. If m∠AOB = 45°, find the difference between the area of sector OAB and ΔAOB.
Solution:
Here, r = 12 cm
\(\theta=45^{\circ}=\left(45 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{4}\right)^{c}\)

Draw AM ⊥ OB
In ΔOAM,

[Note: The question has been modified.]

Question 8.
OPQ is the sector of a circle having centre at O and radius 15 cm. If m∠POQ = 30°, find the area enclosed by arc PQ and chord PQ.
Solution:
Here, r = 15 cm
m∠POQ = 30°
\(\left(30 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}[/larex]

∴ θ = [latex]\left(\frac{\pi}{6}\right)^{c}\)
Draw QM ⊥ OP
In ΔOQM,
sin 30° = \(\frac{\text { QM }}{15}\)
QM= 15 x \(\frac{1}{2}=\frac{15}{2}\)
Shaded portion indicates the area enclosed by arc PQ and chord PQ.
∴ A(shaded portion)
= A(sector OPQ) – A(ΔOPQ)

Question 9.
The perimeter of a sector of the circle of area 25π sq.cm is 20 cm. Find the area of sector.
Solution:
Area of circle = πr²
But area is given to be 25π sq.cm.
∴ 25π = πr²
∴ r² = 25
∴ r = 5 cm
Perimeter of sector = 2r + S
But perimeter is given to be 20 cm.
∴ 20 = 2(5) + S
∴ 20 = 10 + S
∴ S = 10 cm
Area of sector = \(\frac{1}{2}\) x r x S
= \(\frac{1}{2}\) x 5 x 10
= 25sq.cm.

Question 10.
The perimeter of a sector of the circle of area 64 7i sq.cm is 56 cm. Find the area of the sector.
Solution:
Area of circle = πr²
But area is given to be 25π sq.cm.
∴ 64π = πr²
∴ r² = 64
∴ r = 8 cm
Perimeter of sector = 2r + S
But perimeter is given to be 20 cm.
∴ 56 = 2(5) + S
∴ 56 = 16 + S
∴ S = 40 cm
Area of sector = \(\frac{1}{2}\) x r x S
= \(\frac{1}{2}\) x 8 x 40
= 160sq.cm.

Class 11 Maharashtra State Board Maths Solution 

• Exercise 1.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 1.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 2 Class 11 Maths 1

Balbharti Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 1 Angle and its Measurement Ex 1.1 Questions and Answers.

11th Maths Part 1 Angle and its Measurement Exercise 1.1 Questions And Answers Maharashtra Board

Question 1.
(A) Determine which of the following pairs of angles are co-terminal.
i. 210°, 150°
ii. 360°, -30°
iii. -180°, 540°
iv. -405°, 675°
v. 860°, 580°
vi. 900°, -900°
Solution:
210°,- 150°
210°-(- 150°) = 210°+ 150°
= 360°
= 1 (360°),
which is a multiple of 360°.
∴ The given pair of angles is co-terminal.

ii. 360°, – 30°
360° – (- 30°) = 360° + 30°
= 390°,
which is not a multiple of 360°.
∴ The given pair of angles is not co-terminal.

iii. -180°, 540°
540° -(-180°) = 540°+ 180°
= 720°
= 2(360°),
which is a multiple of 360°.
.’. The given pair of angles is co-terminal.

iv. – 405°, 675°
675° – (- 405°) = 675° + 405°
= 1080°
= 3(360°),
which is a multiple of 360°.
.’. The given pair of angles is co-terminal.

v. 860°, 580°
860° – 580° = 280°
which is not a multiple of 360, °.
∴ The given pair of angles is not co-terminal.

vi. 900°, 900°
900° – (-900°) = 900° + 900°
= 1800°
= 5(360°)
which is a multiple of 360°
∴ The given pair of angles is co-terminal.

Question 1.
(B) Draw the angles of the following measures and determine their quadrants.
i. -140°
ii. 250°
iii. 420°
iv. 750°
v. 945°
vi. 1120°
vii. – 80°
viii. – 330°
ix. – 500°
x. – 820°
Solution:

From the figure, the given angle terminates in quadrant III.

ii.

From the figure, the given angle terminates in quadrant III.

iii.

From the figure, the given angle terminates in quadrant I.

iv.

From the figure, the given angle terminates in quadrant I.

v.

From the figure, the given angle terminates in quadrant III.

vi.

From the figure, the given angle terminates in quadrant I.

vii.

From the figure, the given angle terminates in quadrant IV.

viii.

From the figure, the given angle terminates in quadrant I.

ix.

From the figure, the given angle terminates in quadrant III.
[Note: Answer given in the textbook is ‘Angle lies in quadrant II’. However, we found that it lies in quadrant III.]

x.

From the figure, the given angle terminates in quadrant III.

Question 2.
Convert the following angles into radians,
i. 85°
ii. 250°
iii. -132°
iv. 65°30′
v. 75°30′
vi. 40°48′
Solution:
we know that = \(\theta^{\circ}=\left(\theta \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}\)
i. 85° = \(\left(85 \times \frac{\pi}{180}\right)^{\mathrm{c}}=\left(\frac{17 \pi}{36}\right)^{\mathrm{c}}\)
ii. 250° = \(\left(250 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{25 \pi}{18}\right)^{c}\)
iii. 132° = \(\left(-132 \times \frac{\pi}{180}\right)^{\mathrm{c}}=\left(-\frac{11 \pi}{15}\right)^{\mathrm{c}}\)
[Note : Answer given in the textbook is \(\frac{11 \pi}{15}\) However, as per our calculation it is \(\left(\frac{-11 \pi}{15}\right)^{c}\) ]

iv. 65° 30′ = 65° + 30′
= 65° + \(\left(\frac{30}{60}\right)^{\circ}\) … [1′ = (1/60)°]
= 65° + (1/2)°

v. 75° 30′ = 75° + 30′

vi. 40°48′ = 40° + 48′

Question 3.
Convert the following angles in degrees.
i. \(\frac{7 \pi^{c}}{12}\)
ii. \(\frac{-5 \pi^{c}}{3}\)
iii. 5^c
iv. \(\frac{11 \pi^{c}}{18}\)
v. \(\left(\frac{-1}{4}\right)^{c}\)
Solution:

Question 4.
Express the following angles in degrees, minutes and seconds.
i. (183.7)°
ii. (245.33)°
iii. \(\left(\frac{1}{5}\right)^{c}\)
Solution:
We know that 1° = 60′ and 1′ = 60″
i. (183.7)° = 183° +(0.7)°
= 183° + (0.7 x 60)’
= 183°+ 42′
= 183° 42′

ii. (245.33)° = 245° + (0.33)°
= 245° + (0.33 x 60)’
= 245° + (19.8)’
= 245° + 19’+ (0.8)’
= 245° 19’+ (0.8 x 60)”
= 245° 19’+ 48″
= 245° 19′ 48″

iii. We know that θ^c = (θ x \(\frac{180}{\pi}\))°

= (11.46)°
= 11° +(0.46)°
= 11° + (0.46×60)’
= 11°+ (27.6)’
= 11°+ 27’+ (0.6)’
= 11° + 27′ + (0.6×60)”
= 11°27′ + 36″
= 11°27’36” (approx.)

Question 5.
In △ABC, if m∠A = \(\frac{7 \pi^{\mathrm{c}}}{36}\), m∠B = 120°, find m∠C in degree and radian.
Solution:
We know that θ ^c = (θ x \(\left(\theta \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}\) ) °
In △ABC,
m∠A = \(\frac{7 \pi^{\mathrm{c}}}{36}=\left(\frac{7 \pi}{36} \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}\) = 35°
m∠B = 120°
∴ m∠A + m∠B + m∠C = 180°
… [Sum of the angles of a triangle is 180°]
∴ 35° + 120° + m∠C = 180° m∠C = 180° – 35° – 120°
∴ m∠C = 25°

Question 6.
Two angles of a triangle are \(\frac{5 \pi}{9}^{\mathrm{c}}\) and \(\frac{5 \pi}{18}^{\mathrm{c}}\) Find the degree and radian measures of third angle.
Solution:
We know that θ^c = [θ x \( ]°
The measures of two angles of a triangle are [latex]\frac{5 \pi^{\mathrm{c}}}{9}, \frac{5 \pi^{\mathrm{c}}}{18},\)
i.e., \(\left(\frac{5 \pi}{9} \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ},\left(\frac{5 \pi}{18} \times \frac{180}{\pi}\right)^{0}\)
i.e., 100°, 50°
Let the measure of third angle of the triangle be x°.
∴ 100°+50°+x° = 180°
…[Sum of the angles of a triangle is 180°]
∴ x° = 180°- 100° – 50°
∴ x° = 30°

∴ The degree and radian measures of the third angle are 30° and \(\left(\frac{\pi}{6}\right)^{\mathrm{c}}\) respectively.

Question 7.
In a right angled triangle, the acute angles are in the ratio 4:5. Find the angles of the triangle in degrees and radians.
Solution:
Since the triangle is aright angled triangle, one of the angles is 90°.
In the right angled triangle, the acute angles are in the ratio 4:5.
Let the measures of the acute angles of the triangle in degrees be 4k and 5k, where k is a constant.
∴ 4k + 5k+ 90°= 180°
… [Sum of the angles of a triangle is 180°]
∴ 9k = 180° – 90°
∴ 9k = 90°
∴ k = 10°
∴ The measures of the angles in degrees are
4k = 4 x 10° = 40°,
5k = 5 x 10° = 50°
and 90°.
we known that θ° = ( θ x \(\frac{\pi}{180}\)) ^c
∴ The measure of the angles in radius are

Question 8.
The sum of two angles is 5π^c and their difference is 60°. Find their measures in degrees.
Solution:
Let the measures of the two angles in degrees be x and y.
Sum of two angles is 5π^c
x + y = 5π^c
x + y = (5π x \( \frac{180}{\pi}\) ) …[ θ^c = \(\left(\theta \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}\) ]
∴ x + y = 900° ………..(i)
∴ Difference of two angles is 60°.
x – y = 60° ….(ii)
Adding (i) and (ii), we get
2x = 960°
∴ x = 480°
Substituting the value of x in (i), we get
480° + y = 900°
∴ y = 900° — 480° = 420°
∴ The measures of the two angles in degrees are 480° and 420°.

Question 9.
The measures of the angles of a triangle are in the ratio 3:7:8. Find their measures in degrees and radians.
Solution:
The measures of the angles of the triangle are in the ratio 3:7:8.
Let the measures of the angles of the triangle in degrees be 3k, 7k and 8k, where k is a constant.
∴ 3k + 7k + 8k = 180°
… [Sum of the angles of a triangle is 180°]
∴ 18k =180°
∴ k = 10°
∴ The measures of the angles in degrees are
3k = 3 x 10° = 30°,
7k = 7 x 10° = 70° and
8k = 8 x 10° = 80°.

Question 10.
The measures of the angles of a triangle are in A.P. and the greatest is 5 times the smallest (least). Find the angles in degrees and radians.
Solution:
Let the measures of the angles of the triangle in degrees be a – d, a, a + d, where a > d> 0.
∴ a – d + a + a + d = 180°
…[Sum of the angles of a triangle is 180°]
∴ 3a = 180°
∴ a = 60° …(i)
According to the given condition, greatest angle is 5 times the smallest angle.
∴ a + d = 5 (a – d)
∴ a + d = 5a – 5d
∴ 6d = 4a
∴ 3d = 2a
∴ 3d = 2(60°) …[From (i)]
∴ d = \(\frac{120^{\circ}}{3}\) = 40°
∴ The measures of the angles in degrees are
a – d = 60° – 40° = 20°
a = 60° and
a + d = 60° + 40° = 100°

Question 11.
In a cyclic quadrilateral two adjacent angles are 40 and \(\frac{\pi^{c}}{3}\). Find the angles of the quadralateral in degrees.
Solution:
Let ABCD be the cyclic quadrilateral such that
∠A = 40° and

∴  ∠A + ∠C = 180°
∴ 40° + ∠C = 180°
∴ ∠C= 180°- 40°= 140°
Also, ∠B + ∠D = 180°
… [Opposite angles of a cyclic quadrilateral are supplementary]
∴ 60° + ∠D =180°
∴ ∠D = 180°- 60° = 120°
∴ The angles of the quadrilateral in degrees are 40°, 60°, 140° and 120°.

Question 12.
One angle of a quadrilateral has measure \(\frac{2 \pi^{c}}{5}\) and the measures of other three angles are in the ratio 2:3:4. Find their measures in degrees and radians.
Solution:
We know that θ^c = \(\left(\theta \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}\))
One angle of the quadrilateral has measure\(\frac{2 \pi^{c}}{5}=\left(\frac{2 \pi}{5} \times \frac{180}{\pi}\right)^{\circ}=72^{\circ}\)
Measures of other three angles are in the ratio 2:3:4.
Let the measures of the other three angles of the quadrilateral in degrees be 2k, 3k, 4k, where k is a constant.
∴ 72° + 2k + 3k + 4k = 360°
…[Sum of the angles of a quadrilateral is 360°]
∴ 9k = 288°
k = 32°
∴ The measures of the angles in degrees are
2k = 2 x 32° = 64°
3k = 3 x 32° = 96°
4k = 4 x 32°= 128°
We know that θ° = (θ x \(\frac{\pi}{180}\))^c
∴ The measures of the angles in radians are

Question 13.
Find the degree and radian measures of exterior and interior angles of a regular
i. pentagon
ii. hexagon
iii. septagon
iv. octagon
Solution:
i. Pentagon:
Number of sides = 5
Number of exterior angles = 5
Sum of exterior angles = 360°

Interior angle + Exterior angle = 180°
∴ Each interior angle = 180° — 72° = 108°
= \(

ii. Hexagon:
Number of sides = 6
Number of exterior angles = 6
Sum of exterior angles = 360°

Interior angle + Exterior angle = 180°
∴ Each interior angle = 180° – 60° = 120°
= (120 x [latex]\frac{\pi}{180}\))^c = ( \(\frac{2 \pi}{3}[latex])^c

iii. Septagon:
Number of sides = 7
Number of exterior angles = 7
Sum of exterior angles = 360°
∴ Each exterior angle = [latex]\frac{360^{\circ}}{\text { no. of sides }}=\frac{360^{\circ}}{7}\)
= (51.43)°
= \(\left(\frac{360}{7} \times \frac{\pi}{180}\right)^{\mathrm{c}}=\left(\frac{2 \pi}{7}\right)^{\mathrm{c}}\)
Interior angle + Exterior angle = 180°
∴ Each interior angle = 180° – ( \(\frac{360}{7}\))°

iv. Octagon:
Number of sides = 8
Number of exterior angles = 8
Sum of exterior angles = 360°
∴ Each exterior angle = \(\frac{360^{\circ}}{\text { no. of sides }}=\frac{360^{\circ}}{8}\)
= 45°
= \(\left(45 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{\pi}{4}\right)^{c}\)
Interior angle + Exterior angle = 180°
Each interior angle = 180° – 45° = 135°
= \(\left(135 \times \frac{\pi}{180}\right)^{c}=\left(\frac{3 \pi}{4}\right)^{c}\)

Question 14.
Find the angle between hour-hand and minute-hand in a clock at
i. ten past eleven
ii. twenty past seven
iii. thirty five past one
iv. quarter to six
v. 2:20
vi. 10:10
Solution:
i. At 11:10, the minute-hand is at mark 2 and hour-hand has crossed \(\left(\frac{1}{6}\right)^{\text {th }}\) of the angle between 11 and 12.

Angle between two consecutive marks = \(\frac{360^{\circ}}{12}\) = 30°
Angle traced by hour-hand in 10 minutes
= \(\frac{1}{6}\) (30°) = 5°
Angle between marks 11 and 2 = 3 x 30° = 90°
∴ Angle between two hands of the clock at ten past eleven = 90° – 5° = 85°

ii. At 7 : 20 the minute -hand is at mark 4 and hour -hand has crossed \(\left(\frac{1}{3}\right)^{ }\)rd of angle between 7 and 8.

Angle between two consecutive marks
= 360°/12 = 30°
Angle traced by hour-hand in 20 minutes
= \(\frac{1}{3}\)(30°)= 10°
Angle between marks 4 and 7 = 3 x 30° = 90°
Angle between two hands of the clock at twenty past seven = 90° – 10° = 100°

iii. At 1 : 35 the minute -hand is at mark 7 and hour -hand has crossed \(\left(\frac{7}{12}\right)^{ }\)th of angle between 1 and 2.

Angle between two consecutive marks
= 360°/12 = 30°
Angle traced by hour-hand in 35 minutes
= \(\frac{7}{12}\left(30^{\circ}\right)=\left(\frac{35}{2}\right)^{\circ}=\left(17 \frac{1}{2}\right)^{\circ}\frac{1}{3}\)
Angle between marks 1 and 7 = 6 x 30° = 180°
Angle between two hands of the clock at thirty five past one = 180° – \(\left(17 \frac{1}{2}\right)^{\circ}=\left(162 \frac{1}{2}\right)^{\circ}\)
= 162° + \(\frac{1}{2}\) = 162°30′

iv. At 5:45, the minute-hand is at mark 9 and hour- hand has crossed ( \(frac{3}{4}\) )th of the angle between 5 and 6.

Angle between two consecutive marks
= 360°/12 = 30°
Angle traced by hour-hand in 45 minutes
\(\frac{3}{4}\left(30^{\circ}\right)=(22.5)^{\circ}=\left(22 \frac{1}{2}\right)^{\circ}\)
Angle between marks 5 and 9
= 4 x 30° = 120°
∴ Angle between two hands of the clock at quarter to six = \(120^{\circ}-\left(22 \frac{1}{2}\right)^{0}\)

v. At 2 : 20, the minute-hand is at mark 4 hour hand has crossed \(\frac{1}{3}\)rd of the angle between 2 and 3.

Angle between two consecutive marks = 360°/12 = 30°
Angle traced by hour-hand in 20 minutes
= \(frac{1}{3}\)(30°)= 10°
Angle between marks 2 and 4 = 2 x 30° = 60°
∴ Angle between two hands of the clock at 2 :20 = 60° – 10° = 50°

vi. At 10:10, the minute-hand is at mark 2 and hour-hand has crossed\frac{1}{6}[/latex] th between 10 and 11.

Angle between two consecutive marks
360°/12 = 30°
Angle traced by hour-hand in 10 minutes
= \(\frac{1}{6}\) (30°) = 5°
Angle between marks 10 and 2= 4 x 30° = 120°
… Angle between two hands of the clock at 10:10
= 120° – 5°= 115°

Class 11 Maharashtra State Board Maths Solution 

• Exercise 1.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 1.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.1 Class 11 Maths 1
• Exercise 2.2 Class 11 Maths 1
• Miscellaneous Exercise 2 Class 11 Maths 1

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 18 हसरे दुःख Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 18 हसरे दुःख Question Answer Maharashtra Board

हसरे दुःख Std 9 Marathi Chapter 18 Questions and Answers

1. आकृतीत दिलेल्या प्रसंगाबाबत माहिती लिहून आकृतिबंध पूर्ण करा:

प्रश्न 1.

उत्तर:

प्रश्न 2.

उत्तर:

2. खाली दिलेल्या घटनांचा परिणाम लिहा:

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या घटनांचा परिणाम लिहा:

उत्तर:

घटना	परिणाम
1. चार्लीने ‘जॅक जोन्स’ म्हणायला सुरुवात केली.	1. वादयवृंदही त्याला साथ देऊ लागला.
2. प्रेक्षागृहात वादयवृंदाचे स्वर घुमू लागले.	2. सारे थिएटर त्या स्वरांनी भरून गेले.
3. प्रेक्षागृहातील आरोळ्या स्टेज मॅनेजरने ऐकल्या.	3. स्टेज मॅनेजर धावतपळत आला आणि विंगेत. चार्लीच्या शेजारी उभा राहिला. गोंधळून जाऊन लिलीकडे बघत राहिला.

3. कंसातील वाक्प्रचारांचा खाली दिलेल्या वाक्यांत योग्य उपयोग करा:

प्रश्न (अ)
कंसातील वाक्प्रचारांचा खाली दिलेल्या वाक्यांत योग्य उपयोग करा: (अवेहलना करणे, चेहरा पांढरा फटफटीत पडणे, पदार्पण करणे, स्तिमित होणे)

1. आंब्याच्या झाडाचे मालक समोरून येताना दिसताच कैऱ्या पाडणाऱ्या मुलांच्या चेहऱ्यावर भीती पसरली.
2. शालेय स्नेहसंमेलनात प्राचीने स्टेजवर पहिले पाऊल टाकले.
3. दिव्यांग मुलांची प्रदर्शनातील चित्रे पाहून प्रमुख पाहुणे थक्क झाले.
4. गुणवान माणसांचा अनादर करू नये.

उत्तर:

1. आंब्याच्या झाडाचे मालक समोरून येताना दिसताच कैऱ्या पाडणाऱ्या मुलांचे चेहरे पांढरे फटफटीत पडले.
2. शालेय स्नेहसंमेलनात प्राचीने स्टेजवर पदार्पण केले.
3. दिव्यांग मुलांची प्रदर्शनातील चित्रे पाहून प्रमुख पाहुणे स्तिमित झाले.
4. गुणवान माणसांची अवहेलना करू नये.

प्रश्न (ब)
पुढील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे लिंग बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा :

1. तिच्यावर आलेला वाईट प्रसंग या चिमुकल्याने सावरला.
2. तिच्या गोड गळ्याने कधीही दगा दिला नाही.
3. नर्तकीचे नृत्य प्रेक्षणीय होते.
4. सवाई गंधर्व महोत्सव प्रसिद्ध गायकाच्या गायनाने रंगला.

उत्तर:

1. तिच्यावर आलेला वाईट प्रसंग या चिमुकलीने सावरला.
2. त्याच्या गोड गळ्याने कधीही दगा दिला नाही.
3. नर्तकाचे नृत्य प्रेक्षणीय होते.
4. सवाई गंधर्व महोत्सव प्रसिद्ध गायिकेच्या गायनाने रंगला.

4. स्वमत:

प्रश्न 1.
चार्लीच्या तुम्हांला जाणवलेल्या गुणांचे वर्णन तुमच्या शब्दांत करा.
उत्तर:
चार्ली हा मुळातच गुणी कलावंत होता. आपली ही ओळख त्याने पदार्पणातच करून दिली. त्या दिवशी आई गात असताना तो एकाग्रतेने गाणे ऐकत होता. मला तर वाटते की, तो आईबरोबर मनातल्या मनात गाणे गातच असावा. यासाठी एकाग्रता राखण्याची व आपल्या आवडत्या विषयाशी एकरूप होण्याची क्षमता लागते. ती चार्लीकडे होती. रंगमंचावरून प्रत्यक्ष गाण्याची वेळ आली, तेव्हा चार्लीने ते यशस्वी रितीने गायले. याचे कारण त्याला कार्यक्रम सादर करायचा नव्हता. त्याला गायचे होते. त्याच्यात गायनाची ऊर्मी होती. तो त्या गाण्याशी एकरूप झाला होता. म्हणून तो गाऊ शकला.

पैशांचा पाऊस पडला, तेव्हा त्याने पैसे गोळा करायला सुरुवात केली. प्रेक्षकांनाही तसे सांगितले. हा त्याच्या मनाचा निरागसपणा, निष्पापपणा होता. तो कलावंतच होता. कलेची ऊर्मी त्याच्यात होती. म्हणून त्याने नाचून दाखवले. नकला करून दाखवल्या. हे सर्व त्याने निरीक्षणातून मिळवले होते. त्याची निरीक्षणक्षमता अफाट होती. एकंदरीत पदार्पणातच त्याने आपले कलावंतपण सिद्ध केले.

प्रश्न 2.
स्टेज मॅनेजरच्या जागी तुम्ही आहात अशी कल्पना करून त्या प्रसंगात तुम्ही कसे वागाल, ते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
स्टेज मॅनेजरने चार्लीला गाणे सादर करायला सांगितले, हे योग्यच होते. तो निर्णय योग्यच होता, हे चालीने आपल्या कामगिरीने सिद्ध केलेच. मात्र, मॅनेजरची एक गोष्ट मला पटली नाही आणि आवडलीही नाही. लिलीवर अनवस्था प्रसंग ओढवला, तेव्हा मॅनेजर गोंधळून गेला. त्याने प्रेक्षकांना शांत करण्यासाठी काहीही केले नाही. मी त्याच्या जागी असतो, तर पुढे झालो असतो. प्रेक्षकांची क्षमा मागितली असती. घडलेल्या प्रसंगात लिलीची कोणतीही चूक नव्हती, तिच्यावर कोसळलेली ती नैसर्गिक आपत्ती होती, हे सर्व त्यांना समजावून सांगितले असते. पंधरा मिनिटांची विश्रांती जाहीर केली असती. या अवधीत विचारविनिमय केला असता. लिलीला धीर दिला असता. मला वाटते, असेच व्हायला हवे होते.

प्रश्न 3.
‘हसरे दुःख’ या शीर्षकाचा तुम्हांला समजलेला अर्थ तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
लिली हार्ले ही एक मोठी कलावंत होती. गायन, पियानो वादन, नर्तन यांत ती निष्णात होती. कलावंत म्हणून जे मोठेपण असते, ते तिने मिळवले होते. या सामर्थ्याच्या बळावर तिने पैसा, कीर्ती मिळवली होती. हे सर्व एके दिवशी अचानक लुप्त झाले. तिचा आवाज हरवला आणि तिचे सर्वस्वच गेले. ती रात्र तिच्या दृष्टीने काळरात्र होती. दुःखाचा कडेलोट होता.

त्याच रात्री लिलीचा पाच वर्षांचा हरहुन्नरी मुलगा या संकटात तिच्या मदतीला धावून आला. कोसळलेला कार्यक्रम त्याने पुन्हा उभारला. त्याने गायन, अभिनय व नर्तन या कौशल्यांचे डोळे दिपवणारे दर्शन घडवले. कोणत्याही आईला आभाळ ठेंगणे वाटावे, असे दृश्य होते ते. नवा कलावंत उदयाला आला. आपल्या मुलाचा हा उदयकाळ म्हणजे सुखाचा सर्वोच्च बिंदू होता. एका बाजूला सुख होते. त्याच क्षणी दुसऱ्या बाजूला दु:ख होते. म्हणून या पाठाचे शीर्षक आहे – ‘हसरे दुःख’.

5. हसरे दुःख’ या पाठातील पाठवंशाचे नाट्यीकरण करून वर्गात सादरीकरण करा.

प्रश्न 1.
हसरे दुःख’ या पाठातील पाठवंशाचे नाट्यीकरण करून वर्गात सादरीकरण करा.

अपठित गद्य आकलन:

1. खालील उतारा काळजीपूर्वक वाचून त्याखालील कृती का.

प्रश्न (अ)
चोकटी पूर्ण करा. अश्मयुगातील माणसाने दगडाचा उपयोग करून बनवलेल्या वस्तू – [ ] [ ] [ ] [ ]

आमयुगात माणसाने आपले जीवन सुखाचे काम येण्यासाठी चुलीसाठी तीन दगड मांडण्यापासून मृताचे थडगे बांधण्यापर्यंत दगडाला नानातहांनी वापरले. त्यांची भांडीकुंडी केली. औते-हत्यारे बनवली आणि त्याचे दागदागिने देखील घडवले. साठक कोरून किंवा दगडाच्या भिंती रचून आपल्या निवान्याची सोय केली. माणसाच्या प्राथमिक गरजा भागल्यानंतर त्याला आपल्या सृजनशीलतेला आणि पूजावृत्तीला वाट कान दिल्याशिवाय राहवले नाही.

फुरसद मिळाली तशी तो लेगी खोदू लागला; शिल्पे कोरू लागला, घरांना कलात्मक आकार देऊ लागला. शिल्प आणि स्थापत्य या दोन्ही कला प्रयाप्रमाणे अशा दाडातून फुटल्या आणि विज्ञानाचा उगम झाला. एक सबंध युग दशहाने माणसाचे जीवन परोपरीने सुखाचे केल्यामुळे आणि माणसाच्या सृजनशीलतेला कला आणि विज्ञान यांचे उमाळे आल्यामुळे त्याला दगडच देव वाटून त्याने तो पूजला.

प्रश्न (आ)
माणसाला दगडच देव वाटण्याचे कारण उताऱ्याच्या आधारे व तुमच्या मते स्पष्ट करा.

भाषाभ्यास:

अनुस्वार लेखनावावतचे नियम:

1. खालील शब्द वाचा.

‘रंग’, ‘का’, ‘पंचमी’, ‘पंडित’, ‘अंधुज हे शब्द तत्सम आहेत. हे आपण पर-सवर्णानसुया लिहू शकतो, म्हणजे अनुस्वारानंतर देणाऱ्या अक्षराच्या वर्गातील अनुनासिक वापरून लिहू शकतो. उदा., रा. पडकर, पञ्चमी, पण्डित, अन्धुन असे. विशेषतः जुने साहित्य वाचले तर असे लेखन दिसते. परंतु, आजकाल अशी पर-सवनि लिहिण्याची पद्धत जुनी झाली आहे. त्याऐवजी अनुस्वारच वापरले जातात. खालील शब्दया कसे दिसतात! ‘निबन्य’, ‘आम्बा’, ‘वन’, ‘सम्म’, ‘दल्या हे शब्द वयायला विचित्र वाटतात ना! कारण हे तत्सम नाहीत. पर-सवर्ग लिहिण्याची पद्यत का तत्सम शब्दांपुरती मर्यादित आहे. संस्कृत नसलेले मराठी शब्द शोविंद देऊनच लिहावेत.

मराठीत स्पष्टोच्यारित अनुनासिकाबद्दल शीविंदू दयावा.

2. खालील शब्द वाचा.

‘सिंह’, ‘संगम’, मांस’, ‘संहार’ या शब्दांचा उच्चार करे तर खूप शाळा आहे ना? या शब्दांचे ‘सिंह’, कम’, भांबा’, ‘संहार’ उच्चार असे होतात आणि तसेच ते कायचे असतात पण लिहिताना हे शब्द तसे लिहू नयेत.

इ.इ.स., स. प. म. रयांच्यापूर्वी येणाऱ्या अनुस्वारांबद्दल केवळ शीविंदू दयावा.

पर – सवर्णाने लिहा:
घंटा, मंदिर, चंपा, चंचल, मंगल

अनुस्वार वापसन लिहा:
जगाल, घेण्डू, सञ्च, गोन्धळ, बम्ब

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 18 हसरे दुःख Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
प्रेक्षागारात घडलेला तो विपरीत प्रसंग लिली कथन करीत आहे, अशी कल्पना करून लिहा.
उत्तर:
त्या दिवशी माझे गाणे रंगात आले होते. माझे खूप चाहते आले होते. त्यांना संगीताचा आनंद भरभरून दयावा, असे मलाच वाटत होते. आनंदाने फुललेले श्रोत्यांचे चेहेरे पाहण्यातले सुख मी अनेकदा अनुभवले आहे. त्या दिवशीसुद्धा मी भरभरून गात होते. श्रोते डोलत होते. त्यांच्या चेहेऱ्यांवरचा आनंद मला दिसत होता. मीसुद्धा खुशीत होते. आजसुद्धा मी यशाचा आणखी एक टप्पा गाठणार होते, अशी माझी खात्री झाली होती आणि घडले भलतेच.

मधुर स्वरविलास चालू असतानाच अचानक मध्येच माझा आवाज चिरकला. कंठातून आवाजच येईना. स्वर आतल्या आत विरून जाऊ लागले. स्वरांनी वादयवृंदाची साथसंगत सोडून दिली. काही केल्या काही होईना. मी घुसमटले. आतल्या आत कोसळले. इतकी लांच्छनास्पद स्थिती मी कधीच अनुभवली नव्हती. श्रोत्यांना तोंड दाखवण्याचीही मला लाज वाटू लागली. मी कशीबशी खाली मान घालून विंगेत परतले.

उतारा क्र. 2

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
चंडोल पक्ष्याच्या उदाहरणाला अनुसरून आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
विपरीत घटनेचे श्रोत्यांवरील परिणाम लिहा.

1. ……………………………
2. …………………………..
3. …………………………..
4. …………………………..

उत्तर:

1. काही काळानंतर श्रोत्यांना दम धरवेना. त्यांच्यात कुजबूज सुरू झाली.
2. श्रोते आरडाओरडा करू लागले. आरडाओरड वाढू लागली.
3. काही श्रोते लिलीचे गाणे भसाड्या आवाजात म्हणू लागले.
4. श्रोत्यांच्या गायनाला शिट्ट्यांची व आरोळ्यांची साथ मिळाली.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
यापूर्वीचा लिली हार्लेबाबतचा मॅनेजरचा अनुभव लिहा.
1. …………………….
2. ……………………
उत्तर:
1. लिली हार्ले एकदा रंगमंचावर गेली की, तिच्याकडे मॅनेजरला कधी बघावेच लागत नसे.
2. लिली रंगमंचावर उभी राहिली की, मॅनेजर निर्धास्तपणे दुसरीकडे बघायला मोकळा असे.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
लिली हार्लेच्या बाबतीत घडलेल्या प्रसंगासारखा तुम्ही अनुभवलेला किंवा तुम्हांला ठाऊक असलेला प्रसंग सांगा.
उत्तर:
माझ्या आयुष्यातला तो प्रसंग मी कधीही विसरणार नाही. प्रस्तुत पाठ वाचला त्या वेळी मला तो तीव्रपणे आठवला. लिलीची काय अवस्था झाली असेल, हे मला पूर्णपणे कळले. गेल्याच्या गेल्या वर्षीची गोष्ट आहे ही. मी सातवीत होतो. जिल्हास्तरीय वक्तृत्वस्पर्धा होती. आमच्या शाळेतून मी सहभागी झालो होतो. सभागृह पूर्ण भरलेले होते. एकेकाचे नाव घेतले जायचे, तो यायचा आणि तडाखेबंद भाषण करून जायचा. ते पाहून माझ्या छातीत धडधडायचे. माझा क्रमांक जवळ येऊ लागला तशी माझी भीती वाढू लागली. माझे नाव पुकारले गेले आणि मी आतून धडपडलोच. व्यासपीठावर गेलो. माझे हातपाय थरथरायला लागले.

परीक्षक मला, “घाबरू नकोस. बोल तू.’ असा धीर देऊ लागले. त्याबरोबर माझी भीती आणखी वाढू लागली. मी कशीबशी तीनचार वाक्ये बोललो आणि पुढचे काही आठवेच ना! खरे तर मी भाषण चोख पाठ केले होते. सरांनी माझ्याकडून घोटवून घेतले होते. कोणाचाही ऑफ पिरिअड असला की माझे भाषण ठेवायचे. भरपूर सराव झाला होता. आईबाबा आणि काकाकाकीसुद्धा खूश होते माझ्यावर. हे सगळे आठवले. पण भाषण आठवेना. मी तेच तेच शब्द पुन्हा पुन्हा म्हणू लागलो. शब्दसुद्धा थरथरत येऊ लागले. अखेरीस मला रडू आले. मी तसाच खाली उतरलो आणि टेबलावर डोके टेकून खूप वेळ तसाच बसून राहिलो.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
पुढे दिलेल्या घटनांचे परिणाम लिहा:

घटना	परिणाम
लिली प्रहसनात काम करी, तेव्हा प्रेक्षागारात हास्यलहरी उठत.

उत्तर:

घटना	परिणाम
लिली प्रहसनात काम करी, तेव्हा प्रेक्षागारात हास्यलहरी उठत.	मग स्टेज मॅनेजर निर्धास्त होई. त्याला लिलीच्या कामाकडे लक्ष देण्याची गरज राहत नसे.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
मॅनेजरला घडलेले लिलीचे दर्शन.
उत्तर:
लिलीची मुद्रा पांढरी पडली होती. आजवर तिच्या गोड गळ्याने तिला दगा दिला नव्हता. तिची एवढी अवहेलना झाली नव्हती! अपमानित अवस्थेत ती मुकाट्याने विंगेत परतली.

प्रश्न 2.
अर्थ स्पष्ट करा:
विदयुल्लता चमकावी आणि क्षणार्धात घनदाट अंधकारात विलीन होऊन जावी, असा प्रकार घडला होता.
उत्तर:
वीज चमकते तेव्हा आसमंत झळाळून जातो. लख्ख प्रकाश पडतो. पण वीज चमकून गेली की, मिट्ट काळोख होतो. प्रकाशाचा टिपूसही दिसत नाही. लिलीच्या बाबतीत असेच घडले. तिची कारकीर्द झळाळत होती. तिला नाव मिळत होते. पैसा मिळत होता. तिचे हे तेज क्षणार्धात नष्ट झाले. तिच्या तेजाचा पुसटसा बिंदूही प्रकट झाला नाही. मिट्ट काळोख पसरावा तसे झाले.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
लिलीच्या या प्रसंगासंबंधात तिथे हजर असलेल्या एका रसिक श्रोत्याचे मनोगत लिहा.
उत्तर:
अरे देवा! काय घडले हे? विश्वासच बसत नाही. किती वेळा या लिलीचे कार्यक्रम मी पाहिले आहेत! किती वेळा गायन ऐकले आहे! प्रत्येक वेळी ती चार पावले पुढेच जात होती. तिची प्रगतीच होत होती. तिचे बहारदार नृत्य, रसाळ गायन, वातावरण प्रसन्न करणारा तिचा अभिनय! काय बोलावे त्याबद्दल? आता हा आनंद संपला. तिची अलौकिक कला लोप पावली.

असे कसे झाले? काय खाल्ले असेल तिने? तिच्या अन्नात कोणीतरी काहीतरी मिसळले नाही ना? एखादयाचे चांगले कोणाला पाहवत नाही. ते विनाकारण शत्रू बनतात आणि असा घात करतात. असा कोणी दुष्ट असेल, तर त्याला शोधलेच पाहिजे. छे, छे! अशी वेळ वैऱ्यावरसुद्धा येऊ नये. खरे म्हणजे हे फक्त लिलीचे नुकसान नाही. हे आम्हां रसिकांचेही नुकसान आहे. काय करणार? आलिया भोगासी…!

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
पुढील वाक्यामागील भाव स्पष्ट करा:
मॅनेजरला ते माहीत का नव्हते?
उत्तर:
मॅनेजर लिलीला खूप आधीपासून ओळखत होता. तिचे अनेक कार्यक्रम त्याने जवळून पाहिले होते. कलावंत म्हणून असलेले तिचे मोठेपण त्याला माहीत होते. तिची असहायता, अगतिकता त्याला समजत होती. त्यामुळे तिने मॅनेजरजवळ दिलगिरी व्यक्त करण्याची गरज नव्हती. हा सर्व भाव त्या छोट्याशा एका वाक्यात आहे.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
मॅनेजरने घेतलेल्या निर्णयावर तुमचे मत नोंदवा.
उत्तर:
मॅनेजरने खरे तर फार मोठा धोका पत्करला होता. कारण चार्ली त्या वेळी 5 वर्षांचा होता. 5 वर्षांच्या मुलाची समज ती काय असणार? कला म्हणजे काय हे समजून घेणे त्याच्या बुद्धीच्या पलीकडची गोष्ट होती. कलेच्या सादरीकरणातील खाचाखोचा त्याला कळणे शक्यच नव्हते. तो सतत आईसोबत असल्याने आईचे गाणे त्याच्या कानांवर सततच पडत होते. बालबुद्धीनुसार तो ते गाणे सतत गुणगुणत, गात राहिला असणार. आईच्या गायनाचे अनुकरण करीत करीत त्याने तिचे गायन आत्मसात केले. ते केवळ आईचे गायन नव्हते, तर ते उत्तम गायन होते. मॅनेजरने हे पाहिले होते, ऐकले होते. त्याला चार्लीचा अंतर्यामी विश्वास वाटत होता. म्हणून त्याने पाच वर्षांच्या चार्लीला स्टेजवर आणले, असे माझे मत आहे.

उतारा क्र. 5

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
पुढील उद्गार कोणी, कोणाला उद्देशून काढले ते लिहा:
1. याच्या आईची प्रकृती अचानक बिघडली… तेव्हा तिचं अपुरं राहिलेलं गाणं आता हा पुरं करील!
2. मी आधी पैसे गोळा करतो आणि मग राहिलेलं गाणं म्हणून दाखवतो.
उत्तर:
1. स्टेज मॅनेजर – रसिक श्रोत्यांना.
2. चार्ली – रसिक श्रोत्यांना.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
का ते लिहा:
1. श्रोत्यांनी स्टेजवर पैशांची उधळण केली.
2. चार्लीने ताबडतोब स्टेज मॅनेजरचा पाठलाग केला.
उत्तर:
1. चार्लीच्या गाण्याने सारे श्रोते भारावून गेले.
2. श्रोत्यांनी चार्लीच्या गायनासाठी स्टेजवर उधळलेले पैसे गोळा करून स्टेज मॅनेजर निघून गेला.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यातून तुम्हांला जाणवणारे स्टेज मॅनेजरचे गुण लिहा.
उत्तर:
‘स्टेज मॅनेजर’ याला मराठीत ‘रंगमंच व्यवस्थापक’ म्हणतात. हा खरे तर व्यावसायिक. त्याचे काम खूप महत्त्वाचे असते. स्टेजवरचे पडदे, सर्व दिवे, ध्वनिव्यवस्था, वादयवृंदाची व्यवस्था, नेपथ्याची व्यवस्था वगैरे सर्व बाबी रंगमंच व्यवस्थापक सांभाळतो. हे काम करता करता त्याचे लिली व चार्ली यांच्याशी जिव्हाळ्याचे नाते निर्माण झाले आहे. लिलीच्या रंगमंच व्यवस्थापकाला मनुष्यस्वभावाची चांगली जाण आहे.

त्याला लिलीची कलेवरील निष्ठा आणि तिचे कलावंत म्हणून असलेले सामर्थ्य कळते. चार्लीची क्षमताही त्याने अचूक ओळखली. पाच वर्षांच्या चार्लीने पदार्पणातच आपली क्षमता सिद्ध केली. श्रोत्यांनी उधळलेले पैसे गोळा करून तो लिलीला नेऊन देतो. यात त्याचा प्रामाणिकपणा दिसतो. आलेल्या श्रोत्यांना-प्रेक्षकांना पूर्ण कार्यक्रम दाखवला पाहिजे, ही कर्तव्याची भावनाही त्याच्या मनात है असते. मुख्य म्हणजे व्यवहाराच्या पलीकडे जाऊन माणसांशी जिव्हाळ्याने वागण्याचा मोठा गुण त्याच्याकडे आहे.

उतारा क्र. 6

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
1. चार्लीच्या जिवात जीव आला.
2. प्रेक्षकांनी थिएटर डोक्यावर घेतले.
उत्तर:
1. आपल्याला मिळालेले पैसे स्टेज मॅनेजर हडप करतो की काय, ही चार्लीला शंका आली. म्हणून त्याने त्याचा पाठलागही केला. पण मॅनेजरने ते पैसे चार्लीच्या आईकडे दिले. म्हणून चार्लीच्या जिवात जीव आला.
2. चार्लीच्या आईचा आवाज अचानक बसल्यामुळे तिचे गाणे अर्धवट राहिले. त्यामुळे श्रोत्यांचा विरस झाला होता. या पार्श्वभूमीवर चार्लीने उरलेले गाणे आईप्रमाणे हुबेहूब म्हटले. आणि चार्ली त्या वेळी अवघा पाच वर्षांचा होता. या सर्व बाबींमुळे श्रोते बेहद्द खूश झाले. त्यांनी आनंदाच्या भरात थिएटर डोक्यावर घेतले.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यातून तुम्हांला जाणवणारे चार्लीचे स्वभावगुण लिहा.
उत्तर:
चार्लीचे वय पाच वर्षे होते. म्हणजे अज्ञानी बालकच तो. तो त्याच्या स्वभावाला अनुसरून नैसर्गिकपणे वागला. वास्तविक अशा समारंभाचे संकेत असतात. ते सर्वांनी पाळायचे असतात. पण चार्ली गाणे थांबवून पैसे गोळा करतो. पैसे घेऊन जाणाऱ्या मॅनेजरचा पाठलाग करतो. समारंभाचे संकेत मोडून तो बालसुलभ वृत्तीने वागतो. त्यामुळे गमतीदार विसंगती निर्माण होते. त्याची निरीक्षण शक्ती जबरदस्त आहे. म्हणून आईच्या गायनाची तो हुबेहूब नक्कल करतो. अन्य नकलाही करतो. रंगमंचावर वावरताना तो घाबरत नाही, गोंधळत नाही. कलावंताकडे असलेले हे महत्त्वाचे गुण त्याच्याकडे दिसतात.

उतारा क्र. 7

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
तक्ता भरा:
उत्तर:

सामासिक शब्द	विग्रह
1. दुःष्काळ	दुः (वाईट) असा काळ
2. आठवडा	आठ दिवसांचा समूह
3. नेआण	ने आणि आण
4. धर्माधर्म	धर्म किंवा अधर्म
5. पालापाचोळा	पाला, पाचोळा वगैरे

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
‘कार’ प्रत्यय असलेले चार शब्द लिहा.
उत्तर:

1. कथाकार
2. नाटककार
3. संगीतकार
4. शिल्पकार

3. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:

1. नाचक्की होणे
2. भान हरपणे
3. लुप्त होणे
4. पाठ थोपटणे.

उत्तर:

1. नाचक्की होणे – अर्थ : अब्रू जाणे.
   वाक्य : सरांना उलट उत्तर देऊन सुरेशने स्वतःची नाचक्की केली.
2. भान हरपणे – अर्थ : जाणीव न उरणे.
   वाक्य: चित्र रंगवताना शालिनीचे भान हरपले.
3. लुप्त होणे – अर्थ : नाहीसे होणे.
   वाक्य: कडक उन्हाळ्यामुळे विहिरीतले पाणी लुप्त झाले.
4. पाठ थोपटणे – अर्थ : शाबासकी देणे.
   वाक्य : निबंधस्पर्धेत प्रथम क्रमांक पटकावणाऱ्या मालतीची सरांनी पाठ थोपटली.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
पुढील शब्दात लपलेले प्रत्येकी चार अर्थपूर्ण शब्द लिहा:

1. दुसरीकडे
2. लांबसडक
3. उदासवाण्या
4. पदन्यासात.

उत्तर:

प्रश्न 2.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. बाहेर
2. गोड
3. धूसर
4. सुरेल
5. धाकटा
6. दूर.

उत्तर:

1. बाहेर × आत
2. गोड × कडू
3. धूसर × स्पष्ट
4. सुरेल × कर्कश
5. धाकटा × थोरला
6. दूर × जवळ.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अनुस्वार लेखनाबाबतचे नियम:
पुढील शब्द वाचा.
उत्तर:
‘रंग’, ‘पंकज’, ‘पंचमी’, ‘पंडित’, ‘अंबुज’ हे शब्द तत्सम आहेत. हे आपण पर-सवर्णानेसुद्धा लिहू शकतो. म्हणजे अनुस्वारानंतर येणाऱ्या अक्षराच्या वर्गातील अनुनासिक वापरून लिहू शकतो. उदा., रङ्ग, पङ्कज, पञ्चमी, पण्डित, अम्बुज असे. विशेषतः जुने साहित्य वाचले तर असे लेखन दिसते. परंतु, आजकाल अशी परसवर्णाने लिहिण्याची पद्धत जुनी झाली आहे. त्याऐवजी अनुस्वारच वापरले जातात. पुढील शब्द बघा कसे दिसतात!

‘निबन्ध’, ‘आम्बा’, ‘खन्त’, ‘सम्प’, ‘दगा’ हे शब्द बघायला विचित्र वाटतात ना! कारण हे तत्सम नाहीत. पर-सवर्ण लिहिण्याची पद्धत फक्त तत्सम शब्दांपुरती मर्यादित आहे. संस्कृत नसलेले मराठी शब्द शीर्षबिंदू देऊनच लिहावेत.

मराठीत स्पष्टोच्चारित अनुनासिकाबद्दल शीर्षबिंदू दयावा.

पुढील शब्द वाचा.

‘सिंह’, ‘संयम’, ‘मांस’, ‘संहार’ या शब्दांचा उच्चार खरे तर खूप वेगळा आहे ना? या शब्दांचे ‘सिंव्ह’, ‘संय्यम’, ‘मांव्स’, ‘संव्हार’ अनुस्वारांबद्दल केवळ शीर्षबिंदू दयावा.
असे उच्चार होत असले तरी लिहिताना हे शब्द तसे लिहू नयेत.

नियम : य्, र, ल, व्, श्, प्, स्, ह यांच्यापूर्वी येणाऱ्या अनुस्वारांबददल केवळ शीर्षबिंदू दयावा.

प्रश्न 1.
पुढील शब्द पर-सवर्णाने लिहा:

1. घंटा
2. मंदिर
3. चंपा
4. चंचल
5. मंगल.

उत्तर:

1. घण्टा
2. मन्दिर
3. चम्पा
4. चञ्चल
5. मङ्गल.

प्रश्न 2.
पुढील शब्द अनुस्वार वापरून लिहा:

1. जङ्गल
2. चेण्डू
3. सञ्च
4. गोन्धळ
5. बम्ब.

उत्तर:

1. जंगल
2. चेंडू
3. संच
4. गोंधळ
5. बंब.

प्रश्न 3.
पुढील शब्द लेखननियमांनुसार अचूक लिहा :

1. त्रिकालाबाधित
2. हास्यकल्लोळ
3. यत्किंचित
4. प्रकृती
5. कंठमाधुर्य.

उत्तर:

1. त्रीकाळाबाधीत
2. हस्यकलोल
3. यक्तिचीत
4. परक्रुती
5. कंठमाधूर्य.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यात योग्य विरामचिन्हे वापरून वाक्य पुन्हा लिहा:
मॅनेजर म्हणाला छे छे तुम्ही आता स्टेजवर जाण्याची गरज नाही.
उत्तर:
मॅनेजर म्हणाला, “छे, छे! तुम्ही आता स्टेजवर जाण्याची गरज नाही.”

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
पुढील इंग्रजी पारिभाषिक शब्दांना मराठी प्रतिशब्द लिहा :
1. Children Theatre
2. Anniversary.
उत्तर:
1. बालरंगभूमी
2. वर्धापन दिन.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
हसरे दु:ख’ या पाठातील पाठ्यांशाचे नाट्यीकरण करून वर्गात सादरीकरण करा.

हसरे दुःख Summary in Marathi

प्रस्तावना:

भा. द. खेर हे जुन्या पिढीतील एक सुप्रसिद्ध लेखक. त्यांनी विपुल लेखन केले आहे. त्यांचे काही लेखन पुढीलप्रमाणे:
कादंबऱ्या: ‘सुखाचा लपंडाव’, ‘प्रायश्चित्त’, ‘शुभमंगल’, ‘नंदादीप’, ‘वादळवारा’, ‘यज्ञ’, ‘अमृतपुत्र’.
अन्य लेखन: ‘आईन्स्टाईनचे नवे विश्व’, ‘गीताज्ञानदेवी’, ‘अपरोक्षानुभूती’, ‘अधांतरी’, ‘द प्रिन्सेस’ इत्यादी.

प्रस्तुत पाठात चार्ली चॅप्लिनचा कलेच्या प्रांतातील प्रवेशाचा प्रसंग चित्रित केला आहे. यातील दुर्दैवाचा भाग असा की, त्याच्या आईच्या कारकिर्दीचा दु:खद अंत झाला, त्या क्षणीच त्याची कलावंत म्हणून कारकीर्द सुरू झाली. एकच क्षण सुख आणि दु:ख यांनी भरलेला! म्हणून त्या प्रसंगातील भावनांना ‘हसरे दुःख’ असे नाव दिले आहे.

शब्दार्थ:

1. तेजोमय – तेजाने युक्त, तेजस्वी.
2. कंठमाधुर्य – कंठाचे माधुर्य, गळ्याचा गोडवा, म्हणजे आवाजाचा गोडवा.
3. विध – घायाळ.
4. विपरीत – उलट, विरुद्ध (वाईट या अर्थाने रूढ).
5. कावराबावरा – भीतीने बावरलेला, बुजलेला.
6. पदन्यास – पावलांची लयदार हालचाल.
7. अवहेलना – हेटाळणी.
8. नाचक्की – बदनामी.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. नजर खिळून राहणे – एकाग्रतेने पाहणे.
2. जिवाचा कान करणे – मन लावून ऐकणे.
3. भान हरपणे – गुंग होणे.
4. तंद्री लागणे – गुंग होणे.
5. रंगात येणे – तल्लीन होणे.
6. दम धरणे – धीर धरणे.
7. दम निघून जाणे – धीर सुटणे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• वनवासी (कविता) Class 9 Question Answer
• ऑलिंपिक वर्तुळांचा गोफ Class 9 Question Answer
• हसरे दुःख Class 9 Question Answer
• प्रीतम Class 9 Question Answer
• आपुले जगणे…आपुली ओळख! (कविता) Class 9 Question Answer
• विश्वकोश (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 13 थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 13 थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Question Answer Maharashtra Board

थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Std 9 Marathi Chapter 13 Questions and Answers

1. काय घडते ते पाठाच्या आधारे लिहून वाक्य पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
काय घडते ते पाठाच्या आधारे लिहून वाक्य पूर्ण करा:
(अ) आदर मनात तुडुंब भरून असल्यास ………………..
(आ) खूप जवळच्या गहिऱ्या नात्यात शब्दांनी आभार मानल्यास ……………………….
(इ) मित्रमैत्रिणीने आभार मानल्यास ………………………………….
(ई) लेखिकांच्या मते ‘आ’भारनियमन केल्यास ……………….
उत्तर:
(अ) आदर मनात तुडुंब भरून असल्यास तो कृतीत सहजासहजी उतरतो.
(आ) खूप जवळच्या गहिऱ्या नात्यात शब्दांनी आभार मानल्यास उभयपक्षी अवघडलेपणा येतो. गहिरेपणा उणावून नुसती औपचारिकता उरते.
(इ) मित्रमैत्रिणीने आभार मानल्यास आपल्या पाठीत एक सणसणीत धपाटा मिळतो आणि ‘जादा आगाऊपणा केलास तर याद राख’ अशी धमकीही मिळते.
(ई) लेखिकांच्या मते, ‘आ’भारनियमन केल्यास त्या शब्दांमधला जिव्हाळा आणि भावनांची ऊब संपून जाणार नाही.

2. पाठातील उदाहरणे शोधा:

प्रश्न 1.
पाठातील उदाहरणे शोधा:

उत्तर:

शब्दांशिवाय मानलेले आभार	स्पर्शाने	कटाक्षाने
	ऑपरेशनच्या गुंगीतून नुकताच बाहेर आलेला रुग्ण डॉक्टरांचे हात घट्ट धरतो.	आईच्या आजारपणात  खूप मदत करणाऱ्या मित्रमैत्रिणींकडे कृतज्ञतेने टाकलेला कटाक्ष.

3. चूक की बरोबर ते ओळखा:

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते ओळखा:
(अ) आभार आणि अभिनंदन या शब्दांत माणसं अनेकदा गल्लत करतात.
(आ) भारतीय संस्कृतीत भावनांचे प्रदर्शन करणे आदर्श मानले जाते.
(इ) ममनात आदर असेल तर तो कृतीत दिसतो.
(ई) लआभार मानण्याचा अतिरेक चांगला नव्हे.
उत्तर:
(अ) बरोबर
(आ) चूक
(इ) मबरोबर.
(ई) लबरोबर

4. कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.

उत्तर:

5. पाठातील विनोद निर्माण करणारी वाक्ये शोधा.

प्रश्न 1.
पाठातील विनोद निर्माण करणारी वाक्ये शोधा.
उत्तर:

1. साधं घोटभर पेय दिलं तरी हातभर बैंक्यू म्हणतात.
2. बैंक्यू म्हणता येणं हा सुसंस्कृतपणाचा कडेलोट आहे, असं काही काळ वाटून गेलं.
3. तू कसली ग माझी ऑक्यू? मीच तुझी बैंक्यू.
4. त्याला बैंक्यू दिलेस का पण?
5. तुला कितीही बँक्यू केलं तरी कमीच.
6. आभार न मानण्याचा मॅनरलेसपणा त्याच्या खाती रुजू होणार नव्हता.
7. जन्मल्या जन्मल्या आईबापांचे आभार मानणारे कार्ड आणि वर गेल्यावर खालून वेळच्या वेळी आपल्याला नीट वर पोचवणाऱ्यांचे आभार कार्ड अजून माझ्या पाहण्यात आलेलं नाही.
8. बँक्स फॉर मॅरिंग हं. लग्न केल्याबद्दल मनःपूर्वक आभार.

6. खाली दिलेल्या शब्दांसाठी मराठी भाषेतील शब्द लिहा:

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या शब्दांसाठी मराठी भाषेतील शब्द लिहा:

1. कॅप्शन
2. टेन्शन
3. आर्किटेक्ट
4. ऑपरेशन.

उत्तर:

1. षवाक्य
2. ताणतणाव
3. वास्तुविशारद
4. शस्त्रक्रिया.

7. खाली दिलेल्या शब्दांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा:

प्रश्न 1.
सुसंस्कृतपणाचा कडेलोट.
उत्तर:
शिष्टाचार पाळणे हे सुसंस्कृतपणाचे लक्षण मानले जाते. इंग्रज आपल्यापेक्षा श्रेष्ठच आहेत, असे मनोमन मानणारे खूप लोक आहेत. इंग्रज म्हणजे सुसंस्कृतच; ते जे जे करतात, ते ते सर्व सुसंस्कृतपणाचे लक्षणच होय; असे या लोकांना वाटते. इंग्रज लोक उठता-बसता बैंक्यू म्हणतात, म्हणून त्यांचे आंधळे अनुकरण करणारेही सतत बैंक्यू म्हणतात. या लोकांच्या मते, बँक्यू म्हणणे हा सुसंस्कृतपणाचा अत्युच्च बिंदू होय. हा सर्व भाव ‘सुसंस्कृतपणाचा कडेलोटच’ या शब्दांतून व्यक्त होतो.

प्रश्न 2.
घाऊक आभार
उत्तर:
सर्व व्यक्तींचे सर्व बाबींसाठी एकदाच एकत्रित आभार मानणे म्हणजे ‘घाऊक आभार’ मानणे होय.

8. स्वमत:

प्रश्न (अ)
‘आभार मानणे,’ या शिष्टाचाराविषयीचे तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
आपण अनेक कामे पार पाडतो. ही कामे आपण पूर्णांशाने केलेली नसतात. त्या कामांना अनेकांचा हातभार लागलेला असतो. तरी कामाचे श्रेय आपल्याला मिळते. त्याचे फायदेही आपल्याला मिळतात. वास्तविक आपल्या एकट्याचा तो अधिकार नसतो. त्यावर इतरांचाही अधिकार असतो. पण श्रेय व फायदे मात्र आपण एकटेच घेतो. हे अनुचित होय. इतरांच्या सहकार्याशिवाय आपण काहीही करू शकत नाही. म्हणून इतरांच्या सहकार्याबद्दल, त्यांच्या मदतीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त केली पाहिजे. आभार मानणे हा कृतज्ञता व्यक्त करण्याचाच प्रकार आहे.

लेखिका मंगला गोडबोले म्हणतात, तेही खरेच आहे. आभाराचा अतिरेक चालू आहे. क्षुल्लक कारणासाठीसुद्धा आभार मानले जातात. बऱ्याच वेळा समोरच्या व्यक्तीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याऐवजी आपण स्वतः सुसंस्कृत आहोत, असे दाखवण्यासाठी आभार मानले जातात. असे होते तेव्हा आभाराचा मूळ उद्देशच नष्ट होतो. म्हणून है आभार मानताना तारतम्य बाळगले पाहिजे. मुख्य म्हणजे अत्यंत प्रामाणिकपणे आभार मानले पाहिजेत.

प्रश्न (आ)
पाठाच्या शीर्षकातून तुम्हांला समजलेला विनोद तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर:
भारनियमन म्हणजे विजेच्या पुरवठ्यात केलेली काटकसर. भारनियमन, काटकसर हे गोंडस शब्द झाले. वस्तुस्थिती अत्यंत विदारक आहे. मुंबईसारख्या शहरात 24 तास वीजपुरवठा चालू असतो. पण ग्रामीण भागात मात्र 10-10, 15-15 तास वीजपुरवठा बंद असतो. ग्रामीण जनतेला यामुळे अनेक हालअपेष्टांना तोंड दयावे लागते. शासन या हालअपेष्टा कमी करीत नाही, मात्र या हालअपेष्टांना गोंडस नाव देते – ‘भारनियमन’!

उलटी परिस्थिती दुसऱ्या ठिकाणी दिसते. लोक सुसंस्कृतपणाच्या कल्पनेच्या ओझ्याखाली ‘आभार’, ‘सॉरी’ वगैरे शब्दांचा वारेमाप वापर करतात. अत्यंत क्षुल्लक कारणासाठीसुद्धा या शब्दांची उधळमाधळ केली जाते. अनेकदा ही उधळण हास्यास्पद पातळीवर जाऊन पोहोचते. म्हणून लग्न करणाऱ्या नवऱ्या मुलाचे ‘लग्न केल्याबद्दल आभार’ मानले जातात. खरे तर ‘आभारा’ची काटकसर करणे आवश्यक आहे. वीजपुरवठ्यातील अपुरेपणा, ‘आभार’ इत्यादी शब्दांची उधळण या दोन विपरीत स्थितींचा निर्देश करण्यासाठी आणि ‘आभार’ मानण्याबाबत लोकांनी विवेक बाळगावा म्हणून ‘भार’ – ‘आभार’ या शब्दांची कोटी करीत लेखिकांनी ‘आभारनियमन’ हा शब्द घडवला आणि त्यावरून पाठाचे शीर्षक तयार केले आहे.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
दैनंदिन व्यवहारात शब्दांच्या रचनेमुळे निर्माण होणाऱ्या विनोदाची उदाहरणे शोधा व वर्गात त्यांचे सादरीकरण करा.

भाषाभ्यास:

अक्षरगणवृत्ते यापूर्वी आपण पाहिली आहेत. आता आपण काही मात्रावृत्तांचा परिचय करून घेऊया.

1. दिंडी: पहिल्या चरणात 9, दुसऱ्या चरणात 10 मात्रा असतात. तेही 3-2-2-2, 3-3-2-2 असे मात्रागणांचे गट पडतात. ‘दिंडी’ हे मराठीतील जुने वृत्त आहे.
उदा., घोष होता ग्यानबा तुकाराम
राऊळाची ही वाट सखाराम
करी भक्ती चित्तात नृत्यलीला
पहा दिंडी चालली पंढरीला
12 22 212 2122
= 9 = 10

2. आर्या: आर्या हे देखील जुने वृत्त आहे. मोरोपंतांच्या आर्या प्रसिद्ध आहेत. आर्या वृत्तात 30 मात्रा असून 12+18 असे गट पडतात.
उदा., सुश्लोक वामनाचा अभंगवाणी प्रसिद्ध तुकयाची
ओवी ज्ञानेशाची किंवा आर्या मयूरपंताची
22 2222 22 22 121222
= 12 = 18
चार चरण असतील तर पहिल्या आणि तिसऱ्या चरणात 12 मात्रा; दुसऱ्या आणि चौथ्या चरणात 18 मात्रा असतात.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 13 थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते लिहा:
1. आभार अनेकदा कृत्रिम झाल्याने खोटे वाटू लागतात.
उत्तर:
1. बरोबर.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
रोजच्या व्यवहारात आभाराचे अति झालेले प्रकार:
1. क्षुल्लक कारणांसाठी ……………………
2. नुकतं बोलायला लागलेल्या मुलालाही ………………………..
उत्तर:
1. क्षुल्लक कारणांसाठी माणसे एकमेकांचे आभार मानताना दिसतात.
2. नुकतं बोलायला लागलेल्या मुलालाही ‘बँक्स-र्थंक्यू’ वगैरे बोलायला शिकवतात.

उतारा क्र. 2

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
संकल्पना स्पष्ट करा:
1. आभारबाज.
उत्तर:
1. लहानमोठ्या सर्व कारणांसाठी, अगदी क्षुल्लक कारणांसाठीसुद्धा, सतत आभार मानण्याची चटक लागलेली व्यक्ती म्हणजे ‘आभारबाज’ होय.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
माहिती लिहा:
अजूनही तयार न झालेली आभाराची कार्डे:
1. ………………………………..
2. ………………………………..
उत्तर:
अजूनही तयार न झालेली आभाराची कार्डे :
1. जन्मल्या जन्मल्या आई-बापांचे आभार मानणारे कार्ड.
2. मरण पावल्यावर खालून वेळच्या वेळी वर पोहोचवणाऱ्यांचे आभार मानणारे कार्ड.

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
1. अलीकडच्या लहान मुलाच्या खात्यावर ‘मॅनरलेसपणा’ रुजू होणार नाही.
2. आभार मानणे दिवसेंदिवस कृत्रिम होत आहे.
उत्तर:
1. अलीकडच्या लहान मुलाच्या खात्यावर ‘मॅनरलेसपणा’ रुजू होणार नाही; कारण अगदी लहानपणापासून शिकवल्याप्रमाणे तो वेळच्या वेळी सर्वांचे न विसरता आभार मानतो.
2. आभार मानणे दिवसेंदिवस कृत्रिम होत आहे; कारण सर्व नात्यांना, सर्व निमित्तांना लागू होतील अशी छापील कार्डे सर्रास वापरली जातील. आभाराचे छापील कार्ड हाच कृत्रिमतेचा नमुना आहे.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
शुभेच्छा कार्डे, आभार कार्डे, अभिनंदन कार्डे इत्यादींबद्दल तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
शुभेच्छा कार्डे आकर्षक रितीने छापलेली असतात. कागद छान असतो. एकूण मांडणी सुरेख असते. शब्दांची रचनाही लक्षवेधक असते. पण तरीही मला मात्र ही कार्डे परकी परकी वाटत राहतात. याचे महत्त्वाचे कारण हे की ते शब्द माझे नसतात. त्यामुळे त्यांतून व्यक्त होणारी भावना मला माझी वाटत नाही. मला माझ्या आईबद्दल, बाबांबद्दल, माझ्या ताईबद्दल जे वाटते, ते त्या शब्दांत नसतेच. माझ्या माणसांशी असलेले माझे संबंध मलाच माहीत आहेत. कोणत्या गोष्टी आमच्यामध्ये महत्त्वाच्या आहेत, हे मलाच माहीत आहे. मला माझ्या ताईने पहिल्यांदा सायकल शिकवली.

मी तिच्याकडून फक्त सायकल चालवायला नाही शिकलो. मला आत्मविश्वास मिळाला. रस्त्यावर मागून-पुढून जाणाऱ्या गाड्या, मोटरसायकली, सायकली, रस्त्यावरून वाकडेतिकडे चालणारे लोक, रस्त्यावरील खड्डे या सगळ्यांना चुकवून सायकल चालवताना मनात जे काही चालते, ते शब्दांत सांगता येणार नाही. ताईशी बोलताना, ताईबद्दल बोलताना, माझ्या दृष्टीने ही गोष्ट महत्त्वाची असते. ती छापील कार्डामध्ये मिळूच शकत नाही. ही छापील कार्डे मला माझी वाटतच नाहीत.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
अर्थ लिहा:
तोंड उघडल्याबद्दल आणि योग्य वेळी ते बंद केल्याबद्दल धन्यवाद.
उत्तर:
अनेकांना आपली छबी दूरचित्रवाणीवर दिसते, यातच धन्यता वाटत असते. संबंधित क्षेत्रात या लोकांचे काही योगदान नसते किंवा त्या क्षेत्राचा काही अभ्यासही नसतो. त्यामुळे दूरचित्रवाणीवरील कार्यक्रमात या लोकांना काही मौलिक विचार मांडता येत नाहीत. ते तोंड मिटून गप्प बसतात. काहीजण अकारण बडबड करून प्रेक्षकांचा वेळ वाया घालवतात. या दोघांवरही टीका करण्यासाठी लेखिका ‘तोंड उघडल्याबद्दल व योग्य वेळी ते बंद केल्याबद्दल’ त्यांना धन्यवाद देतात.

प्रश्न 2.
का ते लिहा:
1. नटवणाऱ्यांचे व नटवल्यामुळे ते सुंदर दिसत होते, असे मानणाऱ्यांचे आभार.
2. ज्यांनी किमान तीस सेकंद आमचा चॅनेल पाहिला त्यांना कोटी कोटी प्रणाम.
उत्तर:
1. दूरचित्रवाणीवरील काही कार्यक्रमांत सूत्रसंचालकांची गरज असते. संपूर्ण कार्यक्रम प्रवाहीपणे सुरळीत पार पाडणे हे सूत्रसंचालकांचे काम असते. पण अनेक सूत्रसंचालकांना स्वत:च्या नटण्यात जास्त रस असतो. मेकअपमनही त्यांना नटवण्यात गढून जातो. इतर अनेक जण सूत्रसंचालकांच्या कामापेक्षा त्यांच्या सुंदर दिसण्याचेच कौतुक अधिक करतात. लोकांच्या या हास्यास्पद वृत्तीची खिल्ली उडवण्यासाठी लेखिकांनी सूत्रसंचालकांना नटवणाऱ्यांचे व नटल्यामुळे ते सुंदर दिसत होते असे मानणाऱ्यांचे आभार मानले आहेत.

2. दूरचित्रवाणीवरील बहुतांश कार्यक्रम निर्बुद्ध असतात. त्यांत मध्ये मध्ये जाहिरातींचा धुमाकूळ असतो. त्यामुळे प्रेक्षक कोणताही कार्यक्रम मनापासून सलग पाहत नाहीत. जाहिराती व प्रायोजक मिळवण्यासाठी आपली वाहिनी लोकप्रिय आहे, हे दाखवण्याची वाहिन्यावाल्यांची धडपड चालू असते. वाहिन्यावाल्यांचा हा केविलवाणेपणा दाखवून देण्यासाठी, प्रेक्षकांना कोटी कोटी प्रणाम केले जातात, असे लेखिका म्हणतात.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील वाक्याच्या आधारे लेखिका कशावर टीका करतात, ते लिहा:
आजच्या दिवसभरात ज्यांनी ज्यांनी मुलाखती दिल्या आणि हुकमी ‘मागे वळून पाहिलं’ त्यांचे आम्ही ऋणी आहोत. त्यांच्या दुखऱ्या मानांचे शतशः आभार.
उत्तर:
साधारणपणे वेगवेगळ्या क्षेत्रांत महत्त्वपूर्ण कामगिरी करणाऱ्यांच्या मुलाखती प्रसारित करण्यामागे त्यांच्या अनुभवाचा फायदा इतरांना मिळावा, ही अपेक्षा असते. हे मुलाखतदाते विशिष्ट शब्दप्रयोग करतात. त्यांपैकी एक असा : ‘इतक्या वर्षांनी आता मागे वळून पाहताना.’ दूरचित्रवाणीवर येणाऱ्या बऱ्याच मुलाखतदात्यांकडे सांगण्यासारखे काहीही नसते. पण मुलाखतीची ऐट दाखवण्यासाठी ‘मागे वळून पाहताना’ यांसारखे शब्दप्रयोग ते हमखास करतात. त्यांची खिल्ली उडवण्यासाठी लेखिका वरील वाक्य लिहितात.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
दूरचित्रवाणीच्या विविध वाहिन्यांवरील कार्यक्रमांविषयी तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
दूरचित्रवाणीवरचे बहुतेक कार्यक्रम मनोरंजनाचे असतात. प्रायोजक व जाहिराती मिळवण्यासाठी प्रेक्षकसंख्या जास्त असावी लागते. म्हणून मग हे कार्यक्रम लोकप्रिय करण्याचा प्रयत्न होतो. त्यातून लोकानुनय केला जातो. साहजिकच पारंपरिक विचारांची चिकित्सा नसते. उलट त्यांचा प्रसारच केला जातो. तसेच, देवदेवतांच्या, बुवाबापूंच्या कार्यक्रमांची रेलचेल असते. चमत्कार दृश्यांची त्यात भर पडते. त्यामुळे अंधश्रद्धा बळकट होतात. वाहिनी लोकप्रिय करण्याच्या नादात अनिष्ट वृत्ती वाढीला लागत आहेत. हे सर्वच वाहिन्यांबाबत घडत आहे. हे भयंकर आहे. समाजाच्या सांस्कृतिक आरोग्याच्या दृष्टीने ही परिस्थिती धोक्याची आहे.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
पुढील घटनांचे परिणाम लिहा:

घटना	परिणाम
1. ऑपरेशनच्या गुंगीमधून नुकता नुकता बाहेर येणारा रुग्ण डॉक्टरांचा हात घट्ट धरतो.
2. खूप जवळच्या माणसाचे आभार मानायची वेळ येते, तेव्हा ‘यात नव्याने काय सांगायचं?’ असे मनात येतं.

उत्तर:

घटना	परिणाम
1. ऑपरेशनच्या गुंगीमधून नुकता नुकता बाहेर येणारा रुग्ण डॉक्टरांचा हात घट्ट धरतो.	स्पर्शातून कृतज्ञता व्यक्त होते.
2. खूप जवळच्या माणसाचे आभार मानायची वेळ येते, तेव्हा ‘यात नव्याने काय सांगायचं?’ असे मनात येतं.	आभाराच्या शब्दांतली ताकद निघून जाते.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यात लेखिकांनी मांडलेल्या विचाराबाबत तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
‘बैंक्यू/सॉरी’चा खूपच अतिरेक झाला आहे, यात शंकाच नाही. अनेकजण उठताबसता ‘बैंक्यू’ म्हणतात. लेखिकांच्या या मताशी मी पूर्ण सहमत आहे. तरीही मी थोडीशी जोड देऊ इच्छितो. बैंक्यूचा वापर केव्हा घडतो? जेव्हा व्यक्तींमधले संबंध औपचारिक असतात तेव्हा. औपचारिक संबंध नसतात, तेव्हा आईबाबा-मुले, मित्रमैत्रिणी यांच्यात उपचार नसतो. प्रेमाचा हक्क असतो. आम्हां मित्रांमध्ये असेच घडते. आम्ही प्रेमाने एकमेकांना काही देतो आणि हक्काने हवे ते मागून घेतो. अशा वेळी प्रेमाचा जोर जास्त असतो.

पण सार्वजनिक ठिकाणी मात्र उपचार पाळलेच पाहिजेत. बसमध्ये एखादयाच्या पायावर आपला पाय पडला, तर विनाविलंब ‘सॉरी’ म्हटलेच पाहिजे. आपण समोरच्या माणसाच्या वेदनेकडे सहानुभूतीने पाहतो, हे अशा वेळी सिद्ध होते. आपण बेदरकार नाही, हेही सिद्ध होते. लेखिका म्हणतात तसा अतिरेक करूच नये, हे खरे आहे. पण तारतम्याने या सॉरी/बैंक्यूचा वापर केला पाहिजे, असे मला वाटते.

उतारा क्र. 5

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
चूक की बरोबर ते ओळखा:
1. अंतिम उत्पादन, कलाकृती उत्तम व्हायला हवी असेल, तर आर्थिक लाभ ज्याचा जास्त, त्याने जास्त निष्ठेने काम केले पाहिजे.
उत्तर:
1. चूक.

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा:

1. ‘आमचा’ सिनेमा, ‘आपलं’ पुस्तक, ‘आमचं’ नाटक असे शब्दप्रयोग करतात.
2. आपली निष्ठा कृतीने सिद्ध करील.
3. “बँक्स फॉर मॅरिंग हं,” असे बोलणारा.

उत्तर:

1. ‘आमचा’ सिनेमा : दिग्दर्शक – नटमंडळी
   1. ‘आपलं’ पुस्तक : लेखक – प्रकाशक
   2. ‘आमचं’ नाटक : लेखक – दिग्दर्शक.
2. लेखक.
3. नवऱ्या मुलाचा मित्र.

प्रश्न 2.
जोडीजोडीने व्यवहार करावे लागणाऱ्या तुम्हाला माहीत असलेल्या दोन जोड्या लिहा.
उत्तर:
1. शिक्षक – विदयार्थी
2. वक्ता – श्रोते.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘प्रत्येकाने आपापली भूमिका चोख बजवावी लागते. तो अलिखित नियम असतो,’ या विधानावर तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
जोडीजोडीने व्यवहार कराव्या लागणाऱ्या काहीजणांबद्दल लेखिकांचे हे मत आहे. जोडीतील दोघांपैकी एकाकडे व्यवहाराची सूत्रे असतात. अनेकदा ही सूत्रे ज्याच्याकडे अधिक घट्ट असतात, त्याच व्यक्तीला व्यवहाराचे फायदे अधिक असतात. हे सर्व खरे आहे. पण म्हणून जास्त फायदा असलेल्यानेच जास्त कष्ट घेऊन व जास्त निष्ठेने काम केले पाहिजे, असा नियम करता येणार नाही. असे केल्यास दोघांनाही तोटाच होईल. कोणी एकाने दुर्लक्ष केल्यास अंतिम फळ उत्तम असणार नाही. त्याचा तोटा दोघांनाही भोगावा लागेल.

नावाडी पैसे घेऊन लोकांना नदीपार करतो. नाव मध्यावर गेल्यावर दुर्दैवाने नावाड्याचा हात लचकला आणि त्याला होडी वल्हवता आली नाही तर? नावाड्याने पैसे घेतले आहेत. आम्ही त्याला मदत करणार नाही, अशी प्रवाशांनी भूमिका घेतली, तर प्रवाशांचा जीव धोक्यात येऊ शकतो. म्हणून दोघांनीही जास्तीत जास्त निष्ठेने काम केले पाहिजे; तरच अंतिम फळ उत्तम होईल. त्याचा दोघांनाही फायदा होईल.

उतारा क्र. 6

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
काय घडते ते पाठाच्या आधारे लिहून वाक्य पूर्ण करा:
1. कामाच्या मोबदल्यात पैसे देत असल्यास …………………
उत्तर:
1. कामाच्या मोबदल्यात पैसे देत असल्यास लोक आभाराची काटकसर करतात.

प्रश्न 2.
पुढील सेवादात्यांचे दुर्गुण लिहा:
1. प्लंबर, इलेक्ट्रिशियन मंडळी.
2. इस्त्रीवाला.
उत्तर:
1. प्लंबर, इलेक्ट्रिशियन मंडळी सांगितलेल्या वेळेला घरी काम करायला येत नाहीत आणि जुने काम करताना नवीन काम निर्माण करून ठेवतात.
2. इस्त्रीवाला दिलेल्या तारखेला कपडे आणून देत नाही.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
ठरलेल्या वेळी काम न करणाऱ्या तुम्हाला माहीत असलेल्या चार सेवादात्यांची नावे लिहा.
उत्तर:
वेळेवर काम न करणारे सेवादाते : गवंडी, सुतार, रंगारी, शिंपी.

प्रश्न 2.
लेखिकांनी सांगितलेली विविध सेवादात्यांची वृत्ती सांगा.
उत्तर:
विविध सेवादात्यांचा सर्वांत मोठा दुर्गुण म्हणजे ते कधीच ठरलेल्या वेळी येत नाहीत. दुसरे म्हणजे ते प्रामाणिकपणे काम करीत नाहीत. ते काम करून गेल्यावर काम चोख झाले असेल, अशी मनाला खात्री वाटत नाही. विविध सेवादात्यांची ही वृत्ती लेखिकांनी या उताऱ्यात अधोरेखित केली आहे.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
या उताऱ्यात लेखिकांनी सांगितलेले सामाजिक व्यंग स्पष्ट करून सांगा.
उत्तर:
या उताऱ्यात काही सेवादात्यांच्या उणिवा लेखिकांनी सांगितल्या आहेत. ते ठरवलेल्या वेळी कामावर येत नाहीत. निष्ठापूर्वक काम करीत नाहीत. आपण आपले काम चोख करावे, अशी त्यांची इच्छाच नसते. त्यामुळे त्यांनी केलेले काम परिपूर्ण असेल, अशी खात्री बाळगता येत नाही. लेखिकांनी सांगितलेल्या या उणिवा आपल्या समाजाच्या प्रत्येक व्यक्तीत दिसून येतात. कोणत्याही पदावरील कोणाही व्यक्तीला उत्तम काम करण्याची इच्छाच नसते. विदयार्थी उत्तम काम करू इच्छित नाहीत. दुकानदार उत्तम वस्तू वाजवी भावात ग्राहकाला देण्याची इच्छा बाळगत नाही.

शासकीय कार्यालयातील कर्मचारी लोकांची कामे रेंगाळत ठेवण्यात धन्यता मानतात. अशी शेकडो उदाहरणे देता येतील. या वृत्तीमुळे समाजात पार पडणारे कोणतेही कार्य परिपूर्ण होत नाही. रस्ता बांधला की अल्पावधीतच खड्डे पडतात. घरे कोसळतात. या सर्व बाबींमुळे आपल्या समाजातील बांधवांचेच नुकसान होते. त्यांना उत्तम दर्जाच्या सेवा वा वस्तू मिळत नाहीत. साहजिकच त्यांना उत्तम दर्जाचे जीवन जगण्याची संधी मिळत नाही. आपली वृत्ती सुधारली तर देश सुधारेल, असे मला वाटते. कारण हे सर्व देशाच्या प्रगतीशी निगडित आहे.

उतारा क्र. 7

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पाठाच्या आधारे गाळलेल्या जागा भरून विधाने पूर्ण करा:
1. अपत्याची टॉन्सिलची शस्त्रक्रिया किरकोळ होती; पण आईच्या ———
2. ऑपरेशननंतर त्रासाचा लोप व्हावा, म्हणून
उत्तर:
1. अपत्याची टॉन्सिलची शस्त्रक्रिया किरकोळ होती; पण आईच्या दृष्टीने मुलाचं कोणतंच ऑपरेशन किरकोळ असूच शकत नाही..
2. ऑपरेशननंतर त्रासाचा लोप व्हावा, म्हणून पंधरा दिवस आइस्क्रीमचा उतारा होता.

प्रश्न 2.
काय केले ते लिहा:
1. डॉक्टरांचे आभार मानण्यासाठी ………………………
2. पाहुणचार करण्यासाठी आल्यागेलेल्या सर्वांना ………………
उत्तर:
1. डॉक्टरांचे आभार मानण्यासाठी लेखिकांनी त्यांना फोन केला.
2. पाहुणचार करण्यासाठी आल्यागेलेल्या सर्वांना आइस्क्रीम दिले जात होते.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील घटनांचे परिणाम लिहा:
1. घटना : लेखिकांनी डॉक्टरांना फोन केला.
परिणाम : ……………………………
2. घटना : डॉक्टरांनी फोनबद्दल आपली नाराजी व्यक्त केली.
परिणाम : ……………………………..
उत्तर:
1. परिणाम: काहीतरी विपरीत घडले असावे, या कल्पनेने डॉक्टर हादरले.
2. परिणाम: लेखिकांना डॉक्टरांचा राग न येता त्यांची दया आली.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘परि तू जागा चुकलासी’ या उक्तीबद्दल तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
आभार व्यक्त करणे वा आदर दाखवणे यांसारख्या उपचारांचा अतिरेक होऊ लागला आहे. असे उपचार पाळणे हे सुसंस्कृतपणाचे लक्षण मानले जाऊ लागल्यामुळे विपरीत प्रसंग उद्भवू लागले आहेत. आभार कोणाचे मानावेत, कधी मानावेत व कसे मानावेत यांबाबत कोणता धरबंदच राहिलेला नाही. ही एक भ्रामक गरज निर्माण झालेली आहे.

व्यापाऱ्यांचे याकडे लक्ष न जाते, तर नवलच! यातून शुभेच्छांची कृत्रिम कार्डे निर्माण झाली आहेत. काहीही करून आभार मानायचेच, असा अट्टहास बाळगल्याने हास्यास्पद प्रसंग घडताना दिसतात. लग्न होत असताना अभिनंदन करायचे सोडून आभार मानण्याचा प्रसंग पाठात आलेलाच आहे. म्हणून आभार कोणाचे मानू नयेत, केव्हा मानू नयेत, तसेच, ते कसे मानू नयेत याचे भान बाळगणे गरजेचे बनले आहे. कारण ‘परी तू जागा चुकलासी’ असे सांगण्याचे प्रसंग वारंवार येऊ लागले आहेत.

भाषाभ्यास:

(अ) अव्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
जोड्या लावा:

सामासिक शब्द	उत्तरे	विग्रह
1. महात्मा	– महान असा आत्मा	वादळ, वारा वगैरे
2. सप्तसिंधू	– सात समुद्रांचा समूह	दक्षिण आणि उत्तर
3. दक्षिणोत्तर	– दक्षिण आणि उत्तर	महान असा आत्मा
4. दहाबारा	– दहा किंवा बारा	सात समुद्रांचा समूह
5. वादळवारा	– वादळ, वारा वगैरे	दहा किंवा बारा

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
‘सु’ उपसर्ग असलेले चार शब्द लिहा.
उत्तर:

1. सुविचार
2. सुवचन
3. सुसंस्कृत
4. सुगंध.

3. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:

1. चोख असणे
2. चारीमुंड्या चीत करणे
3. काटकसर करणे.

उत्तर:

1. चोख असणे – अर्थ : व्यवस्थित असणे.
   वाक्य: गावामध्ये ग्रामपंचायतीचा कारभार अगदी चोख होता.
2. चारीमुंड्या चीत करणे – अर्थ : पराभव करणे.
   वाक्य: कारगिल युद्धात भारतीय जवानांनी शत्रूला चारीमुंड्या चीत केले.
3. काटकसर करणे – अर्थ : बचत करणे.
   वाक्य: महिन्याच्या पगारातून कामगारांनी थोडी काटकसर करणे आवश्यक आहे.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा:

1. थोडे
2. घट्ट
3. लवकर
4. विशिष्ट.

उत्तर:

1. थोडे × जास्त
2. घट्ट × सैल
3. लवकर × उशिरा
4. विशिष्ट × सामान्य.

प्रश्न 2.
वचन ओळखा:

1. गाणी
2. विमाने
3. घड्याळ
4. वादय.

उत्तर:

1. गाणी – अनेकवचन
2. विमाने – अनेकवचन
3. घड्याळ – एकवचन
4. वादय – एकवचन.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:

1. निरिक्षण, निरीक्षण, निरीकराण, निरीक्षन.
2. अलिखीत, अलिखित, अलीखित, अलीखीत.
3. क्षुल्लक, क्षुलक, र्लक्क, क्षुल्लक.
4. सूसंस्कृत, सुसंस्कृत, सुसंस्कृत, सुसंक्त.
5. उत्पादन, ऊत्पादन, उप्तादन, उत्पादण.
6. शिष्ठाचार, शीष्टाचार, शिष्टाचार, शीष्ठाचार.

उत्तर:

1. निरीक्षण
2. अलिखित
3. क्षुल्लक
4. सुसंस्कृत
5. उत्पादन
6. शिष्टाचार.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे घालून वाक्ये पुन्हा लिहा:
1. आमच्या पिढीवर गोऱ्यांचे शिष्टाचार या गोष्टीची अंमळ जास्तच मुद्रा उमटली
2. लेखक आणि प्रकाशक गायक वादक कलाकार रसिक दिग्दर्शक आणि नटमंडळी ही जोडीजोडीने काम करीत असतात
उत्तर:
1. आमच्या पिढीवर ‘गोऱ्यांचे शिष्टाचार’ या गोष्टीची अंमळ जास्तच मुद्रा उमटली.
2. लेखक आणि प्रकाशक, गायक-वादक, कलाकार-रसिक, दिग्दर्शक आणि नटमंडळी ही जोडीजोडीने काम करीत असतात.

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
पुढील इंग्रजी पारिभाषिक शब्दांना मराठी प्रतिशब्द दया:
1. Humanism
2. Honorable.
उत्तर:
1. मानवतावाद
2. माननीय.

थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Summary in Marathi

प्रस्तावना:

मराठीतील एक लोकप्रिय व अग्रेसर विनोदी लेखिका. त्यांच्या लेखनाच्या केंद्रस्थानी मध्यमवर्गीय मराठी माणूस प्राधान्याने असतो. त्या मध्यमवर्गीय माणसाच्या जीवनातील विसंगती खेळकरपणे चित्रित करतात. त्यांची लेखनशैली प्रसन्न आहे. त्यांचा भर मुख्यतः वक्रोक्तीवर असतो. त्यांचा विनोद कधीही बोचरा, जखम करणारा नसतो. त्या हसतखेळत विसंगती दाखवून देतात. सामाजिक व्यंगांकडेही त्यांचे खास लक्ष असते. त्यांचे लेखन हे नेहमीच आधुनिकतेचा पुरस्कार करणारे असते. पारंपरिक मागासलेल्या विचारांना त्या सहजगत्या हास्यविषय करतात. अतिरेकी आधुनिक विचारांवरही त्या हसतखेळत टीका करतात. त्यांचे लेखन सदैव वाचनीय ठरले आहे.

मंगला गोडबोले यांनी गंभीर स्वरूपाचे कथालेखन व कादंबरीलेखनही केले आहे. आपण आधुनिक बनत जाण्याच्या प्रयत्नात पाश्चिमात्य लोकांचे आंधळेपणाने अनुकरण करतो आणि हास्यास्पद बनत जातो, ही वस्तुस्थिती प्रस्तुत पाठात लेखिकांनी अत्यंत खेळकरपणे दाखवून दिली आहे. आपण इंग्रजांच्या अनुकरणातून ‘बँक्यू’, ‘प्लीज’ हे शब्द उचलले आहेत आणि त्यांचा अतिरेकी वापर करतो. ‘बँक यू’, ‘बँक्यू’ (I thank you) हे पूर्ण वाक्य आहे. हे लक्षात न घेता ‘बैंक्यू = आभार’ असा अर्थ घेऊन ‘तू कसली ग माझी बँक्यू?’ ‘मीच तुझी बँक्यू’ असले हास्यास्पद शब्दप्रयोग आपण करतो. आपल्या समाजातील या विसंगतीचे मजेदार दर्शन या पाठात लेखिका घडवतात आणि आपल्याला अंतर्मुख करतात.

शब्दार्थ:

1. धसमुसळे – दांडगे, अडाणी, पशुतुल्य, रानवट, वाटेल तसे , वागणारा.
2. सुमार – मर्यादा, अंदाज, सान्निध्य.
3. अस्थानी – चुकीच्या ठिकाणी.
4. आभारबाज – लहानमोठ्या सर्व कारणांसाठी, अगदी क्षुल्लक कारणासाठीसुद्धा, सतत आभार मानण्याची चटक लागलेली व्यक्ती.
5. घाऊक आभार – सर्व व्यक्तींचे सर्व बाबींसाठी एकदाच एकगठ्ठा आभार मानणे.
6. तुडुंब – काठोकाठ, भरपूर.
7. दिखाऊगिरी – इतरांसमोर अकारण जाहीर व सातत्याने प्रदर्शन करीत राहणे.
8. बासन – एखादी वस्तू गुंडाळून ठेवण्याचा कापडाचा खास तुकडा.
9. शब्दबंबाळ – (समुदाय, मोठा नाद) शब्दांचा समुदाय ज्यात जाणवतो ते, आशयापेक्षा ज्यात केवळ शब्दच जाणवतात (शब्दांचा
10. फक्त आवाज जाणवतो) ते लेखन. सणसणीत – उष्ण, तीव्र, जबर, भक्कम.
11. उणावून – कमी होऊन.
12. कटाक्ष – डोळ्यांच्या कोपऱ्यातून टाकलेली एक नजर.
13. प्रौढ – पोक्त, निष्णात, धीट (तरुण व वृद्ध यांच्या मधल्या अवस्थेत असलेली व्यक्ती).
14. वट्ट – चोख, एकत्रित, एकूण.
15. अश्राप – गरीब, बिचारे, सभ्य, निर्व्याज, अभिजात.

टिपा:

1. निष्ठा – (नि + स्था) निग्रहाने एका जागी स्थिर राहणे. काही माणसे आयुष्यभर एखादा विचार, मूल्य उराशी बाळगतात; त्यापासून ढळत नाहीत. यावरून त्या विचाराला, मूल्याला, दृष्टिकोनाला त्या माणसांची निष्ठा म्हणतात.

2. मॅनरलेसपणा – मॅनर (manner = शिष्टाचार). मॅनरलेस म्हणजे शिष्टाचार न पाळणारा, असंस्कृत, उद्धट. ‘mannerless पणा’ यात इंग्रजी शब्दाला मराठी प्रत्यय जोडलेला आहे. येथे इंग्रजी शब्द वापरण्याची केवळ हौस दिसते. अशा सवयीमुळे धेडगुजरी शब्द तयार होतात.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. मुद्रा उमटणे – ठसा उमटणे, प्रभाव दिसून येणे.
2. जप करणे – एकच बाब पुन्हा पुन्हा बोलणे.
3. गुण गाणे – स्तुती करणे.
4. चारी मुंड्या चीत करणे – पूर्णपणे पराभूत करणे.
5. तोंड उघडणे – थोडे तरी बोलणे, (कधी कधी) नको ते र बोलणे.
6. तोंड बंद करणे – गप्प बसणे.
7. मुखर करणे – शब्दरूप देणे, शब्दांत व्यक्त करणे.
8. दाबून फिया घेणे – मोठ्या प्रमाणात अवास्तव शुल्क आकारणे.
9. आरती ओवाळणे – कौतुक करणे, स्तुती करणे (बहुतेक वेळा अवास्तव).
10. पुष्पहार घालणे – आभार मानणे, कृतज्ञता व्यक्त करणे, स्वागत करणे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• मातीची सावली Class 9 Question Answer
• महाराष्ट्रावरूनी टाक ओवाळून काया (पोवाडा) Class 9 Question Answer
• थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Class 9 Question Answer
• आदर्शवादी मुळगावकर Class 9 Question Answer
• निरोप (कविता) Class 9 Question Answer
• ‘बिग ५’ च्या सहवासात (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 9 मी वाचवतोय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 9 मी वाचवतोय Question Answer Maharashtra Board

मी वाचवतोय Std 9 Marathi Chapter 9 Questions and Answers

1. कोष्टक पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
कोष्टक पूर्ण करा:

उत्तर:

पूर्वीचे व्यवसाय	पूर्वीचे खेळ
1. लोहारकाम	1. विटीदांडू
2. कुंभार (मडकी बनवणे)	2. लगोरी
3. भांड्यांना कल्हई करणे	3. आट्यापाट्या

2. आकृती पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

3. सकारण लिहा:

प्रश्न 1.
सकारण लिहा:

उत्तर:

जुन्या गोष्टींपैकी वाचाव्यात अशा वाटणाऱ्या गोष्टी	त्या गोष्टी वाचवण्याची तुमच्या मते कारणे
1. कविता	1. मन समृद्ध होते
2. आई	2. प्रेम, माया, जिव्हाळा लाभतो
3. बोली	3. विचार व्यक्त करता येतात
4. भूमी	4. मूल्यांवर निष्ठा असते

4. कव्यसौंदर्य.

प्रश्न (अ)
तुम्हांला जाणवलेली कवीच्या मनातली खंत स्पष्ट करा.
उत्तर:
जुन्या जमान्यातील काही चांगल्या गोष्टी हरवत व दुरावत चालल्या आहेत, यांची खंत कवीला वाटते. बदलत चाललेल्या समाजातील वास्तव कवीच्या मनाला खटकते. आपण आईला ‘आई’ अशी साद घालत नाही. वासरासाठी गोठ्यात गायही हंबरत नाही. मॉलच्या नवीन झगमगीत संस्कृतीमुळे किराणा व भुसार हरवत चाललेयत. गावगाड्यातील व्यवसाय लोप पावतायत. मुले मातीतले खेळ खेळत नाहीत. कुणी लेखन करीत नाही. मातृभाषेत कुणी या भूमीतली संस्कृती जपत नाही. अशा प्रकारे सांस्कृतिक वैभव नष्ट होण्याची खंत कवीला बोचते आहे.

प्रश्न (आ)
‘शब्द बापुडे केवळ वारा’ या काव्यपंक्तीतील आशयसौंदर्य शब्दबद्ध करा.
उत्तर:
पूर्वीच्या कविता किंवा साहित्य उच्च सांस्कृतिक मूल्य जपणारे होते. जीवनानुभूतीतून आदर्श व प्रेरणा जनमानसाला मिळत होत्या. परंतु आता लिहिणाऱ्या हातातून सकस साहित्यनिर्मिती होत नाही, हे कवीला सांगायचे आहे. जो शब्दपसारा दिसतो तो भावनाशून्य व पोकळ आहे, असे कवीला म्हणायचे आहे. शाश्वत राहणारे अभिजात साहित्य निर्माण होत नाही, याची खंत व्यक्त करताना कवी म्हणतात की, आताचे शब्द केविलवाणे झाले आहेत व ते वाऱ्यावर विरून जात आहेत. आता लिहिल्या जाणाऱ्या शब्दांची नश्वरता व तात्कालिकता कवीला या ओळीतून सांगायची आहे.

प्रश्न (इ)
सामाजिक बदलाबद्दल कवितेतून व्यक्त झालेला विचार स्पष्ट करा.
उत्तर:
पूर्वी गावगाडा होता. नैतिक मूल्ये जपणारी गावची संस्कृती होती. हळूहळू समाज बदलत गेला. शहरे वाढू लागली. सगळ्या वस्तू झगमगीत मॉलमध्ये, सुपरमार्केटमध्ये मिळू लागल्या. त्यामुळे छोटी छोटी किराणा, भुसार मालाची दुकाने हरवून गेली. लोहाराचा भाता बंद पडला. कुंभाराचे चाक फिरायचे थांबले. तांब्या-पितळेच्या भांड्यांचा वापर लयाला गेल्यामुळे कल्हईची झिलई निघून गेली. चुलीची जागा गॅसच्या शेगड्यांनी घेतली. आधुनिक समाजव्यवहारांमुळे मायेची माणसे दुरावली. अशा प्रकारे या कवितेत सामाजिक बदलाविषयी कवीने सांगितले आहे.

5. स्वमत:

प्रश्न (अ)
‘माझी बोली’ या संकल्पनेतून तुम्हांला समजलेला कवीचा दृष्टिकोन स्वभाषेत मांडा.
उत्तर:
‘माझी बोली’ म्हणजे मायबोली किंवा मातृभाषा होय. वेगाने बदलत जाणाऱ्या समाजात जी नवीन पिढी शिकते आहे; त्यांच्यावर शिशुवर्गापासूनच इंग्रजीचे संस्कार होत आहे. पूर्वीचे घरचे मराठमोळे वातावरण झपाट्याने बदलत आहे. आधुनिकीकरणामुळे नवीन पिढीच्या तोंडी इंग्रजी रुळत जाते आहे. आईची जागा ‘मम्मी’ने घेतली आहे. मातृभाषेतून दिले जाणारे शिक्षण हळूहळू मंदावत आहे. मातृभाषा हेच विचार व भावना मांडण्याचे नैसर्गिक माध्यम असते. ते माध्यम बंद पडत चालल्यामुळे कवीने खंत व्यक्त केली आहे. अशा प्रकारे ‘माझी बोली’ या संकल्पनेतून कवींची खेदजनक भावना व्यक्त झाली आहे.

प्रश्न (आ)
‘मॉलच्या अतिक्रमणामुळे छोट्या दुकानदारांना फटका बसतो,’ याबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तर:
शहरे वाढली तसतसे लोकांच्या गरजा पुरवणारे ‘मॉल’ वाढले. पूर्वी शहरामध्येसुद्धा छोटे छोटे दुकानदार होते. विशिष्ट प्रकारच्या वस्तू विशिष्ट दुकानांत मिळायच्या. मॉलमध्ये सर्व वस्तूंची दुकाने एकत्र असतात. शिवाय खादयपान सेवेची हॉटेल्स व सिनेमागृहेही असतात. मॉलच्या एकंदर झगमगाटाचे आकर्षण माणसांच्या ठायी निर्माण झाले. महागड्या वस्तू म्हणजे दर्जेदार वस्तू असा गैरसमज फोफावला. त्यातच आकर्षक जाहिरातींची भर पडल्यामुळे लोकांना मॉलचे आकर्षण निर्माण झाले. साहजिकच माणसांचा मॉलमध्ये राबता सुरू झाला आणि त्यांनी छोट्या दुकानांकडे पाठ फिरवली. अर्थात मॉलच्या अतिक्रमणामुळे छोट्या दुकानदारांना फटका बसतो, हे खरे आहे.

उपक्रम:

तुमच्या अवतीभवती घडणाऱ्या सामाजिक बदलांची पुढील मुद्द्यांच्या आधारे नोंद करा व कोष्टक तयार करा:

1. बदल
2. परिणाम
3. तुमचे मत

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 9 मी वाचवतोय Additional Important Questions and Answers

1. पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
शब्दजाल पूर्ण करा:

उत्तर:
1. हाकेतून हद्दपार होत आहे.
(1) हंबरायच्या थांबल्या आहेत.
2. लोहाराचा भाता
(1) कुंभाराचा आवा

प्रश्न 3.
चौकटी पूर्ण करा:

उत्तर:

1. (i) किराणा (ii) भुसार
2. रटरटणारी आमटी
3. कल्हईची झिलई
4. आईची बोली
5. बापुडे शब्द
6. परकरी मुली

कृती 3 : (दोन ओळींचा सरळ अर्थ)

प्रश्न 1.
हरवत चाललाय किराणा आणि भुसार सुपर मार्केटच्या झगमगाटात झरझर
उत्तर:
बदलत चाललेल्या परिस्थितीचा आढावा घेताना कवी सतीश काळसेकर म्हणतात की, शहरात मोठमोठे मॉल व सुपर मार्केट निर्माण झाल्यामुळे पूर्वीची किराणामालाची व भुसारीची दुकाने भूतकाळात जमा झाली आहेत.

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न 2 (आ) साठी……

प्रश्न 1.
पुढील कवितेवर दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा:
कविता – मी वाचवतोय.
उत्तर:
मी वाचवतोय.
1. प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री → सतीश काळसेकर.

2. कवितेचा विषय → वेगाने बदलत जाणाऱ्या महानगरीय समाजाचे वास्तव चित्रण हा कवितेचा विषय आहे.

3. कवितेतील दोन शब्दांचे अर्थ →

1. हाक = साद
2. आई = माता
3. विस्तव = आग
4. राख = रक्षा
5. वारा = वात.

4. कवितेतून मिळणारा संदेश → चांगली जुनी संस्कारक्षम मूल्ये हरवू नयेत; आईची बोली पारखी होऊ नये; भौतिक सुखामध्ये नैतिक मूल्यांची पायमल्ली होता कामा नये; हा संदेश प्रस्तुत कविता देते.

5. कवितेची भाषिक वैशिष्ट्ये → जुन्या मूल्यांविषयीची आस्था व नवीन महानगरीय बदलते वास्तव यांतील अंतर्विरोध कवींनी चपखल शब्दांत मांडला आहे. कवितेची भाषा हृदयाला भिडेल अशी थेट व स्पष्टोक्तीपूर्ण आहे. यातील भावनांची आवाहकता प्रशंसनीय आहे. मुक्त गदय शैली आशयाला पूरक आहे. कवितेतील अंतर्गत यमक व सूचक शब्दांची मांडणी आशयाला उठाव देणारी आहे. कवितेचा शेवट परिणामकारक झाल्यामुळे रसिक चिंतनशील होतात.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार → यंत्रयुगातील नवीन बदलांमुळे जुनी मूल्ये ढासळत चाललीयत. ती वाचवणे व सुरक्षित ठेवणे गरजेचे आहे.

7. कवितेतील दोन ओळींचा सरळ अर्थ:
हाकेतून हद्दपार होतेय आई
हंबरायच्या थांबल्यायत गोठ्यातल्या गाई
→ बदलत जाणाऱ्या वास्तवामध्ये ममी-डॅडी या परकीय शब्दांमुळे
आईची मायेची हाक आता ऐकू येत नाही. गोठ्यातल्या गाईसुद्धा 3 आता नैसर्गिक हंबरणे विसरत चालल्या आहेत.

8. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे → जुनी मूल्ये नामशेष होण्याची खंत कवींनी आर्तपणे व तेवढ्याच परखडपणे मांडली आहे. नवीन पिढीचा निरुद्देश चंगळवाद अधोरेखित केला आहे. आई, आईची बोली, भूमी आणि कविता वाचवण्याचा दृढनिश्चय व्यक्त केला आहे. या सर्व कारणांमुळे ही कविता मला खूप आवडली.

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न 2 (इ) साठी…

प्रश्न 1.
पुढील ओळीचे रसग्रहण तुमच्या शब्दांत करा:
‘हाकेतून हद्दपार होतेय आई
हंबरायच्या थांबल्यायत गोठ्यातल्या गाई.’
उत्तर:
आशयसौंदर्य: यंत्रवत असलेल्या महानगरीय जीवनात जुनी जीवनमूल्ये नष्ट होत आहेत. क्रय वस्तूंच्या बेगडी झगमगाटात जुनी चूल, जुने खेळ, बोली व संस्कृती यांचा नवीन पिढीला विसर पडत चालला आहे, या वास्तववादी आशयाचे विदारक चित्रण कवी सतीश काळसेकर यांनी ‘मी वाचवतोय’ या कवितेत केले आहे.

काव्यसौंदर्य: बदलत जाणाऱ्या समाजाचे वास्तव शब्दांत चितारताना प्रस्तुत ओळींमध्ये कवी म्हणतात की ‘मम्मी-डॅडी’ या उसन्या परिभाषेमुळे ‘आई’. अशी हाक आता ऐकू येत नाही. जणू ती हाक सीमेबाहेर गेली आहे. गोठ्यातल्या मायेचा वारसा असलेल्या गाईसुद्धा आता नैसर्गिक हंबरणे विसरल्या आहेत. त्या आता आपल्या वासरांसाठी हंबरत नाहीत. म्हणजेच आई-लेकरांचे संबंध मायाममतेचे राहिले नाहीत, ही खंत कवींनी व्यक्त केली आहे. भौतिक सुखामध्ये नैतिक मूल्यांची पायमल्ली होते, याची बोचणी प्रस्तुत ओळींमध्ये स्पष्टपणे दर्शवली आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये: जुन्या मूल्यांविषयीची आस्था व नवीन महानगरीय बदलते वास्तव यांतील अंतर्विरोध कवीने चपखल शब्दांत मांडला आहे. कवितेची भाषा हृदयाला भिडेल अशी थेट व स्पष्टोक्तीपूर्ण आहे. यातील भावनांची आवाहकता प्रशंसनीय आहे. मुक्त गदय शैली आशयाला पूरक आहे. कवितेतील अंतर्गत यमक व सूचक शब्दांची मांडणी आशयाला उठाव देणारी आहे. योग्य परिणामकारकता शब्दाशब्दांत अभिव्यक्त झाल्यामुळे रसिक चिंतनशील होतात.

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती:

1. समास:

प्रश्न 1.
पुढील सामासिक शब्दांचे समास ओळखा :

1. सत्यासत्य
2. सप्तसागर
3. पूर्वपश्चिम
4. रक्तचंदन

उत्तर:

1. वैकल्पिक द्वंद्व
2. द्विगू
3. इतरेतर द्वंद्व
4. कर्मधारय.

2. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचे अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा:
1. दंग असणे
2. दुरावणे.
उत्तर:
1. दंग असणे – अर्थ : मग्न असणे.
वाक्य: जेव्हा बघावे तेव्हा मंदार खेळामध्ये दंग असतो.

2. दुरावणे – अर्थ : लांब जाणे.
वाक्य : परदेशी गेल्यामुळे ममताला आईवडिलांची संगत दुरावली.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द लिहा:
1. लिहिता-वाचता येणारा → …………………..
2. लिहिता-वाचता न येणारा → ………………..
उत्तर:
1. साक्षर
2. निरक्षर.

प्रश्न 2.
अनेकवचन लिहा:

1. गाय
2. खेळ
3. कविता
4. सुट्टी.

उत्तर:

1. गाई
2. खेळ
3. कविता
4. सुट्ट्या

प्रश्न 3.
पुढील शब्दांतील अक्षरांपासून दोन अर्थपूर्ण शब्द लिहा:
1. वाचवतोय
2. समाजाचे
उत्तर:
1. चव, वय
2. मास सजा

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:
1. बोलचाली, बोलाचाली, बोलाचालि, बोलचालि.
2. दूरर्दशन, दुरदर्शन, दूर्रदर्शन, दूरदर्शन.
उत्तर:
1. बोलाचाली
2. दूरदर्शन.

3. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
मराठी प्रतिशब्द लिहा:

1. Lyric
2. Magazine
3. Category
4. Index

उत्तर:

1. भावगीत
2. मासिक-पत्रिका
3. प्रवर्ग
4. अनुक्रमणिका.

मी वाचवतोय Summary in Marathi

कवितेचा आशय:

समाजाचे वास्तव वेगाने बदलत चालले आहे. जुने व्यवसाय, जुने खेळ काळाच्या पडद्याआड गेले आहेत. यंत्रयुगाच्या आधुनिक झगमगाटात आईची बोली कोणी बोलत नाही. नवीन पिढी यांत्रिक वस्तूंच्या आहारी गेली आहे. या सर्व बदलांची खंत या कवितेत कवींनी व्यक्त केली आहे. जुन्या काही चांगल्या गोष्टी या बदलातून वाचवणे गरजेचे झाले आहे.

शब्दार्थ:

1. वाचवतोय – बचाव करतोय.
2. मुकाट – शांतपणे, निमूट.
3. विस्तव – निखारे.
4. धग – ऊब.
5. रटरटणारी – शिजणारी.
6. सहित – सोबत, बरोबर, संगती.
7. बोलाचाली – संभाषण.
8. बोली – भाषा.
9. दंगा – (इथे अर्थ) गोंधळ, आरडाओरडा.
10. परकऱ्या – परकर घालणाऱ्या (मुली).
11. लिहिते हात – लेखनाचा सराव.
12. बापुडे – गरीब, केविलवाणे.
13. भूमी – धरती.

टिपा:

1. हंबरणे – गाईचा आवाज (ओरडणे).
2. किराणा-भुसार – अन्नधान्याच्या वस्तू.
3. सुपर मार्केट – अन्नधान्य, भाजीपाला, खाण्याचे तयार पदार्थ, तसेच अन्य अगणित वस्तू एका छपराखाली मिळतील असे, भव्य दुकान ; मोठमोठाले मॉल.
4. लोहाराचा भाता – लोखंडी वस्तू बनवण्यासाठी लोहार वापरत असलेल्या भट्टीला वारा घालण्याचे साधन.
5. कुंभाराचा आवा – ओल्या मातीच्या गोळ्याला मडक्यांचा आकार देण्यासाठी कुंभार वापरत असलेले लाकडी गोल चाक.
6. गावगाडा – गावची जुनी संस्कृती व्यवहार.
7. कल्हईची झिलई – तांब्या-पितळेची भांडी कळकू नयेत म्हणून कथिलाची तार तापवून त्याच्या रसापासून तयार केलेलामुलामा.
8. आईची बोली – मातृभाषा.
9. विटीदांडू – लाकडाची छोटी विटी व मोठा दांडू यांचा जुना मैदानी खेळ.
10. लगोऱ्या – दगडांच्या चकत्या एकावर एक रचून चेंडूने फोडण्याचा जुना मैदानी खेळ.
11. आट्यापाट्या – जमिनीवर आडव्या-उभ्या रेघा आखून खेळता येणारा सांघिक खेळ.
12. पिंगा – मान गोल गोल फिरवून घुमण्याचा खेळ.
13. क्राइम-थ्रिलर – गुन्हेगारी जीवनाचे चित्रण करणाऱ्या दूरदर्शनवरील मालिका.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. हद्दपार होणे – सीमेबाहेर सोडणे (जीवनातून निघून जाणे).
2. दुरावत जाणे – लांब जाणे.
3. दंग असणे – गुंगणे, मग्न असणे.
4. विरून जाणे – विरघळून जाणे, नाहीसे होणे.

कवितेचा भावार्थ:

बदलत जाणाऱ्या समाजाचे वास्तव शब्दांत चितारताना कवी म्हणतात – ‘आई’ अशी हाक आता ऐकू येत नाही. जणू ती सीमेबाहेर गेली आहे. गोठ्यातल्या गाईसुद्धा आता हंबरणे विसरल्या आहेत. त्या आता वासरासाठी हंबरत नाहीत. (आई-लेकरांचे संबंध मायेचे राहिले नाहीत.)

मोठमोठे मॉल्स व सुपर मार्केट निर्माण झाल्यामुळे त्यांच्या झगमगाटी दुनियेत आता पूर्वीच्या किराणा व भुसाराची दुकाने हरवून जात आहेत. पूर्वीच्या गावच्या संस्कृतीत (गावगाड्यात) असलेले (जुने व्यावसायिक) लोहार, कुंभार नि त्यांचे भाते व चाके गावगाड्याबरोबरच निमूटपणे नाहीशी झाली आहेत. पूर्वीच्या भांड्यांची कल्हईची झिलई विस्तवासोबत निघून गेली आहे. चुलीच्या जाळावर शिजत असलेली आमटी राखेसकट दूर गेली. आता धुराशिवाय ती गॅस शेगडीवर शिजत असलेली दिसते.संभाषणातून-संवादातून हल्ली (माझी) मातृभाषा (आईची बोली) निघून चालली आहे.

आता मुले सुट्ट्यांमध्ये पूर्वीसारखी विटीदांडू आणि लगोरीचे खेळ खेळत नाहीत. त्यांचा गिल्ला आता थांबलाय. आता आट्यापाट्या किंवा पिंगा असले जुने खेळ नाहीसे झाले आहेत. परकर घालणाऱ्या लहान मुली आता पूर्वीचे मातीतले खेळ खेळताना दिसत नाहीत. आता मुले दूरदर्शनच्या स्पोर्ट चॅनेलवर क्रिकेटची मॅच पाहण्यात रमून जातात किंवा गुन्हेगारी विश्वातील मालिका बघत राहतात. आता कुणाकडूनही पूर्वीसारख्या गोष्टी लिहिल्या जात नाहीत. लिहिणाऱ्या हातांचा सराव थांबलाय. शब्द केविलवाणे होऊन फक्त वाऱ्यासारखे विरून जातात.

अशा या बदलत्या भयानक वास्तवात मी माझी कविता सांभाळतोय आणि कवितेसोबतच माझी आई, माझी भाषा नि माझी भूमी यांचा { मी या आधुनिक वास्तवापासून बचाव करतो आहे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• या झोपडीत माझ्या (कविता) Class 9 Question Answer
• दुपार Class 9 Question Answer
• अभियंत्यांचे दैवत-डॉ. विश्वेश्वरय्या Class 9 Question Answer
• मी वाचवतोय (कविता) Class 9 Question Answer
• यंत्रांनी केलं बंड Class 9 Question Answer
• इंग्लंडचा हिवाळा (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 14 आदर्शवादी मुळगावकर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Aksharbharati Chapter 14 आदर्शवादी मुळगावकर Question Answer Maharashtra Board

आदर्शवादी मुळगावकरStd 9 Marathi Chapter 14 Questions and Answers

1. योग्य उदाहरण लिहा:

प्रश्न 1.

उत्तर:

प्रश्न 2.
योग्य उदाहरण लिहा:

उत्तर:

2. आकृती पूर्ण करा:

प्रश्न 1.

उत्तर:

प्रश्न 2.

उत्तर:

3. खाली काही उदाहरणे दिली आहेत. या उदाहरणावरून मुळगावकरांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे तुम्हांला जाणवलेले पैलू लिहा:

प्रश्न (अ)

उत्तर:

प्रश्न (आ)

उत्तर:

4. वैशिष्ट्ये लिहा:

प्रश्न 1.
वैशिष्ट्ये लिहा:
(अ) लंडनच्या स्थापत्य विषयाची पदवी –
(आ) टेल्कोचा पुण्यातील कारखाना –
(इ) टेल्कोची परंपरा –
(ई) टेल्कोची मालमोटार –
उत्तर:
(अ) लंडनच्या पदवी परीक्षेच्या अभ्यासक्रमात पुस्तकी शिक्षण होतेच; शिवाय, प्रत्यक्ष कारखान्यात काम करावे लागे. मगच पदवी मिळत असे.
(आ) टेल्कोचा पुण्यातील कारखाना : उत्पादन व व्यवस्थापन या दोन्ही दृष्टींनी कारखाना पहिल्या दर्जाचा आहे, हा लौकिक मिळाला.
(इ) टेल्कोची परंपरा : सर्व दर्जाचे व्यवस्थापक कारखान्यात रोज फेरी मारत असत, ही टेल्कोची परंपरा होती.
(ई) टेल्कोची मालमोटार : टेल्कोची मालमोटार पहिल्या दर्जाची बनली व त्यात सतत सुधारणा होत गेली.

5. खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहून, अर्थ न बदलता वाक्य पुन्हा लिहा.

(अ) मुळगावकर अबोल प्रवृत्तीचे होते.
(आ) मुळगावकर पदवी घेऊन आले, तेव्हा भारतात मंदीची लाट होती.
(इ) मुळगावकरांचे जीवन असमाधानी नव्हते.

6. अधोरेखित केलेल्या अर्थाचा वाक्प्रचार पाठातून शोधून लिहा.

(अ) प्रकृतीकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे यश वारंवार आजारी पडत होता.
(आ) शेतीत खूप कष्ट केल्यामुळे यावर्षी रामरावांच्या कष्टाला चांगले फळ मिळाले.
(इ) आवाक्याबाहेरचे काम समीरने सन्मार्गाने पूर्ण केले.
(ई) स्वत:च्या तत्त्वांशी समझोता करणे योग्य नव्हे.
(अ) पाठात उल्लेख असलेल्या चिनी म्हणीतील विचार तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा. (आ) टेल्कोच्या मालमोटारीच्या ड्रायव्हरशी संवाद साधण्यामागे मुळगावकरांचे कोणते हेतू असावेत, असे तुम्हांस वाटते?

7. स्वमत.

प्रश्न (अ)
पाठात उल्लेख असलेल्या चिनी म्हणीतील विचार तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तर:
माणसे आपल्या भविष्याची तरतूद करून ठेवतात. ही तरतूद वेगवेगळ्या स्वरूपांत असते. पैशाच्या स्वरूपातील मदत फार मुळगावकरांनी सामाजिक कार्ये केलेली क्षेत्रे – उपयोगाला येत नाही. झाडे लावली, तर दरवर्षी फळाफुलांचे उत्पन्न मिळते. लाकूडही निर्माण होते. झाडांचा हा असा दरवर्षी नियमितपणे शेती शिक्षण आरोग्य फायदा होतो. मात्र, कोणत्या झाडांचा कधी, कसा व किती फायदा घ्यायचा, हे माणूसच ठरवतो. म्हणून माणूस चांगला घडलेला असेल, मुळगावकरांचे छंद – तर त्याला स्वत:ला या गोष्टीचा फायदा होतोच; शिवाय त्याच्या कुटुंबालाही होतो.

अशी व्यक्ती खूप कर्तबगार निघाली, तर त्या छायाचित्रण कला झाडे लावणे व्यक्तीचा अखंड समाजालाही फायदा होतो. म्हणून पैसे साठवून मुळगावकरांच्या छंदांची फलश्रुती ठेवण्यापेक्षा झाडेझुडपे लावली, तर त्यांचा माणसांना उपयोग होणारच. पण त्याहीपेक्षा माणसे घडवली, तर त्याचा खूप उपयोग होतो. म्हणजे त्यांनी काढलेली त्यांनी लावलेल्या माणसे तयार करणे, हा मानवी समाज घडवण्याचा मार्ग आहे. चिनी छायाचित्रे इतकी सुंदर आहेत झाडांनी पुण्याचा परिसर ई म्हणीमध्ये नेमके हेच सांगितले आहे. की त्यांची प्रदर्शने भरू अत्यंत नयनमनोहर शकतात.

प्रश्न (आ)
टेल्कोच्या मालमोटारीच्या ड्रायव्हरशी संवाद साधण्यामागे मुळगावकरांचे कोणते हेतू असावेत, असे तुम्हांस वाटते ?
उत्तर:
मालमोटारीचा ड्रायव्हर देशभर विविध प्रदेशांत हिंडत असतो. तो कधी जंगलातून प्रवास करतो, तर कधी वाळवंटी प्रदेशातून. उंचसखल प्रदेश, सपाट प्रदेश, दलदलीचा प्रदेश, अतिथंडीचा प्रदेश, प्रचंड पाऊस कोसळणारा प्रदेश अशा विविध प्रकारच्या परिसरांतून आपली मालमोटार प्रवास करीत असते.

अशा वेगवेगळ्या प्रकारच्या परिसरांतील वातावरणात आपली मालमोटार कशी चालत असेल? काही अडचणी निर्माण होत असतील का? मोटारीच्या स्वरूपात उणिवा राहिल्या असतील का? अशा प्रश्नांची उत्तरे ड्रायव्हरांशी केलेल्या संवादातून मिळतात. गाडीत काही उणिवा असतील तर त्या दूर करता येतात. आपली मोटार अधिकाधिक निर्दोष करण्याची संधी मिळते.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
तुमच्या परिसरातील लघुउद्योजकांची मुलाखत घ्या.

भाषाभ्यास:

हस्व दीर्घ लेखनाबाबतचे नियम:

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा.
कुस्ती, मुक्काम, पुष्कळ, शिस्त, दुष्काळ, पुस्तक, चिठ्ठी, डुक्कर, बिल्ला, चिक्की.
वरील प्रत्येक उदाहरणात एक जोडाक्षर आहे. या जोडाक्षरयुक्त अक्षरापूर्वीच्या अक्षराचे नीट निरीक्षण करा. काय आढळले? या अक्षरांतील उकार, इकार हे -हस्व आहेत.

मराठी शब्दांत जोडाक्षर असल्यास जोडाक्षरापूर्वीचे इकार, उकार, सामान्यतः हस्य असतात.

लक्षात ठेवा: तत्सम शब्दांतील जोडाक्षरापूर्वीचे इकार व उकार न्हस्व व दीर्घ अशा दोन्ही प्रकारचे आढळतात.
उदा., पुण्य, तीक्ष्ण, पूज्य

वर दिलेल्या वर्णनानुसार किमान दहा शब्द लिहा.

प्रश्न 2.
खालील शब्द वाचा.

चिंच, लिंबू, बिंदू, तुरुंग, उंच, लिंग, अरविंद, अरुंधती, दिंडी, पिंड, किंकाळी, चिंता, पिंड, पुरचुंडी, पुंगी, धुंद, चिंधी
वरील शब्द अनुस्वारयुक्त आहेत. यांतील अनुस्वारयुक्त अक्षराकडे नीट पाहिल्यास काय जाणवते ?
शब्द मराठी असो वा तत्सम. अनुस्वारयुक्त अक्षरे -हस्व आहेत.

मराठी व तत्सम शब्दांतील इकारयुक्त व उकारयुक्त अक्षरांवर अनुस्वार असल्यास सामान्यत: ती हस्य असतात, म्हणजेच ह्या अनुस्वारयुक्त अक्षरातील इकार, उकार -हस्व असतात. वर दिलेल्या वर्णनानुसार किमान दहा शब्द लिहा.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 14 आदर्शवादी मुळगावकर Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा :

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा:
1. होऊन गेलेल्या बातमीवर अथवा घडामोडीवर परखड भाष्य करणारा.
2. समाजमनावर आपल्या कार्यकर्तृत्वाचा ठसा उमटवणारा.
उत्तर:
1. संपादक
2. समाजमनस्क व्यक्तिमत्त्व.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
उत्तर लिहा:
संपादकाचे आवश्यक गुण:

1. बहुश्रुतता
2. ………………..
3. ………………..

उत्तर:

1. संपादकाचे आवश्यक गुण:
2. बहुश्रुतता
3. चिकित्सक विचार

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘फॅक्ट्स आर् सेक्रेड बट कॉमेंट्स आर् फ्री’ या उक्तीचा तुम्हांला कळलेला अर्थ लिहा.
उत्तर:
वृत्तपत्रांनी बातमी देणे हे त्यांचे मूळ कर्तव्य आहे. वाचकांना आपल्या अवतीभवती, देशविदेशात घडणाऱ्या घडामोडी जाणून घेण्यात रस असतो. वृत्तपत्रांनी बातमीच्या रूपात या घडामोडींची माहिती दयायची असते. ही बातम देताना घटना जशी घडली तशी बातमीत ती आली पाहिजे. बातमीदाराने स्वत:चे विचार, कल्पना बातमीत मिसळू नयेत, अशी अपेक्षा असते. बातमीदाराने आपल्या आवडत्या राजकीय पक्षाची बातमी भरभरून दिली, तर तो त्या पक्षाचा प्रचार होईल. वाचकांना मात्र संबंधित घटना खऱ्या स्वरूपात कळणार नाहीत. हे गैर आहे.

थोडक्यात बातमीदाराने, पत्रकारांनी बातमीत भेसळ करता कामा नये. यालाच ‘फॅक्ट्स आर् सेक्रेड’ असे म्हटले आहे. पत्रकारांना स्वत:चे विचार, मते मांडायची असतील, तर ती त्यांनी अग्रलेखात मांडावीत. स्वतंत्र लेख लिहून मांडावीत. मात्र ही मतेसुद्धा तटस्थपणे व परखडपणे मांडली पाहिजेत. पत्रकारांना ते स्वातंत्र्य पूर्णपणे बहाल केलेले असते. यालाच ‘कॉमेंट्स आर फ्री’ असे म्हटले आहे.

उतारा क्र. 2

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
कोष्टक पूर्ण करा:

कृती	तुम्हांला जाणवलेले गुण
पहिले 6 महिने विनावेतन काम केले आणि नंतर काही काळ अत्यल्प वेतनावर काम केले.

उत्तर:

कृती	तुम्हांला जाणवलेले गुण
पहिले 6 महिने विनावेतन काम केले आणि नंतर काही काळ अत्यल्प वेतनावर काम केले.	चिकाटी व कामावरील निष्ठा

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
वैशिष्ट्ये लिहा:
1. मंदीच्या काळातील नोकऱ्या.
उत्तर:
1. मंदीच्या काळातील नोकरीत सुरुवातीला काही महिने विनावेतन काम करावे लागे व नंतर काही काळ अत्यल्प वेतन मिळत असे.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा:
1. टाटा कंपनीत येण्याचे मुळगावकरांना आमंत्रण देणारे.
2. ध्येयाच्या बाबतीत अजिबात तडजोड न करणारे.
उत्तर:
1. जे. आर. डी. टाटा
2. सुमंत मुळगावकर.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
तुम्हांला जाणवलेले मुळगावकरांचे मोठेपण समजावून सांगा.
उत्तर:
मुळगावकरांनी शास्त्र शाखेची पदवी घेतली होती. पुढे ते लंडनला गेले आणि त्यांनी स्थापत्यशास्त्राची पदवी घेतली. त्या काळाचा विचार करता, हे खूप उच्च दर्जाचे शिक्षण त्यांनी मिळवले होते. लेखकांनी सांगितलेला आदर्शवाद जोपासण्याचा मुळगावकरांचा गुण यातून दिसून येतो. जे करायचे ते उत्तमच, हा त्यांचा ध्यास या कृतीतून दिसतो. उच्च शिक्षण घेतलेले असूनही त्यांना सुरुवातीला 6 महिने विनावेतन काम करावे लागले. या परिस्थितीने ते खचले नाहीत. निराश झाले नाहीत. अत्यल्प वेतनावरही त्यांनी काम केले. यातून त्यांची चिकाटी दिसते. आपल्या ध्येयाकडे जाताना येईल त्या संकटाला तोंड दयायची त्यांची तयारी होती.

या सर्व काळात मुळगावकरांनी आपली योग्यता सिद्ध केली होती. म्हणूनच सिमेंटचे अधिक कारखाने उभारण्याची जबाबदारी त्यांच्यावर सोपवली गेली. दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात युरोप-अमेरिकेत तंत्रज्ञांचे एक मंडळ तत्कालीन सरकारने पाठवले. त्यात मुळगावकरांचा समावेश होता. लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे त्या मंडळात जे. आर. डी. टाटांसारखा दूरदृष्टीचा उदयोजकही होता. टाटांनी त्या प्रवासातच मुळगावकरांना टाटा कंपनीत येण्याचे आमंत्रण दिले. या घटनांवरून मुळगावकरांच्या मोठेपणाची सहज कल्पना येऊ शकेल.

उतारा क्र. 3

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
उत्तर लिहा:
सलग बारा वर्षे मालमोटारींचे उत्पादन न करण्यामागील रहस्य:
उत्तर:
सलग बारा वर्षे मालमोटारींचे उत्पादन न करण्यामागील रहस्य: मुळगावकरांना केवळ कारखाना उभारायचा नव्हता; तर त्यांना एक उदयोग उभारायचा होता.

कृती 3 : (स्वमत अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
मुळगावकरांची दिसून येणारी व्यवस्थापनातील दूरदृष्टी व कौशल्य समजावून सांगा.
उत्तर:
साधारणपणे बहुसंख्य उदयोजक भराभर उत्पादन तयार करतात आणि बाजारात आणतात. या घाईमुळे उत्पादनात दोष राहतात. कर्मचाऱ्यांना व अधिकाऱ्यांनाही एक वाईट सवय लागते. उत्पादनात उणिवा दिसल्या तरी तिकडे दुर्लक्ष करण्याची सवय लागते. अचूक काम करण्याची, काटेकोरपणे काम करण्याची इच्छा राहत नाही. उत्तम दर्जा हवा, हा आग्रहही हळूहळू राहत नाही. अशी कंपनी कधीही पहिल्या दर्जाची होऊ शकत नाही. म्हणून मुळगावकरांनी प्रथम उत्पादनावर भर दिला नाही. मूलभूत बाबी निर्माण करण्यावर भर दिला. याचा टेल्को कंपनीला फार मोठा फायदा झाला. यातच मुळगावकरांची दूरदृष्टी होती व कौशल्य होते.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
मुळगावकरांचे स्वभावविशेष लिहा.

1. ………………………..
2. ………………………..
3. ………………………..
4. ………………………..

उत्तर:
मुळगावकरांचे स्वभावविशेष:

1. सौम्य प्रवृत्ती
2. मोजके बोलणे
3. आस्थेवाईकपणा
4. टापटीपपणा.

प्रश्न 3.
विधाने पूर्ण करा:
1. आपल्या कारखान्याला आदर्श करायचे असेल, तर …………………………….
2. आपल्या कारखान्याचे हित कशात आहे, हे लक्षात घेतले, तर ………………………….
उत्तर:
1. आपल्या कारखान्याला आदर्श करायचे असेल, तर कठोरपणे निर्णय घेणे आवश्यक असते.
2. आपल्या कारखान्याचे हित कशात आहे, हे लक्षात घेतले, तर कठोर निर्णय घेणे सोपे जाते.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील घटनांचा परिणाम लिहा:

घटना	परिणाम
1. मुळगावकर दौऱ्यावर असताना टेल्कोची मालमोटार दिसल्यास ते ती थांबवत आणि ड्रायव्हरशी बोलत.
2. कारखान्याचे अध्यक्ष व अन्य अधिकारी कामगारांत मिसळत.

उत्तर:

घटना	परिणाम
1. मुळगावकर दौऱ्यावर असताना टेल्कोची मालमोटार दिसल्यास ते ती थांबवत आणि ड्रायव्हरशी बोलत.	मोटार चांगली चालते का, काही अडचणी येतात का, इत्यादी माहिती मिळे.
2. कारखान्याचे अध्यक्ष व अन्य अधिकारी कामगारांत मिसळत.	विचारांची देवाण-घेवाण होत असे.

प्रश्न 2.
विधाने पूर्ण करा:
1. ………………….. ही मोटार उदयोगाला मुळगावकरांनी दिलेली देणगी होय.
2. आपले उत्पादन अधिकाधिक सरस व्हावे, म्हणून ……………………….
उत्तर:
1. अनेक तंत्रज्ञ शिकून तयार झाले, ही मोटार उद्योगाला मुळगावकरांनी दिलेली देणगी होय.
2. आपले उत्पादन अधिकाधिक सरस व्हावे, म्हणून मुळगावकरांनी संशोधन विभागावर लक्ष केंद्रित केले.

उतारा क्र. 5

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

भाषाभ्यास:

(अ) व्याकरण घटकांवर आधारित कृती :

1. समास:

प्रश्न 1.
पुढील विग्रहावरून समास ओळखा:
उत्तर:

1. हळद, कुंकू वगैरे → समाहार वंद्व समास
2. पाच मुखांचा समूह → द्विगू समास
3. राव किंवा रंक → वैकल्पिक द्वंद्व समास
4. ऋषीसारखा राजा → कर्मधारय समास
5. देव आणि दानव → इतरेतर द्वंद्व समास

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
‘उपसर्गघटित, प्रत्ययघटित व अभ्यस्त’- प्रत्येकी दोन है शब्द लिहा.
उत्तर:

उपसर्गघटित	प्रत्ययघटित	अभ्यस्त
नि:पक्षपाती	पत्रकार	हळूहळू
प्रक्रिया	दयावान	लालेलाल

प्रश्न 2.
‘ज्ञ’ प्रत्यय लागलेले चार शब्द लिहा : जसे-तंत्रज्ञ.
उत्तर:

1. शास्त्रज्ञ
2. तत्त्वज्ञ
3. शिल्पज्ञ
4. मनोज्ञ

प्रश्न 3.
‘सद् (सत्)’ उपसर्ग लागलेले चार शब्द लिहा: जसे-सद्वर्तन.
उत्तर:

1. सद्विचार
2. सद्विवेक
3. सदाचार
4. सद्गुणी

3. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
अधोरेखित केलेल्या अर्थाचा वाक्प्रचार पाठातून शोधून लिहा:

1. यशने आहाराकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे तो वारंवार आजारी पडत होता.
2. शेतीत खूप कष्ट केल्यामुळे या वर्षी रामरावांच्या कष्टाला चांगले फळ मिळाले.
3. आवाक्याबाहेरचे काम समीरने सन्मार्गाने पूर्ण केले.
4. स्वत:च्या तत्त्वांशी समझोता करणे योग्य नव्हे.

उत्तर:

1. यशने आहाराची हेळसांड केल्यामुळे तो वारंवार आजारी पडत होता.
2. शेतीत खूप राबल्यामुळे या वर्षी रामरावांच्या कष्टाला चांगले फळ मिळाले.
3. आटोक्यात नसलेले काम समीरने सन्मार्गाने पूर्ण केले.
4. स्वत:च्या तत्त्वांशी तडजोड करणे योग्य नव्हे.

प्रश्न 2.
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा:

1. वाखाणणे
2. गाजावाजा करणे
3. प्रेरणा देणे.

उत्तर:

1. वाखाणणे – अर्थ : प्रशंसा करणे.
   वाक्य: सुधीरच्या चित्राची सरांनी खूप वाखाणणी केली.
2. गाजावाजा करणे – अर्थ : स्वत:ची टिमकी वाजवणे.
   वाक्य: आपल्या कर्तृत्वाचा गाजावाजा करणे अयोग्य आहे.
3. प्रेरणा देणे — अर्थ : स्फूर्ती देणे.
   वाक् : राजूच्या समाजसेवेच्या कार्याला आईने खूप प्रेरणा दिली.

(आ) भाषिक घटकांवर आधारित कृती:

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहून, अर्थ न बदलता वाक्य पुन्हा लिहा:

1. सौम्य प्रकृतीच्या मुळगावकरांना प्रसंगी कठोर निर्णय घेणे शक्य होत असे.
2. मुळगावकर अबोल प्रवृत्तीचे होते.
3. मुळगावकर पदवी घेऊन आले, तेव्हा भारतात मंदीची लाट होती.
4. मुळगावकरांचे जीवन असमाधानी नव्हते.

उत्तर:

1. सौम्य प्रकृतीच्या मुळगावकरांना प्रसंगी सौम्य निर्णय घेणे शक्य होत नसे. सौम्य प्रकृतीच्या मुळगावकरांना प्रसंगी सौम्य निर्णय घेणे अशक्य होत असे.
2. मुळगावकर बोलक्या प्रवृत्तीचे नव्हते.
3. मुळगावकर पदवी घेऊन आले, तेव्हा भारतात भरभराटीची लाट नव्हती.
4. मुळगावकरांचे जीवन समाधानी होते.

प्रश्न 2.
तक्ता भरा:

एकवचन	पदवी		देणगी
अनेकवचन		कारखाने		मोटारी

उत्तर:

एकवचन	पदवी	कारखाना	देणगी	मोटार
अनेकवचन	पदव्या	कारखाने	देणग्या	मोटारी

प्रश्न 3.
कंसांतील योग्य विरुद्धार्थी शब्द निवडून लिहा:

1. सरस × …………………. (विरस, निरस, सुरस)
2. सचोटी × ………………. (लबाडी, गुणवान, दुर्गुणी)
3. अवाढव्य × …………….. (प्रचंड, विशाल, चिमुकले)
4. सुदैव × ………………… (सदैव, एकमेव, दुर्दैव)

उत्तर:

1. सरस × निरस
2. सचोटी × लबाडी
3. अवाढव्य × चिमुकले
4. सुदैव × दुर्दैव.

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
नियम 1 मध्ये दिलेल्या वर्णनानुसार किमान दहा शब्द लिहा.
उत्तर:

1. उल्लेख
2. मुद्दाम
3. किल्ला
4. जिल्हा
5. झिम्मा
6. कुत्रा
7. पुत्र
8. चित्र
9. दुर्जन
10. दिल्ली.

प्रश्न 2.
नियम 2 मध्ये दिलेल्या वर्णनानुसार किमान दहा शब्द लिहा.
उत्तर:

1. इंच
2. भिंत
3. कुंडी
4. शिंग
5. बिंब
6. बुंदी
7. रुंदी
8. उंदीर
9. टिंब
10. पिंप.

प्रश्न 3.
अचूक शब्द ओळखा:

1. प्रर्दशन, प्रदर्शन, परदर्शन, प्रदशर्न.
2. केंद्रित, केद्रीत, केद्रित, केंद्रीत.
3. सलागार, सल्लागर, सल्लागार, सलागर.
4. चिकीत्सक, चीकीत्सक, चिकिस्तक, चिकित्सक.
5. बहुश्रुतता, बहुश्रुतता, बहूश्रूतता, बहुश्रूतता.
6. व्यक्तीमत्त्व, व्यक्तिमत्व, व्यक्तिमत्त्व, व्यक्तीमत्व.

उत्तर:

1. प्रदर्शन
2. केंद्रित
3. सल्लागार
4. चिकित्सक
5. बहुश्रुतता
6. व्यक्तिमत्त्व.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्यातील चुकीची विरामचिन्हे दुरुस्त करून योग्य ती विरामचिन्हे घालून वाक्ये लिहा:
1. तो म्हणाला. मी! तिथे मुळीच येणार नाही,
2. छे, छे, मला नकोच हा वेगळा छंद.
उत्तर:
1. तो म्हणाला, “मी तिथे मुळीच येणार नाही.”
2. “छे! छे! मला नकोच हा वेगळा छंद!”

4. पारिभाषिक शब्द:

प्रश्न 1.
पुढील इंग्रजी पारिभाषिक शब्दांना मराठी प्रतिशब्द दया:

1. Plumber
2. Comedy
3. Magazine
4. Orientation.

उत्तर:

1. नळ-कारागीर
2. सुखात्मिका
3. मासिक-पत्रिका
4. उद्बोधन, निदेशन.

उपक्रम:

प्रश्न 1.
तुमच्या परिसरातील लघुउदयोजकाची मुलाखत घ्या.

आदर्शवादी मुळगावकर Summary in Marathi

प्रस्तावना:

गोविंद तळवलकर हे मराठीतील व इंग्रजीतील एक श्रेष्ठ संपादक. आंतरराष्ट्रीय घडामोडींचे चिकित्सक अभ्यासक, सामाजिक व राजकीय घडामोडींवर अधिकारवाणीने भाष्य करणारे व्यासंगी पत्रकार. इंग्रजी वाङ्मय, जागतिक राजकारण, विशेषतः रशियन राज्यक्रांती व रशियाची जडणघडण यांचा सखोल अभ्यास हे गोविंद तळवलकरांचे खास वैशिष्ट्य. पुरोगामी दृष्टिकोन, खोलवर चिकित्सा, नि:पक्षपाती भूमिका व धारदार लेखणी यांमुळे वृत्तपत्रसृष्टीत त्यांचा जबरदस्त दरारा निर्माण झाला होता. राजकारणी लोकांना त्यांचा खूप धाक वाटत असे. त्यांनी राजकारण्यांवर नैतिक अंकुश ठेवण्याचे काम केले.

गोविंद तळवलकरांनी विविध प्रकारचे लेखन केले आहे. अनेक कर्तृत्ववान व्यक्तींच्या कार्याचा परिचय करून देणारे लेखही त्यांनी लिहिले आहेत. प्रस्तुत ‘आदर्शवादी मुळगावकर’ हा पाठ अशाच प्रकारातला आहे. श्री. सुमंत मुळगावकर हे टाटा समूहातील टेल्को या कंपनीचे व्यवस्थापकीय संचालक होते. एखादी कंपनी स्थापन करायची आणि तिला नफा मिळवून दयायचा, एवढाच मर्यादित हेतू त्यांनी मनात बाळगला नाही. जे काही करायचे ते सर्वोत्तम, आदर्शच असले पाहिजे, असा त्यांचा ध्यास होता.

कंपनीच्या इमारतीची रचना कशी करायची, कर्मचाऱ्यांना कसे घडवायचे, उत्पादन प्रक्रिया कशी आखायची, अंतिम उत्पादन ग्राहकस्नेही कसे करायचे या सर्व बाबतीत ते आदर्शवादीच होते. यामुळे टेल्को कंपनीने संपूर्ण भारतात एक उत्कृष्ट कंपनी म्हणून लौकिक मिळवलाच; शिवाय, जागतिक पातळीवरही ‘उत्कृष्ट कंपनी’ असा शिक्का प्राप्त केला. अशा या सुमंत मुळगावकर या व्यक्तिमत्त्वाच्या कार्याचा व स्वभावगुणांचा परिचय या पाठात गोविंद तळवलकरांनी करून दिला आहे.

शब्दार्थ:

1. परखड – स्पष्ट, कोणाच्या दडपणाखाली न येता व कोणालाही खूश करण्याचा हेतू न बाळगता व्यक्त केलेले (मत, विचार इत्यादी).
2. बहुश्रुतता – खूप ऐकलेले, पाहिलेले, वाचलेले असणे.
3. समाजमनस्क – समाजाविषयी जागरूक मन असलेला.
4. आदर्श – आरसा; एखादी गोष्ट, तत्त्व, विचार यांची सर्वोत्कृष्ट अवस्था.
5. सचोटी – प्रामाणिकपणा, प्रांजळपणा.
6. निकडीचे – (निकडतातडी, ताबडतोबीची गरज) तातडीचे.
7. अवाढव्य – प्रचंड.
8. सौम्य – मृदू, कोमल.
9. हेळसांड – हयगय, दुर्लक्ष.

टिपा:

1. फॅक्ट्स आर् सेक्रेड, बट कॉमेंट्स आर् फ्री: ‘गार्डियन’ या जगप्रसिद्ध वर्तमानपत्राचे हे घोषवाक्य. फॅक्ट्स म्हणजे घटना, घडलेली गोष्ट. वर्तमानपत्राने घटना घडली, तशीच तिची बातमी दिली पाहिजे. बातमीत स्वत:ची मते, पूर्वग्रह, हेतू मिसळता कामा नयेत. जसे घडले तसे शोधून काढून प्रसिद्ध केले पाहिजे. वर्तमानपत्राची ही नीती असली पाहिजे. भगवद्गीता, बायबल, कुराण यांसारख्या धर्मग्रंथांतील वचने, त्यांतील शब्द हे पवित्र मानले जातात. त्यांत बदल करता कामा नये. त्यांची मोडतोड करून वेगळी रचना करता कामा नये. त्या ग्रंथांत मुळात जसे आहे, तसेच उद्धृत केले पाहिजे, असा दंडक असतो. या अर्थाने बातमीसुद्धा पवित्र असते. तिच्या पावित्र्याला धक्का लावता कामा नये. मात्र त्या बातमीवर, बातमीतील घटनांवर भाष्य करण्याचा संपादकांना अधिकार असतो. असा एकूण त्या घोषवाक्याचा अर्थ आहे.

2. मंदीची लाट: कोणत्या तरी कारणाने एखादे उत्पादन खपत नाही किंवा त्याचे पुरेसे उत्पादन होत नाही. त्यामुळे नफा कमी होतो. साहजिकच पगारकपात केली जाते किंवा नोकरभरती होत नाही किंवा नोकरकपात केली जाते. याचा परिणाम म्हणून लोकांच्या हातात कमी पैसा येतो. पैसा कमी असल्याने बाजारात मालाचा उठाव होत नाही. त्यामुळे संबंधित उदयोगाचा नफा कमी होतो. नोकरकपात होते. पुन्हा मागणी कमी होते… अशा रितीने हेच चक्र वेगाने चालू होते. बेकारी येते. उत्पादन थंडावते. समाजाची आर्थिक स्थिती डबघाईला येते. या स्थितीला ‘मंदी’ म्हणतात.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. कस लागणे – सामर्थ्य सिद्ध होणे, गुणवत्ता सिद्ध होणे.
2. मानवंदना देणे – आदरपूर्वक सन्मान करणे.
3. कटाक्ष असणे – आग्रह असणे.
4. जीव तोडून काम करणे – शरीराला कितीही त्रास झाला तरी त्याची पर्वा न करता कष्ट करणे, पराकोटीचे कष्ट करणे.
5. गाजावाजा होणे – अवाजवी प्रसिद्धी होणे.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• मातीची सावली Class 9 Question Answer
• महाराष्ट्रावरूनी टाक ओवाळून काया (पोवाडा) Class 9 Question Answer
• थोडं ‘आ’ भारनियमन करूया Class 9 Question Answer
• आदर्शवादी मुळगावकर Class 9 Question Answer
• निरोप (कविता) Class 9 Question Answer
• ‘बिग ५’ च्या सहवासात (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 4 नात्यांची घट्ट वीण Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Class 9 Marathi Kumarbharati Chapter 4 नात्यांची घट्ट वीण Question Answer Maharashtra Board

नात्यांची घट्ट वीण Std 9 Marathi Chapter 4 Questions and Answers

1. आकृती पूर्ण करा:

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:
(अ)

(आ)

2. ‘नातं’ या अमूर्त संकल्पनेतून व्यक्त होणाऱ्या विविध भावना लिहा.

प्रश्न 1.
‘नातं’ या अमूर्त संकल्पनेतून व्यक्त होणाऱ्या विविध भावना लिहा.
उत्तर:
नाते म्हटले की अमूक एकच व्यक्ती किंवा वस्तू डोळ्यांसमोर येत नाही. आई-बाबांपासून ते इमारती, डोंगरदऱ्यांपर्यंत अनेक गोष्टी डोळ्यांसमोर तरळतात. रात्रभर आपला तान्हुला उपाशी रडत राहील, म्हणून जिवाची पर्वा न करता रायगड किल्ल्याच्या बुरुजावरून उड्या घेत घेत बाळाजवळ धाव घेणारी हिरकणी आठवते.

एखादया परीक्षेत/स्पर्धेत मुलाला अपयश आले, तर घायाळ होणारे एखादे बाबा आठवतात. मी काही चांगले केले की, ताई-दादा ती गोष्ट सर्वांना कौतुकाने सांगतात. नातेवाइकांनाही कौतुक वाटते. कधी कंटाळा आला, तर शेजारी जाऊन बसावेसे वाटते. एखादया दिवशी गाठभेट घडली नाही, तर मित्रमैत्रिणी व्याकूळ होतात. .

आपल्या आवडत्या खेळाडू-कलावंतांना मिळालेल्या यशाने त्यांच्यापेक्षा आपल्यालाच आनंद होतो. आवडते प्राणी, झाडे यांना जवळ घेऊन प्रेमाने कुरवाळावे असे वाटते. आवडती ठिकाणे, इमारती तर मनात घरच करून टाकतात, अशी ही नाती म्हणजे दुधावरची सायच!

3. खालील वाक्यांसाठी समान आशयाच्या ओळी पाठातून शोधून लिहा:

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांसाठी समान आशयाच्या ओळी पाठातून शोधून लिहा:
(अ) ‘पारितोषिक आणि शिक्षा’ या तंत्राचा उपयोग आई मुलाला घडवताना करते.
(आ) जीवनाच्या प्रवासात वडिलांचे मार्गदर्शन घेतले जाते.
उत्तर:
(अ) असे घडवताना कधी कुंचल्याच्या हळुवारपणे रंग रेखत, तर कधी छिन्नीचे कठोरपणे घाव घालत तिचे काम चालूच असते.
(आ) मुलाची जगण्याची वाट थोडी कमी खडतर व्हावी म्हणून ‘बाप’ नावाचं वल्हं हातात धरून भवसागर पार करण्याचा प्रयत्नही केला जातो.

4. वर्गीकरण करा:

प्रश्न 1.
जन्माने प्राप्त नाती व सान्निध्याने प्राप्त नाती.

उत्तर:

जन्माने प्राप्त नाती	सान्निध्याने प्राप्त नाती
1. आई	1. गुरू
2. वडील	2. मित्र
3. बहीण	3. मैत्रीण
4. भाऊ	4. शेजारी
5. आजी	5. हितचिंतक

5. खाली दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे फरक स्पष्ट करा:

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे फरक स्पष्ट करा:

उत्तर:

तारुण्यातील नात्याचा प्रवास	वार्धक्यातील नात्याचा प्रवास
तारुण्यात अहंगंड, मान-अपमान, प्रतिष्ठा वगैरे साऱ्या बाह्य भावनाविकारांनी मन व्यापलेले असते.	विविध भावनाविकारांचे बाह्य आवरण गळून पडते आणि मन निखळ, निकोप बनून जाते.

6. स्वमत:

प्रश्न (अ)
माणसाच्या जडणघडणीत असलेलं नात्याचं महत्त्व सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
लहानपणी बाळाला स्वत:चे पालनपोषण करता येणे, संरक्षण करता येणे शक्यच नसते. तेवढी क्षमता त्याच्याकडे नसते. त्या काळात आई-बाबा व आजी-आजोबा त्याला मदत करतात. म्हणजे बालवयात ही नाती खूप महत्त्वाची असतात. तरुण वयात अनेक उपक्रम करावे लागतात, अनेक कार्ये पार पाडावी लागतात.

त्या काळात मित्र, शेजारी व तत्सम नाती उपयोगी पडतात. मार्गदर्शन करण्यासाठी गुरूची गरज असते. वृद्धपणी माणूस कमकुवत बनत जातो. त्या काळात त्याची तरुण मुले त्याची देखभाल करतात. अशा प्रकारे जीवन चालू राहण्यासाठी वेगवेगळ्या टप्प्यांवर वेगवेगळी नाती मदत करतात. नाती नसतील, तर मानवी समाज अस्तित्वात येऊ शकणार नाही.

प्रश्न (आ)
तुमच्या सर्वांत जवळच्या मित्राचे / मैत्रिणीचे नाव काय? मैत्रीचे नाते तुम्ही कसे निभावता ते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
मिथिला ही माझी सर्वांत जास्त आवडती मैत्रीण. ती दिवसातून एकदा जरी भेटली नाही, तरी माझा दिवस सुना सुना जातो. मिथिला आणि मी शिशुवर्गापासून एकत्र आहोत. एकाच वर्गात आहोत. एकाच बाकावर बसतो. मधल्या सुट्टीत एकत्र डबा खातो. दररोज शाळेत भेटतो. तरीही शाळेबाहेर कधी भेट झाली की आम्ही गप्पांत रंगून जातो. माझी आई नेहमी मला विचारते, “काय ग, इतका वेळ कशाकशाबद्दल बोलता? विषय संपत नाहीत का?” मग मला खूप हसू येते.

मिथिलेला एखादे गणित सुटले नाही की मीच ते सोडवून देते. मला एखादा निबंध जमला नाही की, मी तिच्याकडे धावते. मिथिलेला चिंच खूप आवडते. मी अधूनमधून आठवणीने तिच्यासाठी चिंच घेऊन जाते. गेल्या वर्षी संपूर्ण फेब्रुवारी महिना ती टायफॉइडने आजारी होती. मी रोज तिच्याकडे जात असे आणि शाळेत शिकवलेले सर्व पाठ तिला वाचून दाखवीत असे. तिचा सगळा अभ्यास मी करून घेतला. त्या काळात वर्गातली खडान्खडा माहिती मी तिला सांगत असे. अशी आमची मैत्री कधी कधीही संपू शकत नाही.

भाषा सौंदर्य:

पाठातील वाक्यांत परस्पर विरोधी शब्द वापरून केलेली रचना हे लेखिकेच्या लेखनाचे वैशिष्ट्य आहे. ही रचना म्हणजे समृद्ध भाषेचे उत्तम उदाहरण आहे.
उदा.,
1. कधी आई आपल्यासाठी ऊबदार शाल असते, तर कधी कणखर ढाल असते.
2. शेजारधर्माचा एक धागा जुळला तर स्नेहाच्या मर्यादा ओलांडतो आणि धागा तुटला असेल तर वैराच्या मर्यादा ओलांडतो.
3. आपल्या हातून काही निसटत चालल्याची ही हुरहूर असली तरी त्याच शेवटामध्ये एक सुरुवातही असते आपल्याला पुढे नेणारी.

अशा उदाहरणांतून तुम्ही तुमचे लेखन कौशल्य वाढवू शकता, भाषा समृद्ध करू शकता. त्यांतून तुमचे भाषिक कौशल्य विकसित होणार आहे. याप्रमाणे इतर वाक्यांचा शोध घ्या. या प्रकारची वाक्ये स्वत: तयार करा.

Marathi Kumarbharati Textbook Std 9 Answers Chapter 4 नात्यांची घट्ट वीण Additional Important Questions and Answers

उतारा क्र. 1

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 2 : (आकलन)

1. वर्गीकरण करा:

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा:

उत्तर:

कृती 3: (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
नात्यांची तुम्हांला जाणवलेली वैशिष्ट्ये लिहा.
उत्तर:
आपला जन्म होतो, त्याच क्षणी आपल्याला काही नाती मिळतात. आई-वडील, मुलगा-मुलगी, बहीण-भाऊ, नात-नातू, आजी-आजोबा ही नाती आपल्याला जन्माने मिळतात. ही नाती मिळवण्यासाठी आपल्याला कोणतेही प्रयत्न करावे लागत नाहीत. ही नाती आपोआप मिळतात. सुरुवातीच्या काळात तर हीच नाती, म्हणजे या नात्यांनी बांधलेली माणसे ही आपली, स्वकीय व अगदी जवळची असतात. शेजारी किंवा मित्र-मैत्रिणी ही नाती सहवासातून निर्माण होतात. हळूहळू विविध प्रसंगांतून किंवा एकमेकांशी होणाऱ्या वागण्यातून ही माणसे जवळची होतात किंवा दूरची होतात. वेगवेगळ्या व्यक्तींच्या स्वभावामुळे, त्यांच्या वागण्यामुळे त्यांचा सहवास सुखद बनतो, हवाहवासा वाटतो. त्यामुळे त्यांच्याशी असलेले नाते मृदुमुलायम बनते. नात्यांना असे विविध रंग असतात, विविध आकार असतात.

उतारा क्र. 2

पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
रिकाम्या चौकटी भरा:
1. [ ]
2. [ ]
3. [ ]
उत्तर:
1. [उबदार शाल]
2. [कणखर ढाल]
3. [सुंदर चाल]

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.

उत्तर:

प्रश्न 2.
कोष्टक पूर्ण करा:

पाठ्यपुस्तकातील शब्द	अर्थ
1. बघता बघता पंख पसरून उडायला सुरुवात करतं.
2. त्याची झेप सातासमुद्रापलीकडे जायला लागते.

उत्तर:

पाठ्यपुस्तकातील शब्द	अर्थ
1. बघता बघता पंख पसरून उडायला सुरुवात करतं.	मूल मोठं होता होता स्वतंत्र बनतं.
2. त्याची झेप सातासमुद्रापलीकडे जायला लागते.	मोठ्या कालावधीसाठी ताटातूट होते.

कृती 3: (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘आईवडील व मुले यांच्यातील नाते परस्परविरोधी भावनांनी भरलेले असते.’ हे विधान स्पष्ट करा.
उत्तर:
आईचे मुलावर अपार प्रेम असते. ती त्याला हळुवारपणे आंजारते, गोंजारते. पण प्रसंगी अत्यंत कठोरपणेही वागते. मुलाचा मार्ग सुकर व्हावा, म्हणून आईवडील जणू काही वल्हे बनतात. मुलाला मार्ग तयार करून देतात. येथे मुलगा अजून कमकुवत आहे व वडील अत्यंत सक्षम आहेत, असे चित्र दिसते. पण त्याच वेळी त्या दोघांमध्ये संवाद नामक सेतू बांधला जातो, म्हणजे त्यांच्यात मैत्रीचे, बरोबरीचे नाते निर्माण होते. आई-वडील मुलाला अत्यंत मायेने, आत्मीयतेने वाढवतात. पण थोड्याच अवधीत मुलगा पंख पसरून स्वतंत्रपणे उड्डाण करू लागतो. म्हणजे तो हळूहळू दूर जाऊ लागतो आणि तो सातासमुद्रापलीकडे जातो, तेव्हा तर फार मोठ्या काळासाठी ताटातूट होते. मुलाला वाढवताना आईवडील आनंदी असतात. पण काही काळातच तो दूर गेल्यामुळे दुःखी होतात. अशा प्रकारे आईवडील व मुले यांच्यातील नाते परस्परविरोधी भावनांनी भरलेले असते.

प्रश्न 2.
‘असे घडवताना कधी कुंचल्याच्या हळुवारपणे रंग रेखत, तर कधी छिन्नीचे कठोरपणे घाव घालत तिचे काम चालूच असते.’ या विधानाचा अर्थ स्पष्ट करून सांगा.
उत्तर:
प्रत्येक आईला आपले बाळ सद्गुणी, कर्तबगार व्हावे, असे वाटत असते. म्हणून ती त्याच्यावर सतत चांगल्या गुणांचा संस्कार करीत राहते. मूर्तिकार, शिल्पकार जशी सुंदर मूर्ती घडवण्याचा प्रयत्न करतात, तशी आई बाळाला सुंदर माणूस घडवण्याचा प्रयत्न करते. शिल्पकार ओबडधोबड दगडावर छिन्नीचे घाव घालतो. अशा वेळी त्या दगडाला किती वेदना होत असतील! आपल्याच देहाचे अनेक तुकडे आपल्यापासून विलग होऊन पडतात, हे पाहताना त्याला दुःख होतच असणार; पण तो हे सगळे सहन करतो. आईचे आपल्या बाळावर अतोनात प्रेम असते, पण प्रसंगी ती कठोरपणे शिक्षा देते. शिक्षा देताना तिला दुःख होतेच, तसे त्या बाळालाही दुःख होते. दोघेही ते दु:ख गिळतात, सहन करतात. त्यामुळे त्या बाळाच्या व्यक्तिमत्त्वाला चांगला आकार मिळतो. तो सद्गुणी माणूस बनतो. हे सर्व लेखिकांना त्या विधानातून व्यक्त करायचे आहे.

उतारा क्र. 3

पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
जन्माबरोबर निर्माण होणाऱ्या नात्यांखेरीज दोन नवीन नात्यांची नावे लिहा.
1. ………………
2. ………………
उत्तर:
1. मैत्री
2. शेजारधर्म.

प्रश्न 2.
पुढील वाक्याचा एका वाक्यात सुबोध अर्थ लिहा:
ते नातं ‘अनादि अनंताचं, नव्या अभिनव सृजनाचं’ होतं.
उत्तर:
हजारो वर्षांपासून माणसामाणसांत चालत आलेल्या मैत्रीच्या नात्याची नवनवीन रूपे निर्माण होतात.

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा :

उत्तर:

प्रश्न 2.
सहसंबंध लक्षात घेऊन उत्तर लिहा :
शिष्य : गुरुदक्षिणा : : गुरू : [ ]
उत्तर:
शिष्य : गुरुदक्षिणा : : गुरू : कानमंत्र

प्रश्न 3.
विधान पूर्ण करा :
कानमंत्र म्हणजे ………………
उत्तर:
कानमंत्र म्हणजे आणीबाणीच्या परिस्थितीवर मात करण्यासाठी गुरूने शिष्याच्या कानात सांगितलेला मंत्र.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 2.
‘मित्र दिसला तरी मैत्रीचं नातं दिसत नाही.’ या विधानाबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तर:
आई-वडील, बहीण-भाऊ ही नाती जन्मत:च मिळतात. ती स्वीकारावी लागतात. त्यांत निवड करता येत नाही. काही नाती सान्निध्याने निर्माण होतात. ती लादलेली नसतात. मैत्री हे एक असे सान्निध्याने, सहवासाने निर्माण होणारे नाते आहे. मैत्रीचे नाते अत्यंत तरल व सूक्ष्म असते. दोन व्यक्तींमध्ये मैत्रीचे नाते का निर्माण होते, याची कारणे, स्पष्टीकरणे देता येत नाहीत. काही कारणे देता येतात, हे खरे. पण सर्व कारणे किंवा पूर्ण स्पष्टीकरण कधीच देता येत नाही. मित्राशिवाय किंवा मैत्रिणीशिवाय जीवन निरस बनते. मित्राचे असणे जाणवते, पण दाखवता येत नाही. मित्र दिसतो. दाखवता येतो. त्याच्याकडे बोट करता येते. पण मैत्री या भावनेचे स्वरूप सांगता येणे अशक्य असते. ते दिसत नसले, तरी आहे हे मान्य करावे लागते.

उतारा क्र. 4

1. पुढील उतारा वाचून दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:

कृती 1 : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा:

उत्तर:

प्रश्न 2.
कोष्टक पूर्ण करा:

निर्माण होणारी मन:स्थिती	आजीचे रूप
(य) आनंदी
(र)	वृद्धाश्रमात राहणारी

उत्तर:

निर्माण होणारी मनःस्थिती	आजीचे रूप
(य) आनंदी	झोपताना रोज नवी गोष्ट सांगणारी
(र) दुःखी	वृद्धाश्रमात राहणारी

कृती 2 : (आकलन)

प्रश्न 1.
विधाने पूर्ण करा:

1. पिकले पान गळणे म्हणजे …………………….
2. (या पाठात ) उंबरठा ओलांडणे याचा अर्थ …………………
3. नवी पालवी फुटणे म्हणजे …………………..

उत्तर:

1. पिकले पान गळणे म्हणजे मृत्यू येणे.
2. उंबरठा ओलांडणे याचा अर्थ मृत्यू पावणे हा आहे.
3. नवी पालवी फुटणे म्हणजे नवीन जीव जन्माला येणे.

प्रश्न 2.
उताऱ्यात सांगितलेला निसर्गाचा नियम लिहा.
उत्तर:
पिकलेले पान गळून पडल्यावर नवीन पालवी फुटतेच; म्हणजे काही माणसे मरण पावत असली, तरी नवीन जीव जन्माला येतात, हा निसर्गाचा नियम आहे.

प्रश्न 3.
लेखिकांनी अभिप्रेत अभिन्न नाते स्पष्ट करा.
उत्तर:
जन्मापासून सुरू झालेल्या प्रवासात आपले वेगवेगळ्या व्यक्तींशी नाते निर्माण होते. पण वृद्धत्वात गेल्यावर, आपण या संपूर्ण निसर्गचक्राचे भाग आहोत, ही जाणीव होते. आपण वेगळे, सुटे नाही. संपूर्ण निसर्गाला घट्ट चिकटलेलाच भाग आहोत. यालाच लेखिकांनी अभिन्न नाते म्हटले आहे.

कृती 3 : (स्वमत/अभिव्यक्ती)

प्रश्न 1.
‘मागे वळून पाहिल्यानंतर आजपर्यंतचा प्रवास एका वेगळ्या स्वरूपात समोर येतो.’ या विधानाचा भावार्थ समजावून सांगा.
उत्तर:
बालपण, तारुण्य, प्रौढपण असे टप्पे पार करीत करीत माणूस वार्धक्याच्या टप्प्यात प्रवेश करतो. या अखेरच्या टप्प्यात आल्यावर आपल्या पूर्वीच्या आयुष्याकडे तो वळून पाहतो, त्या वेळी त्याची दृष्टीच पार बदललेली असते. आधीच्या टप्प्यांमध्ये माणूस अहंगंड, मान-अपमान, प्रतिष्ठा या भावभावनांमध्ये पूर्ण बुडालेला असतो. त्याचे मान-अपमान तीव्र असतात. अनेकदा स्वत:चे मानअपमान जपता जपता तो इतरांचा अपमान करतो, त्याला वेदना देतो. ते सर्व वार्धक्याच्या टप्प्यात आठवते. आपल्या चुका कळतात, साहजिकच, तो या भावविकारांना बाजूला सारतो. त्याचे मन निर्मळ बनते, सगळ्या माणसांकडे, सगळ्या जगाकडे तो निर्मळपणाने पाहू लागतो. जग आता त्याला नव्या रूपात दिसू लागते. नवा आनंददायी प्रवास सुरू होतो.

भाषाभ्यास:

1. समास:

प्रश्न 1.
पुढील विग्रहावरून सामासिक शब्द तयार करा :
उत्तर:

1. भूमी हीच माता → मातृभूमी
2. तीन कोनांचा समूह → त्रिकोण
3. आई आणि वडील → आईवडील
4. सुख किंवा दुःख → सुखदुःख

2. शब्दसिद्धी:

प्रश्न 1.
पुढील शब्द उपसर्गघटित की प्रत्ययघटित ते ओळखा:

1. कौटुंबिक-प्रत्ययघटित
2. जबाबदारी-प्रत्ययघटित
3. अपमान-उपसर्गघटित
4. अपूर्ण-उपसर्गघटित.

3. वाक्प्रचार:

प्रश्न 1.
पुढील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा:
1. मात करणे
2. पाठीशी उभे राहणे.
उत्तर:
1. मात करणे – अर्थ: विजयी होणे.
वाक्य: भारतीय क्रिकेट संघाने विश्वचषक स्पर्धेत ऑस्ट्रेलिया क्रिकेट संघावर मात केली.

2. पाठीशी उभे राहणे – अर्थ : आधार होणे.
वाक्य : कोणत्याही कामामध्ये गावचे सरपंच गावकऱ्यांच्या पाठीशी उभे राहतात.

आ (भाषिक घटकांवर आधारित कृती):

1. शब्दसंपत्ती:

प्रश्न 1.
पुढील शब्दांत लपलेले चार अर्थपूर्ण शब्द लिहा:
1. भवसागरात
2. कणखर.
उत्तर:
1. (1) साव (2) साग (3) सात (4) रात.
2. (1) कण (2) कर (3) खण (4) रण.

प्रश्न 2.
वचन बदला:

1. मंत्र
2. बहिणी
3. मुलगी
4. स्त्रिया.

उत्तर:

1. मंत्र – मंत्र
2. बहिणी – बहीण
3. मुलगी – मुली
4. स्त्रिया – स्त्री.

प्रश्न 3.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लावा:

उत्तर:

1. स्वकीय × परकीय
2. नाजूक × भक्कम
3. ठळक × पुसट
4. तारुण्य × वार्धक्य

2. लेखननियम:

प्रश्न 1.
अचूक शब्द ओळखा:

1. निर्वीवाद, निर्विवाद, नीवीर्वाद, नीर्विवाद.
2. हितचीतक, हीतचीतक, हीतचिंतक, हितचिंतक.
3. मार्गदर्शक, मागदर्शक, मार्गदशक, मार्गद्रशक.
4. गुरुदक्षिणा, गुरूदक्षिणा, गुरुदक्षिणा, गुरुदक्षीणा.

उत्तर:

1. निर्विवाद
2. हितचिंतक
3. मार्गदर्शक
4. गुरुदक्षिणा.

3. विरामचिन्हे:

प्रश्न 1.
चिन्हे लिहा:
उत्तर:
1. उद्गारचिन्ह → [!]
2. प्रश्नचिन्ह → [?]

नात्यांची घट्ट वीण Summary in Marathi

प्रस्तावना:

मीरा शिंदे या नव्या पिढीच्या लेखिका असून, अनेक नियतकालिकांमध्ये त्यांच्या कथा व कविता प्रसिद्ध झाल्या आहेत. त्यांचे लेखन प्रसन्न व प्रभावी असते. प्रस्तुत लेखामध्ये लेखिकांनी माणसामाणसांमधील नात्यांचे वर्णन केले आहे. जीवन जगत असताना या सर्व नात्यांचा माणसाला आधार मिळत असतो. माणूस हा सामाजिक प्राणी आहे. तो इतर माणसांच्या सोबत व त्यांच्या आधारानेच जगत असतो. साहजिकच, या माणसांशी त्याचे काही संबंध निर्माण होतात. हे संबंध म्हणजेच नाते होय. या नात्यांमधील काही नाती ही जन्मामुळे प्राप्त होतात, तर काही नाती सहवास वा वातावरण यांमुळे निर्माण होतात. प्रस्तुत लेखात लेखिकांनी या नात्यांचे स्वरूप अत्यंत प्रभावीपणे उलगडून दाखवले आहे.

शब्दार्थ:

1. वीण – कापड तयार करण्यासाठी केलेली उभ्या व आडव्या धाग्यांची रचना.
2. जवळीक – आपुलकी.
3. भवसागर – (भव आपल्याला दिसणारे, जाणवणारे आपल्या अवतीभवतीचे विश्व) भवरूपी सागर.
4. उलघाल – उलथापालथ, धांदल, गोंधळ, कालवाकालव, तगमग, तळमळ.
5. सृजन – निर्मिती.
6. कानमंत्र – गुप्त सल्ला, गुप्त मंत्र.

वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ:

1. जवळीक साधणे – सलगी प्राप्त करणे, मैत्री मिळवणे.
2. तारेवरची कसरत करणे –
   1. कोणताही निर्णय घेताना प्रचंड गोंधळ होणे.
   2. घेतलेल्या निर्णयाला धरून राहताना प्रचंड तारांबळ उडणे.
3. जिवाची उलघाल होणे – मनाची तगमग, तळमळ होणे ; मनात कालवाकालव होणे; जीव घाबराघुबरा होणे.
4. कानमंत्र देणे –
   1. अत्यंत मोक्याच्या क्षणी कसे वागायचे याबाबत सल्ला देणे.
   2. गुप्त सल्ला देणे.
5. कात टाकणे – जुन्या गोष्टींचा त्याग करून पूर्णपणे नवीन स्वरूप धारण करणे.
6. उंबरठा ओलांडणे –
   1. मर्यादा ओलांडणे
   2. मर्यादित कक्षेतून अधिक व्यापक कक्षेत प्रवेश करणे.
   3. (या पाठानुसार अर्थ) मृत्यू पावणे.
7. पिकलं पान गळणं –
   1. मृत्यू पावणे.
   2. शेवट होणे.
8. नवी पालवी फुटणे –
   1. नवे स्वरूप मिळणे.
   2. नवा जन्म मिळणे.

टिपा:

1. नाळ: बाळ आईच्या पोटात वाढते. त्या वेळी बाळाच्या बेंबीतून एक नलिका येते. ती नलिका आई व बाळ यांना जोडते. या नलिकेला नाळ म्हणतात. या नाळेतून आईकडून बाळाला सर्व जीवनरस मिळतो आणि त्याचे पोषण होते.

2. कानमंत्र : मुलगा साधारणपणे आठ वर्षांचा झाला की, त्याला गुरूकडे शिक्षणासाठी पाठवले जाई. शिक्षणासाठी त्याला गुरूकडेच राहावे लागे. त्याची एक अवस्था संपून दुसरी अवस्था सुरू होई. गुरुगृही जाण्यापूर्वी त्या मुलाची मुंज केली जाई. या मुंजीत एक महत्त्वाचा विधी असे. पुढील आयुष्यात उपयोगी पडेल अशी महत्त्वाची गोष्ट वा महत्त्वाचा सल्ला मुलाच्या कानात वडील सांगत असत.

यालाच कानमंत्र असे म्हणतात. हा कानमंत्र मुलाच्या कानातच आणि इतर कोणालाही ऐकू जाणार नाही, अशा रितीने सांगितला जाई. यावरून गुपचूप दिलेल्या सल्ल्याला कानमंत्र म्हटले जाऊ लागले. ‘मननात त्रायते इति मन्त्रः।’ ही मंत्राची व्याख्या आहे. ज्याचे सतत मनन केल्याने आपले रक्षण होते, त्याला ‘मंत्र’ म्हणतात.

9th Std Marathi Questions And Answers:

• वंद्य ‘वन्दे मातरम्’ (गीत) Class 9 Question Answer
• संतवाणी (अ) जैसा वृक्ष नेणे- संत नामदेव Class 9 Question Answer
• संतवाणी (आ) धरिला पंढरीचा चोर-संत जनाबाई Class 9 Question Answer
• कीर्ती कठीयाचा दृष्टान्त Class 9 Question Answer
• नात्यांची घट्ट वीण Class 9 Question Answer
• एक होती समई Class 9 Question Answer
• हास्यचित्रांतली मुलं (स्थूलवाचन) Class 9 Question Answer